माझी वेळ

कथा * डॉ. शिल्पा जैन सुराणा

‘‘शिवानी, माझे शर्ट कुठेय?’’ पुनीतने मोठयाने हाक मारत विचारले.

‘‘अरे तू पण ना…? हे काय, इथेच तर आहे… पलंगावर.’’ शिवानी खोलीत येत म्हणाली.

‘‘शर्ट तर फक्त बहाणा होता. तू इकडे ये ना. संपूर्ण दिवस काम करत असतेस.’’

शिवानीला आपल्या मिठीत ओढत पुनीत खटयाळपणे म्हणाला.

‘‘सोड ना, काय करतोस…? खुप कामं आहेत मला.’’ लटक्या रागात शिवानी म्हणाली.

‘‘अगं वहिनी…  सॉरी… सॉरी… चालूदे तुमचे… मी जाते.’’ दरवाजा उघडा असल्यामुळे पावनी सरळ आत आली होती. तिला पाहून दोघांनाही लाजल्यासारखे झाले.

‘‘अगं नाही, असे काहीच नाही. काही काम होते का पावनी?’’ शिवानीने आपल्या नणंदेला विचारले.

‘‘वहिनी, नवी कामवाली आली आहे. आई बोलावतेय तुला.’’ पावनीने सांगितले.

शिवानी या घरची सून नाही तर या घराचा आत्मा आहे. ती या घरात आली आणि अगरबत्तीच्या सुगंधाप्रमाणे प्रेमाचा सुगंध पसरवत घराशी एकरूप झाली. शिवानी आणि पुनीतच्या लग्नाला ८ वर्षे झाली आहेत. घरात पाऊल टाकताच एका जबाबदार गृहिणीप्रमाणे तिने घराची सर्व जबाबदारी घेतली. शिवानीच्या सासू-सासऱ्यांना तिचे कौतुक करताना शब्द अपुरे पडतात. पावनीलाही ती नणंद न मानता छोटया बहिणीप्रमाणे वागवते.

लग्नानंतर काहीच दिवसांनी शिवानीच्या सासूबाईंना पॅरालिसेस म्हणजे पक्षघाताचा झटका आला. त्यांचे अर्धे शरीर अधू झाले. मात्र शिवानीने केलेल्या सेवेमुळे सहा महिन्यांच्या आतच तिच्या सासूबाईंची तब्येत खूपच सुधारली. ती अगदी मुलीप्रमाणे सासूची काळजी घेत होती. सासूबाईही तिला आपली मुलगी मानायच्या. सासऱ्यांना मधुमेह होता. शिवानी त्यांचे औषध वेळेवर द्यायला विसरली, असा एकही दिवस गेला नव्हता. शिवानी या घराशी एकरूप झाली होती.

‘‘आई, उद्या शाळेत विज्ञानाचा प्रकल्प द्यायचाय. शिक्षकांनी सांगितले की, उद्या सर्वांना प्रकल्प पूर्ण करून द्यावाच लागेल.’’ विभोरने सांगितले.

‘‘अरे बापरे… पुन्हा प्रकल्प…? शिक्षक मुलांना अभ्यासाला लावतात की त्यांच्या पालकांना, हेच समजत नाही. कधी हा प्रकल्प तर कधी तो…’’ शिवानी वैतागली होती.

‘‘शिवानी, तुझा फोन आलाय,’’ सासूने आवाज दिला.

‘‘आले आई,’’ शिवानी म्हणाली.

‘‘बाळा, तू कपडे बदल, मी लगेच येते,’’ शिवानीने विभोरचा गाल थापटत सांगितले.

‘‘हॅलो शिवानी, मी ज्योती. पुढच्या आठवडयात आपल्या महाविद्यालयातील सर्व मित्र-मैत्रिणी एकत्र भेटणार आहेत. तू येशील ना…? खूप मजा येईल. आपण सर्व मिळून जुन्या आठवणींना उजाळा देऊ. किती मजा केली होती आपण… तू यायला नकार देऊ नकोस,’’ ज्योतीने सांगितले.

‘‘एकत्र भेटायचे… माझ्यासाठी शक्य नाही ज्योती… घरात खूप काम आहे. वेळ असतोच कुठे?’’ शिवानी म्हणाली.

शिवानी, तू खरंच बदलली आहेस… तुझ्याकडे कधीच वेळ नसतो. कुठे गेली आमची ती रॉकस्टार? आम्ही ठरवले होते की, बऱ्याच दिवसांनी तुझ्याकडून गिटारवर तेच गाणे पुन्हा ऐकायचे…

श्रेया अमेरिकेहून येणार आहे आणि तू इथेच राहूनही तुझ्याकडे वेळ नाही… चल, यायचा प्रयत्न कर,’’ असे म्हणत ज्योतीने फोन ठेवला.

‘‘सर्वांनी एकत्र भेटायचे?’’ ती स्वत:शीच पुटपुटली आणि पुन्हा कामाला लागली. रात्रीचे जेवण आणि सर्व कामं आटपून थकून स्वत:च्या खोलीत आली. कपडे बदलण्यासाठी तिने कपाट उघडले. अचानक तिची नजर महाविद्यालयातील त्या जुन्या अल्बमकडे गेली.

‘‘आई, झोप येतेय, चल ना…’’ तिची ओढणी पकडत विभोर म्हणाला. शिवानीने अल्बम बाजूला ठेवला आणि विभोरला झोपवू लागली. तो झोपल्यावर ती अल्बम पाहू लागली. जुन्या आठवणी जाग्या झाल्या. संपूर्ण महाविद्यालयात ती रॉकस्टार म्हणून ओळखली जायची. कितीतरी मुलांना ती आवडायची, पण तिने कधीच कोणाला भाव दिला नाही.

संगीताची आवड तिला लहानपणापासूनच होती.  त्यातच वडिलांनी तिला गिटार आणून दिली आणि ती रॉकस्टार झाली. महाविद्यालयात कार्यक्रम असो किंवा आंतर महाविद्यालयीन स्पर्धा असो, ती नेहमीच प्रथम क्रमांक पटकवायची… ती शिमला सहलीचे फोटो बघू लागली. शेकोटी पेटवली होती आणि ती गिटारवर गात होती…

‘‘उद्या असू ना असू आपण,

क्षण आठवतील हे क्षणोक्षण,

क्षण हे आहेत प्रेमाचे क्षण,

चल ये माझ्यासोबत चल,

चल… कसला विचार… छोटेसे आहे जीवन.’’

त्यावेळी ती फक्त गात नव्हती तर ते क्षण मनापासून जगत होती.

‘‘काय झाले? आज झोपायचे नाही का? घडयाळाकडे बघ. रात्रीचे ११ वाजलेत.’’ पुनीत म्हणाला आणि जणू ती त्या जुन्या क्षणांमधून अचानक बाहेर आली.

‘‘हो,’’ शिवानीने सांगितले आणि कपडे बदलायला गेली.

दुसऱ्या दिवशी उठून सर्वांचा नाश्ता बनवला. विभोरला अंघोळ घालून शाळेत पाठवले. कामवाली यायची वेळ झाली होती. तिने उष्टी भांडी धुवायला ठेवली. सासऱ्यांसाठी चहा बनवायला ठेवला आणि मशीनमध्ये कपडे धुवायला टाकले. घडयाळात बघितले तर १० वाजले होते. पुनीत ११ वाजता कामाला जाईल. त्याचा डबा बनवणे बाकी होते. सकाळच्या वेळेस शिवानी एखाद्या रोबोसारखीच असते… ११ वाजले. बहुतेक आजही कामवाली येणार नाही, असा विचार करत शिवानीने डबा तयार केला. काही कामानिमित्त ती तिच्या खोलीत गेली. काल रात्री तिने तो अल्बम टेबलावरच ठेवला होता. तिने तो उघडला. त्यानंतर स्वत:ला आरशात बघितले.

‘‘कुठे गेली ती शिवानी?’’ स्वत:ला आरशात बघत शिवानी विचार करू लागली. पदवी घेतल्यानंतर वडिलांची तब्येत बिघडली होती. त्यामुळे त्यांनी शिवानीचे लग्न करायचे ठरवले. त्यातच पुनीतचे स्थळ आले आणि त्यांनी होकार दिला. या घरात आल्यानंतर एक अल्लड मुलगी कधी इतकी जबाबदार झाली, हे शिवानीला समजलेच नाही.

तिच्याकडे कोणत्याच गोष्टीची कमतरता नाही. मात्र आज तिच्या चेहऱ्यावर हास्य तेव्हाच येते जेव्हा घरातील सर्व आनंदी असतात. तिने शेवटी कधी गिटार हातात घेतली होती, हे तिला आता आठवतही नाही. या नव्या आयुष्यात ती इतकी गुंतून गेली होती की, तिने गुणगुणनेही सोडून दिले होते.

‘‘शिवानी,’’ पुनीतने आवाज दिला. ती धावतच खाली गेली.

‘‘शिवानी, कामावर जायची वेळ झालीय… माझा डबा कुठे आहे?’’ पुनीतने विचारले.

ती स्वयंपाकघरात गेली आणि डबा आणून पुनीतच्या हातात दिला.

‘‘वहिनी, आज मी सिनेमा बघायला जाणार आहे. कदाचित यायला उशीर होईल. तू सर्व बघून घेशील ना?’’ पावनीने शिवानीच्या खांद्यावर प्रेमाने हात ठेवत विचारले.

‘‘हो, पण खूप उशीर करू नकोस,’’ शिवानी म्हणाली.

‘‘माझे तुझ्यावर खूप प्रेम आहे, लाडक्या वहिनी,’’ असे म्हणत तिने शिवानीचे गाल प्रेमाने ओढले. शिवानीने स्मितहास्य केले

आणि ती पुन्हा कामाला लागली… पण आज तिचे लक्ष कामात लागत नव्हते.

‘‘शिवानी, शिवानी, बाळा बघ… दूध उतू जातेय,’’ सासूबाईंनी सांगितले.

‘‘हो, आई,’’ शिवानी म्हणाली.

विभोर शाळेतून आला. तो नाराज होता. शिवानीने विचारताच रडू लागला.

‘‘आई, तू वाईट आहेस. काल मी तुला विज्ञानाचा प्रकल्प बनवून द्यायला सांगितले होते. तू बनवून दिला नाहीस. शिक्षक ओरडले.’’ शिवानीला आठवले की, विभोरने तिला सांगितले होते, पण तीच विसरून गेली. विभोर खूपच उदास झाला होता.

रात्रीचे ८ वाजले होते. पुनीत यायची वेळ झाली होती. शिवानीने जेवण वाढायला घेतले. तितक्यात पुनीत आला.

‘‘चला, हात धुवून घ्या, जेवण तयार आहे,’’ शिवानीने पुनीतला सांगितले.

तितक्यात पावनीही आली.

‘‘इतका उशीर का झाला पावनी?’’ सासूबाईंनी विचारले.

‘‘ते… म्हणजे काम होते माझे. वहिनीला सांगून गेले होते.’’ पावनीने सांगितले.

‘‘शिवानी, तू सांगितले नाहीस,’’ सासूबाईंनी विचारले.

‘‘मी विसरले,’’ शिवानी म्हणाली.

‘‘शिवानी, तू जरा जास्तच विसरभोळी झाली आहेस. आज तू मला रिकामा डबा दिला होतास.’’ पुनीतने सांगितले.

‘‘बाबा, माझा प्रकल्प बनवून द्यायलाही आई विसरली… शिक्षक ओरडले मला.’’ विभोरने तोंड वेडेवाकडे करत सांगितले.

शिवानीच्या डोळयात अश्रू जमा झाले. ती रडू लागली. तिचे रडणे सर्वांसाठीच अनपेक्षित होते.

‘‘अरे पुनीत, चुकून झाले असेल… आणि विभोर, तू खेळात मग्न झाला असशील. पुम्हा एकदा आईला आठवण करून द्यायला काय झाले होते तुला?’’ शिवानीच्या सासूबाई म्हणाल्या.

‘‘नाही आई, कोणाचीच काही चूक नाही. चूक माझी आहे. कदाचित मीच एक चांगली सून नाही, चांगली आई नाही, मी प्रयत्न करतेय, पण मला जमत नाही… मला माफ करा…

माझ्याकडून तुम्हाला असलेल्या अपेक्षा मी पूर्ण करू शकले नाही,’’ हुंदके देत शिवानी म्हणाली.

‘‘नाही बाळा, तू आमच्या सर्वांचा श्वास आहेस,’’  सासूबाईंनी सांगितले, पण काही केल्या शिवानीचे रडणे थांबत नव्हते.

‘‘पुनीत, शिवानीला तुमच्या खोलीत घेऊन जा,’’ शिवानीच्या सासऱ्यांनी सांगितले.

शिवानीला असे रडताना पाहून सर्वच गोंधळून गेले. कोणालाच शिवानीबद्दल काहीच तक्रार नव्हती. अचानक शिवानीला काय झालेय, हाच प्रश्न सर्वांना सतावत होता.

३ दिवसांनंतर शिवानीचा वाढदिवस होता. सर्वजण एकत्र जमा झाले आणि विचार करू लागले की, शिवानीला नेमके काय झाले असावे? त्यानंतर सर्वांनी ठरवले की, तिचा हा वाढदिवस तिच्या कायम लक्षात राहील, असा साजरा करायचा.

‘‘पावनी काय करतेस तू?’’ शिवानीने विचारले.

‘‘वहिनी, तू फक्त डोळे उघडू नकोस,’’ पावनीने तिच्या हातांनी शिवानीचे डोळे बंद केले होते.

डोळे उघडताच शिवानीने पाहिले की, तिच्या आवडीच्या पिवळया गुलाबांनी घर सजले होते. समोरच टेबलावर एक मोठा केक ठेवला होता. सर्व शिवानीकडे बघत होते.

‘‘शिवानी बाळा, हे तुझ्यासाठी,’’ तिच्या सासऱ्यांनी पलंगाकडे बघत सांगितले.

तिथे एक मोठा खोका होता.

‘‘आई, बघ तर खरं, काय आहे त्या खोक्यात…’’ विभोर आनंदाने म्हणाला.

शिवानीने तो खोका उघडला आणि तिच्या डोळयातून अश्रू ओघळू लागले.

ती तिच्यासाठी नवीन गिटार होती.

‘‘शिवानी, जेव्हापासून तू या घरत आलीस, सर्व घराची जबाबदारी स्वत:च्या खांद्यावर घेतलीस… पण आम्ही सर्वजण कदाचित आमची जबाबदारी विसरलो. तू आमच्या सर्वांची काळजी घेतलीस… पण त्या जुन्या शिवानीला विसरलीस. घर-संसार, जबाबदाऱ्या कधीच संपत नाहीत बाळा… पण आमच्या सर्वांची अशी इच्छा आहे की, तू काही वेळ स्वत:साठीही राखून ठेवावा.

‘‘आजपासून आम्हाला आमची जुनी शिवानी परत हवीय. जिच्या गाण्यांनी या घराला नवी ऊर्जा मिळायची. तुझ्या काही जबाबदाऱ्या कमी व्हाव्यात, यासाठी आम्ही प्रयत्न करू.’’ शिवानीच्या  सासूबाईंनी तिच्या डोक्यावरून प्रेमाने हात फिरवत सांगितले.

‘‘सूनबाई, आजपासून विभोरला बस स्थानकावर सोडून यायची जबाबदारी माझी. येताना मी किराणा सामान घेऊन येईन. याच निमित्ताने माझे थोडे चालणेही होईल.’’ शिवानीच्या सासऱ्यांनी सांगितले.

‘‘वहिनी, आजपासून मी दररोज १ तास विभोरला शिकवित जाईन,’’ पावनी म्हणाली.

‘‘आणि हो, सूनबाई… स्वयंपाकघरातील छोटी-मोठी कामं मी करेन. तू मला नुसते बसवून ठेवलेस तर मी उगाचच आजारी पडेन,’’ शिवानीच्या सासूबाईंनी स्मितहास्य करत सांगितले.

‘‘आजपासून घरातल्या सर्व हिशोबाची जबाबदारी आणि बिल भरण्याचे काम माझे असेल. चल, आता रडणे बंद कर. २ दिवसांनंतर महाविद्यालयीन मित्र-मैत्रिणींना भेटायला जायचे आहे ना…? तू सांगितले नाहीस तर आम्हाला कळणार नाही का…? आणि हो, तिथे आमच्या रॉकस्टार शिवानीला गिटारवर जबरदस्त सादरीकरण द्यायचे आहे ना…? तर मग सर्वांनी आपापल्या जागेवर बसा… आता आपल्यासमोर येत आहे आपली रॉकस्टार शिवानी,’’ पुनीत हळूच तिला डोळा मारत म्हणाला.

शिवानीच्या डोळयातून घळाघळा अश्रू ओघळू लागले. आता शिवानी गिटार वाजवत होती आणि घरातील सर्वजण एका सुरात गात होते.

‘‘एकमेकांवर खूप प्रेम करतो आम्ही…’’

ती ९ मिनिटे

कथा * आरती प्रियदर्शिनी

‘‘निम्मो, संध्याकाळचे दिवे लावण्याची तयारी करून ठेव. लक्षात आहे ना, आज ५ एप्रिल आहे.’’ आत्येने आईला आठवण करून देत सांगितले.

‘‘अगं ताई, तयारी काय करायची? बाल्कनीत फक्त एक दिवा तर लावायचा आहे. शिवाय जर दिवा नसला तर मेणबत्ती, मोबाईलची फ्लॅश लाईट किंवा बॅटरी लावू.’’

‘‘अरे, तू गप्प बस.’’ असे म्हणत आत्येने वडिलांना गप्प केले.

‘‘मोदीजींनी दिवे लावा, असे उगाचच सांगितलेले नाही. आज संध्याकाळी ५ वाजल्यानंतर प्रदोष काळ सुरू होत आहे. अशा काळात रात्री तुपाचे खूप सारे दिवे लावले तर महादेव प्रसन्न होतात. शिवाय तुपाच्या दिव्यांमुळे आजूबाजूचे सर्व किटाणूही मरून जातात. माझ्या हातात असते तर मी नक्कीच १०८ दिव्यांच्या माळेने घर उजळवून टाकले असते आणि माझी देशभक्ती दाखवून दिली असती’’, आत्येने वायफळ बडबड करीत आपले दु:ख व्यक्त केले.

दिव्याने काहीतरी बोलण्यासाठी तोंड उघडलेच होते, पण तेवढयात आईने तिला गप्प राहण्याची खूण केली. ती बिचारी आत्येच्या प्रश्नांची उत्तरे न देताच निमूटपणे गप्प बसली.

‘‘अहो ताई, हे घर तुमचे नाही का? तुम्ही तुम्हाला हवे तितके दिवे लावा. मी लगेचच सर्व सामान शोधून घेऊन येते,’’ आईच्या अशा समजूतदारपणाचा फायदा आत्ये वर्षानुवर्षे घेत आली आहे.

आत्ये वडिलांची मोठी बहीण असून विधवा आहे. तिला दोन मुले असून दोघांनीही वेगवेगळया शहरात स्वतंत्रपणे संसार थाटला आहे. आत्ये कधी एकाकडे तर कधी दुसऱ्या मुलाकडे जाऊन राहते. पण तिचा तापट स्वभाव सहन करीत शांतपणे राहणे केवळ आईलाच जमते. म्हणूनच ती वर्षातील ६ महिने आमच्याकडेच राहते. तसे तर यामुळे कोणाला काही विशेष त्रास होत नाही, कारण आई सर्व सांभाळून घेते. पण, आत्येच्या जुन्या, बुरसटलेल्या विचारसरणीचा मला खूपच राग येतो.

काही दिवसांपासून मला आईचाही खूप राग येत होता. आमच्या लग्नाला फक्त १५-२० दिवसच झाले होते. आत्येचे सतत घरात असणे आणि नोएडातील आमचा फ्लॅट छोटा असल्यामुळे मी आणि दिव्या मन भरून एकमेकांना भेटूही शकत नव्हतो.

कोरोना विषाणूच्या दहशतीमुळे आमचे लग्न कसेबसे उरकले होते. राष्ट्रीय, आंतरराष्ट्रीय विमान सेवा बंद असल्यामुळे हनिमूनची तिकिटेही रद्द करावी लागली. आत्येला गाझियाबदला जायचे होते, परंतु, कोरोना मातेच्या भीतीने तिने आधीच स्वत:ला घरात बंद करून घेतले होते. २२ मार्चच्या जनता कर्फ्यूनंतर परिस्थिती अधिकच चिंताजनक झाली आणि २५ मार्चला पंतप्रधानांनी लॉकडाऊनचे आवाहन केल्यानंतर कोरोनासारख्या महामारीला हरविण्यासाठी आपण सर्व आपापल्या घरात कैद झालो. सोबतच कैद झाल्या त्या माझ्या आणि दिव्याच्या त्या कोमल, प्रेमळ भावना, ज्या लग्नापूर्वी आम्ही एकमेकांच्या डोळयात पहिल्या होत्या.

दोन खोल्यांच्या छोटयाशा फ्लॅटमधील एक खोलीत आत्या आणि तिच्या अगणित देवांचा एकाधिकार होता. आईला तर ती नेहमीच स्वत:सोबत ठेवत असे. दुसरी खोली माझी आणि दिव्याची आहे. पण, आता मी आणि वडील या खोलीत झोपतो, तर दिव्या हॉलमध्ये, कारण वडिलांना दम्याचा त्रास असल्यामुळे ते एकटे झोपू शकत नाहीत. आत्ये घरात असताना आई कधीच वडिलांसोबत झोपत नाही, कारण असे झाले तर आत्येची तिरस्काराने पाहणारी नजर जणू, तिला जाळून भस्म करून टाकेल. कदाचित हेच सर्व पाहून दिव्याही माझ्यापासून लांबच राहते, कारण आत्येची नजर सतत तिच्यावरही असते.

‘‘बाळा, जमल्यास बाजारातून मेणबत्त्या घेऊन ये,’’ आईचा आवाज ऐकताच मी माझ्या विचारचक्रातून बाहेर पडलो.

‘‘हे काय आई, तुही या सर्व गोष्टींमध्ये कशाला अडकतेस? दिवे लावून वेळ निभावून ने. सतत बाहेर जाणे चांगले नाही. नुकत्याच झालेल्या जनता कर्फ्यूवेळी टाळया, थाळया वाजवून मन भरले नाही का, ज्यामुळे आता दिवे आणि मेणबत्त्या लावणार आहात,’’ मी नाराजीच्या स्वरात आईला विचारले सोबतच बाजारात जाण्यासाठी मास्क आणि ग्लोव्हज घालू लागलो, कारण मला माहीत होते की आई ऐकणार नाही.

कसेबसे कोरोना योद्धयांच्या दंडुक्यांपासून स्वत:ला वाचवत मेणबत्त्या आणि दिवे घेऊन आलो. हे सर्व लावण्यासाठी रात्री ९ वाजण्याची वाट पाहावी लागणार होती. परंतु, माझ्या डोक्यात तर त्याआधीच प्रकाश पडला. प्रेमाने आतूर झालेल्या मनाला शांत करणारी कल्पना सुचली. लगेचच मोबाईल काढला आणि व्हॉट्सअॅपवर दिव्याला मी केलेले नियोजन समजावून सांगितले, कारण आजकाल आमच्या दोघांमध्ये केवळ व्हॉट्सअॅपवरच गप्पा होत असत. ‘‘मी जसे सांगतो तसेच कर, बाकी सर्व मी सांभाळून घेईन. पण हो, तू काही गडबड करू नकोस. तू माझी साथ दिलीस तरच ती ९ मिनिटे कायम आठवणीत राहतील.’’

‘‘बरं… मी पाहाते,’’ दिव्याच्या या उत्तरामुळे मला आंनद झाला आणि मी त्या ९ मिनिटांच्या नियोजनाबाबत विचार करू लागलो. रात्रीचे पावणे नऊ वाजताच आईने मला सांगितले की, घरातील विजेचे सर्व दिवे बंद कर. सर्वांनी बाल्कनीत या. मी स्पष्टपणे सांगितले की, ‘‘आई, हे सर्व तुम्हीच करा. मला ऑफिसचे खूप काम आहे. त्यामुळे मी येणार नाही.’’

‘‘यांना राहू द्या आई, चला मी येते,’’ आधीच ठरल्याप्रमाणे दिव्याने आईचा हात धरून तिला खोलीतून बाहेर नेले. आई आणि आत्येसोबत तिने २१ दिवे लावण्याची तयारी केली. आत्येचे असे म्हणणे होते की, २१ दिवसांच्या लॉकडाऊनसाठी २१ दिवे उपयोगी पडतील.

‘‘आई, मी सर्व दिव्यांमध्ये तेल घातले आहे. मेणबत्ती आणि काडेपेटीही इकडेच ठेवली आहे. तुम्ही दिवे लावा, तोपर्यंत मी घरातले सर्व दिवे बंद करून येते.’’ दिव्याने पूर्वनियोजनानुसार सांगितले.

घरात येऊन ती दिवे बंद करू लागली, त्याचवेळी मी दिव्याच्या कमरेत हात घालून तिला आमच्या खोलीत ओढले. दिव्यानेही तिच्या हातांची माळ माझ्या गळयात घातली.

‘‘अरे वा, तू तर आपले नियोजन पूर्णत्वास नेलेस.’’ मी दिव्याच्या कानात पुटपुटलो.

‘‘ते तर मी करणारच होते. तुझे प्रेम आणि सहवासासाठी मीही आतूर झाले होते.’’ दिव्याच्या या मादक आवाजामुळे माझ्या हृदयाच्या तारा छेडल्या गेल्या.

‘‘फक्त ९ मिनिटे आहेत आपल्याकडे…’’ दिव्या आणखी काही बोलण्याआधीच मी तिच्या ओठांवर माझे ओठ ठेवले. प्रेमाची जी ठिणगी आमच्या दोघांच्याही मनात धगधगत होती तिने आता आगीचे रूप धारण केले होते. वाढलेल्या आमच्या श्वासांदरम्यान ९ मिनिटांची कधी १५ मिनिटे झाली, हे समजलेच नाही.

जोरजोरात दरवाजा ठोठावण्याचा आवाज ऐकून आम्ही भानावर आलो.

‘‘अरे बाळा, झोपलास का? जरा बाहेर ये… येऊन बघ दिवाळीसारखे वातावरण झाले आहे,’’ आईचा आवाज ऐकताच मी स्वत:ला सावरत दरवाजा उघडला. तोपर्यंत दिव्या बाथरूममध्ये गेली.

‘‘द… दिव्या इकडे आली नाही. ती तुमच्या सोबतच असेल,’’ मी गोंधळलेल्या स्वरात म्हणालो आणि आईचा हात पकडून बाहेर आलो.

बाहेरचे वातावरण खरोखरच दिवाळीसारखे भासत होते. तेवढयात दिव्याही स्वत:ला सावरून बाल्कनीत आली.

‘‘तू कुठे गेली होतीस दिव्या? मी आणि आई तुला कधीपासून शोधत होतो,’’ मी लटक्या रागात विचारले.

‘‘मी गच्चीत गेले होते, दिव्यांचा हा उत्सव पाहण्यासाठी,’’ दिव्याने माझ्याकडे एकटक पाहात सांगितले. त्याचवेळी मी खोडकरपणे हसून, काळोखाचा फायदा घेत आणि आत्येपासून नजर चोरत हाताने दिव्याला फ्लाईंग किस केले.

प्रेमाला पूर्णविराम

कथा * इंजी आशा शर्मा

‘‘कशी आहेस पुन्नू?’’ मोबाईलवर आलेला एसएमएस वाचून पूर्णिमाच्या कपाळावर चिंतेच्या रेषा उमटल्या.

‘मला अशा नावाने हाक मारणारा कोण असेल? अजय तर नसेल ना? पण, त्याच्याकडे माझा हा नंबर कसा असेल? शिवाय त्याला १० वर्षांच्या प्रदीर्घ काळानंतर मला आठवण्याची अशी कोणती गरज पडली असेल? आमच्यामध्ये जे होते ते सर्व कधीच संपले आहे,’ मनात आलेल्या विचारांना थांबवत पूर्णिमाने तो नंबर ट्रुकॉलरवर टाकला आणि तिचा संशय खरा ठरला. तो अजयच होता. पूर्णिमाने त्या एसएमएसला काहीच उत्तर न देता तो डिलीट केला.

अजय तिचा भूतकाळ होता… महाविद्यालयीन दिवसांत त्यांच्या प्रेमाला बहर आला होता. दोघांनी लग्नाच्या आणाभाका घेतल्या होत्या. अजयचे तिच्यावर खूप प्रेम होते. पण त्याच्या प्रेमात एकाधिकारशाही अधिक होती. अजयचे तिच्यावरील प्रेम पाहून सुरुवातील पूर्णिमाला स्वत:चा खूपच अभिमान वाटायचा. इतके प्रेम करणारा प्रियकर मिळल्यामुळे तिला आभाळही ठेंगणे वाटू लागले होते. पण हळूहळू अजयच्या प्रेमाचे हे बंधन तिला बेडयांप्रमाणे वाटू लागले. त्याच्या प्रेमाच्या पाशात अडकलेल्या पूर्णिमाचा श्वास कोंडू लागला.

अजयला कुठलीही व्यक्ती पूर्णिमाच्या जवळ साधी उभी जरी राहिली तरी आवडत नसे. पूर्णिमा एखाद्याशी हसून बोलली तरी सहन होत नसे. त्यानंतर त्याच्या रुसण्याचा आणि पूर्णिमाने त्याची समजूत काढण्याचा क्रम नित्याचाच होत असे. कित्येक दिवस अजय रुसून बसायचा.

पूर्णिमा त्याच्या मागे-पुढे फिरायची. समजूत काढायची. त्याने बोलावे यासाठी मनधरणी करायची… मी तुझीच आहे असे शपथ घेऊन सांगायची… स्वत:ची काहीही चूक नसताना माफी मागायची. तेव्हा कुठे अजय राग विसरून शांत व्हायचा आणि पूर्णिमा सुटकेचा नि:श्वास टाकायची. मात्र त्यानंतर पुन्हा काही दिवसांनी तो रागाने रुसून बसायचा.

महाविद्यालयात अनेक मित्र होते, बरेच कार्यक्रम व्हायचे. अशा वेळी एकमेकांशी बोलावेच लागायचे. पण असे घडताच तो पूर्णिमाशी बोलणे बंद करायचा. मग काय, ती पुन्हा एकदा त्याची मनधरणी करण्यासाठी शक्य तेवढे सर्व प्रयत्न करायची.

हळूहळू पूर्णिमाच्या मनात अजयच्या अशा वागण्यामुळे भीतीने घर केले. इतर कुणाशीही बोलताना ती घाबरून जायची. तिचे सर्व लक्ष याकडेच असायचे की, अजय आपल्याला असे बोलताना पाहात तर नाही ना… जर अजयने बघितलेच तर मी काय उत्तर देऊ… त्याची समजूत कशी काढू… त्याला काहीही कारण सांगितले तरी त्याचे समाधान होणार नाही… माझ्या मनात इतर कुणाबद्दल काहीच नाही, याचा मी त्याला काय पुरावा देणार इत्यादी.

अखेर महाविद्यालयातील शेवटचे वर्ष संपायला आले असताना तिने अजयसोबतचे नाते तोडण्याचा निर्णय घेतला. तिला हे चांगल्या प्रकारे माहिती होते की, तिच्या या निर्णयामुळे अजय खूपच दु:खी होईल. पण हेही नाकारता येत नव्हते की, जर यावेळी ती भावनांमध्ये गुरफटली तर भविष्यात तिच्या प्रेमाची नाव अजयच्या संशयी स्वभावाच्या वादळात अडकून बुडून जाईल. हे कोणाच्याच भल्याचे नसेल, अजयच्याही नाही आणि स्वत: पूर्णिमाच्याही नाही.

पूर्णिमाने काळजावर दगड ठेवून तिच्या वडिलांच्या पसंतीचा मुलगा रवीशी लग्न केले. आता या जुन्या शहराशी तिचे नाते केवळ सुट्टीच्या दिवसांत माहेरी येण्यापुरतेच राहिले होते. अजयही नोकरीसाठी शहर सोडून गेला आहे, हे तिला तिच्या जुन्या मित्र-मैत्रिणींकडून समजले होते. मागील १० वर्षांत आयुष्य बदलून गेले. पूर्णिमा २ मुलांची आई झाली. खासगी महाविद्यालयात शिकवत होती. वेळ पंख लावून कधी उडून गेली हे, रवी, मुले आणि संसारात मग्न झालेल्या पूर्णिमाला समजलेदेखील नाही. पण आज अचानक अजयच्या आलेल्या या एसएमएसमुळे ती घाबरून गेली. काळाची जी तप्त राख आता थंड झाली आहे असे तिला वाटत होते त्यात अजूनही एखादी ठिणगी जळत होती. तिचा थोडासा बेजबाबदारपणाही या ठिणगीचा भडका उडवेल आणि आगीच्या या भडक्यात न जाणो कितीतरी जणांच्या आशा-अपेक्षा जळून खाक होतील, याची जाणीव पूर्णिमाला झाली.

पुढील ३-४ दिवस अजयकडून कुठलाच एसएमएस आला नाही. तरीही पूर्णिमा अजयकडे दुर्लक्ष करू शकत नव्हती. तिला त्याचा सनकी स्वभाव चांगल्या प्रकारे माहीत होता, त्यामुळेच त्याच्या डोक्यात कटकारस्थान शिजत असल्याचे ती समजून गेली होती. अजय शांत बसणाऱ्यांपैकी मुळीच नव्हता.

आज नेमके तेच घडले ज्याची पूर्णिमाला भीती होती. तासिका संपवून ती कॉमन रूममध्ये बसली होती आणि तेवढयातच तिचा मोबाईल वाजला. फोन अजयचा होता. तिने घाबरतच तो उचलला.

‘‘कशी आहेस पुन्ना?’’ अजयचा आवाज थरथरत होता.

‘‘माफ करा, मी तुम्हाला ओळखले नाही,’’ पूर्णिमाने अनोळखी असल्याप्रमाणे उत्तर दिले.

‘‘मी तर तुला एक क्षणही विसरू शकलो नाही… तू मला कशी विसरू शकतेस पुन्नू?’’ अजयने भावूक होत विचारले.

पूर्णिमा काहीच बोलली नाही.

‘‘मी अजय बोलत आहे… १० वर्षे लोटली… पण एकही दिवस असा गेला नाही जेव्हा तूझी आठवण आली नसेल… आणि तू मला विसरलीस? पण हो, एक गोष्ट नक्की… तू अजूनही तशीच दिसतेस… अगदी महाविद्यालयीन तरुणी… काय करणार? फेसबूकवर तुला बघून कशीबशी मनाची समजूत काढतो…’’

अजय मनाला वाटेल तसे बोलत होता, दुसरीकडे पूर्णिमाला काय करावे तेच सूचत नव्हते. आपल्या सुखी भविष्यावर संकटाचे ढग आल्याचे तिला स्पष्ट दिसत होते.

अजयचे फोन कॉल्स आणि एसएमएसची संख्या दिवसेंदिवस वाढतच चालली होती. अधूनमधून व्हॉट्सअपवरही मेसेज येऊ लागले. पूर्णिमा त्याला ब्लॉक करू शकत होती, पण तिला माहीत होते की, प्रेमभंग झाल्यामुळे जखमी झालेला प्रियकर सापासारखा असतो… त्यामुळेच ती कठोरपणे वागली तरी रागाच्या भरात अजय न जाणो कोणते पाऊल उचलेल जे तिच्यासाठी धोकादायक ठरेल, याची तिला भीती होती. पण हो, ती त्याच्या कुठल्याच मेसेजला उत्तर देत नव्हती. स्वत:हून त्याला फोनही करत नव्हती. पण अजयचा फोन उचलत होती, जेणेकरून त्याचा पुरुषी अहंकार दुखावला जाणार नाही.

अजयच्या बोलण्याकडे ती विशेष लक्ष देत नव्हती. फक्त हा, हू म्हणत फोन कट करायची. अजयनेच बोलण्याच्या ओघात तिला सांगितले होते की, ज्या दिवशी पूर्णिमाचे लग्न झाले त्याच दिवशी त्याने झोपेच्या गोळया खाऊन आत्महत्येचा प्रयत्न केला होता. २ वर्षे तो प्रचंड नैराश्यात होता. त्यानंतर कसेबसे त्याने स्वत:ला सावरले. आईवडिलांच्या आग्रहामुळे विभाशी लग्न केले, पण पूर्णिमाला तो एक क्षणही विसरू शकला नव्हता. विभा त्याची खूप काळजी घेत असे. आता तोही २ मुलांचा बाबा झाला होता, काही दिवसांपूर्वीच त्याची बदली या शहरात झाली इत्यादी…

अजयचे या शहरात असणे पूर्णिमासाठी त्रासदायक ठरत होते. ती महाविद्यालयात जाण्यासाठी निघायची तेव्हा अनेकदा एखाद्या रस्त्यावर आतूर प्रियकर बनून अजय उभा असल्याचे पाहायची. १-२ वेळा तिचा पाठलाग करत तो महाविद्यालयापर्यंत आला होता. ती सतत याच काळजीत होती की, अजयने काहीही चुकीचे वागू नये, ज्यामुळे तिला सर्वांसमोर मान खाली घालावी लागेल.

‘‘पुन्नू तुला २० एप्रिल आठवतोय?’’ आपली पहिली भेट… अजयने उत्साहाने पूर्णिमाला फोनवर विचारले.

‘‘आठवत तर नव्हता, पण आता तूच आठवण करून दिलीस,’’ पूर्णिमाने शांतपणे सांगितले.

‘‘ऐक २० एप्रिल जवळ येत आहे… मला तुला एकटीला भेटायचे आहे… कृपा करून नाही म्हणू नकोस… अजयने विनंतीच्या स्वरात सांगितले.

‘‘अजय, मला शक्य होणार नाही… हे शहर छोटे आहे… आपल्याला कोणी एकत्र पाहिले तर मोठी समस्या निर्माण होईल,’’ पूर्णिमाने त्याला समजविण्याचा प्रयत्न केला.

‘‘इथे नाही तर कुठेतरी दुसरीकडे चल, पण नक्की भेट पुन्नू. तुझ्या मनात आले तर काहीच अशक्य नाही… जर तू आली नाहीस तर मी दिवसभर तुझ्या महाविद्यालयासमोर उभा राहीन,’’ अजय हट्ट सोडायला तयार नव्हता.

‘‘अजय, अजून २० एप्रिल यायला बराच वेळ आहे… मी आताच कुठलेही आश्वासन देऊ शकत नाही… शक्य झाल्यास बघू,’’ असे सांगून तिने विषय टाळला.

पण अजय सहज सांगून ऐकणाऱ्यांपैकी नव्हता. तो दर दोन दिवसांनी कधी मेसेज तर कधी फोन करून २० एप्रिलला भेटण्यासाठी पूर्णिमावर मानसिक दबाव आणत होता.

१५ एप्रिलला अचानक पूर्णिमाला महाविद्यालयीन प्रशासनाकडून सूचना सांगण्यात आले की, तिला एनसीसी कॅडेट्सला घेऊन प्रशिक्षण शिबिरासाठी जायचे आहे. १९ ते २५ एप्रिलपर्यंत दिल्लीत होणाऱ्या या शिबिरासाठी महाविद्यालयातील मुलींना घेऊन तिला १८ एप्रिलला दिल्लीला जायचे होते. अजयला भेटण्यापासून वाचविल्याबद्दल पूर्णिमाने नियतीचे मनोमन आभार मानले आणि नंतर गाणे गुणगुणत दिल्लीला जायची तयारी करू लागली.

‘‘आपण भेटणार आहोत ना २० एप्रिलला?’’ अजयने १७ तारखेला तिला व्हॉट्सअप मेसेज केला.

‘‘मी २० तारखेला शहराबाहेर आहे,’’ पूर्णिमाने पहिल्यांदाच अजयच्या मेसेजला उत्तर दिले.

‘‘कृपा करून माझ्यासोबत इतक्या कठोरपणे वागू नकोस… काहीही करून तुझे जाणे रद्द कर… फक्त एकदा शेवटचे माझे म्हणणे ऐक… त्यानंतर मी असा हट्ट कधीच धरणार नाही,’’ अजयने रडक्या इमोजीसह मेसेज पाठवला.

यावेळी मात्र पूर्णिमाने कुठलेच उत्तर दिले नाही.

‘‘कुठे जाणार आहेस, एवढे तर सांगू शकतेस ना?’’ अजयने पुन्हा मेसेज केला.

‘‘दिल्ली.’’

‘‘मीही येऊ?’’ अजयने मेसेज करून विचारले.

‘‘तुझी मर्जी… या देशाच्या प्रत्येक नागरिकाला कुठेही येण्या-जाण्याचा अधिकार आहे,’’ असे टाईप करून त्याच्यासह दोन स्मायली टाकून तिने मेसेज केला.

‘‘तर मग २० एप्रिलला मीही दिल्लीला येत आहे,’’ अजयने लिहिले.

पूर्णिमाला असे वाटले की, एकतर तो दिल्लीला येणार नाही आणि आला तरी चांगलेच होईल… कदाचित तिथे एकांतात त्याला सत्याचा आरसा दाखवून वर्तमानकाळात आणता येईल… वेडा, अजूनही १० वर्षांपूर्वीच्या काळात अडकला आहे.

पूर्णिमा आपल्या ग्रुपसह १९ एप्रिलला सकाळी दिल्लीत पोहोचली. शिबिरात मुलींच्या राहण्याची व्यवस्था इतर ग्रुपच्या मुलींसोबत तर ग्रुपसोबत आलेल्या लीडर्सची व्यवस्था अन्य ठिकाणी करण्यात आली होती. चहा-नाश्ता आणि जेवणासाठी एकच हॉल होता, जिथे नियोजित वेळेनुसार सर्वांना हजर राहायचे होते.

नाश्ता झाल्यावर मुली शिबिरात रमल्या तर पूर्णिमा आपल्या खोलीत येऊन खाटेवर पहुडली. बऱ्याच वर्षांनंतर तिला असा निवांतपणा मिळाला होता. तिला झोप आली. ती उठली तेव्हा संध्याकाळ झाली होती. चहा पिण्यासाठी ती हॉलच्या दिशेने निघाली.

तितक्यात तिचा फोन वाजला, ‘‘मी इकडे आलो आहे… तू दिल्लीत कुठे थांबली आहेस?’’

‘‘अजय, तुझे इकडे येणे शक्य नाही… तू उगाचच त्रास करून घेत आहेस,’’ पूर्णिमाने पुन्हा एकदा त्याला टाळण्याचा प्रयत्न केला.

‘‘मला तुझ्याकडे येणे शक्य नसेल, पण तू तर माझ्याकडे येऊ शकतेस ना… मी माझा पत्ता पाठवतोय… उद्या तुझी वाट पाहीन,’’ असे सांगून अजयने फोन कट केला. त्यानंतर थोडयाच वेळात पूर्णिमाच्या फोनवर अजयच्या हॉटेलचा पत्ता आला.

२० तारखेच्या सकाळी जेव्हा मुली शिबिरात सराव करीत होत्या तेव्हा पूर्णिमा कॅब करून अजयने पाठवलेल्या पत्त्यावर पोहोचली. रिसेप्शनला अजयच्या रूमबद्दल विचारले व त्याला मेसेज पाठवला. अजयने तिला रूमवरच बोलावले.

दरवाजा उघडाच होता, पण आत खूपच अंधार होता. पूर्णिमाने आत पाऊल टाकताच सर्व लाईट एकदम सुरू झाल्या. अजय तिच्यासमोर लाल गुलाबांचा गुलदस्ता घेऊन उभा होता.

‘‘हॅप्पी अॅनिव्हर्सरी,’’ असे म्हणत त्याने तिला फुले दिली.

ती घ्यावीत की नाहीत, हेच पूर्णिमाला समजत नव्हते. तरीही शिष्टाचार म्हणून तिने ती घेतली व बाजूच्या टेबलवर ठेवून ती सोफ्यावर बसली. काही वेळ तेथे शांतता होती.

‘‘असे म्हणतात की, एखाद्यावर मनापासून प्रेम असेल तर संपूर्ण सृष्टीच तुमची आणि त्या व्यक्तीची भेट घडवून आणण्यासाठी प्रयत्न करू लागते,’’

चित्रपटातील या संवादाची आठवण करून देत अजयने शांततेचा भंग केला.

‘‘अजय, तुला काय हवे आहे? स्थिरावलेल्या पाण्यात दगड मारण्याचा प्रयत्न का करीत आहेस? जर वादळ उठले तर खूप काही नेस्तनाबूत होऊन जाईल,’’ पूर्णिमाने पुन्हा एकदा त्याला समजविण्याचा प्रयत्न केला.

‘‘कृपा कर, आज कुठलाही उपदेश नको… कितीतरी प्रयत्नांनंतर तुला असे जवळून पाहता, बोलता येत आहे… मला याचा आनंद घेऊ दे,’’ अजय तिच्या खूपच जवळ गेला होता.

त्याच्या अधीर झालेल्या श्वासांची जाणीव पूर्णिमाच्या गालांना झाली. त्यामुळे ती गोंधळून त्याच्यापासून थोडी दूर गेली.

अजयच्या हे लक्षात आले. त्यामुळे तो दुसऱ्या सोफ्यावर जाऊन बसला. मग जुन्या आठवणींना उजाळा देणे सुरू झाले…

अनेक जुन्या आठवणी नव्याने जाग्या झाल्या… कितीतरी जुने क्षण स्मृतीच्या पटलावर आले आणि निघून गेले… कधी दोघे मनमोकळेपणाने हसले तर कधी त्यांचे डोळे पाणावले… थोडयाच वेळात दोघेही भूतकाळातून पुन्हा वर्तमानात आले.

२ वेळा कॉफी घेतल्यानंतर पूर्णिमा म्हणाली, ‘‘भूक लागली आहे… जेवणाची सोय करणार नाहीस का?’’

‘‘येथेच रूममध्ये जेवणार की बाहेर जाऊया?’’ अजयने विचारले. त्यानंतर पूर्णिमाच्या इच्छेनुसार त्याने रूममध्येच जेवण मागविले. जेवणानंतर पुन्हा गप्पा… गप्पा… आणि खूप साऱ्या गप्पा…

‘‘बरं अजय, आता मी निघते… तुला भेटून खूप छान वाटले. अशी आशा करते की, यापुढे तू माझ्यासाठी स्वत:ला त्रास करून घेणार नाहीस,’’ पूर्णिमाने घडयाळ बघितले. संध्याकाळ होत आली होती.

‘‘एकदा गळाभेट नाही घेणार?’’ अजयने अपेक्षेने तिच्याकडे पाहिले. न जाणो काय होते त्याच्या डोळयात ज्यामुळे पूर्णिमा मंत्रमुग्ध झाल्याप्रमाणे त्याच्या मिठीत सामावली.

अजयने तिला आपल्या मिठीत घट्ट पकडले. त्यानंतर अलगद आपल्या ओठांचा स्पर्श तिच्या कानाखाली मानेवर केला. नंतर तिचे तोंड स्वत:कडे करून आतुरतेने तिच्या ओठांचे चुंबन घेऊ लागला. त्याच्या प्रेमात पूर्णिमा विरघळत चालली होती. अजयने तिला उचलून बिछान्यावर आणले..

तेवढयात तिचा मोबाईल वाजला आणि पूर्णिमा जणू झोपेतून जागी झाली. अजयने पुन्हा तिला स्वत:कडे खेचण्याचा प्रयत्न केला. पण आता पूर्णिमा भानावर आली होती. तिने फोन उचलला. तो रवीचा होता. पूर्णिमा आपल्या आतूर श्वासांवर नियंत्रण मिळवत रवीशी बोलली आणि ती येथे सुखरूप असल्याचे त्याला सांगितले.

‘‘अजय, मी तुझा हट्ट पूर्ण केला. आता कृपा करून यापुढे मला भेटण्याचा प्रयत्न करू नकोस, माझे म्हणणे ऐकशील ना?’’ पूर्णिमाने अजयचा हात स्वत:च्या हातात घेत त्याच्याकडून वचन घेतले आणि त्यानंतर ती कॅबच्या दिशेने निघाली.

जवळपास २ महिने झाले… अजयने एकही फोन, मेसेज न केल्याने पूर्णिमा निश्चिंत झाली होती. पण तिचा हा आंनद जास्त दिवस टिकू शकला नाही. अजय पुन्हा पूर्वीसारखे वागू लागला. कधी पूर्णिमाच्या येण्या-जाण्याच्या वाटेवर उभा राहायचा तर कधी महाविद्यालयाच्या गेटवर… कधी एसएमएस करायचा तर कधी व्हॉटट्सअप मेसेज… आता पूर्णिमा त्याच्याकडे पूर्णपणे दुर्लक्ष करू लागली होती. पण हो, या काळात त्याने तिला एकदाही फोन केला नाही. तरीही ती मनातल्या मनात अजयच्या अशा वागण्यामुळे घाबरून गेली होती, कारण घरी गेल्यानंतर अनेकदा मुले गेम खेळण्यासाठी तिचा मोबाईल घेत असत. अशा वेळी कोणी अजयचा मेसेज वाचला तर काय होईल, याची तिला भीती होती.

काहीतरी करावेच लागेल… पण काय? रवीला सर्व सत्य सांगू का? नाही नाही, पतीचे पत्नीवर कितीही प्रेम असले तरी इतर कुणी तिच्यावर प्रेम करीत आहे, हे त्याला कसे सहन होणार… तर मग काय करू? अजयच्या पत्नीला भेटून तिच्याकडे मदत मागू का? नको, असे केल्यास विभाच्या नजरेत अजयची किंमत राहणार नाही… तर मग नेमके करू तरी काय? पूर्णिमा जितका विचार करायची तितकीच गोंधळून जायची.

पुढच्या महिन्यात पूर्णिमाचा वाढदिवस होता. अजय पुन्हा एकदा शेवटचे भेटण्याचा हट्ट करू लागला. पूर्णिमा त्याच्या मेसेजेसना प्रतिसाद देत नव्हती. मात्र अजयवर त्याचा काहीच परिणाम होत नव्हता. त्याचे प्रयत्न सुरूच होते. कधीकधी त्याच्या मेसेजमध्ये अधिकारवाणीने दिलेली धमकी असायची की, पूर्णिमाच्या मनात असो किंवा नसो… तो तिच्या जन्मदिनी तिला भेटणार आणि तिचा वाढदिवस साजरा करणारच.

ठरलेल्या वेळी ती अजयला भेटायला गेली. ते अजयच्या एका सहकर्मचाऱ्याचे घर होते, जे तो भाडयाने द्यायचा. मात्र भाडेकरू न मिळाल्यामुळे सध्या घर रिकामेच होते. अजयने त्याच्या ओळखीच्या माणसाला घर भाडयाने घेण्यासाठी दाखवतो असे सांगून चावी घेतली होती.

जसे पूर्णिमाला वाटत होते त्याचप्रमाणे अजयने केक, फूल आणि चॉकलेटची व्यवस्था केली होती. टेबलावर सुंदर पद्धतीने पॅकिंग केलेली भेटवस्तू ठेवली होती. पूर्णिमाने प्रत्येक गोष्टीकडे दुर्लक्ष केले.

आज ती पूर्णपणे सावध होती. भावनात्मक रुपात तिच्यावर वर्चस्व गाजविण्याचा अजयचा एकही प्रयत्न तिने यशस्वी होऊ दिला नाही. काहीवेळ औपचारिक गप्पा झाल्यानंतर पूर्णिमाने केक कापण्याची औपचारिकताही पूर्ण केली आणि केकचा एक तुकडा अजयला भरवला. त्यानंतर लगेचच अजयने तिला आपल्या बाहुपाशात घेण्याचा प्रयत्न केला. पूर्णिमाने मात्र प्रतिसाद दिला नाही.

थोडया वेळानंतर तिने अजयकडे त्याच्या कुटुंबाबद्दल चौकशी केली. ‘‘विभा तुझ्यावर खूप प्रेम करते ना अजय?’’

‘‘हो, करते,’’ अजयच्या चेहऱ्यावर हलकेसे हास्य उमटले.

‘‘कधी तू तिला विचारले आहेस का की, लग्नापूर्वी तिचे कोणा दुसऱ्यावर प्रेम होते का ते?’’ पूर्णिमाने विचारले.

‘‘नाही… नाही विचारले आणि मला ते माहिती करून घ्यायचे नाही, कारण तेव्हा मी तिच्या जीवनाचा भाग नव्हतो,’’ अजयने अगदी शांत स्वरात उत्तर दिले.

‘‘जर विभाने अजूनही तिच्या भूतकाळाशी असलेले नाते जोडून ठेवले असेल तर?’’ पूर्णिमाने रागाची ठिणगी उडवणारा प्रश्न विचारला.

‘‘नाही, विभा चरित्रहीन असूच शकत नाही… ती माझ्याशी कधीच बेईमानी करू शकत नाही,’’ अजय रागाने लालबुंद झाला होता.

‘‘अरे वा अजय, जर विभाने तिचा भूतकाळ लक्षात ठेवला तर ती चरित्रहीन आणि तू माझ्याशी नाते जोडलेस तर ते प्रेम… कशी दुहेरी मानसिकता आहे ना… मानली तुझी विचारसरणी,’’ पूर्णिमा उपहासाने म्हणाली.

अजयला काय उत्तर द्यावे तेच सुचले नाही. तो विचारात पडला.

‘‘अजय, जसा विचार तू करतोस जवळपास तसाच प्रत्येक भारतीय पती आपल्या पत्नीबाबत करीत असतो… कदाचित रवीही… त्याने मला चरित्रहीन समजावे असे तुला वाटतेय का?’’ पूर्णिमाने त्याच्या खांद्यावर हात ठेवत विचारले.

‘‘नाही, कधीच नाही. मला माफ कर पुन्नू… तुला गमाविणे हे मला माझे अपयश वाटत होते आणि ते यशात बदलण्यासाठी मी कुठल्याही थराला जायला तयार होतो. मी फक्त माझ्याच बाजूने विचार करीत होतो… हे विसरून गेलो होतो की, माझ्या अशा वागण्याचा परिणाम अन्य तिघांच्या आयुष्यावर होणार आहे,’’ अजयच्या बोलण्यातून पश्चाताप डोकावत होता.

‘‘हो ना, जर तू कधी माझ्यावर मनापासून प्रेम केले असशील तर तुला त्या प्रेमाची शपथ… यापुढे माझ्याकडून कोणतीच अपेक्षा करू नकोस… या नात्याला आता येथेच पूर्णविराम दे,’’ पूर्णिमाने वचन घेण्यासाठी आपला हात अजयच्या समोर ठेवला. अजयने तो घट्ट पकडला.

पूर्णिमाने शेवटचे अजयला प्रेमाने आलिंगन दिले आणि त्यानंतर आपल्या या प्रेमाला पूर्णविराम देऊन आत्मविश्वासाने मुख्य दरवाजाच्या दिशेने पुढे गेली.

रविवारची एक संध्याकाळ

कथा * रमा अवस्थी

संध्याकाळ होत आली होती. पर्वताच्या मार्गावर संध्याकाळ अधिकच गडद होत चालली होती. शैलेन गाडीत बसून विचार करीत होता की, कुठे मुंबईतील गर्दी आणि कुठे ही डोंगरांमधील शुद्ध हवा. आज कितीतरी वर्षांनंतर तो आपल्या घरी आपल्या आईवडिलांना भेटायला निघाला होता. त्याचे घर कुर्ग येथे होते. कुर्ग निसर्ग सौंदर्य आणि कॉफीच्या बागांसाठी प्रसिद्ध आहे. त्याची बहीण इरा, जी त्याची बहीण कमी आणि मैत्रीण जास्त होती ती अमेरिकेहून आली होती. जास्त करून त्याचे आईवडिल त्याच्यासोबत मुंबईत राहत, कारण आंतरराष्ट्रीय कंपनीत काम करणाऱ्या शैलेनकडे वेळ नव्हता. तो आपल्या कुटुंबासह मुंबईत राहत होता. परंतु यावेळी इरा आली होती आणि तिला यावेळेस आपला वेळ कुर्गमध्ये घालवायचा होता. तिला भेटण्यासाठी आणि आपल्या बालपणीच्या आठवणींना उजाळा देण्यासाठी शैलेन ३ दिवसांसाठी आपल्या घरी निघाला होता. मायसोरच्या पुढे असलेली तांदळाची शेती आणि स्वच्छ, सुंदर गावांना मागे टाकत त्याची गाडी पुढे निघाली होती. त्याच्या घरापर्यंत जाणारा रस्ता नयनरम्य होता.

सहजच शैलेनला आठवण झाली की, इराला तिच्या बालपणीच्या मैत्रिणींना भेटून त्यांच्यासह शाळेत जाण्याची इच्छा आहे. यावेळेस तिच्याकडे वेळेची कमतरता नव्हती. इरा आणि तिच्या सर्व मैत्रिणी एकाच शाळेत शिकल्या होत्या. त्यांना पुन्हा एकत्र मिळून शाळेत जायचे होते आणि खूप वर्षांनंतर अखेर ती संधी मिळाली होती.

‘‘मला, बरेच झाले,’’ शैलेनने मनातल्या मनात विचार केला. तोही त्याच शाळेत शिकला होता. इरा आणि तिच्या मैत्रिणींपेक्षा तो ३ वर्षांनी मोठा होता. भाऊबहीण एकमेकांच्या सुखदु:खाचे वाटेकरी तर होतेच, पण सोबतच सर्व गुपिते एकमेकांना सांगत असत. एकमेकांची रहस्ये सर्वांपासून लपवून ठेवत. याची आठवण होताच शैलेनला हसू आले. त्याला इराच्या मैत्रिणी आठवल्या. त्या सर्व इराप्रमाणेच खोडकर होत्या. अनेकदा तो इराच्या मैत्रिणींना सोडायला त्यांच्या घरी जात असे. त्याने इराच्या बऱ्याच मैत्रीणींना सायकल चालवायला शिकविली होती.

या वेळेस तो इराला विचारणार होता की, तिच्या सर्व खोडकर मैत्रिणी कुठे आहेत व कशा आहेत? तसे तर फेसबूक आणि व्हॉट्सअपमुळे सर्व एकमेकांच्या संपर्कात होत्या. शैलेनला इराच्या मैत्रिणींची नावे आणि चेहरे आठवू लागले. हे चेहरे आणि नावे त्याच्या आयुष्यासाठी विशेष महत्त्वाची नव्हती, पण या सर्वांसोबत त्याच्या बालपणीच्या आठवणी जोडल्या गेल्या होत्या. शैलेनला आठवले की, जेव्हा त्याचे लग्न मुंबईत होणार, असे पक्के झाले होते तेव्हा इराच्या सर्व मैत्रिणी खूपच निराश झाल्या होत्या. त्या सर्वांना त्याच्या लग्नात सहभागी व्हायचे होते, कारण त्यांच्यासाठी भरपूर मजा करण्यासाठी यापेक्षा चांगली संधी मिळणार नव्हती. नंतर जेव्हा रिसेप्शन कुर्गमध्ये होणार, असे ठरले तेव्हा सर्वांच्या चेहऱ्यावरील आनंद परतला.

गाडी कॉफीच्या बागांमधून पुढे चालली होती आणि शैलेनला इराच्या मैत्रिणींची नावे आठवू लागली होती. या चेहऱ्यांमधील एक वेगळा चेहराही होता ज्याची आठवण होताच शैलेनचा जीवनातील उत्साह अधिकच वाढल्यासारखे वाटायचे. तो चेहरा वेदाचा होता. वेदा ही इराच्या खास मैत्रिणींपैकी एक होती. वेदात असे वैशिष्ट्य होते की, ती तिच्या चेहऱ्यावरील खोडकरपणाला निरागसतेत सहज बदलू शकत होती. तसा तर शैलेन इराच्या सर्व मैत्रिणींना भेटत असे. पण एका रविवारच्या संध्याकाळी असे काही घडले की, त्यानंतर त्याला वेदाला भेटताना अवघडल्यासारखे वाटू लागले होते.

शैलेन वेदाला शेवटचे भेटला त्या गोष्टीलाही आता १६ वर्षांहून अधिक काळ लोटला होता. ती शैलेनच्या रिसेप्शनलाही येऊ शकली नव्हती. त्या रविवारच्या संध्याकाळी असे काही घडले होते की, जे आजही शैलेनला जगण्याची प्रेरणा देत असे. तसे तर एक सुखी आयुष्य जगण्यासाठी जे काही हवे ते सर्व त्याच्याकडे होते, पण तरीही रविवारची ती संध्याकाळ नसती तर सर्व अधुरे राहिले असते. १६ वर्षांपूर्वी सोशल मीडिया नव्हता. त्यावेळेस चिठ्ठी म्हणजे प्रेमपत्र लिहिली जायची. त्या रविवारच्या संध्याकाळी अशीच एक चिठ्ठी शैलेनला मिळाली होती. त्या चिठ्ठीत त्याचे खूप कौतुक करण्यात आले होते आणि त्याने केलेल्या प्रत्येक मदतीसाठी (सायकल शिकविणे, गृहपाठासाठी मदत करणे इत्यादी) धन्यवाद देण्यासह शेवटी असे लिहिले होते की, शैलेनने त्या रात्री ८ वाजता फोनची वाट पाहा. पत्राच्या शेवटी वेदाचे नाव लिहिले होते.

शैलेन ती चिठ्ठी हातात घेऊन तिथेच बसून राहिला. तसे तर त्या चिठ्ठीत त्याच्यावर प्रेम असल्याबाबत कुठलाच उल्लेख उघडपणे केलेला नव्हता, पण चिठ्ठी लिहिणारी मुलगी वेदाच होती, हे स्पष्ट झाले होते. तिला तो आवडत असे. पहिल्या आणि कदाचित शेवटच्या वेळेस असे घडले होते की, एखाद्या मुलीने त्याचे कौतुक केले होते. महानगरांमध्ये आणि त्याच्या परदेशातील प्रवासात अनेक महिला मैत्रिणींनी आणि महिला सहकर्मचाऱ्यांनी त्याचे कौतुक केले होते, पण त्या सर्वंमध्ये नाटकीपणा जास्त होता. ही चिठ्ठी आणि त्यातील भावना शैलेनला दवबिंदूच्या थेंबाप्रमाणे सुखावह वाटत असे.

त्या काळात भावनांमध्ये खरेपणाची ऊब होती, आजच्याप्रमाणे त्या वरवरच्या, थंड नव्हत्या. आजही ती चिठ्ठी शैलेनने जपून ठेवली होती. जेव्हा कधी शैलेनला ती चिठ्ठी आणि त्यात लिहिलेले शब्द आठवायचे तेव्हा त्याचा थकवा बऱ्याच अंशी निघून जायचा.

तो त्या रविवारच्या संध्याकाळी फोनची वाट पाहत होता. पण वेदाने ८ वाजताची चुकीची वेळ निवडली होती. रविवारच्या रात्री शैलेनचे वडील सर्वांसोबत जेवत आणि फोनही त्याच खोलीत होता. वेदा फोन करण्यासाठी वेगळा एखादा दिवस निवडू शकत होती.

शैलेन रात्रीचे ८ वाजण्याची वाट पाहात होता. चिठ्ठीत लिहिल्याप्रमाणे फोन आला आणि तोही ८ वाजताच. फोन वडिलांनी घेतला. जेव्हा ते घरी असायचे तेव्हा तेच फोन घ्यायचे. पण फोन कट झाला आणि पुन्हा आलाच नाही. पुढचे काही दिवस शैलेनने वेदाचा विचार करण्यात घालवले. त्यानंतर तो वेदाला भेटला, पण तेव्हा परिस्थिती अशी नव्हती की, तो तिला चिठ्ठीबाबत विचारू शकला असता. त्यानंतर हळूळू सर्व आपापल्या आयुष्यात पुढे गेले.

शैलेन मुंबईला आला. इरा अमेरिकेला आणि वेदा बंगळुरुला गेली. त्यानंतर असे ऐकायला मिळाले होते की, वेदाचे लग्न बंगळुरुलाच झाले होते. पण शैलेन ती चिठ्ठी विसरू शकला नाही. आजही रविवरचीच संध्याकाळ होती आणि शैलेन आपल्या घरी कुटुंबियांना भेटायला चालला होता. आता त्याची गाडी वळणदार रस्यावरून घराच्या दिशेने निघाली होती. अचानक मोबाईल वाजला. इराने फोन केला होता.

‘‘आणखी किती वेळ लागेल?’’ इराने उतावीळपणे विचारले.

‘‘बस आणखी अर्धा तास… कॉफी तयार ठेव… मी पोहोचतोच आहे,’’ शैलेनने उत्तर दिले.

तेवढयात इराने विचारले, ‘‘ओळख कोण आहे माझ्यासोबत?’’

तिने अचानक विचारलेल्या या प्रश्नामुळे शैलेन गोंधळला. कोण असेल बरं?

तितक्यात इरा म्हणाली, ‘‘अरे माझी सर्वात प्रिय मैत्रीण वेदा.’’

शैलेनचे हृदय धडधडू लागले. त्याला पुन्हा एकदा ती चिठ्ठी आणि रविवारची संध्याकाळ आठवली. तो स्वत:शीच हसला. वेदा आली होती, या गोष्टीचा त्याला आनंद झाला. संध्याकाळ गडद होत चालली होती. शैलेन घरी पोहोचला. तेथे पोहोचताच आईवडिलांच्या पाया पडला.

तेवढयात मागून आवाज आला, ‘‘हॅलो, कसा आहेस?’’

शैलेनने मागे वळून पाहिले असता वेदा समोर उभी होती.

‘‘हॅलो वेदा, कशी आहेस?’’

शैलेनने तिच्याकडे पाहात हसत विचारले.

‘‘मजेत,’’ वेदाने उत्तर दिले.

शैलेनने पाहिले की, वेदात फारसा बदल झाला नव्हता. तेच डोळे, तसाच चेहरा, तोच निरागसपणा आणि या सर्वांमागे तोच खोडकर स्वभाव. काही औपचारिक गोष्टी आणि एकमेकांच्या कुटुंबाची विचारपूस केल्यानंतर त्यांनी कॉफी प्यायला सुरुवात केली. शैलेन मनोमन विचार करू लागला की, वेदा रविवारची ती संध्याकाळ विसरली असेल का? तसे पाहायला गेल्यास आठवणीत ठेवण्यासारखे होते तरी काय? एका चिठ्ठीचा विसर पडणे सोपे होते. पण शेवटी काहीही झाले तरी ती चिठ्ठी वेदाने स्वत:च्या हाताने लिहिली होती. स्वत: लिहिलेल्या चिठ्ठीला ती कशी काय विसरली? तसेही आजच्या फेसबूकच्या युगात एका छोटयाशा चिठ्ठीचे महत्त्व तरी कितीसे असणार? पण त्या काळात चिठ्ठीमुळेच दोन हृदये जोडली जात होती.

त्या चिठ्ठीने शैलेनला एक जाणीव करून दिली होती. कोणाला तरी आपण आवडत असल्याची सुखद जाणीव.

ही जाणीव जीवनात अत्यावश्यक असलेल्या हवा आणि पाण्याइतकी महत्त्वाची नसली तरी तिचे असणे जीवन आणखी सुंदर बनविते. पण आश्चर्य म्हणजे वेदाला हे काहीच आठवत नव्हते. वेदा आणि शैलेन, दोघेही आपापल्या आयुष्यात गर्क होते, हे खरे असले तरी भूतकाळात जगलेल्या काही क्षणांची आठवण नव्याने जागी करायला काहीच हरकत नव्हती. म्हणूनच वेदाने ज्या भावना एके दिवशी पत्राच्या रुपात शब्दबद्ध केल्या होत्या त्या भावना शैलेनच्या नसतानाही त्याला आठवत होत्या, पण असे वाटत होते की, वेदा विसरून गेली होती.

शैलेनला या सर्वांची जाणीव होताच अस्वस्थ झाल्यासारखे वाटले. रात्रीचे १० वाजले होते. तो बाल्कनीत बसला होता. तेवढयात इरा कॉफी घेऊन आली. शैलेन तसे तर इरापासून काहीच लपवित नसे, पण न जाणो कोणता विचार करून वेदाच्या चिठ्ठीबाबत त्याने इराला काहीच सांगितले नव्हते. आज अनेक वर्षांनंतर शैलेनला असे वाटू लागले की, वेदाच्या चिठ्ठीबद्दल इराला सांगायला हवे. इरा तेथेच बसून कॉफी पीत होती आणि आपल्या मोबाईलवर काहीतरी पाहात होती.

‘‘वेदा कुठे कामाला जाते का?’’ शैलेनने विषयाला हात घातला.

‘‘हो’’, मोघम उत्तर देऊन इरा पुन्हा मोबाईल पाहू लागली.

‘‘कुठे?’’ शैलेनने विचारले.

‘‘तिचे बंगळुरूमध्ये एनजीओ आहे.’’ इराचे लक्ष अजूनही मोबाईलमध्येच होते.

शैलेन पुढे बोलण्यासाठी उगाचच गळा खाकरत म्हणाला, ‘‘तुला माहीत आहे का, वेदाने मला एक चिठ्ठी लिहिली होती. खूप आधी, जेव्हा तुम्ही महाविद्यालयात शिकत होता. मी त्या चिठ्ठीला कोणतेच उत्तर दिले नव्हते.’’

आता मात्र इराने मोबाईल बाजूला सारत भावाकडे पाहिले. ‘‘कोणती चिठ्ठी, तीच का, जी छोटूच्या हातून पाठविण्यात आली होती?’’ इराने हसून विचारले.

‘‘हो, हो, तीच… तुला माहीत आहे का?’’ शैलेनला इराने त्या चिठ्ठीचा विषय हसण्यावारी घेतल्याचा राग आला होता. तो सोडून त्या चिठ्ठीशी जोडले गेलेले इतर सर्वच ही गोष्ट एवढी हसण्यावारी का घेत होते?

‘‘ती चिठ्ठी वेदाने लिहिली नव्हती. मधू आणि चंदाने लिहिली होती,’’ इराने जांभई देत सांगितले.

‘‘याचा अर्थ काय? मधू आणि चंदाने लिहिली होती, कशासाठी?’’ शैलेनने विचारले. मधू आणि चंदाही इराच्या मैत्रिणी होत्या आणि त्याही खूपच खोडकर होत्या.

शैलेनने विचारलेला प्रश्न ऐकून इरा हसू लागली. ‘‘अरे भावा, तू विसरून गेलास का? तो दिवस एप्रिल फूलचा होता.’’

मधू आणि चंदाचा चेहरा शैलेनच्या डोळयांसमोर आला.

‘‘पण चिठ्ठीखाली नाव वेदाचे होते.’’ शैलेनने सांगितले.

‘‘आता कोणाचे तरी नाव लिहावेच लागणार होते, त्यामुळे वेदाचे नाव लिहिले,’’ इराने उत्तर दिले.

‘‘वेदाला ही गोष्ट माहिती होती का?’’ शैलेनने आश्चर्यचकित होत विचारले.

‘‘कोणती गोष्ट? चिठ्ठीची का? सुरुवातीला काहीच माहीत नव्हते, पण नंतर त्यांनी मला आणि वेदाला सांगितले होते की, त्यांनी १ एप्रिल असल्याने तुला वेदाच्या नावाने मूर्ख बनवले होते,’’ इराने आळसावत सांगितले.

‘‘पण त्यांनी वेदाचे नाव लिहायला नको होते,’’ शैलेन पुटपुटला.

‘‘हो, लिहायला तर नको होते, पण त्यामुळे काही फरक पडणार नव्हता, कारण त्यांना माहीत होते की, तू एक सज्जन मुलगा आहेस,’’ डोळयांवर प्रचंड झोप असतानाही इराने उत्तर दिले.

शैलेन मनोनम हसत असा विचार करू लागला की, तो १ एप्रिल संपूर्ण १६ वर्षे साजरा झाला, असे कदाचित पहिल्यांदाच घडले असेल. पण काही का असेना, भलेही तो त्याला मूर्ख बनविण्याचा प्रयत्न असला तरी त्या घटनेने त्याच्या जीवनातील आनंदात भर घातली होती. अजाणतेपणी का होईना, पण त्या मुलींनी असे काही केले होते ज्यामुळे शैलेनच्या जीवनातील आनंद वाढला होता.

जाणीव

कथा * सोनाली बढे

सकाळी राघव ऑफिसला जायला निघाला, तेव्हा त्याचं लक्ष कॅलेंडरकडे गेलं. आजची तारीख बघितली अन् मनात काहीतरी खळ्ळकन् फुटलं. आज नऊ जानेवारी. त्याच्या एकटेपणाला आज एक वर्ष पूर्ण झालं होतं.

जुई त्याच्या आयुष्यातून निघून गेली. त्याला एक वर्ष झालं. जुई त्याची पत्नी. म्हणायला त्यांचं नातं आजही होतं. कायेदशीर दृष्टीनं ती दोघं पतीपत्नी होती. पण नातं फक्त नावालाच होतं. जुई आता त्याच्याजवळ राहत नव्हती. हे नातं टिकवण्यासाठी राघवनं प्रयत्न केला नव्हता. जुईनंदेखील कायेदशीर घटस्फोट घेतला नव्हता.

मनात घोंघावणाऱ्या वादळानं आता राघव पार अवस्थ झाला होता. आपली ऑफिस बॅग, लॅपटॉप अन् मोबाइल त्यानं खोलीतल्या टेबलावर ठेवला. काम करणाऱ्या शांती मोलकरणीला ‘एक कप कॉफी कर’ असं सांगून तो आपल्या कपाटाकडे वळला. त्यात निळ्या रंगाचं एक पाकीट होतं. पाकिटावर अत्यंत सुबक अक्षरात ‘राघव’ असं लिहिलं होतं. जुईचं सुंदर अक्षर हे तिचं एक वैशिष्ट्य होतं.

‘‘राघव या कोऱ्या कागदांवर आज मी माझी व्यथा मांडायचा प्रयत्न करते आहे. खरं तर लिहिताना माझे हात कापताहेत. हे पत्र तुला मिळेल तेव्हा मी तुझ्या आयुष्यातून निघून गेलेली असेल. तुझं हे बेगडी जीवन मला सोसत नाहीए. फक्त जाण्यापूर्वी काही गोष्टी तुला सांगाव्यात असं वाटतं. काल मला पुन्हा तेच भीतिदायक स्वप्न पडलं. तू मला तुझ्या ऑफिसच्या कुठल्यातरी पार्टीला घेऊन गेला आहेस. ओळखीच्या काही लोकांशी नमस्कार वगैरे झाल्यावर काही जुजबी गप्पा मी मारते अन् बघता बघता सर्वांच्या चेहऱ्यावर विकृत, खुनशी हास्य उमटतं.

बघता बघता ते हास्य गडगडाटात बदललं. सगळेच ओरडायला, किंचाळायला लागतात. त्या सगळ्या घाबरून टाकणाऱ्या आवाजातच मला तुझा चेहरा दिसतो. खूपच भीतिदायक…चेहऱ्यावर कमालीची घृणा, डोळ्यात क्रौर्य, डोक्यावर दोन शिंग, तू जणू यमदूत दिसतो आहेस. मी घाबरून किंचाळते. जागी होते तेव्हा जानेवारीच्या थंडीतही मी घामानं चिंब भिजलेली असते. मी या स्वप्नाबद्दल तुझ्याशी बोलले तेव्हा ‘तू तुझ्या डोक्यात भलतंच काही असतं, म्हणून तुला अशी स्वप्न पडतात असं सांगून उडवून लावलं होतंस. खरी गोष्ट ही आहे की तुझ्यामुळेच माझ्या मनात असुरक्षिततेची भावना निर्माण झाली होती. त्यातून हे स्वप्नं मला पुन्हा:पुन्हा पडत होतं.

आता विचार करते तेव्हा लक्षात येतं की किती छोटीशी गोष्ट होती. माझं वजन एकदम वाढलं होतं. खरंतर मनातली असुरक्षितपणाच्या भावनेनंच मला थायराइडचा त्रास पुन्हा सुरू झाला होता. वरवर बघता गोष्ट साधी होती. आईसबर्गवरवर बघताना केवढासा दिसतो. त्याचा पाण्याखालचा भाग मात्र खूपच मोठा अन् अदृश्य असतो. म्हणूनच मोठाली जहाजं त्याच्यावर आपटून फुटतात. त्या न दिसणाऱ्या कामासारखंच माझं झालं होतं. मनातही भीती, आधाराचा अभाव यामुळे मी सैरभैर असायची.

वाचतावाचता राघवचे डोळे भरून आले. त्याला आठवलं, तो हल्ली किती संतापी झाला होता. बारीक सारीक गोष्टींवरून संतापायचा. सगळा राग जुईवर काढायचा, हेच त्याचं रूटीन झालं होतं. सुरूवातीला असं नव्हतं. त्यांचं वैवाहिक आयुष्य खूपच सुखी होतं. हळूहळू कामाचा त्याग, नोकरीतली जीवघेणी स्पर्धा यामुळे तो खूप बदलला, सगळं फ्रस्टे्रशन मग जुईवर काढायचा.

खरंतर पुढे वाचायचं धाडस होत नव्हतं राघवला. पण ते वाचायलाच हवं, तिच त्याची शिक्षा होती. त्यानं वाचायला सुरूवात केली.

‘‘आठ महिन्यांपूर्वी केलेल्या ब्लडटेस्टमध्ये मला हायपोथायरॉईडिझम आहे हे लक्षात आलं. त्यामुळे वजन एकदम वाढतं. त्यात माझा काय दोष होता?’’

‘‘जाडी, ढप्पी, म्हैस कुठली…’’ तू ओरडायचा, ‘‘लठ्ठ, मठ्ठ, जाडी’’, ‘‘कुरूप, बेढब, बोदी’’ तू मला हेच सतत ऐकवायचास…कदाचित अगदी पहिल्यापासूनच मी तुला आवडत नसेन. वाढलेलं वजन हे एक कारण किंवा निमित्त मिळालं होतं तुला. लोकांना माझा हसरा चेहरा आणि खळखळून हसणं आवडायचं. पण तुला तेही नकोसं वाटायचं. खरंय, एखादं माणूस आवडेनासं झालं की त्याचं काहीच मग आपल्याला आवडत नाही. आपल्याला त्याचा रागच राग येतो.

‘‘जर तुझं माझ्यावर खरोखर प्रेम असतं तर माझ्या वाढलेल्या वजनामुळे तू असा तिरस्कार केला नसता. किमान तू संवेदनशील असावं असं मला वाटायचं. पण तू तर सतत मला टोमणे मारायचास, शोधून शोधून, उकरून उकरून माझे दोष काढायचास. लोकांपुढे माझा अपमान करायचास, माझ्या किती तरी सवयी मी तुझ्यासाठी बदलल्या .पण तू तर अजिबात बदलला नाहीस. दारू पिणं, सिगारेट ओढणं, उशिरापर्यंत दिवा लावून काम करत बसणं, मित्र जमवून पत्ते कुटत बसणं, यातलं काय सोडलंस तू? मी मात्र तुझी प्रत्येक आवडनिवड जपली. तुला जे आवडतं, तेच मी करत होते. तुला आवडणारं शिजवत होते, तुला आवडणारे खात होते, तुला आवडणारेच कपडे, रंग वापरत होते, तुला आवडेल तेच बोलत होते, तेवढेच ऐकत होते. मला माझं अस्तित्त्वच उरलं नव्हतं. मी म्हणजे तूच झाले होते. माझं स्वत:चं असं काही उरलंच नव्हतं. माझी स्वत:ची ओळखच उरली नव्हती.’’

राघवच्या डोक्यात जणू कुणी घणाचा घाव घातला होता. पण ते दु:ख आज तो सहन करणार होता. जुईला त्याच्यामुळे भोगाव्या लागणाऱ्या दु:खाचा तेवढाच एक उतारा होता. जुईचं हरवलेलं अस्तित्त्व पुन्हा मिळवून द्यायला हवं. तो पुढे वाचू लागला.

‘‘तू घातलेले पसारे मी आवरायची, तुझे मळवून आणलेले कपडे मी धुवायची, केर काढायची, लादी पुसायची, बाथरूम-टॉयलेट स्वच्छ करायची, स्वयंपाक मी करायची, बाजारहाट, निवडणं, चिरणं, भाजणं सगळं सगळं मी करत होते. तू फक्त ऑफिसात जाऊन यायचा की, ‘दमलो’ म्हणून सोफ्यावर बसायचा, आवडीचे टीव्ही प्रोग्रॉम बघायचास, एक ग्लास पाणी कधी हातानं घेऊन प्यायला नाहीस, इतर कामाचं काय सांगायचं? पण तू थकत होतास अन् मी मात्र तुला ताजी, टवटवीत हवी असायची. तक्रारी फक्त तूच करणार, टोमणे फक्त तूच देणार कारण वाईट मी होते. दोष माझ्यात होते.

‘‘तू तर जणू देवदूत होतास. तुझ्यात फक्त गुण होते. माझ्या अपेक्षा काही फार नव्हत्या. बायकोला नवऱ्याकडून थोडं कौतुक, थोडं प्रेम हवं असतं, तेवढंही तू मला देत नव्हतास. घरकामात मदत कुठून करणार होतास? मुळात मी तुला आवडतच नव्हते. मी फक्त काम करणारं मशीन होते अन् रात्री तुला सुखवणारी दासी.

‘‘अंथरूण अन् स्वयंपाकघर या पलीकडेसुद्धा एक स्त्री असते, ही तुझ्या समजूतीपलीकडची गोष्ट होती. इतक्या प्रतिकूल परिस्थितीत वाढलेल्या वजनामुळे मी त्रस्त असतानाही माझ्या चेहऱ्यावरचं हास्य तुला खटकत होतं, सहन होत नव्हतं. तू किती चिडायचास? का? मला येणारा थकवा, मानसिक ताण दूर करण्यासाठी मी हसत होते तर चिडत का होतास तू? तुझ्या संगतीतले ते त्रस्त दिवस अन् झोपेवाचून घालवलेल्या असंख्य रात्रीचं काय? तुला वाटायचं, मी आपल्या वजनामुळे लज्जित व्हावं, का म्हणून? माझा दोष थोडीच होता तो? लज्जित तू व्हायला हवंय. तुझ्यामुळे मला त्रास झालाय.

‘‘राघव, तुला ठाऊक आहे, तुला टक्कल पडायला लागलंय. तुझ्या चेहऱ्यावर एक ओंगळ मसा आलाय, पण मी तर कधीही म्हटलं नाही की त्यामुळे तू वाईट दिसतोस? खरं तर माझं वाढलेलं वजन हे एक निमित्त मिळालं होतं तुला. तुझा राग काढायला, माझा अपमान करायला ते एक निमित्त होतं. आता माझा थायरॉइड आटोक्यात आलाय. नियमित औषधोपचार, व्यायाम, प्राणायम करून मी आता वजन बऱ्यापैकी कमी केलंय. तरीही तू कधी एका शब्दानं मला म्हटलं नाहीस, मी खूप आशेनं तुझ्याकडे बघायची, माझ्यात झालेला बदल तुला जाणवतोय का हे मला बघायचं होतं. पण नाही…राघव, घृणेचा, तिरस्काराचा वटवृक्ष वाढतो, पसरतो तशी याची मुळंही खोलवर जातात. मलाच स्वत:चं नवल वाटतं की इतकी वर्षं मी का अन् कशी काढली तुझ्याबरोबर? सतत स्वत:चं मन मारायचं, इच्छा मारायच्या, स्वत:चं स्वतंत्र अस्तित्त्व, स्वत:ची ओळखही विसरायची…सोपं नव्हतं!

‘‘पण आता बस्स झालं! खूप झालं! तुझ्याकडून मार खाणं, तुझ्याकडून घाणेरडं बोलणं ऐकणं, स्वत:चा अपमान सहन करणं आता मला मान्य नाही. माझा रोग शारीरिक होता. पण तू मानसिक रूग्ण आहेस. तुझ्यासारख्या मनाच्या रोग्याबरोबर राहून मला रोगी व्हायचं नाहीए. हा जन्म एकदाच लाभतो. हे आयुष्य भरभरून जगायचंय मला. मी आज स्वत:ला तुझ्या बंधनातून मुक्त करते आहे. मला मोकळ्या मनानं जगायला आवडतं, खळखळून हसायला, प्रसन्न चेहऱ्याने वावरायला आवडतं. माझ्या वाढलेल्या वजनासकट ज्यांनी मला प्रेमानं स्वाकीरलं, ती माणसं मला आवडतात. माझ्याशी प्रेमाने बोलणारी, मला सन्मानानं वागवणारी माणसं मला आवडतात. पण तू त्यातला नाहीस. प्रेम कधी केलंच नाहीस माझ्यावर.

थरथरणाऱ्या हातात ते पत्रही थरथरत होतं. राघव सुन्न बसून होता. या एक वर्षांनं त्याला खूप काही शिकवलं होतं. बायको फक्त शोपीस नसते. ती आयुष्यातली मौल्यवान मिळकत असते. आपल्या जीवनाचा अविभाज्य भाग असते. या वर्षभरात अनेक मुली त्याच्या आयुष्यात आल्या. कुणाला त्याचा भरपूर पगार दिसत होता तर कुणाला उच्च पद, पण प्रत्येकीनं स्वत:चे नखरे दाखवले. एकदा सॅली डिसुझाबरोबर जेवण घेत असताना त्याचा फोन वाजला. तो पाचच मिनिटे फोनवर बोलत होता, तेवढ्यात संतापून ती जेवण टाकून निघून गेली. जुईनं कधीच असा त्रागा केला नव्हता. एकदा रात्री झोपायला पिंकी ग्रेवाल त्याच्यासोबत हॉटेलात गेली अन् त्याच्या सिगरेटच्या वासानं भडकून तिथं एकटाच सोडून निघून गेली. जुईनं तक्रारीचा चकार शब्द कधी काढला नव्हता. कधीही घरात, अंथरूणात किंवा एरवीही तिच्या काहीच मागण्या नव्हत्या.

गेल्या वर्षभरात बरेचदा त्यानं ठरवलं होतं की जुईला फोन करूयात. आपल्या वागणुकीबद्दल क्षमा मागूयात…पण ते जमलं नव्हतं. पण आता मात्र तो अजिबात थांबणार नाहीए. तो आत्ताच तिच्याकडे जाणार आहे अन् तिची क्षमा मागणार आहे. तिच्या मोठेपणाची त्याला जाणीव आहे. तिच्या कष्टांची त्याला जाणीव आहे. तिनं त्याच्यासाठी केलेल्या त्यागाबद्दल तो कृतज्ञ आहे. तो तिच्या ऋणात आहे. एवढंच नाही तर तो हे ही सांगणार आहे की तिचं हसणं त्याला खूप आवडतं. तिच्या हायपोथायरॉइडची तो काळजी घेईल. त्याचं तिच्यावर प्रेम आहे. ती जशी आहे, तशीच त्याला खूप खूप आवडते.

यंग फॉर एव्हर थेरेपी

मिश्किली * नरेश कुमार

पहाटे कूस बदलून हात लांबवला तर उशी हातात आली. याचा अर्थ सौ. सकाळीच उठली होती. दिवसाची सुरूवात रोमँटित झाली म्हणजे छान वाटतं. सौ. कुठं असेल असा विचार करत असतानाच स्वयंपाकघरातून खमंग वास आला. मी स्वयंपाकघरात आलो. सौ. ओट्यावर गरमागरम पराठे करत होती. मी मागून जाऊन तिच्या गळ्यात हात टाकले. तशी मला झिडकारत ती म्हणाली, ‘‘पुरे हो, मुलांना उठवा. शाळा आहे त्यांना. म्हातारपणी कसला रोमांस करताय.’’

मीही अजूनही त्याच मूडमध्ये होतो. मी बोलून गेलो, ‘‘अगं म्हातारपण शरीराचं असतं. तू म्हातारी शरीरानं झाली आहेस. पण मनात तरूण राहा ना. ओ मेरी जोहराजबी, तुझे मालम नहीं…तू अभी तक है हसीन और मैं, जवान…अगं. यंग फॉर एव्हर थेरेपी करून तर बघ.’’

‘‘तर तर? तुम्ही आहात सदाबहार तरूण आणि रोमँटिक…मी तर झालेच ना म्हातारी, अन् सौंदर्यही गेलं लयाला. संसाराचा रामरगाड्यात पिचतेय मी. तरूण आणि सुंदर कशी राहणार होते? अन् ही कुठली थेरेपी काढली आहे? रोमँटिक बनायची की तरूण दिसायची?’’

‘‘अगं, हा फॉर्मुला ट्राय करून बघ. एकदम बार्बी डॉलसारखी सुंदर अन् आकर्षक दिसायला लागशील,’’ मी तिला मिठीत घेत म्हटलं.

तेवढ्यात मुलं उठून स्वयंपाकघरात आली. आम्हाला तशा अवस्शेत बघून गोंधळली. मीसुद्धा सौ.ला सोडून बाथरूममध्ये गीझर ऑन करायला धावलो.

बायकांना, कुणी मावशी किंवा म्हातारी म्हटलेलं अजिबात खपत नाही. चुकून रिक्षावाल्यानं किंवा भाजीवाल्यानं असा उल्लेख केला तर त्याची धडगत नसते. पण सौ.ने स्वत:च, स्वत:चा उल्लेख म्हातारी असा केला, तेव्हा मात्र मला खूपच आश्चर्य वाटलं. तिला दिलासा द्यावा म्हणून मी म्हटलं, ‘‘तू फॉरएव्हर यंग दिसलं पाहिजे. म्हणजे वय वाढलं तरी ते तिथंच थांबलंय असं वाटलं पाहिजे. मग बघ, तूसुद्धा रोमँटिक गाणी गायला लागशील.’’

‘‘पण आता वाढलेलं वय कमी कसं दिसणार? घरातली कामं संपली तर ना इतर काही करता येईल? तुम्ही तर मला सतत स्वयंपाकघरातच अडकवून ठेवलंत. लग्नाला पंधरा वर्षं होताहेत अन् मी पन्नाशीची दिसायला लागलेय. शरीर बघा केवढं थुलथुलीत झालंय…’’ वाढलेला पोटाचा घेर दाखवत सौ. म्हणाली.

मी बोलून गेलो, ‘‘थोडं वॉकिंग, जॉगिंग, एक्सरसाइज वगैरे करून आपली फिगर मेंटेन केली पाहिजे. स्वत:च्या आरोग्याचा विचार कर राणी. बघ कशी छान गोजिरवाण्या बाहुलीसारखी दिसायला लागशील. मी तर म्हणतो आजपासूनच आपण सुरू करूयात यंग फॉरएव्हरचं युद्ध!’’

मी काय म्हणतोय ते सौ.च्या मेंदूत कितपत शिरलं मला समजलं नाही, पण तिला एवढं मात्र पक्क समजलं की तिला ‘बुढि़या’ नाही, ‘गुडि़या’ दिसायचं आहे. अगदी बार्बी डॉलसारखी सुंदर. मग त्यासाठी कितीही श्रम करायची, कष्ट करायची तिची तयारी होती.

दुसऱ्या दिवशीपासून तिनं मेकअपपासून एरोबिक्स, योगासनं, आहार अन् इतर अनेक विषयांवरचं इतकं साहित्य वाचायला सुरूवात केली की सांगता सोय नाही. इतका अभ्यास कॉलेजच्या वयात केला असता तर नुसती डिग्रीच नाही, पीएचडीपण मिळाली असती.

सौ.नं. अगदी सीरियसली गुडिया दिसण्याचं मनावर घेतलं होतं. ती रोज सकाळी लवकर उठून जॉगिंगला जायला लागली. जाताना आम्हाला सूचनावजा ताकीद द्यायची, ‘‘गॅसवर कुकरमध्ये डाळ शिजतेय. दोन शिट्या झाल्या की गॅस बंद करा, मुलांना उठवून दूध द्या, नाश्ता द्या.’’

मी मुलांना उठवतोय तेवढ्यात दोनच्या ऐवजी चार पाच शिट्या होऊन जायच्या. मुलांना अंघोळी घालतोय तोवर दुध उतू जायचं. वरणाला फोडणी घालेपर्यंत भाजी करपायची. कसं बसं सगळं मॅनेज केलं तर मुलांना उशीर व्हायचा. मग त्यांना शाळेत सोडून यावं लागायचं.

सौ.च्या रोज नव्या मागण्या सुरू झाल्या. मोसंबीचा रस, बदाम, अक्रोड, भिजवलेले हिरवे मुग…एकूण पौष्टिक पण वजन न वाढवणारा आहार करायचा.

एक दिवस जॉगिंग करून आल्या आल्या तिनं फर्मान काढलं, ‘‘या कपड्यांमध्ये योगासनं करता येत नाहीत. टॅ्रकसूट घ्यावा लागेल…शिवाय जॉगिंग शूजही हवेत. शूज अन् टॅ्रकसूटचा खर्च काही हजारांत गेला. पण दुसऱ्यादिवशी सूटबूट घालून जाताजाता प्रेमानं एवढं बजावलं, तेवढं बदाम भिजवायला अन् हिरवे मूग मोडवायला विसरू नकां हं! अन् पालकचं सूप तयार ठेवाल ना?’’

मी हो किंवा नाही म्हणायच्या आत ती घराबोहर पडलीही होती. पण एक मात्र खरं, टॅ्रक सूटमध्ये एकदम स्मार्ट दिसत होती सौ. आज रविवार होता. मुलांना शाळेत पाठवण्याची भानगड नव्हती. म्हटलं आपणही जरा बागेत जाऊन येऊयात. बघूयात तरी सौ.चा फॉर्मुला काय आहे तो…मी बदाम भिजवले. मूग फडक्यात बांधले, पालकचं सूप तयार करून ठेवलं अन् पार्कात गेलो.

तिथलं दृश्य बघून माझा जळफळाट झाला. एक हलकट म्हातारा (योगा टीचर होता तो) सौ.ला योगासनं शिकवण्याच्या निमित्तानं कधी तिचे हात धरत होता, कधी शीर्षासन करताना पाय धरून तोल सांभाळत होता. ते बघून माझा अगदी कोळसा झाला. पण काय करणार? त्यांना डिस्टर्ब न करता गुपचुप घरी आलो.

थोड्याच वेळात तो म्हातारा धावत धावत घराकडे येताना दिसला. पुढे पुढे सौ. धावत होती. घरात आल्यावर माझ्याशी ओळख करून देत म्हणाली, ‘‘हे आमचे व्यायाम शिकवणारे शिक्षक आहेत. योगासनं फार छान करतात.’’ मनातल्या मनात मी करवादलो, ‘बघितलंय मघाच, योगासनं शिकवण्याच्या निमित्तानं कुठं कुठं, कसे कसे स्पर्श करतोय, बुड्ढा.’ रागीट चेहऱ्यानंच मी त्याच्याशी हात मिळवला.

सौ.नं विचारलं, ‘‘नाश्ता…?’’ मी भिजवलेले बदाम अन् ओले हरभरे समोर ठेवले.

‘‘खा रे योग्या.’’ मनातच पुन्हा मी त्याच्यावर डाफरलो.

पण त्यांनी ‘‘नको’’ म्हटलं. तोंडात दातच नव्हते काय खाणार?

तो गेला तसा मी बायकोवर राग काढला, ‘‘‘यंग फॉरएव्हर’ व्हायला म्हटलं होतं. फास्ट फारॅवर्ड व्हायला नव्हतं म्हटलं. तू तर त्या म्हाताऱ्यासोबत योग करायला निघालीस. तो म्हातारा काही तरूण होणार नाहीए. आपल्या रोमांसचे मात्र बारा वाजतील…’’

माझा संताप सुरूच होता. पण सौ. पाय आपटत आत निघून गेलीय. तिही रागावली होती. मग तिचा राग घालवायची युक्ती मला शोधावी लागली.

पण एक खरं, सौ. दिवसें दिवस खरंच तरूण दिसायला लागली होती. (मी मात्र स्वयंपाकघर अन् घरातली इतर तंत्र सांभाळत फार म्हातारा होऊ लागलो होतो.) त्या म्हाताऱ्या योगा टीचरचा तर असा राग यायचा. पण तो राग व्यक्तही करता येत नव्हता.

दिवसभर ऑफिसातून दमून भागून यायचं, जाण्यापूर्वी अन् आल्यावर स्वयंपाक. मुलांचं सगळं. बायकोचा डाएट वगैरे आटोपून थकलेला मी रात्री जरा रोमांसच्या मूडमध्ये आलो की बायको मला दूर ढकलून म्हणायची, ‘‘झोपू द्या ना, सकाळी लवकर उठायचं, बुढियाची गुडिया व्हायला हवंय ना मी तुम्हाला? तुमच्यासाठी केवढा त्रास सोसतेय बघा!’’

मी मुकाट्यानं सगळा रोमांस विसरून कूस बदलून झोपी जायचो.

त्या दिवशी ऑफिसातून निघाल्यापासून सौ.च्या फोनची वाट बघत होतो. पूर्वी तर लगेच तिचा फोन असायचा. ‘‘किती वेळात पोहोचताय? चहा ठेवू ना? की थोड्या वेळानं ठेवू?’’

मला थोडी काळजी वाटू लागली, तेवढ्यात फोन वाजलाच. मी आनंदाने सौ. फोनवर हुकुम देत होती. ‘‘घरी पोहोचल्यावर आधी डाळ कुकरला लावा. दोन भाज्या ओट्यावर धुवून ठेवलेल्या आहेत, तेवढ्या चिरून फोडणीला घाला. मी जिममध्ये आहे. आजच सुरू केलंय जिम. घरी पोहोचायला उशीर लागेल.’’

मला स्वत:चाच राग आला. सकाळी, योग, जॉगिंग कमी होतं की म्हणून आता हे जिम सुरू केलंय? कुठून सौ.ला बुढिया म्हटलं अन् कुठून तिला गुडिया बनायला सांगितलं असं झालं मला. पण पुन्हा जरा शांतपणे विचार केला. तीसुद्धा माझे पांढरे केस लपावेत म्हणून दर आठवड्याला मला मेंदी लावून देतेच ना? माझ्या चेहऱ्यावरच्या सुरकुर्त्या कमी व्हाव्यात म्हणून न जाणो कुठले कुठले पॅक तयार करून मला चेहऱ्यावर लावून देत असते ना? मग?

स्वयंपाक आटोपून मुलांना जेवायला घातलं अन् सौ.ची वाट बघत होतो, तोवर दाराची घंटी वाजली. दारात सौ. उभी होती. तिच्याकडे बघताना माझे विस्फारलेले डोळे मिटेनात की वासलेलं तोंड बंद होईना. सौ. चक्क स्लीव्हलेस टी शर्ट आणि शार्ट्समध्ये होती.

‘‘असे काय बघताय? जिम टे्रनरनंच सांगितलं होतं, असा पोशाख घ्यायला. जिममध्ये तोच लागतो.’’ कपडे तोकडे होते, पण खर्च मात्र त्यावर भरपूरच झाला होता. एकूणच यंग फॉरएव्हरमुळे खर्च भरमसाठ वाढला होता हे खरं!

सकाळच्या जोडीनं सायंकाळचं घरकामही आता माझ्याच गळ्यात आलं होतं. मुलं मात्र बिचारी खूपच कोऑपरेट करत होती.

त्यादिवशी विचार केला, ऑफिसातून थोडं लवकर निघून सौ.च्या जिममध्ये डोकावून यावं. तिथं पोहोचलो तेव्हा तिथलं वातावरण बघून माझा पाराच चढला. सौ. टे्रडमिलवर धावत होती अन् इतर पुरूष आपला व्यायाम थांबवून नेत्रसुख घेत होते. सौ.ची बांधेसूद सेक्सी फिगर अधाश्यासारख्या नजरेनं बघत होते. तिथला टे्रनरसुद्धा डंबेल्स अन् बँन्चप्रेस वगैरे व्यायाम करवताना इथं तिथं हात लावण्याची संधी सोडत नव्हता.

मी काही न बोलता तिथून निघणार होतो. तेवढ्यात सौ.चं लक्ष माझ्याकडे गेलं. तिनं सगळ्यांशी माझी ओळख करून दिली. घरी आल्यावर मी माझा सगळा संताप व्यक्त केला.

‘‘तुला यंग फॉरएव्हर करता करता मी पार म्हातारा आणि बॅकवर्ड झालोय. सांभाळ आपली मुलं अन् संसार. फार दुर्लक्ष होतं सर्वांकडे.

‘‘सुटलेलं शरीर आटोक्यात येईल. वाढलेल्या वजनामुळे व्याधी निर्माण होतात त्या होऊ नये अन् मनही प्रसन्न राहावं म्हणून ही थेरेपी फॉलो कर म्हटलं तर तू तोकडे, आखूड कपडे घालून फिरायला लागली. कसली कसली माणसं कसे अन् कुठे स्पर्श करतात, का सहन करतेस हे सगळं?’’

माझी काळजी सौ.ला कळलीच नाही, तिला वाटलं आम्ही तिच्यावर जळतोय, ईष्या वाटतेय मला, तीही भडकली अन् मलाच काहीबाही बोलली.

सौ. हल्ली खरंच छान सडसडीत झाली होती. घोटीव बांधा अन् मुळचं देखणं रूप यामुळे खूपच सुंदर दिसू लागली होती. आसपासच्या स्त्रिया तिचं रहस्य जाणून घ्यायला उत्सुक होत्या. एकदा त्या सगळ्या घरीच येऊन धडकल्या. मी त्यांचं स्वागत केलं. येण्याचं कारण विचारलं. सौ.ला भेटायला आल्याचं त्यांनी सांगितल्यावर ती जिमला गेल्याचं मी सांगितलं.

त्या आपसात बोलंत सोफ्यावर बसल्या होत्या. एकापेक्षा एक बेढब अन् लठ्ठभारती. कुणीतरी म्हणालं, ‘‘काल रात्री बघितलं मी त्यांना बागेत…बहुधा वडील होते त्यांच्याबरोबर…’’

मी दचकलो. काल रात्री आम्ही दोघं बागेत फिरत होतो. मी सौ.चा बाप दिसत होतो? संताप संताप झाला. हल्ली सौ.चं माझ्कडेया लक्षच नाहीए. केसांना मेंदी नाही. चेहऱ्याला फेसपॅक नाही…म्हातारा तर दिसणार होतोच!

त्या विचारात होत्या सौ.नं असं रूप कसं काय मिळवलं. एकदा वाटलं सांगून टाकावी आपली थेरेपी. पण उगीच स्वत:च्या तोंडानं स्वत:ची तारीफ करणं बरं नाही म्हणून म्हटलं ती येईलच एवढ्यात. तिलाच विचारा, मी चहा करून आणतो.

बायका चहा पित होत्या. तेवढ्यात सौ. आलीच. आम्हाला वाटलं ती आता माझी थेरेपी, मी तिला केलेलं सहकार्य, सकाळ संध्याकाळचा स्वयंपाक, घरकाम, मुलांना सांभाळणं, तिच्यासाठी केलेला अफाट खर्च वगैरेंबद्दल भरभरून बोलेल. इतर बायका माझं कौतुक करतील. बायकोला म्हणतील, ‘भाग्यवान आहेस, असा नवरा तुला लाभला.’ पण कसलं काय?

सौ. वदली, ‘‘मी जिमला जाते, योगा करते, जॉगिंग करते, त्यामुळे मी बारीक झाले. जिम टे्रनर आणि योगा शिक्षकांच्यामुळेच अशी सुंदर फिगर झालीय माझी.’’ मी कपाळ बडवून घेतलं. त्या बायका गेल्यावर मी सगळा संताप बोलून दाखवला. सौ.ला माझ्या कष्टाचं, त्यागाचं, तिच्यासाठी केलेल्या खर्चाचं काहीच कौतुक नाही. कृतज्ञता तर अजिबात नाही वगैरे वगैरे खूपच आकांडतांडव केलं.

दुसऱ्यादिवशी आमच्यात अबोला होता. मी घरात काहीही मदत केली नाही. ऑफिसातून घरी परतताना मी एका बागेत बसलो. शांतपणे विचार केला. संसार रथाची दोन्ही चाकं एकसारखी असायला हवी. एक चाक जीर्णशीर्ण, दुसरं नवं कोरं…गाडी कशी चालेल?

बायकोची काळजी घेता घेता आपलीही काळजी घ्यायला हवी. आता यंग फॉरएव्हर थेरेपी स्वत:वर अप्लाय करायची.

डोकं आता बऱ्यापैकी शांत झालं होतं.

रात्री सौ.नं बनवलेलं जेवण जेवून मी अंथरूणावर येऊन झोपलो. सौ.ला वाटलं मी रागात आहे. ती जवळ येऊन म्हणाली, ‘‘तुमच्या रोमांसला काय झालंय? तुम्ही पण आता यंग फॉरएव्हर थेरेपी अंमलात आणा ना?’’

‘‘तेच ठरवलंय. घरकाम दोघं मिळून करूयात. एकत्रच जिम, योगा, जॉगिंग करू. मुलांना दोघं मिळून सांभाळू अन् दोघंही तरूण दिसू. आता मला झोपू दे.’’

‘‘सकाळी लवकर उठायचं आहे अन् हो, रात्रीच बदाम अन् हरभरे भिजवून ठेव. मूगही मोडवायला हवेत.’’ एवढं बोलून मी तोंडावरून पांघरूण घेऊन झोपलो.

सौ. गाणं गुणगुणू लागली, ‘‘चादर ओढ कर सो गया…मेरा बभलम बुड्ढा हो गया…’’

हेच सत्य आहे

कथा * मोनिका अत्रे

‘‘कुठं होतीस तू? केव्हापासून फोन करतोय मी. माहेरी गेली की वेडीच होतेस तू…’’ खूप वेळानं मोनीनं फोन उचलला तेव्हा सुमीत रागावून म्हणाला.

‘‘अहो…तो मोबाइल कुठं तरी असतो अन् मी दुसरीकडेच असते, त्यामुळे मला रिंग ऐकायला आली नाही. अन् सकाळीच तर आपण बोललो होतो, त्यामुळे मला…बरं, ते जाऊ देत. फोन कशासाठी केला होता? काही विशेष बातमी? काय विशेष?’’ मोनीनं त्याच्या रागाकडे साफ दुर्लक्ष करत विचारलं.

‘‘म्हणजे आता तुझ्याशी बोलायचं झालं तर माझ्याकडे काही विशेष बातमीच असायला हवी. एरवी मी बोलू शकत नाही? तुझी अन् मुलांची चौकशी नाही करू शकत? तेवढाही हक्क नाहीए मला? बरोबर आहे आता त्यांच्यावर आजीआजोबा, मामामामींचा हक्क आहे ना?’’ मोनीवर भडकलाच सुमीत. त्याला वाटलं होतं की मोनी त्याच्या रागावण्यावर सॉरी म्हणेल, प्रेमानं बोलेल…

इकडे मोनीचाही संयम संपला. माहेरी आल्यावर खरं तर तिला पूर्ण स्वांतत्र्य हवं असायचं. ‘‘तुम्ही भांडायला फोन केला आहे का? तसं असेल तर मला बोलायचंच नाहीए. एक तर इथं इतकी माणसं आहेत. काय काय चाललंय, त्यातच मनीषाला जरा…’’ बोलता बोलता तिनं जीभ चावली.

‘‘काय झालंय मनीषाला? तुला मुलं सांभाळायला होत नाही तर तू त्यांना नेतेस कशाला? आपल्या बहीणभावंडात रमली असशील…तिला बरं नाहीए तर तुमचं परतीचं तिकिट बुक करतोय मी. ताबडतोब निघून ये. माहेरी गेलीस की फारच चेकाळतेस तू. माझ्या पोरीला बरं नाहीए अन् तू इकडे तिकडे भटकतेस? बेजबाबदारपणाचा कळस आहेस. इतकं दुर्लक्ष?’’ साधी चौकशी करण्यासाठी केलेला फोन आता महायुद्धात बदलत होता. सुमीतनंही रूद्रावतार धारण केला.

‘‘अहो, थोडं अंग तापलंय तिचं…पण आता ती बरी आहे अन् हे बघा, मला धमकी देऊ नका. दहा दिवसांसाठी आलेय, तर पूर्ण दहा दिवस राहूनच येईन. मला माहीत आहे, माझं माहेरी येणं फार खटकतं तुम्हाला. जेव्हा तुमच्या गावी जातो, तेव्हा तिथं बारा-बारा तास वीज नसते. तिथं मुलांना ताप येतो, तेव्हा तुम्हाला काही वाटत नाही. वर्षभर तुमच्या तैनातीत असते, तुमच्या तालावर नाचते तेव्हा नाही काही वाटत. पण दहा दिवस माहेरी आले तर लगेत तमाशे सुरू करता….’’ मोनीही भडकली. खरं तर बोलता बोलता तिला रडायला येऊ लागलं होतं. पण तिनं प्रयासानं रडू आवरलं होतं.

‘‘अस्सं? मी तमाशे करतो.? पारच जोर चढतो तुला तिथं गेल्यावर. आता तिथंच राहा, इथं परत यायची गरज नाहीए. दहा दिवस काय आता वर्षभर राहा. खबरदार इथं परत आलीस तर…’’ संतापून ओरडत तिला पुढे बोलू न देता त्यानं फोन कट केला.

मोनीनंही मोबाइल आदळला अन् सोफ्यावर बसून ती रडायला लागली. तिची आई तिथंच बसली होती. सगळं ऐकलं होतं. तिनं म्हटलं, ‘‘अगं बाळी, तो कसं काय चाललंय हे विचारायला फोन करत होता, उशीरा फोन उचलल्यामुळे रागावला होता, तर तू अशावेळी सबुरीनं घ्यायचंस…सॉरी म्हणायचं मग तो ही निवळला असता…जाऊ दे. आता रडूं नकोस. उद्यापर्यंत त्याचाही राग जाईल…’’

मोनीला आणखीनच रडायला आलं. ‘‘आई, अगं फक्त दहा दिवसांसाठी माहेरी पाठवतात. इथं मी आनंदात असते. ते बघवत नाही त्यांना, नवरे असे का गं असतात? खंरतर त्यांना आमची खूप आठवण येतेय, मी नसल्यानं त्यांना त्रासही होतोय. पण अशावेळी प्रेमानं बोलायचं मोकळ्या मनानं कबूल करायचं, तर ते राहिलं बाजूला, आमच्यावरच संतापायचं, ओरडायचं…माझ्याशी संबंधित सगळ्यांशी वैर धरायचं, त्यांना नावं ठेवायची… ही काय पद्धत झाली?’’

‘‘अगं पोरी, नवरे असेच असतात. बायकोवर प्रेम तर असतं पण आपला हक्क त्यांना अधिक मोलाचा वाटत असतो. बायको माहेरी आली की त्यांना वाटतं आपला तिच्यावरचा हक्क कमी झालाय. त्यामुळे मनातल्या मनात संतापतात, कुढतात अन् बायकोनं जरा काही शब्द वावगा उच्चारला तर त्याचा अहंकार लगेच फणा काढतो अन् मग उगीचच भांडण होतं. तुझे बाबापण असंच करायचे.’’ मोनीला जवळ घेऊन थोपटत आईनं म्हटलं.

‘‘पण आई, स्त्रीला असं दोन भागात का वाटतात हे पुरूष? मी सासरची आहे अन् माहेरचीही आहे. माहेरी आले तर लगेच सासरची, तिथल्या माणसांची उपेक्षा केली असं थोडंच असतं? ही दोन्हीकडची असण्याची ओझं आम्हालाच का सहन करावी लागतात?’’ मोनी हा प्रश्न फक्त आईलाच नाही तर संपूर्ण समाजालाच विचारत होती जणू.

आईनं तिला जवळ घेत समजावण्याचा प्रयत्न केला. ती म्हणाली, ‘‘अगं, पुरूषाचा अहंकार अन् त्याचं सासर म्हणजे बायकोचं माहेर यात छत्तीसचा आकडा असतो. मोनी, बाळे, पुरूष असेच असतात. तो त्यांचा स्वभाव आहे. काही जन्मजात काही पुरूषी समाजानं जोपासलेला. स्त्रीला दोन भागात वाटायचं हेच काम असतं. एक भाग माहेराचा, एक भाग सासरचा. जसे दोन अर्धगोल एकत्र आल्यावर एक पूर्ण गोल होतो तसेच हे दोन अर्धगोल एकत्र आले की स्त्रीही पूर्ण होते.’’

‘‘दोन अर्धगोल…एक पूर्ण गोल…पूर्णत्त्व…’’ मोनी गप्प बसून सर्व ऐकत होती. काही तिला कळत होतं. काही तिला कळून घ्यायचं नव्हतं. फक्त आहे हे सत्य आहे, हेच तिला जाणवलं होतं.

नाटकी पत्नी

कथा * माधव गवाणकर

मुंबईचा माणूस गावी, कोकणात येतो तो आंबे-फणस खायला. ताजी फडफडीत मच्छीहीसुद्धा कोकणपट्टीवरची शान आहे. त्यामुळे बागबागायतीत रमणारी आणि मांसमच्छीचं जेवण उत्तम रीतीने करणारी सुगरण बायको सागरला हवी होती. घर, शेतीवाडी सांभाळून तिने आईवडिलांबरोबर गावी आरामात राहावं आणि सागर जेव्हा कधी मुंबईच्या नोकरीतून रजा काढून घरी येईल, तेव्हा त्याचीही सेवा करावी अशी त्याची साधी अपेक्षा होती. सागरला तशीच मुलगी-बायको म्हणून मिळाली. थोडी फटकळ होती, पण दिसायला खूप सुंदर होती.

मधुचंद्राच्यावेळी तिने बरेच नखरे, नाटकं केली. ‘तुमचा स्टॅमिना वाढवा की! मला नीट सुख मिळाले नाही’ अशीही तक्रार केली. खरंतर नॉर्मल पुरूष प्रणयात जसा, जितका रमतो, तेवढा सागर रमला होता. पण तो फार लवकर दमला असं भासवून बायकोने त्याला खिजवण्याचा, खचवण्याचाच प्रयत्न केला. तरीही सागरने काही मनाला लावून घेतलं नाही. बायकोचा गैरसमज दूर करता येईल  अशी त्याला आशा होती. नोकरीमुळे त्याला मुंबईला परतावं लागलं. त्याची ती नाटकी बायको म्हणाली, ‘‘ मला या वाळवंटात टाकून तुम्ही कशाला दूर जाता?’’ पण तिला खरं तर नवरा गावात नकोच होता. कारण तिचे इतर मित्र तिच्या गळाला गावले नसते.  नवऱ्याची नजर व धाक याचा तिला तिटकारा होता. माहेरी तिचं वर्तन स्वैरच होतं. नाव नयना असलं तरी गावातली पोरं तिला मैना  म्हणू लागली होती.

सागर तिला प्रेमाने फोन करायचा. तेव्हा ही सतत कुणाबरोबर तरी बोलण्यात दंग असायची. सागरने विचारणा केली तर उगीच सबबी देत सांगायची की माहेरच्यांचे, कॉलेजमधल्या जुन्या मैत्रिणींचे सारखे फोन येतात. पण आता सागरला संशय येऊ लागला की फोनवर तिचे मित्र तर नसतील? नयना घरकाम टाकून गावभर भटकते असेही सागरला त्याच्या आईने सांगितले होते.

एकदा अचानक मुद्दामच न सांगता सागर गावाकडे आला. एसटी स्टॅन्डवर उतरताच त्याच्या लक्षात आलं की नयना स्टॅन्डसमोरच्या मैदानात एका तरूणाशी बोलत उभी आहे आणि नंतर बाइकवर डबलसीट बसून ती त्याच्याबरोबर निघूनही गेली. तो तरूण तिच्यापेक्षा वयाने थोडा लहान व कॉलेजमध्ये शिकणारा बड्या बापाचा बेटा वाटत होता. नयना जणू त्याची प्रेयसी असावी तशी त्याला चिकटून बसली होती.

नंतर घरात त्यावरून सागर व नयनाचं मोठं भांडण झालं. नयनाने स्पष्ट शब्दात सांगितलं, ‘‘मित्र केले तर काय बिघडलं? तुम्ही तिकडे मुंबईत राहता. इथे गावी काय मी अशीच तडफडत राहू? मला इच्छा होणार नाही का? माझी हौस मी पुरवली तर एवढा जळफळाट का होतो तुमचा? स्वत: ‘नॉर्मल’ आहात का?…’’

‘‘मी नॉर्मलच आहे. तू सेक्सच्या बाबतीत हावरट आहेस. परत त्या बाइकवाल्याबरोबर गेलीस तर तुला हाकलून देईन,’’ सागरचा पारा चढला होता.

‘‘तुम्ही काय मुंबईत असेच बाईशिवाय राहता का? तुमचीही असेलच ना कुणी तरी?… जास्त बोललात तर सगळ्यांना सांगेन मी की सागर मला सुख देऊ शकत नाहीत. म्हणून मला दुसरा साथिदार शोधावा लागतो.’’ हे सर्व ऐकून जणू काही सागरवर वीजच कोसळली होती. या नाटकी, ऊनाड, लिपस्टिक लावून सगळीकडे फिरणाऱ्या मैनेला आपण घालवून दिलं तर ही आपली खोटी बदनामी करणार…आणि इथेच आईकडे ठेवलं तर ही आता कुणाबरोबर असेल? काय करत असेल? या टेन्शनं आपलं लक्ष मुंबईत कामामध्ये लागणार नाही अशा पेचात तो सापडला.

सागरला त्या रात्री झोप लागली नाही. त्याने नयनाकडे पाठ फिरवली होती. अशी क्षणात खोटं रडणारी, क्षणात हसणारी, मोठमोठ्याने ओरडून लोक जमवणारी, तमाशा करणारी, धमकी देमारी बायको आपल्या वाट्याला यावी या जाणीवेने सागर भडकला होता. त्याच्या मनात एक वादळ उठलं. नेहमी धमकावणाऱ्या त्या उनाड मैनेला त्यानेही मग धमकी दिली, ‘‘नयना, तुझ्या त्रासाला कंटाळून मी नक्की आत्महत्त्या करणार आहे…आणि लिहून ठेवणार आहे की माझ्या चारित्र्यहिन उनाड बायकोने मला छळून, धमकावून, खोटी बदनामी आणि बदमाषी करून मला आत्महत्त्येला प्रवृत्त केलं आहे. असं प्रवृत्त करणं, छळणं हा गुन्हा आहे. तुझ्यासारख्या उनाड मैनेला जेलचा पिंजराच योग्य आहे. तुझी चौकशी होणार हे नक्की…’’ ही मात्रा मात्र लागू पडली. सागरच्या संभाव्य आत्महत्त्येची मात्रा लागू झाली. कारण ती एक टांगती तलवारच होती. नयना घाबरली. कायद्याचा, पोलिसांचा वचक असतोच. ‘असं काही करू नको, मी बरबाद होईन,’ असं म्हणू लागली. मग सागरने तिला त्याच्याबरोबर मुंबईलाच ठेवण्याचं ठरवलं. तिने घाबरून ते मान्य केलं. मित्रांनी फोन करू नये म्हणून तिने फोन नंबरही बदलला. मुंबईत ते दोघं एकत्र राहतात. तिने आपल्या वर्तणूकीत सुधारणा केली आहे. आता ते दोघं पतिपत्नी म्हणून आनंदाने वैवाहिक जीवन जगत आहेत.

कितीतरी हृदय

कथा * पूनम पांडे

‘‘कोणीतरी किती खरे सांगितले आहे की, जे नाते निर्माण व्हायचे असते ते जन्माला येतेच. नियतीमागे दडलेले रहस्य कोण समजून घेऊ शकले आहे? ती असा काही खेळ खेळते की, दोन अनोळखी व्यक्तींची एखाद्या वळणावर अगदी सहज भेट घडते.’’

ते दोघेही जवळपास महिनाभरापासून एकमेकांना ओळखत होते. रोज संध्याकाळी आपापल्या घरातून फिरण्यासाठी बाहेर पडत आणि पार्कमध्ये बसून गप्पा मारत.

आजही दोघांनी एकमेकांकडे पाहिले आणि हसतच एकमेकांना नमस्कार केला.

‘‘काय मग, आज सकाळपासूनच सर्व व्यवस्थित घडले ना?’’

रमाजींनी विचारले असता रमणजींनी होकारार्थी उत्तर दिले.

आणि त्यानंतर दोघांमध्ये त्या विषयाला धरून गप्पा सुरू झाल्या.

रमा त्यांच्यापेक्षा ५ वर्षांनी लहान होत्या. तरीही त्यांचे बोलणे लक्षपूर्वक ऐकून स्वत:चे मत मांडत असत.

रमणजींनी त्यांना सांगितले होते की, ते कुटुंबात खुश नाहीत. कारण सर्व स्वत:चाच विचार करतात. प्रत्येकाचे स्वत:चे असे वेगळे जग आहे आणि ते त्या जगामध्येच रमतात.

रमणजींचा स्वभावच असा होता की, जेव्हा ते गप्पा मारू लागत तेव्हा बाबा-बुवांसारखे बोलत. ते विचारत, रमाजी, ‘‘तुम्हाला माहीत आहे का? तेव्हा त्या लगेचच म्हणत, ‘नाही माहीत… नाही,’ जर माहीत आहे असे म्हटले तरी ते न हसता धीरगंभीरपणे स्वत:ला जे वाटत असे तेच बोलत, ‘‘या जगात पुण्याची दोनच फळे आहेत – एक म्हणजे तुम्हाला जे हवे असेल ते न मिळणे आणि दुसरे म्हणजे तुम्हाला जे हवे आहे ते मिळणे.’’

हे ऐकून रमाजी भरपूर हसायच्या. ते पाहून रमणजी आपल्या बोलण्याचा अर्थ अधिक स्पष्ट करीत सांगायचे की, ‘‘देवाच्या चरणी लीन होताच लाखमोलाचे समाधान मिळते. परमात्म्यात रमणाऱ्या मनाला आणि तीर्थक्षेत्री दान करणाऱ्यांना सर्व प्रकारच्या समस्या दूर करण्याचे उत्तर मिळतेच.’’

‘‘आणि हो, रमाजी नीट ऐका, हे जे आयुष्य आहे ते कितीही मोठे असले तरी नास्तिक झाल्यास आणि त्या परमात्म्याला विसरल्यास छोटेही होऊ शकते.’’

हे सर्व ऐकल्यावर रमाजी आपले हसणे लपवत विचारायच्या, ‘‘हो का? मग तुमचा आश्रम कुठे आहे, जेथे दीक्षा घेता येईल?’’

हे ऐकल्यावर रमणजी बरेच गंभीर आणि उदास होत. त्यावेळी त्यांचे मन बदलण्यासाठी त्या म्हणत की, ‘‘गुरुजी, जो तुमको हो पसंद वही बात करेंगे, तुम दिन को अगर रात कहो तो रात कहेंगे…‘‘

वरील गाण्यात नायकाला नायिकेला काय सांगायचे आहे? थोडक्यात भावार्थ सांगा रमणजी…

रमणजी हे ऐकून गोंधळून जात. ते खूप विचार करीत असत, पण त्यांना काय उत्तर द्यायचे तेच समजत नसे.

काही वेळानंतर रमाजी स्वत:हून सांगत, ‘‘रमणजी, या गाण्यात नायक हा नायिकेला सांगत आहे की, ठीक आहे. तू म्हणशील तसे. तुझ्या पुढे कोण डोकेफोड करेल?’’

त्यानंतर दोघेही जोरजोरात हसत.

बऱ्याचदा रमणजी उपदेशाचे डोस देत. ते सांगत, माझ्या मनात दैवी प्रेम ठासून भरले आहे आणि मी तुम्हाला हा सल्ला यासाठी देत नाही की, मी खूप समजूतदार आहे, तर यासाठी देतोय की, मी तुमच्यापेक्षा जास्त चुका केल्या आहेत. शिवाय हा मार्ग निवडल्यामुळेच मला शांतता लाभली आहे.

अशा वेळी रमाजीही एखाद्या पुरोगामी विचारवंताच्या प्रतिनिधी असल्याप्रमाणे सांगत की, ‘‘रमणजी, आपला स्वत:वरचा विश्वास ३ गोष्टींवर आधारित असतो. आपली सारासार विवेकबुद्धी, आपल्यावरील सामाजिक दडपण आणि स्वत:वरील नियंत्रणाचा अभाव.’’

‘‘आता यापैकी मला जी गोष्ट महत्त्वाची वाटत होती ती मी निवडली आहे आणि त्यामुळेच आनंदी आहे. आता ती गोष्ट कोणती,’’ हे समजूतदार व्यक्ती समजून गेली असेल. एवढे सांगूनही रमाजींना नेमके काय सांगायचे आहे, हे रमणजींना समजत नसे.

रमणजींचे असे उपदेशपर बोलणे ऐकून सुरुवातीला रमाजींना असे वाटायचे की, कुठल्यातरी मोठया सनातनी समाजाचे ओझे ते वाहत आहेत. जीवनात खूप काही सहन करावे लागले असेल, त्यामुळे आता निराशेने त्यांना घेरले आहे.

त्यानंतर एके दिवशी रमा यांनी मोकळेपणाने हे जाणून घेण्याचा प्रयत्न केला की, नेमके प्रकरण काय आहे? रमा त्यांना म्हणाल्या, मी वयाची ६० वर्षे पूर्ण करणार आहे. हो का? मी ६५, असे म्हणून रमणजी हसले.

‘‘मला असे सांगायचे आहे की, माझा मुलगा, सून मला तरुण म्हातारी म्हणतात,’’ असे रमाजींनी हसत सांगितले.

‘‘बरं… बरं…,’’ रमणजींनी मान डोलावत म्हटले. त्यांच्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य होते.

‘‘मला हे जाणून घ्यायचे आहे की, तुम्हाला कोण त्रास देत आहे, ज्यामुळे तुम्ही सतत दु:खी असता?’’ रमाजींनी गंभीर होत विचारले.

रमाजींमध्ये खूपच आपुलकी होती. त्या रमणजींसोबत नेहमी आपलेपणाच्या भावनेतूनच बोलत.

हेच कारण होते ज्यामुळे रमणजींनी कुठलाही संकोच न बाळगता त्यांना सर्व काही सांगितले. बस कंडक्टर म्हणून मी सेवानिवृत्त झालो. एकुलत्या एका मुलाला तो ५ वर्षांच्या असल्यापासून एकटयाने सांभाळले. सिगारेट, दारू, सुपारी, पान, तंबाखू यापैकी कसलेच व्यसन कधीही केले नाही.

मागच्या वर्षीच मुलाचे लग्न झाले. आज परिस्थिती अशी आहे की, तो आणि त्याची पत्नी स्वत:च्या संसारात मग्न आहेत. सून एका स्टोअर्सचे काम सांभाळते तर मुलाचे बूट, चपलांचे दुकान आहे. दोघांचे स्वत:चे असे काम आहे आणि ते अगदी व्यवस्थित सुरू आहे.

‘‘बरं, असे आहे तर. आपल्याला कुणीच विचारत नाही, असे तुम्हाला वाटतेय ना?’’ रमाजींनी विचारले.

‘‘आता तर तुम्हीही माझी जास्त विचारपूस करणार नाही, कारण मी बस कंडक्टर होतो, हे तुम्हाला समजले आहे,’’ रमणजी पुन्हा निराश झाले.

त्यांच्या अशा बोलण्यावर रमाजी हसल्या आणि म्हणाल्या, कुठलेच काम छोटे नसते. दुसरी गोष्ट म्हणजे तुम्ही प्रत्येक वेळी निराशेला आमंत्रण देऊ नका. तिच्यामुळे माणूस थकून जातो आणि हाच थकवा तुमची इच्छा नसतानाही अनेक आजारांचा शिरकाव तुमच्या शरीरात सहजपणे करतो.

‘‘तुम्हाला माहीत नाही, पण मीही तुमच्यासारखीच आहे. तरीही अशा प्रकारे आपुलकीने, निर्मळ मनाने वागते की त्यामुळेच माझा मुलगा, सून माझ्यावर खूप प्रेम करतात.’’

‘‘मी वयाच्या २०व्या वर्षी प्रेम विवाह केला होता. वयाच्या २२व्या वर्षी पतीला त्याच्या प्रेयसीकडे सोडून मी माझ्या मुलाला घेऊन ते घर सोडले. त्यानंतर त्या धोकेबाज नवऱ्याच्या आयुष्याचे काय झाले? त्याच्या किती प्रेमिका होत्या? त्याने किती जणींचे आयुष्य खराब केले? या सर्वांचा मी कधीच मागे वळून विचार केला नाही.

‘‘मी आईवडिलांकडे राहू लागले. वयाच्या २२व्या वर्षापासून मुलाच्या संगोपनासह काटकसर करून पैसे जमा करण्यावर मी माझे लक्ष केंद्रित केले.

‘‘माझा मुलगा सरकारी शाळा आणि महाविद्यालयात शिकला. आता तो एक शिक्षक आहे आणि खूपच सुखी आहे.

‘‘हा, तर मी सांगत होते की, माझ्या आईच्या बागेत आंब्याची ५० झाडे आहेत. ५० फणसाची आणि तितकीच जाम आणि आवळयाची झाडे आहेत. मी त्यांची राखण करायची आणि त्या कामसाठी माझे वडील मला दरमहा पैसे द्यायचे.

‘‘माझा मुलगा दहावीत गेला तेव्हा माझ्याकडे २० लाख रुपये जमले होते. माझा भाऊ, वहिनीने मला कधीच कुठे जाऊ दिले नाही.

‘‘माझ्या प्रेमळ, जुळवून घेण्याच्या स्वभावामुळे माझे त्यांच्याशी कधीच भांडण झाले नाही. शिवाय त्यांच्या मुलांना माझ्या मुलाच्या रुपात एक चांगला मार्गदर्शक लाभला होता. काटकसरीमुळे माझ्याकडील जमा केलेले पैसेही वाढतच गेले.’’

‘‘दरम्यान मुलगा नोकरीत कायम झाला आणि त्याने लग्न करण्याचा निर्णय घेतला. त्यामुळे आम्ही येथे या सोसायटीत राहायला आलो. गेल्या वर्षीच माझ्या मुलाचे लग्न झाले.

‘‘साठवलेले पैसे आणि त्यासाठी केलेली काटकसर यामुळेच आज मी करोडपती आहे. तरी अजूनही साधेपणाने राहते. माझी सर्व कामे मी स्वत:च करते आणि कधीच उदासपणे राहत नाही.

‘‘पण तुम्ही छोटयाशा गोष्टींमुळेही उदास होता. इतक्या दिवसांपासून तुमची व्यथा ऐकल्यानंतर मला असे वाटते की, तुमच्यावर खूपच अत्याचार होत आहे. तुम्ही जर असेच सतत दु:खी राहिलात तर लवकरच जगाचा कायमचा निरोप घ्याल.

‘‘तुम्ही काहीही घडले तरी स्वत:ला त्रास करून घेता, ते पाहून मला खूपच वाईट वाटते. हे पहा, मला एक छान कल्पना सुचली आहे…

‘‘तुम्ही एक काम करा… मी काही दिवसांसाठी तुमच्या घरी येते. तेथील वातावरण बदलण्याचा प्रयत्न करते. मी कुठेही गेले तरी तेथे सामंजस्याचे वातावरण निर्माण करते. लग्नानंतरची तब्बल २० वर्षे मी आईच्या घरी दिवस काढले आहेत.

‘‘पण, असे कसे तुम्हाला माझ्या घरी नेऊ..? काहीतरी कारण सांगावे लागेल ना? मी त्यांना काय सांगू?’’ रमणजींनी विचारले.

‘‘अहो, फारच सोपे आहे. मी काय सांगतेय ते नीट ऐका. आज तुम्ही मनगटावर पट्टी बांधून घरी जा. अचानक हात सून्न झाला आहे. कोणीतरी आधार देणारा हवा आहे, जो माझ्या हाताची काळजी घेईल, असे घरच्यांना सांगा.’’

‘‘त्यानंतर मी तुमच्या मित्राची नातेवाईक आहे, म्हातारी आहे, पण प्रामाणिक आहे. माझी काळजी घेईल, असे त्यांना पटवून द्या. तेही विचार करतील की, बरे झाले फुकट कोणीतरी काम करायला मिळाले.’’

‘‘प्रयत्न करून पाहतो,‘‘ रमणजींनी सांगितले आणि जवळच्या मेडिकलमधून हाताला बांधण्यासाठी पट्टी घेतली. त्यानंतर घरी जायच्या गल्लीत वळाले.

रमणजींचे बोलणे घरच्यांना पटले. आठवडाभराची तयारी करून रमाजी त्यांच्या घरी आल्या.

रमाजी येण्यापूर्वी रमनजींच्या मुलगा, सुनेला वाटत होते की, एखादी सर्वसामान्य बाई असेल. प्रत्यक्षात मात्र रमाजींचे आदरणीय, भारदस्त व्यक्तिमत्त्व पाहून दोघांनीही त्यांना वाकून नमस्कार केला.

रमाजींनीही त्यांना अगदी मनापासून आशीर्वाद दिला. त्यांना पहिल्या भेटीतच रमणजींचा मुलगा, सून चांगले वाटले.

असो, प्रत्येकाचे आपले मत असते, असा विचार करून रमाजींनी कुठलाच निष्कर्ष काढला नाही. सर्व काही येणाऱ्या वेळेवर सोडून दिले.

दुसऱ्या दिवशी सकाळीच रमाजींनी घराचा ताबा घेतला. हात खूपच दुखत असल्याचा अभिनय रमणजी चांगल्या प्रकारे करीत होते.

रमाजींना सकाळी लवकर उठायची सवय होती. त्यामुळेच सर्व उठण्याआधीच त्यांची अंघोळ झाली होती. त्यांनी दोनदा चहा घेतला होता. रमणजींनाही दोनदा चहा दिला होता. सोबतच त्यांनी हलवा आणि पोह्याचा नाश्ता बनवून तयार ठेवला होता.

हे पाहून रमनजींच्या मुलगा, सुनेला आश्चर्य वाटले. इतका स्वादिष्ट नाश्ता मिळाल्याने ते खुश झाले. दोघेही कामावर जाताच रमणजी स्वयंपाकघरात रमाजींच्या मदतीसाठी भांडी धुवायला गेले. रमाजी नको म्हणत असतानाही त्यांनी हट्टाने काम केले, कारण त्यांना माहीत होते की, कामवाली बाई ३ दिवस सुट्टीवर आहे. रात्री येताना पावभाजी घेऊन येऊ, असे रमणजींच्या मुलगा, सुनेने सांगितले होते. त्यामुळे रमाजी निश्चिंतपणे इतर कामे करू लागल्या. त्यांनी बटाटयाचे वेफर्स तयार केले. साबुदाण्याचे पापड बनविले आणि झाडाच्या कुंडयांची साफसफाई केली.

एकाच दिवसात रमाजींनी इतकी सर्व कामे केलेली पाहून रमणजींचे कुटुंब आश्चर्यचकित झाले. रात्री सर्वांनी मिळून आंनदाने पावभाजी खाल्ली.

रमणजी आणि रमाजी रोज संध्याकाळी फेरफटका मारायला लांबपर्यंत जात. काही ओळखीच्या लोकांनी त्यांच्याकडे संशयी नजरेने पाहिले, पण त्यांनी त्यांच्याकडे दुर्लक्ष केले.

अशा प्रकारे आठवडा कधी झाला, हे समजलेदेखील नाही.

रमणजी आणि त्यांच्या मुलगा, सुनेला रमाजींचे खूपच कौतुक वाटत होते. रमाजींनी आणखी काही दिवस रहावे असे मुलगा, सुनेला वाटत होते. ते ऐकून रमणजींचा चेहरा खुलला. त्यांच्या चेहऱ्यावरील उदासपणा दूर कुठेतरी पळून गेला होता. आता मुलगा, सून त्यांच्याशी प्रेमाने बोलू लागले होते. घरातील वातावरण आनंदी झाले होते.

रमाजींचा हेतू साध्य झाला होता. निघताना त्यांना भेट म्हणून काही सिल्कच्या साडया मिळाल्या, कारण त्यांनी पैसे घेण्यास नकार दिला होता.

रमाजी तेथून निघाल्या. संध्याकाळी फेरफटका मारायला या, असे निघताना त्यांनी रमणजींना सांगितले. मात्र संध्याकाळी त्या येऊ शकल्या नाहीत.

रमणजींना त्यांनी निरोप पाठवला की, २ दिवसांसाठी त्या सहकुटुंब बाहेर जात आहेत.

रमणजींनी कशीबशी स्वत:च्या मनाची समजूत काढली. त्यानंतर आठवडा उलटला तरी रमाजी आल्या नाहीत. त्यांनी रमणजींच्या एकाही निरोपाला उत्तर दिले नाही.

फोन करणे रमणजींना योग्य वाटत नव्हते. ते मनातल्या मनात विचार करीत होते. महिना उलटला होता. रमणजी वयापेक्षा जास्त म्हातारे दिसू लागले होते. रमाजींनी बनवलेले वेफर्स आणि साबुदाण्याचे पापड खाताना त्यांना असे वाटायचे की, रमाजी येथेच आहेत आणि त्यांच्याशी गप्पा मारत आहेत.

एका संध्याकाळी निराश होऊन ते फेरफटका मारायला गेले नाहीत. पाहतात तर काय, रमाजी त्यांच्या दरवाजावर उभ्या होत्या. त्यांना आश्चर्य वाटले. तितक्याच त्यांचा मुलगा व सूनही आले. हे पाहून रमणजींना धक्काच बसला. ते ताडकन उठून उभे राहिले.

सुनेने सांगितले की, रमाजी येथे महिनाभर राहतील आणि आम्ही त्यांच्या हाताखालची माणसे बनून राहू.

रमणजींनी कारण विचारले असता सुनेने सांगितले की, तिची छोटी बहीण होम सायन्स शिकत आहे. तिला महाविद्यालयातील अंतिम प्रकल्प पूर्ण करण्यासाठी एका अनुभवी महिलेसोबत रहायचे आहे. आपल्याकडे राहून प्रकल्प पुस्तिका तयार करायची आहे…

‘‘हो का? फारच छान… सूनबाई खूपच चांगला निर्णय,’’ असे बोलताना रमणजींचा चेहरा खुलला होता. पण रमाजींच्या कुटुंबाला याची कल्पना दिलीत ना?

त्यांनी अचानक विचारले. ‘‘त्यांचे कुटुंब नाही म्हणूच शकणार नाही, कारण माझी बहीण आणि रमा मावशी फेसबुकवरील मैत्रिणी आहेत. शिवाय रमाजींच्या कुटुंबाला समाजसेवेची आवड आहे. हो ना, रमा मावशी?

रमणजींच्या सुनेने विचारले. रमाजींनी चांगल्या वागणुकीमुळे आपल्या जीवनात अशी कितीतरी हृदये, कितीतरी मने जिंकली होती.

थांब शबनम

कथा * गरिमा पंकज

आज शबनम अजूनपर्यंत रुग्णालयात आली नव्हती. २ वाजत आले होते. इतर दिवशी तर ती १० वाजताच येत असे. कधी सुट्टीही घेत नसे. मला तिची काळजी वाटू लागली होती.

जेव्हापासून कोरोनाचे संकट गडद होऊ लागले होते तेव्हापासून ती माझ्यासोबत जीव धोक्यात घालून रुग्णसेवा करीत होती. मी डॉक्टर आहे आणि ती नर्स. पण तिला वैद्यकीय क्षेत्राची इतकी माहिती झाली आहे की, कधी मी नसलो तरीही ती माझ्या रुग्णांना चांगल्या प्रकारे आणि अगदी सहजपणे सांभाळते.

मी आज मात्र माझ्या रुग्णांना एकटेच सांभाळत होतो. रुग्णालयातील दुसरी एक नर्स स्नेहा माझ्या मदतीसाठी आली तेव्हा मी तिलाच विचारले, ‘‘काय झाले, आज शबनम आली नाही. ठीक तर आहे ना ती?’’

‘‘हो, ठीक आहे. पण काल संध्याकाळी घरी जाताना सांगत होती की, काही शेजारी तिला त्रास देऊ लागले आहेत. ती मुस्लीम आहे ना? आता तिच्या जातीतील कोरोना रुग्ण जसे वाढू लागले आहेत तसे सोसायटीतील कट्टरपंथी तिलाच दोषी मानत आहेत. तिला सोसायटीतून हाकलून देण्याची मागणी करीत आहेत आणि गद्दार असे संबोधून तिच्याकडे तिरस्काराने पाहत आहेत. बिचारी एकटीच राहते. त्यामुळे ते लोक तिला अधिकच त्रास देत आहेत. मला वाटते की, म्हणूनच ती आली नसेल.’’

‘‘कसे जग आहे? धर्म किंवा जातीच्या आधारावर एखाद्याची पारख करणे चुकीचे आहे. एक नर्स अहोरात्र लोकांची सेवा करीत आहे. तिच्यावरच इतका घाणेरडा आरोप…?’’ मला प्रचंड राग आला होता.

स्नेहालाही शबनमची काळजी वाटत होती. ‘‘सर, तुम्ही बरोबर बोलत आहात. शबनमने आपले जीवन रुग्णसेवेसाठी अर्पण केले आहे. रुग्ण हिंदू आहे की मुस्लीम, असा विचार तिने कधीच केला नाही. असे असताना लोक मात्र तिच्या धर्माकडे का पाहत आहेत? देशाचे विभाजन करू पाहणारे कट्टरपंथीच अशा चुकीच्या विचारांना हवा देत आहेत.’’

तितक्यात माझा मोबाईल वाजला. शबनमचा फोन होता. ‘‘हॅलो शबनम, तू ठीक आहेस ना?’’ मी काळजीच्या स्वरात विचारले.

‘‘नाही सर, मी ठीक नाही. सोसायटीतील काही लोकांनी माझ्या घराबाहेर पडण्यावर निर्बंध लादले आहेत. एक प्रकारे मला नजर कैदेत ठेवले आहे. त्यातच दुपारी मी बाथरूममध्ये पडले. आता तर मला हेही समजत नाही की औषध आणायला कशी जाऊ?’’

‘‘तू घाबरू नकोस. १-२ तास आराम कर. मी स्वत: तुझ्यासाठी बँडेज आणि औषधांची सोय करतो,’’ असे सांगून मी फोन ठेवला.

आता मला शबनमसाठीची माझी जबाबदारी पार पाडायची होती. तिने आतापर्यंत नेहमीच मला साथ दिली आहे. माणुसकीच्या नात्यातून आता माझा धर्म आहे की, मला तिची साथ द्यायला हवी.’’

५ वाजल्यानंतर रुग्णांना तपासून झाल्यावर मी प्रथमोपचार पेटी, आवश्यक औषधे आणि काही फळे तसेच भाज्या घेऊन तिच्या घरी गेलो. तिच्या सोसायटीच्या बाहेर पोलीस तैनात होते. मी डॉक्टर असूनही बरीच चौकशी तसेच माझी कसून तपासणी केल्यानंतरच मला आत पाठवण्यात आले. शबनमचे घर दुसऱ्या माळयावर होते. मी तिच्या दरवाजावरची घंटी वाजवताच लंगडत बाहेर येत तिने दरवाजा उघडला. मला पाहताच तिच्या चेहऱ्यावर समाधानाचे हास्य उमटले.

‘‘डॉक्टर अविनाश, तुम्ही स्वत: आलात?’’

‘‘हो शबनम, दाखव कुठे लागले आहे तुला? व्यवस्थित बँडेज करून देतो.’’

‘‘बँडेजचे सामान माझ्याकडे होते. मी पट्टी बांधली आहे.’’

‘‘बरं, ही काही गरजेची औषधे आणि फळे तसेच भाज्या आहेत. तुझ्याकडे ठेव.’’

‘‘सर, तुमची खूप खूप आभारी आहे.’’ कृतज्ञतेने शबनमच्या डोळयात अश्रू तरळले. मी तिच्या खांद्यावर थोपटत तेथून बाहेर पडत सांगितले, ‘‘शबनम, कधीही कोणत्याही गोष्टीची गरज भासल्यास मला अवश्य सांग. तसे तर या सोसायटीतून तुला घेऊन जाण्याचा मी नक्की प्रयत्न करेन. रुग्णालयाजवळ माझे दोन खोल्यांचे घर आहे, तिथे तुझी राहण्याची व्यवस्था करतो. सध्या मीही तिथेच राहतो, कारण तेथून रुग्णालय जवळ आहे. शिवाय माझ्यामुळे माझ्या कुटुंबाला कोरोनाचा संसर्ग होऊ शकतो, ही भीतीही सतावत असते.’’

‘‘ठीक आहे सर, जसे तुम्हाला योग्य वाटेल,’’ असे शबनमने सांगताच मी तेथून निघालो.

त्यानंतर २-३ वेळा खाण्याचे पदार्थ व इतर आवश्यक वस्तू घेऊन मी तिच्याकडे गेलो.

सोसायटीतील लोक माझ्याकडे रागाने बघत. एके दिवशी तर हद्दच झाली. सोसायटीतील लोकांच्या सांगण्यावरून एका उच्च जातीच्या पोलीस एसआय असलेल्या नीरज यांनी मला २-३ दंडुके मारले. मी रागाने ओरडलो, ‘‘एका डॉक्टरला अशा प्रकारची वागणूक दिली जाते का?’’

‘‘तुम्ही डॉक्टर आहात तर मग त्या मुस्लीम मुलीच्या घरी का येता? दोघे एकमेकांना सामील आहात ना? संगनमताने काय करणार आहात?’’

‘‘सर, मी डॉक्टर आहे आणि ती माझ्यासोबत काम करणारी नर्स आहे. आमच्यामध्ये केवळ एवढेच नाते आहे. उच्च आणि नीच जात, हिंदू, मुस्लीम असा भेदभाव मी मानत नाही,’’ रागाने आरडाओरडा करीतच मी घरी आलो, पण आता शबनमची मला अधिकच काळजी वाटू लागली होती.

त्याच दिवशी मी ठरवले की, शबनमला माझ्या घरी घेऊन यायचे. दुसऱ्या दिवशी सकाळीच मी तिला माझ्या घरी घेऊन आलो.

आता शबनम माझ्यासोबत माझ्या घरी होती आणि रुग्णालयही जवळच होते. त्यामुळे हट्टाने ती रुग्णालयात जाऊ लागली. लंगडत असून आणि त्रासात असतानाही ती मनापासून रुग्णसेवा करीत होती. त्यामुळे माझ्या मनातील तिच्याबाबतचा आदर अधिकच वाढत होता.

ती घरातही माझ्यासाठी पौष्टिक जेवण बनवत असे. माझे कुटुंबीय माझ्यासोबत नव्हते. त्यामुळे स्वाभाविकच माझ्या जेवणाचे हाल होत होते. रुग्णालयातील कँटीनमध्ये मी जेवत असे. पण जशी शबनम माझ्या घरी आली, तसे तिने मी नको म्हणत असतानाही स्वयंपाकघराचा ताबा घेतला. पाय दुखत असतानाही ती मला माझ्या आवडीचे पदार्थ बनवून देत असे. मी कुटुंबापासून दूर आहे, याची जाणीवही ती मला होऊ देत नव्हती.

रुग्णालयात ती माझ्या मदतनीस होतीच, पण घरातही माझ्या प्रत्येक गरजेकडे लक्ष देत होती. आम्ही दोघेही न बोलताच एका वेगळया नात्यात बांधले जात होतो. तिचा त्रास मला समजत होता आणि मला होणाऱ्या त्रासाचे ओझे ती स्वत: वाहायला तयार होती. आमचा धर्म वेगळा होता. जात वेगळी होती, पण मन एक झाले होते. आम्ही एकमेकांना स्वत:पेक्षा जास्त ओळखू लागलो होतो.

दुसरीकडे माझ्या शेजारी आमच्यावरून चर्चा रंगू लागली होती. लोकांना हे समजले होते की ती दुसऱ्या धर्माची आहे. त्यांना असा प्रश्न पडला होता की, ती माझ्यासोबत माझ्या घरात का राहत आहे? माझे तिच्याशी काय नाते आहे?

शबनमच्या सोसायटीतील काही लोकांनीही माझ्या काही शेजाऱ्यांना भडकवण्याचे काम केले. मला थेट येऊन कोणी काहीही विचारले नव्हते, पण त्यांच्या डोळयांतील प्रश्न मला दिसत होते.

एके दिवशी मी घरी आलो तेव्हा माझी तब्येत बिघडल्याचे माझ्या लक्षात आले. घसा खवखवत होता, डोकेही दुखत होते. मी स्वत:ला क्वारंटाईन केले.

शबनमलाही निघून जायला सांगितले. पण तब्येत खराब असताना मी तुम्हाला सोडून जाणार नाही, असे तिने ठामपणे सांगितले. त्यानंतर मी तिला माझ्या खोलीत येण्यास बंदी घातली. ती दुरूनच माझी काळजी घेत होती.

एके दिवशी दोघे शेजारी माझ्या घरी आले आणि शबनमबाबत चौकशी करू लागले. मी सर्व काही खरे सांगितले. दुसऱ्या दिवशी सकाळी उठलो तेव्हा लक्षात आले की, घराबाहेरून बराच आवाज येत आहे. एकीकडे माझी तब्येत बिघडली होती तर दुसरीकडे कट्टरपंथी एकत्र जमून माझ्या घराबाहेर घोषणाबाजी करीत होते. मला गद्दार म्हटले जात होते. शबनमसोबत नाव जोडून मला सोसायटीतून हाकलून देण्याची मागणी केली जात होती.

मला काय करावे ते सूचत नव्हते. बराच वेळ घराबाहेर गोंधळ सुरूच होता. तोपर्यंत शबनम तिचे कपडे गोळा करू लागली.

ती घाबरून म्हणाली, ‘‘सर, आता मी येथे अजिबात राहू शकत नाही. माझ्यामुळे तुम्हालाही नाहक त्रास सहन करावा लागत आहे. मी तर म्हणेन की, तुम्हीही चला. तुम्ही रुग्णालयात स्वत:ला दाखल करून घ्या. तुमची तब्येत ठीक नाही. तुमच्या कुटुंबीयांना बोलावून घेऊ का?’’

‘‘नको, नको. तू माझ्या घरच्यांना काहीही सांगू नकोस. ते उगाचच माझी काळजी करू लागतील. तू जा. मी सर्व सांभाळून घेईन.’’

‘‘मी आधीच सांगितले आहे की, काहीही झाले तरी तुम्हाला असे एकटयाला सोडून मी जाणार नाही. ते लोक तुमचे जगणे अवघड करतील. तुमची तब्येतही जास्त बिघडत चालली आहे. मी डॉक्टर अतुल यांना फोन करते. ते आपल्याला येथून घेऊन जातील.’’

‘‘ठीक आहे, जसे तुला योग्य वाटेल,’’ मी म्हटले. तितक्यात  कोणीतरी दरवाजा वाजवला. सोसायटीचे अध्यक्ष दारात उभे होते. ‘‘हे पहा अविनाश, आमच्या सर्वांनी नर्णय घेतला आहे की, तुम्ही या सोसायटीत राहू शकत नाही.’’

‘‘ठीक आहे, आम्ही जातोय. थरथरत्या आवाजात मी सांगितले.

शबनमने घाईघाईत सर्व तयारी केली. कसेबसे आम्ही रुग्णालयात पोहोचलो. कोरोना झाल्याचा संशय असल्यामुळे मला रुग्णालयात दाखल करून घेण्यात आले. चाचणीचा अहवाल पॉझिटिव्ह आला. माझी तब्येत वेगाने खराब होऊ लागली होती. पण शबनमने जगण्याची आस आणि माझी साथ दोन्ही कायम ठेवली. ती सतत माझी सेवा करीत राहिली. माझ्यात सकारात्मक ऊर्जा जागवत राहिली.

प्रदीर्घ उपचारानंतर हळूहळू मी बरा होऊ लागलो. त्यानंतरही पुढचे १४ दिवस मला रुग्णालयातच ठेवण्यात आले. या दरम्यान शबनमबाबत माझ्या मनातील ओढ वाढू लागली. समर्पित भावनेतून ती रुग्णांची तसेच माझी करीत असलेली सेवा पाहून मला असे वाटले की, हिच्यापेक्षा चांगली मुलगी मला भेटूच शकत नाही.

एके दिवशी मला शबनम दु:खी दिसली. मी विचारले असता म्हणाली, ‘‘तुम्ही बरे होण्याची मी वाट पाहत होते. डॉक्टर, आता मी या विभागात आणखी राहू शकत नाही. लोक माझ्याशी खूप वाईट वागले. तुमच्यासोबत माझे नाव जोडून तुम्हालाही बदनाम केले. माझी काहीच चूक नव्हती, तरीही माझ्या या व्यवसायाचादेखील मान ठेवला नाही. माझे मन लागत नव्हते. मी आतापर्यंत फक्त तुमच्यासाठी येथे थांबले होते. आता मला जायची परवानगी द्या. मला रुग्णालयातील नोकरी सोडून जायचे आहे.’’

शबनमच्या अश्रूंनी भरलेल्या डोळयांमध्ये माझ्यासाठी असलेले प्रेम मला स्पष्टपणे दिसत होते. मी तिला अडवले. ‘‘थांब शबनम, तू कुठेही जाणार नाहीस. जे नाव त्यांनी बदनाम करण्यासाठी जोडले ते मी प्रत्यक्षात जोडू इच्छितो.’’

शबनमने आश्चर्यचकित होऊन माझ्याकडे पाहिले. मी हसत म्हटले, आजच या रुग्णालयात आपण लग्न केले तर? उशीर करण्याची गरजच काय?’’

शबनमने लाजून नजर खाली झुकवली. तिचे उत्तर मला मिळाले होते.

रुग्णालयात हजर असलेल्या डॉक्टर आणि नर्सेसने झटपट आमच्या लग्नाची तयारी केली. अशा प्रकारे एक हिंदू डॉक्टर आणि मुस्लीम नर्स कायमचे एकमेकांचे जोडीदार झाले.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें