SEO Keywords: story

दीर्घ कथा * सीमा खापरे

पूर्व भाग :

शाळकरी वयातच सुमाची भेट वसंतशी झाली. ती त्याच्या प्रेमात होती. तिला वसंतशी लग्न करायचं होतं. वसंत मात्र सातत्याने तो विषय टाळत होता. शेवटी वसंतच्या घरच्यांच्या विरोधात जाऊन सुमा व वसंतचं लग्न झालं. सुमाला एक मुलगीही झाली अन् वसंतने आपलं खरं रूप दाखवायला सुरूवात केली. सुमाला जेव्हा समजलं की त्याला आधीच्या लग्नाची बायको व मुलंही आहेत, तेव्हा ती त्याच्यापासून वेगळी झाली.

– आता पुढे वाचा…

आकाशपाताळ एक करणं म्हणजे काय याचा प्रत्यय सुमाला वसंतशी लग्न करताना आला होता. लग्न फार म्हणजे फारच साधेपणाने झालं. वसंतकडून कुणी दोघंतिघं अन् हेमाताई, रमण भावोजी अन् विलियम…लग्नसमारंभाचा उत्साह नाही की पाहुण्यांची वर्दळ, चेष्टामस्करी नाही. पण सुमा मात्र खूप आनंदात होती. जे हवं ते मिळवलं होतं तिने. रमण भावोजींनी गावातच तिला एक घर घेऊन दिलं. हेमाताईने घरासाठी लागणारं सगळं सामान आणलं. घर मांडून दिलं. शिवाय बराचसा पैसा तिच्या अकांउटला टाकला होता. वसंत तरीही नाराजच होता. ताई भावोजींसमोर काही बोलला नाही. ते गेल्यावर मात्र त्याने मनातला सगळा राग काढला.

त्याच्या मते तिच्या लोकांचा वसंतवर विश्वास नाही म्हणूनच त्यांनी घर, सामान, वगैरे सर्व सुमाच्या नावे केलं होतं. त्याचं हे रूप बघून ती चकित झाली. हतबद्ध झाली. हेमाताईने त्यांच्या हनीमूनसाठी उटीची तिकिटं अन् हॉटेलचं बुकिंगसुद्धा करून ठेवलं होतं. वसंत संतापून बोलला, ‘‘आता आमचा हनीमूनही तुझ्या बहिणीच्या इच्छेप्रमाणे होणार का?’’

‘‘मग तू ठरव दुसरी कुठली जागा?’’ तिने त्याला प्रेमाने म्हटलं.

‘‘बघूया…’’ वसंतने टाळलंच. हनीमून झाला नाही. लग्नानंतर दोन महिन्यांतच वसंतने धंद्यासाठी हवे आहे म्हणून तिच्या अकाउंटमधून दोन लाख रूपये तिला काढायला लावले. सुमा बघत होती, वसंतला लग्नाविषयी अजिबात आस्था नव्हती. नवी नवरी, तिची नव्हाळी या बाबतीत तो अगदीच रूक्षपणे वावरत होता. बायकोकडे चक्क दुर्लक्षच करत होता. तिला फार एकाकी अन् उदास वाटायचं.

वसंत तोंडाने वाद घालत नव्हता, भांडण करत नव्हता पण त्याचा तो थंडपणा तिला सहन होत नव्हता. ती आतल्या आत मिटून गेली, खंतावत राहिली,

कित्येकदा तो बाहेर जायचा. गेला की अनेक दिवस बाहेरच असायचा. सांगितलेल्या दिवशी कधीच परत येत नसे. ती घाबरून रात्र रात्र जागी राहायची. तो कुठे आहे, काय करतो आहे, तिला काहीच ठाऊक नसायचं. घरात आपण टेलिफोन घेऊयात असं तिने अनेकदा म्हटलं पण ‘‘ठीकाय, बघूयात,’’ म्हणून तो ती गोष्ट टाळायचा.

हेमाताईने तिला दोन मोबाइल फोन घेऊन दिले. एक तिच्यासाठी, दुसरा वसंतसाठी, पण वसंतचा फोन कायम स्विच ऑफ असे नाही तर तो फोन डिस्कनेक्ट करून टाके. हेमाताईशी ती जवळजवळ रोजच बोलायची. पण ‘‘सगळं ठीक आहे,’’ याव्यतिरिक्त काहीही बोलत नसे. काय सांगणार? वसंतच्या कागाळ्या, तक्रारी ती कोणत्या तोंडाने ताईला सांगणार होती?

घरात तेल, तांदूळ, डाळ, पीठ, साखर आहे किंवा नाही याच्याशी वसंतला काहीच देणंघेणं नसे. ‘‘घरातलं सामान संपलंय, सामान आणायला हवंय,’’ वगैरे म्हटलं की तो पार गप्प बसायचा किंवा घराबाहेर निघून जायचा. तिला त्याचा हा अलिप्तपणा, कोरडेपणा विलक्षण खटकायचा. शेवटी तीच बँकेतून पैसे काढून आणायची. घरसामान आणायची. घरातल्या इतर काही गरजेच्या गोष्टी आणायची. वसंतबरोबर लग्न करून संसार करण्याची जी स्वप्नं तिने बघितली होती, ती पार धुळीला मिळाली. वसंतच्या प्रेमात ती वेडी झाली होती. आता त्याच्या या कोरड्या वागण्याने एकदम उद्ध्वस्त झाली. पूर्वीचा तो प्रेमळ वसंत कुठे गडप झाला तेच कळत नव्हतं.

रमण भावोजींनी तिला सगळी कॅश रक्कम न देता घर अन् संसाराचं सामान का घेऊन दिलं ते तिला आता लक्षात येत होतं.

लग्नाला आता वर्षभरापेक्षा अधिक काळ लोटला होता. वसंत गेले वीस दिवस बाहेर होता. घरातली कामं कशीबशी आटोपून ती बाहेरच्या बाल्कनीत येऊन उभी राहिली.

‘‘कशी आहेस, सुमा?’’ तिने आवाजाच्या दिशेने वळून बघितलं. शेजारची निर्मला तिच्या बाल्कनीतून विचारत होती.

‘‘बरी आहे मी,’’ तिने थोडक्यात आटोपायला बघितलं. ‘‘तुम्ही कशा आहात?’’

‘‘एकदम मजेत. वसंत भाऊ परत आले की नाही?’’

सुमा वैतागली. म्हणाली, ‘‘अजून नाही आलेले. दोन एक दिवस लागतील.’’

‘‘अरेच्चा? कालच तर मी त्यांना बिग बाजारमध्ये बघितलं. मी हाकदेखील मारली पण ते बहुधा घाईत होते.’’ निर्मला खोचकपणे म्हणाली.

तिरमिरीसरशी आत येऊन सुमाने वसंतला फोन केला. त्यानं फोन घेतला अन् फोनवरच दोघांचं कडाक्याचं भांडण झालं. तिला एकदम रडायलाच आलं. ती खूप वेळ रडत होती. मग तिने हेमाताईला फोन करून सगळं सांगितलं. इतके दिवस जे तिने लपवून ठेवलं होतं ते सगळं सगळं तिने हेमाताईला सांगितलं. त्याच दिवशी वसंत घरी आला अन् रडतरडत आयुष्य सुरू झालं.

मनाच्या अशा विषण्ण, उदास अवस्थेतच दिवस गेल्याचं सुमाच्या लक्षात आलं. ती आनंदाने मोहरली. तिने खूप आनंदाने ही बातमी वसंतला सांगितली. तर तो संतापून बोलला, ‘‘वेड लागलंय तुला? अगं तुलाच सांभाळताना जीव जातोए माझी, अन् आणखी ही एक जबाबदारी? मला मूल नकोय…अजिबात नकोय.’’

‘‘काय बोलतोस रे?’’ ती खूप दुखावून आश्चर्याने म्हणाली. पुन्हा भांडण…रडणं…ज्या बातमीने घरात आनंद पसरायला हवा त्याने त्या घरात प्रचंड तणाव निर्माण झाला होता. वसंतला मूल नको होतं अन् ती कुठल्याही परिस्थितीत गर्भपाताला तयार नव्हती. एकेक दिवस उगवत होता अन् मावळत होता.

अन् मग वसंतनेही आपला हट्ट सोडला. तो सुमाची काळजी घेऊ लागला. सुमाला आश्चर्य वाटलं हे एकाएकी परिवर्तन कसं? वाळवंटात गुलाब बहरले कसे? कारण त्याच्या निगेटिव्हिटीचीच तिला सवय झाली होती. पण सुखद बदल नेहमीच हवेसे वाटतात. एकूण गरोदरपणाचे नऊ महिने अवघड असूनही चांगले गेले. वसंतने सुमाचेच पैसे वापरून बाळाच्या जन्माआधीच बाळासाठी लागणारं सर्व सामान घरात आणून टाकलं. वसंतचं प्रेम थेंबाथेंबाने पुन्हा तिला मिळत होतं. तेवढ्यावरच ती खूश होती. बाळाच्या येण्याची वाट बघत होती. या बाळामुळेच वसंत बदलला आहे, असं तिला वाटत होतं.

सुमाला मुलगी झाली. वसंतने चांगल्या इस्पितळात बाळंतपणाची व्यवस्था केली होती. बाळाला कुशीत घेताना अत्यानंदाने सुमाला रडू आलं. आई होण्याचा आनंदच अपूर्व होता.

हेमाताई, रमण भावोजींनाही खूप आनंद झाला. बाळासाठी बाळलेणी, सुमा, वसंतसाठी ढीगभर आहेर घेऊन ती दोघं आली होती. थाटात बारसं झालं. वसंतच्या व्यवस्थापनाचं खूप कौतुक झालं. मुलीचं नाव ठेवलं शुभदा, लाडाने तिला शुभी म्हणायचे.

वसंतला पुन्हा धंद्याच्या कामाने शहराबाहेर जायचं होतं. तो शुभीला मांडीवर घेऊन खेळवत होता. सुमाने त्याच्या खांद्यावर हात ठेवत प्रेमाने विचारलं, ‘‘काय विचार करतो आहेस?’’

‘‘सुमा, आपल्या मुलीला मी खूप चांगलं शिक्षण देईन. शहरातल्या सगळ्यात चांगल्या शाळेत तिला घालीन. बघ तू, आपली मुलगी राजकन्येसारखी वाढेल. मला तिच्यासाठी काय काय करायचं आहे. मला हल्ली बाहेर जाण्याचाही कंटाळा येतो. तुम्हां दोघींना सोडून जावंसं वाटत नाही. मी इथेच काम सुरू करीन म्हणतो.’’

सुमाला समजेना. इतका आनंद कुठे ठेवावा. कसा सांभाळावा. तिला फक्त वसंतचं प्रेम अन् त्याने कष्टाने कमवलेला पैसा एवढंच हवं होतं अन् नेमकं तेच तिला मिळत नव्हतं. पण लेकीच्या पायगुणाने वसंत बदलला होता.

इतक्यातच वसंत पुन्हा काळजीत असल्यासारखा वाटत होता. तिने विचारलं तर ‘काही नाही…’ म्हणून टाळायचा. पण एक दिवस मात्र तो हमसाहमशी रडायला लागला. सुमा घाबरली.

‘‘अरे काही तरी बोल ना? काही सांगशील तर ना मला कळेल?’’ तिने म्हटलं.

‘‘माझ्या पार्टनरने मला दगा दिला…फसवलं. मला अंधारात ठेवून त्याने सगळा पैसा आपल्या नावावर करून घेतला. मी पार बुडालो गं…’’ वसंत पुन्हा गदगदून रडू लागला.

तिच्या पायाखालची जमीन हादरली, ‘‘तू…तू… पोलिसात तक्रार दिलीस का?’’ तिने विचारलं.

‘‘ते सगळं केलंय मी…मी त्याला असा सोडणारही नाहीए…मी त्याला चांगला धडा शिकवणार आहे. पण त्याला बराच वेळ लागेल. कोर्टात केस करायलाही खूप पैसा लागेल. तोवर आपण जगायचं कसं? नवा काही व्यवसाय सुरू करायला तरी पैसा हवा ना जवळ?’’ तो अगदी बापुडवाणा झाला होता.

‘‘तू शांत हो…आपण बघूया…काहीतरी मार्ग निघेल…’’ तिने म्हटलं. पण ते शब्द अगदी पोकळ होते हे तिलाही कळत होतं.

वसंत खूप धावपळ करत होता. तो सतत काळजीत असायचा. तीही त्यामुळे काळजीत असे. किती तरी दिवसांनी थोडा सुखाचा काळ आयुष्यात आला होता. तोही असा झटक्यात संपला. वसंतला पुन्हा नव्याने धंदा सुरू करायचा होता त्यासाठी त्याला पैसे हवे होते. आता तर सुमाच्या अकाउंटलाही फार पैसे उरले नव्हते. वसंतची चिडचिड सुरू होती. ती त्याला समजावत होती, ‘‘अरे, सगळेच काही लाखो रुपये घालून बिझनेस सुरू करत नाहीत. काही छोटासा धंदा बघ, कमी पैशांतून सुरू करून वाढवता येईल असा व्यवसाय शोध. अन् नाही तर सध्या एखादी नोकरीच बघ. व्यवसायाचं नंतर बघू अन् नाहीतर तुझ्या वडिलांना विचार ना ते आर्थिक मदत करू शकतील का?’’

वसंत एकदम भडकला. ‘‘तुझ्याशी लग्न केलं नसतं तर आईवडील अन् त्यांची प्रॉपटी माझीच होती. पण तुझ्याशी लग्न करून बसलो. आता मी कोणत्या तोंडाने त्यांच्याकडे पैसे मागू? अन् पैसे मला एकट्याला थोडीच हवेत? पैसा मिळेल तेव्हाच मुलीला चांगल्या शाळेत घालता येईल ना?’’

‘‘पण मग मी तरी कुठून आणू पैसा? माझे आईवडील तरी कुठे जिवंत आहेत?’’ तीही संतापून बोलली.

‘‘पण आईवडिलांचं घर तर आहे ना? तुझाही वाटा आहेच ना त्यात? तुझ्या बहिणीला सांग, तुझा वाटा तुला देईल ती.’’ वसंतने स्पष्टच सांगितलं.

ऐकून ती अवाक् झाली. पार बधीर झाली. विचार करण्याची शक्तीच नाहीशी झाली तिची. शून्यापासून सुरुवात करून पुन्हा ती शून्यावरच येऊन पोहोचली. घरात कायम तणावाचं वातावरण होतं. फक्त आता वसंत घराबाहेर जात नव्हता अन् मुलीला प्रेमाने सांभाळत होता.

एक दिवस तो प्रेमाने तिला म्हणाला, ‘‘हे बघ सुमा, मला समजून घे. अगं, माझ्याकडे पैसे असते तर मी तुझ्याकडे तरी असा दीनवाणा होऊन पैशाची याचना केली असती का? मला पैसा उभा करता आला असता तरी मी तुला एका शब्दाने पैसे मागितले नसते अन् तुझे आईवडील जर त्या घरात असते तरी मी चकार शब्दाने घर विकण्याबद्दल बोललो नसतो. ते घर रिकामं पडून आहे. तू अन् हेमाताईच त्या घराच्या वारसदार आहेत. या क्षणी तुला म्हणजे आपल्याला पैशाची गरज आहे तर ते घर विकून आपण पैसा उभा करू शकतो. मी एक एक पैशाचा हिशेब देईन तुला. अन् जे काही पैसे मी घेतोए ना , ते तुला व्याजासकट परत करीन. मला माझ्या मुलीसाठी माझंही आयुष्य नव्याने सुरू करायचं आहे. एकदाच फक्त माझ्यावर विश्वास ठेव.’’

आठदहा दिवस ओळीने हेच संवाद तो बोलत होता. शेवटी तिने सगळा धीर गोळा करून कसाबसा हेमाताईकडे विषय काढला. हेमाताई एकदम संतापली.

‘‘अगं, आईबाबांची एकमेव आठवण आहे ती. आपलं माहेर, आपल्या बालपणीच्या अगणित आठवणी रेंगाळताहेत त्या घरात. ते घर विकणार नाही. तुझा तो नालायक वसंत सतत पैसे मागतो अन् तू देतेस, गेल्या दोन अडीच वर्षांत त्याने फक्त मनस्ताप दिलाय तुला. सतत काळजी अन् टेन्शन. सुखाचे दिवस नवऱ्याने द्यायचे असतात बायकोला. हा तर फक्त छळ करतोए तुझा. आधी त्याला मूल नको होतं. आता त्याला मुलीचा पुळका आलाय. तिच्या नावावर पैसे काढायला बघतोए. ते घर घशात घालायचं आहे त्याला. तुला हे सगळं कसं कळत नाहीए? शेवटचा पैसा संपल्यावर भीक मागायची वेळ आली म्हणजे कळणार आहे का? अगं तुला मुलगीच मानतो आम्ही दोघं म्हणून आजवरच्या दिलेल्या पैशांचा कधी हिशोब मागितला नाही अन् मागणारही नाही. त्या घरात तुझा वाटा आहेच पण बाहेरच्या कुणा उपटसुंभाला मी तो मिळू देणार नाही…’’ बोलता बोलता हेमाताई रडायलाच लागली.

तिला त्यावेळी कळलं ती किती खुजी आहे. हेमाताईचं तिच्यावर किती प्रेम आहे. सदैव त्या प्रेमापोटी ती सुमाला सांभाळून घेते. पण वेडी सुमा… तिला ताईच्या प्रेमाची मातब्बरी नाहीए. अजूनही तिचा वसंतच्या प्रेमावर विश्वास आहे. खरंच, प्रेम आंधळं असतं.

तिला रडू अनावर झालं. किती तरी वेळ रमण भावोजी अन् हेमाताई तिची समजूत घालत होती. वसंत लफंगा आहे. तुझ्यासारखी भाबडी अन् बापाचा पैसा असलेली सुंदर पोरगी त्याने प्रेमाचं नाटक करून ताब्यात घेतली आहे. गेल्या अडीच तीन वर्षांत त्याने एक पैदेखील कमवली नाहीए. आतासुद्धा पार्टनरने लुबाडलं ही चक्क थाप आहे. मुलीच्या नावाचा वापर करून त्याला सुमाचा उरलेला पैसाही लुबाडायचा आहे.

तरीही सुमाला वाटत होतं की यावेळी ती पैसे वसंतच्या हातात सोपवणार नाही. पण वसंतने काही तरी करणं गरजेचं होतं. घरखर्च कसा चालणार? बँकेत जेमतेम वर्षभर घरखर्च चालेल एवढाच पैसा होता. काहीही करून एकदा वसंतने व्यवसाय सुरू करावा. पैसा मिळवावा, विस्कटलेली संसाराची घडी नीट बसावी एवढीच तिची माफक अपेक्षा होती. त्यासाठीच तिला पैशांची नितांत गरज होती.

रमण भावोजी अन् हेमाताईला समजत होतं की सुमाचं वय अन् समजूत (म्हणजे अक्कल) वसंतची लबाडी लक्षात येईल एवढी नाहीए. ती भाबडी पोर आपला विस्कटलेला संसार पुन्हा सुरळित व्हावा या आशेने हे सगळं करते आहे. रमण भावोजींनी खरं तर आतापर्यंत हेमाच्या वाटणीच्या पैशांपैकीही कितीतरी रक्कम सुमालाच दिली होती. ते स्वत: चांगलं कमवत होते त्यामुळे हेमाला माहेरच्या पैशांची तशी गरज नव्हती. पण वडिलांचा आशीर्वाद व त्यांच्याकडून वारसा म्हणून मिळणारा पैसा शेवटी दोघी बहिणींचा होता. रमण भावोजींनी शेवटी घर विकलं अन् अर्धा पैसा सुमासाठी वेगळा काढला. त्यातील निम्माच त्यांनी सुमाच्या नावावर केला अन् निम्मा शुभीच्या नावाने फिक्स डिपॉझिट म्हणून ठेवला. काहीही करून त्या हलकट वसंतच्या हाती सगळा पैसा पडू नये म्हणून ती दोघं जपत होती.

पण वसंतच्या हुशारीमुळे त्यांची खटपट निरर्थक ठरली. काही महिन्यांतच वसंतने सगळा पैसा उडवला अन् पुन्हा तीच रडकथा सुरू झाली. आता तर तो दोन दोन महिने घराबाहेर असायचा.

शेवटी घर अन् मुलीची जबाबदारी अंगावर घेऊन ती पुन्हा एकटी उभी होती. दोघांचं नातं अत्यंत कडवट अन् विखारी होतं. काही तरी चुकतंय हे आता तिला जाणवत होतं. मुलीला शाळेत घालताना तिने फक्त स्वत:चं नाव लावलं होतं. फार फार त्रास तिला सोसावा लागला होता. तिचं सगळं अवसान आता संपलं होतं, अगतिकपणे ती रमण भावोजींना म्हणाली होती, ‘‘मला यातून मुक्त करा. मला मोकळा श्वास घ्यायचा आहे.’’

रमणने पोलिसात तक्रार केली. स्वत:चे सोर्सेस वापरून वसंतची माहिती मिळवली होती. खरी परिस्थिती कळली तेव्हा सुमा महिनाभर अंथरुणाला खिळून होती.

वसंतची आधी दोन लग्नं झालेली होती. पहिली बायको वारली…नेमकं काय झालं ते कुणालाच ठाऊक नव्हतं. तिचा खून झाल्याची कुजबुज होती. दुसऱ्या पत्नीला तिच्या दोन मुलांसह वसंतचे आईवडील सांभाळत होते. वसंत अक्षरश: मवाली अन् उनाड होता.

आता वसंतशी असलेल्या नात्याला अर्थच नव्हता. हेमाताईने सुमा व शुभीला आपल्या घरी आणलं. ते घर आवरून, कुलूप घालून बंद केलं. सुमाला सावरायला वेळ लागेल हे त्यांना कळत होतं. शेवटी एकदाचा तिचा घटस्फोट मंजूर झाला. त्या कागदपत्रांवर सही करताना सुमाला वाटत होतं या क्षणी आपलं आयुष्य संपवावं. प्रेमाचा मृत्यू म्हणजे माणसाचाही मृत्यूच ना? ओक्साबोक्शी रडली ती त्या दिवशी.

वर्षंभर हेमा अन् रमणने तिला खूप मायेने, प्रेमाने सांभाळलं. हेमाची इच्छा होती तिने इथेच राहावं पण सुमाला तिथे नको वाटत होतं. आधीच्या कॉलेजच्या गावी जाऊन स्वत:च्या घरी रहावं तेही तिला झेपणारं नव्हतं.

एक दिवस अचानक विलियमने हेमाकडे फोन केला अन् सुमाची विचारपूस केली. सगळी परिस्थिती नीट समजून घेतली. सुमाला इथे नोकरी मिळू शकते. तिने इथे येऊन राहावं, असं सांगितलं.

रमणनेच पुन्हा पुढाकार घेतला. आधीचं लग्नात घेऊन दिलेलं घर विकलं. विलियमच्या शेजारी एक छोटासा फ्लॅट घेऊन दिला. हेमाताईने तिचं घर मांडून दिलं अन् तिचं नवं आयुष्य सुरू झालं.

मेजर आनंदकडे नोकरी करताना तिचं दु:ख, वैफल्य ती विसरली. हळूहळू ती कामं शिकली. स्टोअर सांभाळणं, इन्स्टिट्यूटची कामं, ट्रेड फेयरची व्यवस्था एक ना दोन कामं सतत असायची. तिला मेजर आनंदविषयी अनामिक ओढ वाटत होती.

चंपानेरला त्यांनी एक मोठा मेळा भरवला होता. स्थानिक शेतकरी अन् कलाकारांच्या मालाला सरळ ग्राहक भेटत होता. त्यामुळे हा वर्ग खूष होता. ऑफिस स्टाफचे काही लोक तिथेच रात्रंदिवस राहिले होते. शुभीमुळे ती मात्र सकाळी उठून जाऊन सायंकाळी परत येत होती.

मेळ्याला उत्तम प्रतिसाद होता. सगळं छान सुरळित सुरू असताना एक दिवस अचानकच वादळ व पावसाला सुरुवात झाली. सुमाला शुभीची काळजी वाटली. तिने शुभीला कधीच रात्री एकटं ठेवलं नव्हतं. तिची घालमेल मेजर आनंदच्या लक्षात आली. ते स्वत: गाडी काढून तिला पोहोचवयाला निघाले.

वाटेत गाडी बिघडली. सुमा घाबरली. तिच्या मनात नाही नाही ते विचार येऊ लागले. मेजरने खाली उतरून बॉनेट उघडलं पण फॉल्ट लक्षात येईना. ते पुन्हा गाडीत बसले अन् फोन करू लागले. तिला काय वाटलं कुणास ठाऊक, तिने त्यांच्या हातातून फोन हिसकावून घेतला. आश्चर्याने ते तिच्याकडे बघू लागले.

‘‘तुम्ही कुणालाही फोन करायचा नाही,’’ ती चिडून ओरडली.

‘‘पण का? मेकॅनिकला फोन करावाच लागेल. गाडी नीट झाली नाही तर आपण जाणार कसे? काय झालंय तुम्हाला?’’ आश्चर्याने त्यांनी विचारलं.

‘‘मी आधी फोन करणार.’’ तिने विलियमला फोन लावला. मेजर गाडीतून उतरून एका झाडाला टेकून उभे राहिले. दोन्ही हात पॅण्टच्या खिशात होते अन् ते सुमाकडे आश्चर्याने बघत होते.

पाऊस पडतोय, रस्त्यावर सामसूम, संध्याकाळ दाटून आलेली. सुमाच्या मनात एक अनामिक भीती अन् तिचं लक्ष मेजरकडे गेलं. ते पावसात भिजत अजूनही झाडाला टेकून उभे होते. सुमाला स्वत:चीच लाज वाटली. इतक्या चांगल्या माणसाविषयी आपण चुकीचा विचार केलाच कसा याचं वैषम्यही वाटलं.

गाडीचं दार उघडून ती बाहेर आली अन् गारठ्याने शहारली.

‘‘सर, आत या,’’ तिने म्हटलं.

‘‘का?’’ त्यांनी हसत विचारलं.

‘‘तुम्हीही भिजलात अन् मीही भिजतेय…या ना,’’ तिन वैतागून म्हटलं.

ते गाडीत येऊन बसले. ‘‘आता माझी भीती नाही ना वाटत?’’ त्यांनी हसून विचारलं अन् फोन लावला. फोन लागला. ते काही बोलले. पलीकडून जे काही सांगितलं गेलं ते ऐकून ते वैतागले. ‘‘ओह, नो,’’ ते म्हणाले.

‘‘काय झालं?’’ सुमाने विचारलं.

‘‘दरड कोसळल्यामुळे रस्ते बंद झाले आहेत. आता सर्व रात्र गाडीतच काढावी लागेल.’’

‘‘बाप रे!’’ तिच्या घशाला कोरड पडली. हातपाय गार झाले होते. आता अशा ओल्या कपड्यात रात्र काढायची?

मेजर आनंदनं कॅम्पमध्ये फोन केला. तिथल्या कार्यकर्त्यांने म्हटलं, ‘‘इथेही खूप पाऊस पडतोए, इथून माणूस पाठवता येणार नाही.’’

‘‘आता काय करायचं?’’ तिने घाबरून विचारलं.

‘‘आता शांत डोक्याने इथेच बसून नामस्मरण करायचं. वाट बघण्याखेरीज काही करता येणार नाही. अरे तुम्ही खूप भिजला आहात. एक काम करा, व्हॅनच्या मागच्या सीटवर बॅगेत काही कपडे आहेत. तुम्ही कपडे बदलून घ्या. माझ्या बॅगेत टॉवेल, थर्मासमध्ये चहा अन् थोडी बिस्किटं आहेत. तुम्ही कपडे बदला मग चहा घ्या. थोडं बरं वाटेल.’’ बॅगेतून धुतलेला टॉवेल तिला देऊन मेजर गाडीतून उतरून झाडाखाली जाऊन उभे राहिले.

मेळ्यातल्या स्टॉलवर विकण्यासाठी तयार केलेले ते कपडे होते. गावातल्या बायका घालतात तसा घाघरा कुरता होता. तिने त्यातला तिच्या मापाचा पोषाख निवडला. गाडीतला दिवा मालवून कपडे बदलले. केस कोरडे केले. ओढणी अंगावर घट्ट लपेटून घेतली. खूप बरं वाटलं. मनोमन तिने मेजरला धन्यवाद दिले.

मेजरना तिने गाडीत बोलावलं. ते स्वत: खूप भिजले होते. पण आर्मीच्या कठोर शिस्तीमुळे त्यांना त्याचा त्रास वाटत नव्हता. त्यांनी तिला चहा दिला. चहा, बिस्किटं घेतल्यावर तिला खूपच छान वाटायला लागलं. मेजरने मागची सीट अॅडजस्ट करून तिच्या झोपण्याची व्यवस्था करून दिली. कृतज्ञ नजरेने त्यांच्याकडे बघत तिने प्रश्न केला, ‘‘तुमचं काय?’’

‘‘मी जागा राहीन… मला सवय आहे…तुम्ही शांतपणे झोपा.’’

पाऊस थांबून पडत होता. तिला खरोखर गाढ झोप लागली. सकाळी सहाला मेजरने तिला हलवून उठवलं. रात्रभर त्यांनी केलेल्या फोनमुळे शेवटी एक मेकॅनिक आपल्या सहकाऱ्याबरोबर मोटारसायकलने येऊन धडकला होता.

‘‘चल. तुला आधी घरी सोडतो. आता हा गाडी घेऊन येईल.’’ मेजरने प्रथमच तिला एकेरी हाक मारली होती.

ती घाघरा ओढणी सांभाळून मोटारसायकलवर त्यांच्या मागे बसली.

‘‘सर, आतल्या कच्च्या रस्त्याने जा. मोठ्या रस्त्यावर दरड कोसळल्यामुळे टॅफिक जाम आहे,’’ मेकॅनिक म्हणाला. रस्ता खराब होता. ती मेजरना घट्ट धरून बसली होती. या क्षणी तिच्या मनात भीती नव्हती. खूप सुरक्षित वाटत होतं.

बाइक घरासमोर थांबली, ‘‘सर, या ना, चहा घेऊन जा,’’ तिने म्हटलं.

ते फक्त हसले अन् बाइक वळवून निघून गेले. ती वळून घरात आली तेव्हा समोर विलियम उभी होती. तिला अशा पोशाखात बघून ती चकित झाली होती. पण सुमाचं हे रूप तिला आवडलं होतं.

चहा घेताघेता तिने सगळी हकिगत विलियमला सांगितली. तिने कपडे बदलले अन् अंथरुणावर अंग टाकलं. तिला ताप भरून होता.

तिकडे मेजर आनंदही तापाने फणफणले होते. सुमाने यमुनाला फोन करून ती आजारी असल्याचं सांगितलं. यमुनाने खट्याळपणे हसत म्हटलं, ‘‘मेजरही तापाने…तूही तापाने…दोघं एकाच वेळी…त्यातून सारी रात्र एकत्र…काय गं? काय चाललंय?’’

तीही मुक्तपणे हसली. तिला का कोण जाणे पण खूप आनंदी अन् मोकळं मोकळं वाटत होतं. किती तरी वर्षांनी ती अशी मोकळा श्वास घेत होती. तिला वाटलं मेजर आनंदची विचारपूस केली पाहिजे. तिच्यामुळेच ते भिजले होते. तिने त्यांच्यावर संशय घेतला होता. ते तर तिची मदत करत होते. काय गरज होती त्यांना गाडी काढून तिला पोहोचवायची?

तिने फोन केला, ‘‘हॅलो सर, मी सुमा.’’

‘‘बोला, कशा आहात?’’

‘‘मी बरी आहे. तुम्ही कसे आहात?’’

‘‘बराय मी, शुभी कशी आहे? प्रथमच एकटी राहिली ना?’’ तिला नवल वाटलं. तिच्या मुलीचं नाव त्यांना ठाऊक होतं. तिची चौकशी ते करत होते. जन्मदाता बाप तिला विचारत नव्हता. तिला खूप समाधान वाटलं.

तिने हेमाताईला फोन केला. तिच्याशी खूप गप्पा मारल्या. दोन दिवस विश्रांती घेऊन पुन्हा कामाला लागली. मेजर आनंदविषयी तिच्या मनात आता अपार आदर होता. स्वत:चं दु:ख विसरून इतरांना आनंद देत होते ते. किती माणसं जोडली होती त्यांनी. केवढी मोठी टीम त्यांच्यासाठी राबत होती. पावसाने विस्कळीत झालेला मेळा, त्यातले स्टॉल्स पुन्हा तेवढ्याच उत्साहाने उभारले होते. मेळा यशस्वी झाला होता. सगळेच खूश होते.

सकाळी सुमा झोपून उठली तेव्हा समोर हेमाताईला बधून चकित झाली. ‘‘तू कशी आलीस?’’

‘‘तुला भेटायला आले…तू एक गोष्ट मला सांगितली नाहीस…’’

‘‘काय?’’

‘‘मेजर आनंद…’’

ती गप्प झाली. तिला प्रेमाने जवळ घेत हेमा म्हणाली, ‘‘एक चांगली संधी तुला मिळाली आहे. ती सोडू नकोस.’’ तिच्या समोरच हेमाताईने मेजर आनंदला फोन करून जेवायला येण्याचं आमंत्रण दिलं.

मेजर आनंद आले. सहजपणे शुभी अन् हेमाताईला भेटले. त्यांची अदबशीर वागणूक पाहून हेमाताई खूपच प्रभावित झाली. शुभीशीही ते छान बोलले. तिने त्यांना स्वत: काढलेली चित्रं दाखवली.

गप्पा मारत जेवणं झाली. विलियमही जेवायला होती. निरोप घेताना सर्वांच्या समोरच मेजरने तिला विचारलं, ‘‘माझ्याबरोबर माद्ब्राझी जीवनसंगिनी म्हणून राहायला तुला आवडेल?’’

सुमा गप्प होती. तिला शुभीबद्दल काही बोलायचं होतं. मेजरने शुभीला जवळ घेतलं. ‘‘हिला मी माझी मुलगी मानली आहे अन् बोलण्यापेक्षा प्रत्यक्ष कृती करण्यावर माझा विश्वास आहे,’’ ते म्हणाले. हेमाताई अन् विलियमने तिच्या वतीने होकार दिला. ताबडतोब हेमाताईने रमणला फोन लावून लगेच यायला सांगितलं.

रमणने आपल्या परीने सगळी विचारपूस केली अन् लग्नाचा दिवसही नक्की केला.

साध्या पद्धतीने, मोजक्या लोकांच्या उपस्थितीत लग्नसोहळा पार पडला.

हेमाताईने तिला नववधूसारखी नटवून रात्री मेजरच्या खोलीत पाठवून दिली. किती तरी वर्षांनी आज तिचं हृदय जोरात धडधडत होतं. मेजर खोलीत आले. त्यांनी तिचा हात हलकेच हातात घेतला अन् हलकेच तिच्या गालावर चुंबन घेत म्हटलं, ‘‘आयुष्यभर एकमेकांचे उत्तम मित्र म्हणून राहू. सहयोगी अन् जीवनसाथी म्हणून प्रेम करू. मग एक सांग, तुला माझी भीती नाही ना वाटत?’’

ती लाजली अन् तिने त्यांना मिठी मारली. त्यांनीही तिला मिठीत घेतलं. आनंदाचे डोही आनंद तरंग अशी तिची अवस्था झाली होती.