social awareness Archives - Page 5 of 7

लक्ष ! नोकरीची बाजारपेठ बदलली आहे, स्वत:ला नोकरीत ठेवण्याचा प्रयत्न करा

* लोकमित्र गौतम

कोरोनाने फक्त खूप काही नाही तर सर्व काही बदलले आहे हे वेगळे सांगायला नको. गेल्या जवळपास दोन वर्षांपासून संपूर्ण जग ज्या प्रकारे कोरोना महामारीच्या विळख्यात आहे, त्याचा जागतिक रोजगार बाजारावर जबरदस्त परिणाम झाला आहे, हे एमआय अर्थात मॅकिन्से इंटरनॅशनलच्या नुकत्याच झालेल्या सर्वेक्षणातून समोर आले आहे. जगातील आठ देशांमध्ये जिथे पृथ्वीच्या 50 टक्क्यांहून अधिक लोकसंख्या राहते आणि जिथे जागतिक अर्थव्यवस्थेच्या 62 टक्के उत्पादन होते. अशा आठ देशांमध्ये, मॅकिन्से इंटरनॅशनलने गेल्या दोन वर्षांत बदललेल्या नोकरीच्या ट्रेंडचे सर्वेक्षण केले आहे आणि नवीन परिस्थितीशी जुळवून घेण्यासाठी करिअर सुरू करण्याची वाट पाहत असलेल्या पिढीला लवकरात लवकर सावध केले आहे अन्यथा ते अप्रासंगिक होईल.

ज्या आठ देशांच्या अर्थव्यवस्थांचे निरीक्षण आणि सर्वेक्षण मॅकिन्से इंटरनॅशनलने त्यांच्या जॉब मार्केटमध्ये केले आहे त्यात चीन, भारत, फ्रान्स, जर्मनी, स्पेन, जपान, युनायटेड किंगडम आणि युनायटेड स्टेट्स ऑफ अमेरिका यांचा समावेश आहे. या सर्व देशांमध्ये कमी-अधिक प्रमाणात, पण गेल्या दोन वर्षांत नोकऱ्या कमी झाल्या आहेत. कुठे 8 ते 10 टक्क्यांपर्यंत, कुठे 20 ते 25 टक्क्यांपर्यंत आणि या नोकऱ्या कमी होण्यात ऑटोमेशनचा सर्वात मोठा हात आहे. संशोधन अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की काही क्षेत्रांमध्ये मोठ्या संख्येने नोकऱ्या आत्मसात केल्या गेल्या आहेत. मॅकिन्सेच्या सविस्तर अभ्यासातून असे समोर आले आहे की, गेल्या दोन वर्षांत 800 हून अधिक व्यवसाय 10 वर्टिकलमध्ये आत्मसात केले गेले आहेत आणि शॉपिंगच्या बाबतीत एवढा आमूलाग्र बदल झाला आहे की, कोरोनापूर्वी, जिथे जागतिक शॉपिंगमध्ये ऑनलाइन शॉपिंगचा वाटा 35 होता. 40 टक्क्यांपर्यंत, गेल्या दोन वर्षांत ते 80 टक्क्यांपर्यंत वाढले आहे.

तथापि, हा कायमस्वरूपी डेटा असणार नाही. कारण आजकाल एवढ्या मोठ्या प्रमाणावर ऑनलाइन शॉपिंग झाली कारण या काळात जगातील बहुतेक देश लॉकडाऊनमध्ये होते. असे असूनही, मॅकिन्से इंटरनॅशनल संशोधन अभ्यासाचा पहिला हप्ता स्पष्टपणे असा निष्कर्ष काढतो की कोरोना महामारीने व्यापाराचे जग आमूलाग्र बदलले आहे. ही महामारी संपल्यानंतरही हा बदल पूर्वीच्या स्थितीत परतणार नाही. आजच्या तारखेत लोकांना रेशनपासून ते डोकेदुखीच्या गोळ्यापर्यंत सहज ऑनलाइन मिळत आहे. लॉकडाऊनच्या या दिवसांमध्ये विविध शहरांतील प्रसिद्ध स्नॅक्स २४ ते ४८ तासांत देशाच्या एका कोपऱ्यातून दुसऱ्या कोपऱ्यात पोहोचवले जात आहेत, हेही आश्चर्यकारक आहे. केवळ अलाहाबादचे पेरूच नाही तर आता नागपूर, भोपाळ, मुंबई, पुणे आणि विशाखापट्टणम येथेही २४ तासांत समोसे खाऊ शकतात.

बरं, कधी ना कधी हे सगळं व्हायलाच हवं होतं. पण कोरोना महामारीने वेग वाढवला आहे. गेल्या दोन वर्षांत, ई-कॉमर्स आणि ऑटोमेशनमध्ये प्रचंड वाढ झाली आहे आणि या वाढीमध्ये उत्प्रेरक एजंटची भूमिका मोठ्या प्रमाणावर काम करणा-या लोकांच्या घरातील कामामुळे झाली आहे. गेल्या दोन वर्षांत, जगभरातील सेवा क्षेत्रातील नोकऱ्यांपैकी सरासरी 25 टक्के नोकऱ्यांमध्ये मानवाची उपस्थिती कमी झाली आहे, त्यांची जागा रोबोट्सने घेतली आहे किंवा कमी कर्मचाऱ्यांनी घेतली आहे. कदाचित ही महामारी संपल्यानंतर काही वर्षांनी जगाला आश्चर्यकारकरीत्या या महामारीच्या काळात जगात जे वादळी बदल घडले आहेत ते जाणवेल, सध्या सर्व काही अगदी तात्काळ दिसते आहे आणि कुठेतरी ही महामारी दूर होईल असेही दिसते आहे. जग कदाचित त्याच्या जुन्या जागी परत येईल. पण इतिहास या अंदाजाला, या समजुतीला समर्थन देत नाही.

इतिहास दाखवतो की कोणत्याही क्षेत्रात कोणताही बदल सहजासहजी पूर्वीच्या स्थितीत परत येत नाही. गेल्या दोन वर्षांत युरोप आणि अमेरिकेत साफसफाईच्या क्षेत्रात मोठ्या प्रमाणावर यंत्रे आली आहेत. आजमितीस अमेरिकेत १८ ते २० टक्के आणि युरोपमध्ये १२ ते १५ टक्के सफाई कामगारांच्या रूपात रोबोट पुढाकार घेत आहेत. कोरोनाचे संकट संपल्यानंतर रोबोट शोरूममध्ये परत जातील असे तज्ञांना वाटत नाही. मॅकिन्सेच्या म्हणण्यानुसार, येत्या काही वर्षांत रोबोट्स अपेक्षेपेक्षा ५० टक्के अधिक लोकांना आव्हान देणार आहेत. होय, या काळात काही क्षेत्रे देखील उदयास आली आहेत, जिथे मनुष्यबळाची म्हणजेच मानवाची गरज पूर्वीपेक्षा जास्त जाणवू लागली आहे. यातील सर्वात महत्त्वाचे क्षेत्र हे निःसंशयपणे वैद्यकशास्त्राचे आहे. जगात असा एकही देश नाही जिथे कोरोनाच्या संकटकाळात डॉक्टर आणि वैद्यकीय कर्मचाऱ्यांची कमतरता भासली नसेल. भारत, चीन सारख्या लोकसंख्या-केंद्रित देशांमध्ये, डॉक्टरांना सामान्य वेळेच्या तुलनेत कोरोनाच्या कालावधीत सुमारे 2.5 ते 3 पट घट जाणवली आहे.

वैद्यकीय क्षेत्रातील काळजीचा मुख्य आधार असलेल्या परिचारिकांच्या बाबतीतही असेच आहे. आजच्या घडीला आपल्या एकूण गरजेच्या 80 टक्के नर्सेस ठेवणारा जगात असा कोणताही देश नाही. जगातील अनेक देशांमध्ये भारतातून परिचारिका जातात किंवा त्यांची मोठी गरज काही प्रमाणात पूर्ण करतात. पण या कोरोना महामारीच्या काळात भारतात 300 टक्क्यांहून अधिक परिचारिकांची कमतरता होती. जरी परिचारिका उपलब्ध असल्या तरी, भारताच्या वैद्यकीय क्षेत्राकडे त्यांना कामावर ठेवण्यासाठी पुरेशी संसाधने नाहीत. परंतु कोरोनाच्या सततच्या लाटेने हे सिद्ध केले आहे की या क्षेत्रातील डॉक्टर, परिचारिका आणि इतर सहाय्यकांची आज पूर्वीपेक्षा जास्त गरज आहे आणि ही गरज आगामी काळातही राहणार आहे.

माझे सुरेख सासर

* दीपा पांडेय

आपल्याकडे मुलींना सातत्याने सांगितले जाते की तुझे काय ते नखरे सासरी जाऊन पूर्ण कर, आम्ही म्हणून हे सगळं सहन करतोय. जेव्हा तू सासरी जाशील, तेव्हा समजेल. सासूची सर्व उठाठेव करावी लागेल ना, तेव्हा तुझे डोकं ठिकाणावर येईल. यामुळे मुलींच्या मनात सासरबद्दल नकारात्मक प्रतिमा तयार होते. मग माहेरून सासरी पाठवणी झाल्यावर ती विविध प्रश्न घेऊन सासरी पाऊल ठेवते.

पण जेव्हा आधुनिक विचारसरणीची सासू खुल्या मनाने स्वागत करते, तेव्हा त्यांच्या सुप्त इच्छांना वाव मिळतो.

त्या आपल्या नोकरी, व्यवसायात सासूचा सहयोग पाहून भावुक होऊन जातात. सासू-सुनेचे पारंपरिक रूप काळाच्या मागे पडून त्याला मैत्रीचे स्वरुप प्राप्त झालेले आहे, जिथे दोघींच्या विचारांतून प्रत्येक समस्येवर तोडगा काढला जातो. अन् घरातील अन्य सदस्यांना याचा सुगावाही लागत नाही.

सासू-सुनेचं अतूट नाते

सासू-सुनाच्या अशा काही जोडयांशी तुमची भेट घालून देणार आहोत, ज्या दूधात साखर मिसळल्यासारख्या एकमेकांत एकरुप झालेल्या आहेत.

मिनाक्षी पाठक एक सॉफ्टवेअर इंजिनीअर आहे आणि मिडीया कॉलनी, गाझियाबादमध्ये राहते. तिचे या नात्याविषयी म्हणणे आहे, ‘‘माझ्या नोकरी करण्याला माझ्या सासूचा संपूर्ण पाठिंबा आहे. एकीकडे माझ्या मैत्रिणी जेवणाच्या सुट्टीमध्ये आपल्या सासूवर टिका-टिपण्णी करत असतात. दुसरीकडे मी मात्र निशिचंत असते. माझ्या सासूच्या छत्रछायेत मुले असतात, जी त्यावेळी शाळेतून येऊन जेवून झोपी गेलेली असतात. एवढेच नाही तर माझ्या सासू माझ्या पेहरावाला घेऊन काहीच रोक-टोक करत नाही. उलट त्याच मला नव-नवीन गोष्टी करायला सांगत असतात. मला माझ्या मनाप्रमाणे वेशभूषा धारण करण्याचे संपूर्ण स्वातंत्र्य आहे.’’

मिनाक्षीच्या सासूचे म्हणणे काय ते ही तिने सांगितले, ‘‘माझ्या मुली लग्न करून दुसऱ्या शहरात गेलेल्या आहेत. परंतु ही मुलगी माझ्यासोबत असते. जी माझा आहार, औषधे, छोटया-मोठया समस्येची पूर्ण काळजी घेते. घरी येणाऱ्या माझ्या मैत्रिणींचे छान स्वागत करते. असे सर्व असताना मला माझ्या मुलीकडून कसली तक्रार असेल.’’

आणखी काही उदाहरणे

वैशाली, गाझियाबादमध्ये राहणाऱ्या एम.बी.ए श्वेता नागोईचे म्हणणे आहे, ‘‘मी स्वतचा व्यवसाय करण्यास इच्छुक होते. परंतु मला माझ्या माहेरी यासाठी परवानगी मिळाली नाही. परंतु सासरी मात्र सासूच्या सहयोगी वृत्तीमुळे मी आज आर्टिफिशीअल ज्वेलरीचा व्यवसाय घरी बसून करू शकते. माझ्या छोटया मुलाकडे त्याच लक्ष देतात.

‘‘लोक म्हणतात की सासू कधीच आई होऊ शकत नाही. पण हे अजिबातच खरे नाही. जर आपण प्रत्येक नात्याला मान-सन्मान दिला तर प्रत्येक सासू-सूना या मायलेकी बनू शकतात.’’

श्वेताच्या सासूचे म्हणणे आहे , ‘‘मी माझ्या सूनेच्या पेहरावात तसेच इतर कामात हस्तक्षेप करत नाही. मला वाटते की मोठयांचा मनापासून मान ठेवला पाहिजे फक्त दिखावा करण्यासाठी नाही. माझी सूनही माझा मान ठेवते आणि मी ही तिच्या आत्मनिर्भरतेचा पूर्ण सन्मान करते.’’

फरीदाबादची रहिवाशी तनु खुराना ही शासकीय संस्थेत सॉफ्टवेअर इंजिनीयर आहे. ती या नात्याबाबत खूप भावुक आहे. ‘‘मी ब्राह्मण कुटुंबातून प्रेम विवाह करून पंजाबी कुटुंबात आलेली आहे. येथील आहार, आधुनिक जीवनशैली माझ्या पारंपरिक कुटुंबापेक्षा खूप वेगळी आहे.

‘‘पण माझ्या सासूच्या सहयोगाने मी सासरच्या रंगात रंगून गेले आहे. कारण इथे नोकरीवरून माझ्यावर कोणत्याही प्रकारचा दबाव टाकण्यात येत नाही. जर कधी मला ऑफिसला जाण्यास उशीर झाला तर माझी सासू माझ्यासाठी नाश्ता बनवून ठेवते. जर आम्ही दोघे पती-पत्नी लेट नाईट पार्टी करण्यासाठी गेलो तरीही माझ्या सासूला कसलीच हरकत नसते.’’

तेथेच तनुच्या सासू किरण, खुराना सांगतात, ‘‘माझे तीन मुलगे आहेत. मुलगी असावी अशी इच्छा होती, जी माझ्या मोठया सुनेच्या म्हणजेच तनुच्या रुपात पूर्ण केली. तनुची सजण्याची आवड पाहून मला आनंद होतो. आम्ही दोघी मिळून ब्युटी पार्लर, शॉपिंग इ. ठिकाणी एकत्र जातो.’’

नात्यातील समजूतदारपणा

नीतूच्या सासूबाई चंदा गौतम म्हणतात, ‘‘जेथे मला घरातील जेष्ठ व्यक्ती म्हणून कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याची काळजी घ्यावी लागते, तेथेच कुटुंबाला एकत्रित ठेवण्यासाठी प्रत्येकाने सहभागी होणे गरजेचे आहे. नीतू माझा मान राखते आणि कोणतीही गोष्ट करण्यापूर्वी माझा सल्ला घेते.’’

गृहिणी चहक मोर्दिया म्हणते, ‘‘मी ग्वाल्हेरच्या विभक्त कुटुंबातून संयुक्त कुटुंबात दुसऱ्या क्रमांकाची सून झाले. सासरी आले तेव्हा मनात भीती होती की मी सर्वांना खूश ठेवू शकेन की नाही. पण सासूने सर्व घरातील गोष्टी इतक्या प्रेमाने आणि धीराने शिकवल्या की मी आज एक कुशल गृहिणी बनले आहे. माझे संपूर्ण कुटुंब माझ्यावर खूप प्रेम करते. आम्ही एकत्र सहलीलादेखील जातो. माझी सासू विनाकारण रोक-टोक करत नाही. मला त्यांची ही गोष्ट आवडते.’’

तेथेच चहकच्या सासूबाई मोर्दिया म्हणतात, ‘‘सुनेमधील नवनवीन गोष्टी शिकण्याची आवड पाहून मलाही तिला नवीन गोष्टींची माहिती द्यायला आवडते. ती खूपच लवकर येथील प्रथा-परंपरा शिकल्या. मुले आपल्या संसारात सुखी राहू देत हीच प्रत्येक आईची इच्छा असते. मुलांनी या वयात मज्जा-मस्ती करायची नाही तर मग कधी करणार?’’

या दोघींच्या बोलण्याचा असाच निष्कर्ष निघतो की सासरी जेव्हा सूनेचा सामना सासूशी होतो तेव्हा लहानपणापासून मनात बसवलेली भीतिच वरचढ ठरू लागते.

पण जेव्हा तिच सासू सुनेचा हात पकडून धीराने तिला संसारातील पाठ शिकवते, सूनेला तिच्या आवडीनुसार व्यवसाय, नोकरी करण्याची मुभा देते, तिला मदत करते, तेव्हा सूनेच्या मनीचे मोर नाचू लागतात, तिचा आनंद गगनात मावेनासा होतो आणि ती म्हणते, ‘‘सुरेख माझे सासर आहे…’’

मदर्स डे स्पेशल : आईचा आनंदही गरजेचा

* गरिमा पंकज

नुकतेच मेट्रो आणि अन्य शहरांमध्ये राहणाऱ्या १,२०० महिलांचे मॉम्सप्रेसो नावाच्या कंपनीद्वारे सर्वेक्षण करण्यात आले. या सर्वेक्षणात असे समोर आले की, ७० टक्के माता त्यांच्या जीवनात आनंदी नाहीत. ५९ टक्के माता वैवाहिक जीवनात सुखी नाहीत तर ७३ टक्के मातांना असे वाटते की, मुलांच्या नजरेत त्या स्वत:ला चांगली आई म्हणून सिद्ध करू शकत नाहीत.

जरा विचार करा, मातृत्वाचा प्रवास कितीतरी अवघड असतो. ९ महिन्यांपर्यंत अधूनमधून पोटात प्रचंड वेदना, छातीत जळजळ, उलटया, पाठदुखी, कफ, व्हेरिकोस व्हेन्ससारखे आजार आणि त्यानंतर प्रदीर्घ काळ सहन कराव्या लागणाऱ्या प्रसूती कळा. एवढया सगळया त्रासानंतर एका महिलेला मातृत्वाचा आनंद मिळतो. ती बाळाला जीवन आणि पतीला पिता बनण्याचे सुख देते.

आई झाल्यावरही ती मुलासोबत रात्रभर जागते. काहीही न खातापिता सतत काम करत असते. बाळाला दूध पाजते, त्याचे लंगोट बदलते, त्याला आंघोळ घालते, पण २४ तास काम करणाऱ्या आईच्या सुखाचा विचार घरातील किती लोक करतात?

का निराश आहेत माता?

खरंतर २०-२५ वर्षांपूर्वी एकत्र कुटुंब पद्धती होती. कुटुंबात मुलांकडे लक्ष द्यायला कोणीतरी असायचेच. आजच्या तांत्रिक विकासाच्या आणि वाढत्या स्पर्धेच्या या युगात कुटुंब छोटी झाली आहेत. याचा अर्थ आईपुढील आव्हाने आणि जबाबदाऱ्या वाढल्या आहेत.

घरात वडील भलेही जास्त शिकलेले असले, आई कामाला जात असेल तरीही मुलाला शिकवण्याची, त्याचा गृहपाठ करून घेण्याची जबाबदारी आईचीच असते. मुलाच्या काळजीमुळे आई सतत तणावाखाली वावरत असते. जसे की, मुलाकडून होत असलेला गॅजेट्स आणि इंटरनेटचा जास्त वापर, त्याचे खाण्या-पिण्याचे नखरे, त्याला शिस्त लावणे, त्याच्या परीक्षा यामुळे आई सतत चिंतेत असते.

पेप्सिकोच्या सीईओ इंदिरा नुयी यांनी एका मुलाखतीत सांगितले होते की, ‘‘माझ्या लग्नाला ३४ वर्षांहून जास्त काळ लोटला आहे. मला २ मुली आहेत. दर दिवशी सकाळी तुम्हाला हा निर्णय घ्यावा लागतो की, तुम्हाला आज पत्नीची जबाबदारी पार पाडायला महत्त्व द्यायचे आहे की आईची जबाबदारी पार पाडायला प्राधान्य द्यायचे आहे. प्रत्यक्षात अनेकदा तुम्हाला या दोन्ही जबाबदाऱ्या पार पाडाव्या लागतात. कितीतरी निर्णय संयमाने घ्यावे लागतात. तरीही आज जर तुम्ही माझ्या मुलींना माझ्याबद्दल विचारले तर मला वाटत नाही की, त्या मी एक उत्तम आई आहे असे सांगतील.’’

चला माहीत करून घेऊया की, आईच्या आनंदाच्या मार्गात कोणकोणते अडथळे असतात :

पती आणि मुलांचे सहकार्य : सर्वेक्षणानुसार, गेल्या वर्षभरात २७ टक्के मातांचे त्यांच्या कुटुंबाने कुठल्याच प्रकारचे कौतुक केले नाही. जर एखादी आई आपल्या मुलांसाठी सकाळपासून रात्रीपर्यंत सतत वेगवेगळी कामे करत असेल, सतत कष्ट करत असेल तर आपल्या पत्नीसोबत ठामपणे उभे राहण्याची जबाबदारी पतीचे नाही का? आईला जास्तीत जास्त वेळ द्यायला हवा, तिला प्रेम आणि आदर द्यायला हवा, असा विचार तिच्या मुलांनी करायला नको का?

स्वत:साठी वेळ : पती, मुले आणि कुटुंबातील इतर सदस्यांना कसे आनंदी ठेवावे, याची चिंता महिलांना सतत सतावत असते. स्वत:च्या आनंदाकडे मात्र त्या नेहमीच दुर्लक्ष करतात.

कुठलेही नाते तेव्हाच मजबूत होते जेव्हा त्याचा पाया भक्कम असतो. महिला जेव्हा एखाद्या कुटुंबाचा घटक बनते तेव्हा त्यासाठी तिला कितीतरी तडजोड करावी लागते. पती आणि सासू-सासऱ्यांनी याचा विचार करायला हवा की, अतिशय कष्टाने घराला सुखी करणाऱ्या आईच्या अस्तित्वाला महत्त्व द्यायलाच हवे. तिच्या जीवनाशी संबंधित निर्णय तिलाच घ्यायला द्यायला हवेत. तिच्या सुखाची, आनंदाची काळजी घ्यायला हवी.

मदर्स डे स्पेशल : हसतखेळत शिकवा कामाच्या गोष्टी

* डॉक्टर संदीप गोविल, मानसोपचारतज्ज्ञ, सरोज सुपर स्पेशालिटी रुग्णालय, नवी दिल्ली

वेगाने बदलणाऱ्या जीवनशैलीचा परिणाम फक्त तुमच्या जीवनावरच होतो का? वेळ कमी पडत असल्याचा त्रास फक्त तुम्हालाच होतो का? कामावरचे प्रचंड काम आणि सर्व गोष्टी आल्याच पाहिजे, अशा दबावामुळे फक्त तुम्हीच त्रासून गेला आहात का? खरंतर या सर्व गोष्टींचा तुमच्यासोबत तुमच्या मुलांनाही त्रास होतो. यामुळे ती बऱ्याचदा चिडलेली, आळसावलेली दिसतात आणि त्यामुळेच तुमचे ऐकत नाहीत. त्यांना छोटया छोटया गोष्टी समजावून सांगणेही अवघड होते. त्यामुळे पालक या नात्याने तुम्हाला मुलांची काळजी वाटू लागते.

६ ते १२ वर्षांचे वय मुलांमध्ये बरेच बदल घडवून आणणारे असते. या काळात शारीरिक बदलांसोबतच मुलांच्या स्वभावातही बरेच बदल घडत असतात. हे वय असे असते जिथे मुलांना काही महत्त्वाच्या गोष्टी सांगणे गरजेचे असते.

अशा वेळी विशेषज्ज्ञांचा सल्ला अत्यंत महत्त्वाचा ठरतो. विशेष करून आपल्या लहान आणि वाढत्या वयातील मुलांना कसे समजवावे, त्यांच्याशी कसे वागावे, हे नोकरदार पालकांसमोरील मोठे आव्हान असते.

अभ्यासाला द्या मनोरंजनाची फोडणी

* मुलांसोबत त्यांच्या खेळात सहभागी व्हा.

* मुलांना चित्र काढायची आवड असते. या कलेत तुम्ही त्यांचे चांगले मित्र बनू शकता.

* कोणते २ रंग एकत्र केल्यास कुठला नवीन रंग तयार होतो, हे त्यांना सांगा.

* मुलांसोबत वेळ घालवा. त्यांच्यासोबत टीव्ही बघा. त्यांची आवड, त्यांना न आवडणाऱ्या गोष्टी विचारा.

* मुलांना जे सांगाल त्याचे स्वत: अनुकरण करा. जसे की, उन्हातून घरी आल्यानंतर लगेच थंड पाणी पिल्यास घसा खराब होऊ शकतो. त्यामुळे हे मुलांना सांगा आणि तुम्हीही आचरणात आणा.

* तुम्ही वडील असाल तर सुट्टीच्या दिवशी मुलांच्या शाळेचे दप्तर व्यवस्थित आहे का, हे तपासा. सतत ओरडणारे वडील बनण्याऐवजी मुलांचे मित्र बना.

* तुमच्या आवडी मुलांवर लादू नका. उलट त्यांच्या आवडी विचारा आणि तुमची आवड त्यांना सांगा.

* अनोळखी व्यक्तीशी बोलू नये, हे त्यांना समजावून सांगा. शक्य असल्यास ही गोष्ट मुलांना त्यांच्या मित्रांसमोर समजावून सांगा.

* सुट्टीच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून बागेत जायला हवे, जॉगिंग करायला हवी, हे केवळ तोंडी सांगू नका. स्वत:च्या कृतीतून हे मुलांना समजावून सांगा.

चांगल्या आणि वाईट स्पर्शाबद्दल मुलांना प्रेमाने समजावा

* मुलांमध्ये प्रचंड कुतूहल असते. विशेष करून वाढत्या वयात आपल्या आणि पालकांच्या शरीरातील फरक पाहून त्यांना बरेच प्रश्न पडतात.

* मुलगा आणि मुलीच्या शरीरात फरक असतो, हे त्यांच्या खूप लवकर लक्षात येते.

* जेव्हा मुले आपल्या खासगी अवयवाबाबत विचारतील तेव्हा त्यांना सांगा की, प्रजनन अवयवांमुळे मुलगा आणि मुलीच्या शरीरात फरक असतो.

* मुलांना खासगी अवयवांची शास्त्रीय नावे सांगायला लाजू नका. तुम्ही त्यांना सांगितले नाही तर ती बाहेरून काहीतरी चुकीचे शिकून येतील.

* त्यांना व्यवस्थित सांगा, त्यासाठी पुस्तकांचा आधार घेऊन सांगा की, पुस्तकी भाषेत याला पेनिस किंवा वैंजाईना असे म्हणतात.

* त्यांना सांगा की, आईवडील सोडून इतर कोणीही अनोळखी त्यांच्या खासगी अवयवांना स्पर्श करू शकत नाही.

* एखाद्या अनोळखी व्यक्तीने त्यांच्या खासगी अवयवांना स्पर्श केला तर काय करायला हवे, हे मुलांना समजावून सांगा.

झंप्पीचे ७ फायदे

* गरिमा

सुंदरशा झंप्पीत नाती बदलण्याची क्षमता असते. ही गोष्ट वेगळी आहे की या मागे एखादे कटकारस्थान अथवा राजकारण नसावे. बऱ्याच काळापूर्वी राहुल गांधी आणि प्रधानमंत्री नरेंद्र मोदी यांची झंप्पी खूप चर्चेत होती. संसदेच्या मान्सून सत्रात अविश्वास प्रस्तावादरम्यान राहुल गांधी यांनी पीएम नरेंद्र मोदी यांना जादूची झंप्पी दिली. राहुलने भाषणानंतर अचानक मोदींच्या आसनाजवळ जात त्याची गळाभेट घेतली. हे वेगळे की या घटनेचे नंतर राजकारण होऊ लागले.

दोन्ही नेत्याच्या या झंप्पीने २०१३ मधील एका पार्टीत शाहरुख आणि सलमान यांच्या झंप्पीची आठवण करून दिली. या झंप्पीने चित्रपट अभिनेता शाहरुख खान आणि सर्वांना आवडणारा सलमान खान यांच्यातील ५ वर्षापूर्वीचा कडवटपणा नाहीसा केला होता.

तुम्ही जेव्हा एखाद्याची गळाभेट घेता, तेव्हा समोरच्याला आपुलकी आणि कोणत्याही परिस्थितीत साथ देण्याचा संदेश देत असता. तुम्ही दोघे या एकमेकांच्या जवळ आले आहात असे तुम्हाला जाणवते. यामुळे नाते तर दृढ होतेच शिवाय इतर अनेक प्रकारचे फायदेही असतात.

फक्त मिठी मारणे किंवा गळाभेट घेणे हे पुरेसे नाही. अमेरिकेत अनोळखी लोकांना भेटल्यावरही हसून ‘तुम्ही कसे आहात’ असे विचारण्यात येते. अशा लहानसहान गोष्टींमधून चागली भावना निर्माण होते आणि दोघांच्या चेहऱ्यावर हास्य पसरते. आजच्या जगात प्रत्येक माणूस व्यस्त आणि त्रासलेला आहे. पण अशा लहानसहान प्रयत्नांनी थोडसा दिलासा मिळतो.

या, जाणून घेऊ की शारीरिक आणि मानसिक आरोग्यसाठी गळाभेट घेणे किती आवश्यक आहे :

ताण कमी होतो : जेव्हा एखादा मित्र वा परिवारातील सदस्य एखाद्या दु:खातून जात असेल तर त्याला मिठी मारा. अशाप्रकारे एखाद्याचा स्पर्श करत धीर देण्याने त्या व्यक्तीवर असलेला ताण कमी होतो.

आजारांपासून सुरक्षित राहणे : ४० वयाने मोठे असलेल्या माणसांवर केलेल्या एका अभ्यासामध्ये संशोधकांना असे आढळले की अशा व्यक्ती ज्यांना उत्तम सपोर्ट सिस्टीम होती ते कमी आजारी पडले. एवढेच नाही अशा व्यक्ती आजारी पडल्या तरीही त्यांना कमी त्रास झाला.

हृदयाचा निरोगीपणा : गळाभेट घेणे तुमच्या हृदयाच्या आरोग्यासाठीसुद्धा चांगले असते. एका अभ्यासात संशोधकांनी २०० माणसांच्या एका समूहाला दोन भागात विभाजित केले. पहिल्या समूहात रोमँटीक जोडीदार होते, ज्यांनी आधी १० मिनिटे एकमेकांचे हात धरले आणि नंतर २० सेकंद बसून राहिले. असे आढळले की पहिल्या समूहातील लोकांच्या रक्तदाबाची पातळी आणि हार्ट रेट दुसऱ्या समूहापेक्षा जास्त कमी आढळले. एक उत्तम नाते तुमच्या निरोगी आरोग्यासाठीसुद्धा आवश्यक आहे.

भीती कमी होणे : वैज्ञानिकांना असे आढळले की एखाद्या आपल्या माणसाचा प्रेमाच्या स्पर्शची जाणीव कमी मानसिक बळ असणाऱ्या व्यक्तींच्या मनात चिंता आणि भीतीची भावना कमी करते. वयस्कर माणसंच नाही, एखाद्या मूल मानवा टेडीबेअरसारख्या वस्तूचीसुद्धा गळाभेट खूपच प्रभावशाली असते.

संवादाचे माध्यम : बहुतांश संवाद अथवा संभाषण करून किंवा चेहऱ्यावरील हावभावाने व्यक्त होतात. पण गळाभेट घेणे संवाद साधण्याचा असा एक मार्ग आहे जो प्रत्येक व्यक्तीला कळतो. या कृतीमुळे आपण समोरच्या व्यक्तीला अशी जाणीव करून देतो की तो एकटा नाही आहे, आपण त्याच्या पाठीशी आहोत.

आत्मसन्मान वाढवतो : लहानपणी आईवडिलांचे आपल्याला कुशीत घेणे आपल्या हेच सांगायचे की आपण त्यांच्यासाठी किती महत्वाचे आणि आवडते आहोत. अशा प्रकारे जेव्हा मित्र आणि नातेवाईक किंवा जोडीदार गळाभेट घेतो तेव्हासुद्धा आपल्या मनाला दिलासा मिळतो. आपल्याला आपण म्हत्वाचे असल्याची जाणीव होते. आपला आत्मविश्वास वाढतो.

चांगल्या प्रकारे जगण्यासाठी दिवसातून कमीतकमी ४ वेळा तरी मिठी मारणे आवश्यक असते. चांगल्या वाढीसाठी दिवसभरातून १२ वेळा मिठी मारणे गरजेचे आहे. भारतातील मोठया शहरांमध्ये आणि इतर मोठया देशांमध्ये जसे अमेरिका वगैरेमध्ये लोकांना या जाणिवेपासून वंचित राहावे लागते. ते व्यस्त आयुष्य जगत असतात. वेगळे आणि एकटे राहतात, जेव्हा की जितके आपण इतरांची गळाभेट घेणे शिकू तितकाच आपल्या जास्त आनंद आणि आरोग्य प्राप्त होईल.

नवजात बाळाच्या या समस्यांमुळे घाबरून जाऊ नका

* डॉक्टर व्योम अग्रवाल

रात्री ३ च्या सुमारास मला अंजनीचा फोन आला. अतिशय घाबरलेल्या आवाजात सुरुवातीलाच तिने अपरात्री फोन केल्याबद्दल माझी माफी मागितली. त्यानंतर रडत म्हणाली की, मागच्या अर्ध्या तासापासून तिचे ५ दिवसांचे बाळ खूपच अस्वस्थ आहे. त्यानंतर अचानक जोरात ओरडून मोठयाने रडू लागली. ५ मिनिटांपूर्वी त्याने शी-शू केली आणि आता निपचित पडलेय, असे तिने मला सांगितले.

बाळाच्या मूत्रमार्गात अडचण, संसर्ग किंवा त्याला मूत्रपिंडाचा त्रास झाला असावा, अशी तिला भीती होती. मी तिची समजूत काढत सांगितले की, नवजात बाळाबाबत असे होतेच. यामागचे कारण कदाचित असे असते की, बाळाचे त्याच्या मूत्र विसर्जनावर नियंत्रण नसते. त्यामुळे त्याचा मूत्रमार्ग अचानक बंद होतो, जेणेकरून त्याचे मूत्र सतत टपकत राहत नाही. सर्वसामान्यपणे बाळ २ महिन्यांचे होइपर्यंत असा त्रास होतोच. त्यामुळे घाबरण्याची किंवा बाळाची तपासणी करून घेण्याची गरज नसते. अंजनीला याबाबतची माहिती आधीच असती तर ती आणि तिच्या कुटुंबावर (आणि माझ्यावरही) रात्रीच्यावेळी यावर चर्चा करण्याची वेळ आली नसती.

बाळाचा जन्म कुटुंबात आनंद घेऊन येतो. विशेषत: पहिल्यांदाच आई होणाऱ्या तरुणीसाठी हा क्षण आणि अनुभव अविसमरणीय असतो. आजी, वहिनी, नणंद अशा घरातल्या अनुभवी बायका नव्या आईला बाळाची काळजी कशी घ्यावी, हे शिकवत असतात. बाळाच्या आजारावर सोपे उपाय सांगतात. विभक्त कुटुंबात आपल्या माणसांचे सल्ले मिळू शकत नाहीत, कारण आपली माणसे सोबत राहत नसतात. शिवाय त्रयस्थ व्यक्तीचा सल्ला योग्यच आहे, हेही अनेकदा ठामपणे सांगता येत नाही.

बाळांमधील सामान्य समस्या

२४ वर्षांच्या अनुभवातून माझ्या हे लक्षात आले आहे की, नवजात बाळाला घरी घेऊन जाणाऱ्या बहुतेक मातांना एकसारख्याच समस्या जाणवतात. त्यावेळी डॉक्टरांशी लगेचच संपर्क न झाल्यामुळे किंवा माहितीच्या अभावामुळे त्या अस्वस्थ होतात. आईपणाच्या उंबरठयावर पहिले पाऊल ठेवणाऱ्या महिलांना येणाऱ्या अशाच काही समस्यांबाबत माहिती करून घेऊया.

शरीरावर लाल पुरळ : काही दिवसांपूर्वी एक बाळ श्वास घ्यायला त्रास होत असल्यामुळे जन्मानंतर ३ दिवस आमच्याच रुग्णालयात होते. चौथ्या दिवशी बाळाला स्तनपानासाठी आईकडे देण्यात आले. काही वेळानंतर बाळाची आजी रागाने ओरडत आली आणि जाब विचारू लागली की, बाळाला कोणते औषध दिले? त्याला अॅलर्जी झालीय. अंगावर पुरळ उठलाय.

आमच्या डॉक्टरांनी लगेचच जाऊन बाळाची बारकाईने तपासणी केली. नंतर त्याच्या नातलगांना समजावले की, बहुसंख्य बाळांच्या अंगावर जन्मानंतर दुसऱ्याच दिवसापासून लाल पुरळ येते. याला इरिदेमा टॉक्सिकम म्हणतात. बाळ पहिल्यांदाच हवेच्या संपर्कात आल्यामुळे त्याला होणारी ही एक प्रकारची अॅलर्जी असते. ती बाळासाठी अपायकारक नसते. ६-७ दिवसांत आपोआप ही अॅलर्जी बरी होते.

हिरव्या रंगाची शी : सर्वसामान्यपणे जन्मल्यानंतर पहिले २ दिवस बाळाला हिरव्या, काळया रंगाची शी होते. पुढील काही दिवस हा रंग बदलत राहतो आणि १० दिवसांपर्यंत सामान्य रंग येतो. बाळाला यकृताचा रोग असल्यास त्याला पांढरट रंगाची शी होते. बाळ फक्त स्तनपानावरच असते तेव्हा त्याने दिवसातून अनेकदा शी केली तरी त्यात चिंता करण्यासारखे काहीच नसते. त्यामुळे आईने घाबरून जायचे नसते.

बऱ्याचदा बाळाला जुलाब होणे आणि त्याचा बदललेला रंग पाहून आई खूपच काळजीत पडते. पण प्रत्येक वेळी स्तनपानानंतर शी करणे हे तितकेच सामान्य आहे जितके ३-४ दिवस पोट साफ न होणे. मी प्रत्येक आईला समजवतो आणि न विचारताही सल्ला देतो की, ही घाबरण्याची गोष्ट नाही. पण जर बाळ थकल्यासारखे दिसत असेल, दूध पीत नसेल किंवा कमी शी करू लागले असेल तर मात्र बालरोगतज्ज्ञाचा सल्ला घ्यायलाच हवा.

स्तनपान : एके दिवशी एका नवजात बाळाच्या आईने मला विचारले की, बाळ फक्त स्तनपानावर आहे, तरीही दिवसातून १५-२० लंगोट खराब करते. मी विचारल्यावर तिने सांगितले की, ती एका स्तनातून दूध पाजायला सुरुवात करते आणि ५ ते १० मिनिटांनंतर दुसऱ्या स्तनातले दूध पाजते. तिने सांगितले की, ती असे एका स्तनातील दूध संपले म्हणून करत नाही तर बराच वेळ एकाच स्थितीत बसून राहिल्यामुळे थकवा येत असल्याने करते.

प्रत्यक्षात हेच बाळाला जास्त शी होण्यामागचे कारण आहे. आईच्या स्तनात सुरुवातीचे दूध साखरेसारखे असते आणि त्यानंतरचे चरबीयुक्त असते. चरबीमुळे पोट भरते, तर साखरेमुळे शी जास्त होते. बाळाच्या आरोग्यासाठी हे दोन्ही त्याच्या पोटात समान मात्रेत जाणे गरजेचे असते. म्हणूनच तिला मी समजावले की, एका वेळेस बाळाला एकाच स्तनातले दूध पाजावे. अगदीच गरज भासली तरच दुसऱ्या स्तनातले दूध पाजावे. २ दिवसांनंतरच तिचा फोन आला की, बाळामध्ये बरीच सुधारणा जाणवत आहे.

दूध ओकणे : क्वचितच असे एखादे बाळ असते जे दूध ओकत नाही. काही सामान्य बाळे तर नाकातूनही दूध बाहेर टाकतात. बाळाचे वजन नीट वाढत असेल, दूध पिताना ते श्वास कोंडल्यासारखे करत नसेल, शी-शु व्यवस्थित होत असेल, दूध ओकल्यावरही त्याला लगेचच भूक लागत नसेल, पोट फुगल्यासारखे वाटत नसेल आणि त्याने ओकलेले दूध हिरव्या रंगाचे दिसत नसेल तर त्याने दूध ओकून टाकणे, ही सामान्य बाब आहे. मात्र जर बाळाचे वजन वाढत नसेल तर समजून जावे की, काहीतरी गडबड आहे आणि लगेचच डॉक्टरांशी संपर्क साधणे गरजेचे आहे.

झोपण्या-उठण्याची सवय : बाळाच्या जन्मानंतर काहीसा थकवा आलेल्या आईला सर्वात जास्त याचा त्रास होत असतो की, बाळ दिवसा दूध पिऊन झोपते, पण रात्री प्रत्येक १०-२० मिनिटांनंतर उठते आणि भूकेने रडू लागते. याचा संबंध गर्भावस्थेतील आईच्या उठण्या-झोपण्याच्या चक्राशी जोडलेला असतो. सोप्या भाषेत सांगायचे तर दिवसा आई चालते तेव्हा बाळ झोके मिळाल्यासारखे आईच्या पोटात शांत झोपते. रात्री आई झोपल्यावर बाळ उठते. फिरू लागते. पाय वरखाली करू लागते. जास्त सक्रिय होते. बाळाच्या जन्मानंतर त्याच्या दिवसरात्रीच्या या सवयी बदलण्यासाठी किमान २ महिने लागतात.

त्यामुळेच रात्री बाळ जगत राहते. जागेपणी त्याला दोनच कामे येतात. रडणे आणि दूध पिणे. हेच त्याच्या रात्रीच्या जागण्याचे आणि रडण्याचे कारण असते. त्यामुळे आईने दिवसा आराम करावा, जेणेकरून रात्री जागून बाळाला व्यवस्थित दूध पाजता येईल.

अधूनमधून बाळाला थोपटणे, खोलीत सौम्य प्रकाश, सुमधुर हळू आवाजातले संगीत बाळाला रात्री झोपण्यासाठी मदत करते. काहीही झाले तरी बाळाचे रात्रीचे रडणे म्हणजे त्याला भूकच लागली आहे, असे समजू नये. आई आणि बाळाच्या सुदृढ आरोग्यासाठी ६ महिन्यांपर्यंत बाळाला फक्त आईचेच दूध पाजायला हवे.

नवजात मुलींमध्ये रक्तस्त्राव : आपल्या मुलीचे डायपर बदलताना तिच्या योनीमार्गातुन रक्त येत असल्याचे सरीनच्या लक्षात आले. त्यामुळे ती घाबरली. नवजात मुलीमध्ये जन्माच्या पहिल्या आठवडयात मासिक पाळीच्या वेळेसारखा रक्तस्त्राव होऊ शकतो. तो ५-६ दिवसांनंतर थांबतो. हा रक्तस्त्राव काही थेंबाइतकाच असतो. तो काही दिवसांनंतर स्वत:हूनच थांबतो. जन्मानंतर आईचे हार्मोन्स बाळाच्या शरीरापासून वेगळे झाल्यामुळे असे घडते. यात चिंता करण्यासारखे काहीच नसते.

प्रत्येक आईला एवढाच सल्ला द्यावासा वाटतो की, बाळाबाबत एखादी समस्या आल्यास स्वत:च डॉक्टर बनण्याचा प्रयत्न करू नका. बाळाला लगेच बालरोगतज्ज्ञाकडे घेऊन जा.

वैवाहिक साइट्स : जात आणि धर्मानंतर हिंदी-इंग्रजी फरक

* साधना शहा

मॅट्रिमोनिअल साइट्सवर अल्पावधीतच हजारो प्रोफाईल्स दिसतात. तिथे वय, जात, धर्म, दर्जा आणि भाषा या आधारावर जोडीदार शोधणे सोयीचे असते. पण काळजी घेणे फार गरजेचे आहे नाहीतर…

भारतीय मान्यतेनुसार लग्नाशिवाय आयुष्य अपूर्ण आहे. वैदिक युगात येथे विवाहासाठी स्वयंवर तयार केले जात होते. स्वयंवरच्या माध्यमातून घराण्यातील मुली स्वतःसाठी वर शोधत असत.

याशिवाय भारतात शतकानुशतके आठ प्रकारचे विवाह प्रचलित आहेत. ब्रह्म विवाह, ज्यामध्ये मुलांचे लग्न ब्रह्मचर्यानंतर पालकांनी ठरवले होते. दैवी विवाहात, आईवडील विशिष्ट वेळेपर्यंत मुलीसाठी योग्य वराची वाट पाहत असत. योग्य वर न मिळाल्यास तिचा विवाह पंडित पुरोहित यांच्याशी करण्यात आला.

लग्नाचा तिसरा प्रकार म्हणजे विवाह, ज्यामध्ये मुलीचे लग्न ऋषी किंवा ऋषीशी होते. विवाहाचा चौथा प्रकार म्हणजे प्रजापत्य विवाह. यामध्ये हुंडा दिल्यानंतर कन्यादानाचा ट्रेंड आहे. प्रजापत्य विवाहाची प्रथा भारतीय समाजात आजही प्रचलित आहे. विवाहाचा पाचवा प्रकार, गंधर्व विवाह, गंधर्व विवाह याला प्रेमविवाह म्हणता येईल, परंतु या पद्धतीला मान्यता मिळण्यात अडचणी येत होत्या. दुष्यंत आणि शकुंतला यांची कथा हे त्याचे उदाहरण आहे.

विवाहाचा सहावा प्रकार म्हणजे असुर विवाह. नालायक मुलाने पैसे दिल्यानंतर जबरदस्तीने लग्न केले.

7 व्या प्रकारातील राक्षस विवाह. लग्नाच्या या प्रकारात मुलगा मुलीच्या घरच्यांशी भांडतो आणि स्वतःसाठी वधू जिंकतो. हीदेखील सक्तीच्या विवाहाची पद्धत आहे. विवाहाचा 8 वा प्रकार हा राक्षसी विवाह आहे. इथेही मुलीच्या किंवा मुलीच्या घरच्यांच्या इच्छेला महत्त्व न देता सक्तीचे लग्न केले जाते.

गंधर्वविवाह सोडला तर सर्व प्रकारचे विवाह कमी-अधिक प्रमाणात झालेले मानले गेले आहेत, परंतु गंधर्व विवाह हा विवाह मानला जात नाही कारण त्यात विधी केले जात नव्हते. आजही भारतात प्रेमविवाहापेक्षा अरेंज्ड मॅरेजला अधिक पसंती दिली जाते.

समाजशास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की भारतात चौथ्या शतकापासून केवळ कुटुंबातील सदस्यांनी स्थापित केलेल्या नातेसंबंधांना विवाह बंधन म्हणून मान्यता दिली गेली आहे, कारण विवाह बंधनामागील विश्वास आहे की विवाह म्हणजे केवळ वधूचे मिलन नाही तर दोघांमधील विवाह आहे. कुटुंब. यांच्यात संबंध प्रस्थापित होतो जरी त्याची सुरुवात उच्चवर्णीयांपासून झाली असली तरी नंतर ही प्रवृत्ती संपूर्ण भारतीय समाजात रुजू लागली.

व्यवस्थित विवाह आणि घटस्फोट दर

आजही भारतातील 90% विवाह व्यवस्थित पद्धतीने केले जातात आणि म्हणूनच असा दावा केला जातो की भारतात घटस्फोटाचे प्रमाण केवळ 2-8 टक्के. तर पाश्चिमात्य देशांत मुले-मुली एकमेकांना भेटतात, काही काळ त्यांच्यात प्रेमसंबंध होते आणि मग ते ठरवतात की लग्न करायचे की नाही.

प्रदीर्घ लग्नानंतरही २५ ते ५० टक्के विवाह आयुष्यभर टिकत नसल्याचे दिसून आले आहे. जर आपण वेगवेगळ्या देशांबद्दल बोललो तर अमेरिकेच्या निकोलस डी क्रिस्टोफ यांच्या सर्वेक्षणाचा येथे उल्लेख करणे आवश्यक आहे. क्रिस्टोफर सांगतात की जपानमध्ये प्रत्येक शंभर लग्नांमध्ये २४ घटस्फोट, फ्रान्समध्ये ३२, इंग्लंडमध्ये ४२ आणि अमेरिकेत ५५ घटस्फोट होतात.

भारतात अरेंज मॅरेजमध्ये काही चांगले आणि काही वाईट आहेत. भारतात दिसणार्‍या अशा विवाहाचा सर्वात मोठा फायदा म्हणजे घटस्फोटाचे प्रमाण खूपच कमी आहे. याचे कारण अरेंज्ड मॅरेजमधील संबंध असल्याचे मानले जाते.

हे केवळ 2 व्यक्तींमध्येच नाही तर 2 कुटुंबांमध्येही घडते. त्यामुळेच अशा नात्यात स्थिरता असते.

त्याच वेळी, वाईट म्हणजे बहुतेक प्रकरणांमध्ये, मुलींना त्यांचे छंद, त्यांच्या इच्छा, सर्वकाही कुटुंब आणि पतीला द्यावे लागते. हुंडा, घरगुती हिंसाचार, पतीकडून पत्नीचा लैंगिक छळ इत्यादी कौटुंबिक मर्यादेत त्याचे स्वातंत्र्य बंदिस्त आहे. परंतु या सर्व दोषांचे प्रमाण वेगवेगळ्या प्रदेशात वेगवेगळे असते. या गोष्टी सहसा जिथे शिक्षण आणि जागरूकतेचा अभाव असतो तिथे जास्त दिसतात.

वैवाहिक साइट आणि यश दर

भारतात अरेंज मॅरेज अधिक प्रचलित आहे. असे विवाह सहसा कौटुंबिक पंडितांना जोडण्याचे काम करतात. आजही हा ट्रेंड कायम आहे. याशिवाय नातेवाइकांकडूनही लग्नासाठी येतात.

आजकाल, सामाजिक बंधनांमध्ये थोडीशी शिथिलता स्वीकार्य झाली असल्याने, नातेसंबंध आधुनिक पद्धतीने सेट केले जातात. या आधुनिक पद्धतींमध्ये नाती जोडण्याचे काम व्यावसायिक पद्धतीने होऊ लागले आहे.

भारतामध्ये अशा अनेक संस्था आहेत ज्या संबंध सुधारण्यासाठी उपयुक्त आहेत. शादी डौम कॉम, मॅट्रिमोनिअल डाऊट कॉम, भारत मॅट्रिमोनिअल, विवाह बंधनी डाउट कॉम, वधू संशय कॉम, आशीर्वाद डौम कॉम, जीवनसाथी डौम कॉम, गणपती मॅट्रिमोनिअल, हिंदू मॅट्रिमोनिअल, फाइंडमॅच, हमटम डॉट कॉम, मॅचमेकिंग डाउट कॉम, मॅचमेकिंग डॉट कॉम अशा अनेक साइट्स करत आहेत. ऑनलाइन आणि ऑफलाइन संबंध व्यावसायिकरित्या जोडणे.

दुसरीकडे, अशा काही साइट्स हिंदी, पंजाबी, तमिळ, तेलुगु, उर्दू, बंगाली, मराठी, भारत, यूएसए, कॅनडा, यूएई, यूके आणि पाकिस्तान आणि काही दिल्लीसारखे काही इच्छित देश यांसारख्या जाती समुदायाच्या आधारावर संबंध ठरवतात. मुंबई, कोलकाता, चेन्नई, बंगलोर, हैदराबादसारख्या इच्छित शहर किंवा देशावर आधारित.

याशिवाय, या साइट्स हिंदू, मुस्लिम, ख्रिश्चन, शीख, बौद्ध, ज्यू आणि झोरोस्ट्रियन धर्मांच्या आधारे संबंधदेखील सुचवतात. आजकाल भारतीय समाजात धर्म, जात आणि समुदायाचे बंधन अधिक घट्ट होत चालले आहे, त्यामुळे या वैवाहिक स्थळांद्वारे प्रत्येक जात, धर्म आणि समुदायातील नातेसंबंध विवाहबंधनापर्यंत पोहोचत नाहीत.

आता ते कोणत्या शाळेत जात, धर्मासोबत शिकतात, हेही गरजेचे झाले आहे. इंग्रजी माध्यमाच्या शाळेत शिकलेल्या मुली हिंदी माध्यमात शिकलेल्या कुटुंबांशी जुळत नाहीत. मुलं हिंदी माध्यमातल्या शिकलेल्या मुलींवर विश्वास ठेवतात, पण मुली त्यांच्याकडे दुर्लक्ष आणि गरीब म्हणून पाहतात.

अशा साइट्सच्या यशामागे काही कारणे आहेत. उदाहरणार्थ, अल्पावधीत हजारो प्रोफाइल दिसतात. तसेच तुमच्या पसंतीचे वय, जात, धर्म, दर्जा आणि भाषा यांच्या आधारे पद्धतशीरपणे भावी जोडीदार शोधणे सोयीचे असते. साइट्सद्वारे तुमच्या आवडीनुसार कनेक्ट करणे सोपे आहे आणि सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे यामध्ये कोणत्याही तृतीय पक्षाचा जवळजवळ कोणताही हस्तक्षेप नाही.

वैवाहिक साइट आणि खबरदारी

प्रत्येक चांगल्या पैलूंप्रमाणे, त्यांच्याशी संबंधित तोटेदेखील आहेत, म्हणून या साइट्सनादेखील काही सावधगिरीची आवश्यकता आहे. या साइट्समध्ये बरीच जंक प्रोफाइलदेखील आहेत ज्यांचा उद्देश साइटला एक साधन बनवून डेटिंग आणि मजा करण्यापेक्षा काही नाही.

ते अजिबात गंभीर नाहीत. त्यामुळे येथे सावधगिरी बाळगण्याची गरज आहे. मूळ विवाह स्थळाच्या ग्राहक सेवा विभागाशी संपर्क साधणे चांगले. तपासणी आणि क्रॉस चेकिंगनंतरच पुढे जा. सर्वकाही समाधानकारक असल्यास, सूचीबद्ध केलेल्या प्रोफाइलमधून तुमच्या जुळणीचे प्रोफाइल निवडून पुढे जा. हेदेखील कारण आहे की बहुतेक पालक पारंपारिक पद्धतीने कौटुंबिक नातेवाइकांच्या माध्यमातून लग्नाचे नाते निश्चित करण्याच्या बाजूने आहेत.

जात धर्म, वर्ग, हिंदी, इंग्रजी माध्यमाच्या अभ्यासाचे प्रश्न नसताना या मॅट्रिमोनिअल साइट्सचा फायदा होईल. या फरकांमुळे, प्रत्येकाचे पर्याय मर्यादित आहेत.

निसर्गाच्या नियमांवर धार्मिक रंग कसे आले

* नसीम अंसारी कोचर

आपण कधी पाहिले आहे काय की मुंग्यानी त्यांच्या आवडत्या देवांची मंदिरे बांधली? मुर्ती बनवली आणि पूजा केली, किंवा मशिदी बांधल्या आणि प्रार्थना केल्या? मुंग्या आणि वाळविंच्या वारुळामध्ये, मधमाश्यांच्या पोळयामध्ये एखादी खोली देवासाठीही असते का? आपण कधीही माकडांना उपवास करतांना किंवा उत्सव साजरे करतांना पाहिले आहे काय? अंडी घालण्यासाठी पक्षी किती कार्यक्षमतेने आणि स्वेच्छेने सुंदर-सुंदर घरटे बनवतात, परंतु या घरटयांमध्ये ते देवासारख्या कोणत्याही गोष्टीसाठी उपासनास्थान बनवत नाहीत? देवासारख्या गोष्टीचे भय मानवाशिवाय पृथ्वीवर दुसऱ्या कोणत्याही प्राण्याला नाही. देवाची भीती हजारो वर्षांपासून मानवजातीच्या मनात सतत भरवली जात आहे.

या पृथ्वीवर जवळपास ८७ लाख प्राण्यांच्या वेगवेगळया जाती आहेत, या लक्ष्यावधी प्राण्यांपैकी एक मनुष्यदेखील आहे. हे लक्ष्यावधी जीव एकमेकांपेक्षा भिन्न आकाराचे-वर्तुणूकीचे आहेत, परंतु त्यांच्यात एक गोष्ट समान आहे की त्या प्रत्येकामध्ये दोन जाती आहेत, एक नर आणि एक मादी. निसर्गाने या दोन जातींना समान कार्य दिले आहे की ते एकमेकांवर प्रेम आणि सहवासाद्वारे त्यांच्या प्रजातीला पुढे वाढवत राहावेत आणि पृथ्वीवर जीवन चालवत राहावेत.

जीवशास्त्रज्ञांनी पृथ्वीवर आढळणाऱ्या लक्ष्यावधी प्राण्यांचे जीवनचक्र जाणून घेण्यासाठी बरेच शोध, संशोधन आणि प्रयोग केले आहेत. परंतु आजपर्यंत कोणत्याही वैज्ञानिकाला त्याच्या संशोधनात असे आढळले नाही की मानव वगळता या पृथ्वीवरील इतर कोणत्याही प्राण्याने देवासारख्या शक्तीवर विश्वास ठेवला असेल.

देवाच्या सामर्थ्याची जाणीव होण्यासाठी, त्याच्या नावावर धर्मांची स्थापना केली गेली. धर्माच्या नावाखाली मंदिरे, मशिदी, शिवालय, गुरुद्वार, चर्च बनवले गेलेत. यांमध्ये पूजा, भक्ती, नमाज, प्रार्थना यासारख्या गोष्टी सुरू झाल्या. या गोष्टी करण्यासाठी महंत, पुजारी, मौलवी, पाद्री, पोप यांना येथे बसवले गेले आणि त्यानंतर हेच लोक धर्म आणि ईश्वराची भीती दाखवून संपूर्ण मानवजातीला आपल्या इशाऱ्यावर नाचवू लागले. अल्ला म्हणतो की पाच वेळा नमाज वाचा नाहीतर तुम्ही नरकात जाल. देव म्हणतो की दररोज सकाळी स्नान करून उपासना करा अन्यथा नरक प्राप्त होईल, यासारख्या हजारो तर्कविहीन गोष्टी मानवी जगात पसरवल्या गेल्या. हिंसाचाराद्वारे त्यांची भीती मनात भरवली गेली. स्वयंघोषित धर्माचे कंत्राटदार एवढे शक्तिशाली झाले आहेत की त्यांना हे प्रश्न कोणी विचारण्याची हिंमतच केली नाही की देव कधी आला? तो कसा आला? कुठून आला? तो कसा दिसतो? सर्व गोष्टी फक्त तुम्हालाच का सांगून गेला, सर्वांसमोर येऊन का सांगितल्या नाहीत?

मानवजातीने स्वत:घोषित धार्मिक आचार्यांच्या शब्दांवर आंधळेपणाने विश्वास ठेवला, त्यांनी जसे सांगितले तसे केले. धर्माचार्यांनी अनेक नियम तयार केले. असे जगा, असे जगू नका, हे खा, ते खाऊ नका, असे कपडे परिधान करा, असे कपडे घालू नका, येथे जा, तेथे जाऊ नका, याच्याशी प्रेम करा, त्याच्याशी करू नका, हा आपला आहे, तो परका आहे, आपल्या माणसावर प्रेम करा, इतरांचा द्वेष करा. धार्मिक आचार्यांनी मानवजातीला या पृथ्वीवर भयंकर युद्धात झाकले आहे यात शंका नाही. कोणत्याही धर्माची मुळे शोधा, त्या धर्माचा उदय लढाईतूनच झाला आहे, हजारो वर्षांपासून धर्माच्या नावाखाली भयंकर लढाई चालू आहे. आजही पृथ्वीच्या वेगवेगळया भागात अशा लढाया चालू आहेत. यहुदी, मुस्लिम, ख्रिश्चन, हिंदू हे हजारो वर्षापासून धर्म आणि ईश्वराच्या नावाखाली लढवले जात आहेत.

आपण या पृथ्वीवर असणाऱ्या इतर कोणत्याही सजीव प्राण्याला धर्म आणि ईश्वराच्या नावाखाली भांडतांना पाहिले आहे का? ते भांडत नाहीत, कारण हे दोन शब्द (देव आणि धर्म) त्यांच्यासाठी अस्तित्त्वात नाहीत, ते निसर्गाच्या आणि सृष्टीच्या नियमांवर आनंदाने, प्रेमळपणे, आयुष्य पुढे सरकवत जगत आहेत.

पुरुषापेक्षा शारीरिक दृष्टया दुर्बल असलेल्या स्त्रीवर धर्माने सर्वात जास्त अत्याचार आणि दडपशाही केली आहे. जर तिने तिच्यावर लादलेले नियम पाळण्यास नकार दिला तर तिच्या नवऱ्याला तिचा छळ करण्यास उद्युक्त केले गेले. त्याला सांगण्यात आले की हे तुझ्या बायकोकडून करवून घे नाहीतर देव तुला शिक्षा करेल. तू नरकात जाशील. आणि पुरुष त्याच्या प्रियशीचा छळ करू लागला. त्या महिलेवर अत्याचार करू लागला, जी त्याच्या मदतीने या पृथ्वीवर मानवी जीवनाची उन्नती करण्याची जबाबदारी निभावते.

वेश्याव्यवसाय ही धर्माची देणगी आहे

निसर्गाने पुरुष आणि स्त्रीला हे स्वातंत्र्य दिले होते की तरुण झाल्यानंतर त्यांनी त्यांच्या आवडीनुसार जोडीदाराची निवड करावी, त्यांच्याशी शारीरिक संबंध प्रस्थापित करावेत आणि सृष्टीच्या प्रगतीसाठी आपले योगदान द्यावे. धर्माने मानवजातीला वेगवेगळया मंडळात बांधले. हिंदू मंडळ, मुस्लिम मंडळ, ख्रिश्चन मंडळ, पारशी, जैन इत्यादी. या मंडळामध्येही अनेक मंडळ तयार केली गेली आहेत. माणूस विभक्त होत गेला.

प्रत्येक परिघावर नियंत्रण ठेवणाऱ्या धर्माचार्यांनी वीरांची किंवा राजांची निवड केली आणि त्यांना सर्व अधिकारांनी सुसज्ज केले. या अधिकारांपैकी एक म्हणजे स्त्रीचा आनंद लुटणे, धार्मिक लोकांनी लैंगिक समानतेचा नैसर्गिक कायदा नाकारला आणि पुरुषाला स्त्रीच्या वरचा दर्जा दिला.

धर्माचार्यानी राजांना आणि वीरांना समजावून सांगितले की स्त्री ही केवळ उपभोग्य वस्तू आहे. रंगमहालामध्ये, अंत:पुरामध्ये या उपभोगाच्या वस्तू जबरदस्तीने गोळा केल्या जाऊ लागल्या. एक-एक राजाजवळ शेकडो राण्या होऊ लागल्या. नवाबांच्या अंत:पुरामध्ये सेविका जमू लागल्या. या बहाण्याने धर्माचार्यांनी त्यांच्या भोगविलासाचे सामानदेखील गोळा केले.

देवदासी प्रथा सुरू झाली. स्त्री नगरवधू बनली. इच्छा नसताना सर्वांसमोर नाचवली जाऊ लागली. प्रत्येकाने तिचा जबरदस्तीने उपभोग केला. देवदासींचा छळ एक प्रथा बनली. कालांतराने महिला कलावंतीण, वेश्या म्हणून वाडयां/खोल्यांमध्ये डांबली गेली आणि आता हॉटेलमध्ये वेश्या किंवा बार नर्तकीच्या रूपात दिसते. महिलेच्या या परिस्थितीसाठी कोण जबाबदार आहे? फक्त धर्म.

विधवापण ही धर्माची देणगी आहे

पुरुष जोडीदाराच्या मृत्यूनंतर धर्मगुरूंनी धर्म आणि देवाची भीती दाखवून महिलेला दुसरा जोडीदार निवडण्यास बंदी घातली. पुरुष कोणत्याही कारणास्तव मरण पावला असेल, यासाठी महिलेला दोषी ठरविण्यात आले. तिला शिक्षा देण्यात आली. तिच्याकडून कपडे हिसकावले गेले. केस काढून टाकले गेले. शृंगारावर बंदी घालण्यात आली.

तिला तुरूंगाप्रमाणे तिच्याच घरात राहायला भाग पाडले गेले. तिला उघडया जमिनीवर झोपायला विवश केलं. ज्याने इच्छा केली तिच्यावर बलात्कार केला. तिला नीरस-कोरडे अन्न दिले गेले. स्त्रीच्या इच्छेविरूद्ध ही सर्व हिंसक कृत्ये धर्मगुरुंनी देवाची भीती दाखवून पुरुष समाजाकडून करवून घेतली. विधवेला वेश्या बनविण्यातही ते मागे राहिले नाहीत.

या पृथ्वीवरील कोणत्याही इतर प्राण्याच्या जीवनात असे होतांना पाहिले गेले आहे काय? काही कारणास्तव नराच्या मृत्यूनंतर, मादी इतर नराबरोबर प्रेमक्रीडा करत सृष्टीच्या नियमाला गतिशील ठेवते. मादीच्या मृत्यूनंतर पुरुषही असेच करतो. त्रास देण्याचा प्रश्नच उद्भवत नाही, तेथे फक्त प्रेम असते.

सती आणि जौहर प्रथा धर्माच्या देणगी आहेत

धर्माचार्यांनी सर्वप्रथम त्यांच्या धर्माच्या प्रसारासाठी लढाया करविल्या. त्यात लाखो माणसे मारली गेली. लूटमार झाली, विजयी राजे आणि त्यांच्या सैन्याने हरवलेल्या राजांच्या आणि त्यांच्या कुळातील स्त्रियांवर अत्याचार केले. सैनिकांनी त्यांच्यावर सामूहिक बलात्कार केले. त्यांना ठार मारले, त्यांना दासी बनवून नेले. धर्माचार्यांनी या कृत्याचे कौतुक केले. यास योग्य कृत्य म्हणून सांगितले. या कृत्यावर कोणत्याही धर्माचार्यांनी कधी बोट ठेवले नाही. छळ, शोषण, अत्याचार आणि कैदी बनविणे जाण्याच्या भीतीने महिलांनी आपल्या राजाच्या सैन्याचा पराभव झाल्यानंतर त्यांनी सती व जौहरचा मार्ग स्वीकारला. धर्माचार्यांनी या कृतीलाही योग्य ठरविले. महिलांनी आपल्या पुरुष सैनिकांच्या प्रेतांबरोबर स्वत:ला जाळून संपवण्यास सुरूवात केली. एकत्रितपणे गोळा होऊन आगीत उडी मारून जौहर करु लागली.

जरा विचार करा की त्यांनी किती त्रास सहन केला असेल. जर आपले बोट जळले, फोड आले तर ते खूप दुखवते आणि त्या संपूर्ण शरीरासह अग्नीत जळत राहिल्या, कोणत्याही धर्माचार्याला त्यांची वेदना जाणवत नव्हती, ही त्या काळातील सर्वात पवित्र धार्मिक कृती असल्याचे म्हटले जाते.

बालविवाहदेखील धर्माचीच देणगी

धर्माच्या कंत्राटदारांनी आपापल्या धर्मांची व्याप्ती निश्चित केली आणि त्यांनी स्त्री-पुरुषांच्या इच्छा-अनिच्छेला नियंत्रित केले. पुरुष आणि स्त्रियांनी त्यांचा धर्म सोडून इतरांच्या धर्मात प्रवेश करू नये. इतर कोणत्याही धर्माच्या व्यक्तीला आपला जोडीदार बनवू नये, यावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी बालविवाह प्रथा सुरू केली गेली. नवजात बालकांचेदेखील विवाहसोहळे सुरू केले गेले जेणेकरुन तरुण झाल्यानंतर, ते त्यांच्या पसंतीनुसार किंवा आवडीनुसार त्यांच्या प्रेमाचे जोडीदार निवडू नयेत.

बुरखा प्रथेच्या मुळाशी धर्म

आपण कधीही एखाद्या सिंहिनीला तिचा चेहरा लपवत फिरत असल्याचे पाहिले आहे किंवा मादी कबुतराला बुरखा ओढलेले पाहिले आहे? जर निसर्गाचा असा हेतू असता की स्त्री जातीने आपले तोंड पुरुषापासून लपवावे तर त्याने सर्व प्राण्यांसाठी काही ना काही व्यवस्था केली असती. भले पानांचा पदर राहिला असता, पंखांचा मुखवटा राहिला असता तरी मादी पक्षीने त्यातून आपले तोंड लपवले असते. परंतु हे कोठेही दिसत नाही. असे केवळ मानवी जगातच दिसून येते की स्त्री बुरखा घालण्यास विवश आहे. तोंड आणि शरीर लपविण्यासाठी तिला भाग पाडले जाते, का? कारण धर्माचार्यांनी असे म्हटले आहे की जर स्त्रीने पुरुषापासून बुरखा केला नाही तर हे पाप आहे, ती नरकात जाईल.

नुकतीच भारताचे क्रेंद्रशासित राज्य अंदमान येथे एक घटना घडली. अंदमानच्या सेंटिनेल बेटात ६० हजार वर्ष जुनी एक प्राचीन आदिवासी जमात राहते. निसर्गाच्या नियमांचे पालन करत तेथील स्त्री-पुरुष आजही या पृथ्वीच्या इतर प्राण्यांसारखेच जीवन जगतात. तेथे धर्म, देव, धार्मिक कट्टरता, कपडे, दागदागिने यासारख्या गोष्टींसाठी स्थान नाही. तेथे स्त्री-पुरुष एकसारखेच कपडयांविना जंगलात फिरत असतात. शिकार करून त्यांना त्यांचे भोजन मिळते आणि मोकळेपणाने सहवास करून ते आपले आयुष्य जगतात.

तेथे पुरुष आणि स्त्रिया समान आहेत. तेथे कोणीही मोठे किंवा लहान नाही. या बेटावर पर्यटकांच्या प्रवेशावर बंदी आहे. पण ख्रिस्ती धर्माच्या एका अनुयायाने त्यांच्या आयुष्यात घुसखोरी करण्याचा प्रयत्न केला. त्याचा हेतू हा होता की त्यांच्यामध्ये ख्रिस्ती धर्माचा प्रचार-प्रसार करणे. आपल्या तर्कहीन गोष्टींमध्ये अडकवून देवाचा आणि धर्माचा धाक त्यांच्यात बसवू शकेल.

त्याने फुटबॉल, मेडिकल किट इत्यादी वस्तूदेखील आपल्याबरोबर त्यांना मोहात पाडण्यासाठी नेल्या, जसे ख्रिस्ती मिशनरी सहसा आपला धर्म पसरवण्यासाठी करतात. जॉन एलन चाऊ नावाच्या या अमेरिकन नागरिकाने या बेटावर पोहोचून आदिवासींशी संपर्क साधला, त्यांना समजावण्याचा प्रयत्न केला, पण आदिवासींना त्याचा घृणास्पद हेतू कळला. जॉन एलन चाऊ घेरला गेला आणि त्यांच्या बाणांनी घायाळ झाला.

या एका घटनेवरून हे स्पष्ट झाले आहे की ज्यांना निसर्गाचे नियम समजतात ते आजही ते नियम बदलू इच्छित नाहीत, परंतु धर्म आणि देव यासारख्या तर्कविहीन गोष्टी निर्माण करणारे निसर्गाचे नियम पायदळी तुडवून चुकले आहेत, त्यांचे मूळ रूप एवढे खालावले आहे की पुन्हा त्यात सुधार होण्यासाठी एखाद्या प्रलयाचीच प्रतीक्षा करावी लागेल. मानवांमध्ये बुद्धिमत्तेचा विकास हा पृथ्वीवरील इतर प्राण्यांपेक्षा जास्त आहे, परंतु विध्वंसक कार्यात याचा अधिक उपयोग केला गेला आहे. याउलट, जर आपण स्त्री-पुरुषांमधील संबंधांच्या संदर्भात निसर्गाचे नियम अधिक खोलवर समजून घेण्याचा प्रयत्न केला असता तर त्याचे परिणाम बरेच चांगले राहीले असते.

कुणी उपरोधक पाहिल्यास काय करावे

* पूजा पाठक

क्षिप्राच्या घरी किट्टी पार्टी चालू होती. अचानक घडयाळावर दृष्टी पडताच रागिनी उठून चालू लागली.

‘‘अगं, अजून तर फक्त ५ वाजले आहेत, ६ वाजता निघून जा,’’ क्षिप्राने विनवणी करत तिचा हात धरला.

‘‘माफ करा. मला उद्या सकाळी ऑफिसला जावं लागेल. आता मी तुझ्यासारखी गृहिणी तर नाही आहे की आरामात आयुष्य जगू शकेन. मला घराचे -बाहेरचे दोघेही पाहावे लागते.’’ रागिणी सौम्य कटाक्ष करत म्हणाली. आपुलकीने पकडलेल्या हाताची पकड सैल झाली. क्षिप्रा तोंडावर काहीच बोलली नाही, परंतु या एका व्यंग्यामुळे दोन मैत्रिणींमधील मैत्रीत एक अदृश्य भिंत तयार झाली.

उपरोक्त परिस्थितीतही किट्टी पार्टी दरम्यान क्षिप्राच्या घराच्या थाटामाटाबद्दल होणारी स्तुती रागिनी सहज पचवू शकली नाही आणि इच्छा नसूनही तिच्या तोंडून क्षिप्रासाठी अपमानजनक गोष्ट निघाली. ज्याने केवळ पार्टीचे वातावरणच त्रासदायक बनले नाही तर दोन मैत्रीणींमध्ये विवादासही जन्म दिला.

या मानसिकतेचे कारण काय आहे

अखेर, व्यंग्य करण्यामागे एखाद्याचा हेतू काय असू शकतो. खरं तर जेव्हा आपण एखाद्याला वरिष्ठ पाहता तेव्हा आपल्या मनात एक नैसर्गिक उत्सुकता निर्माण होते की तो आपल्यापेक्षा वरचढ का आहे? फक्त येथे, सकारात्मक विचारांची व्यक्ती ही गोष्ट प्रशंसेच्या रूपात घेते आणि समोरच्या माणसाची प्रशंसा करते. तो त्याच्या कलागुणातून किंवा प्रतिभेवरुन शिकण्याचा प्रयत्न करतो. तर वाईट भावनेने ग्रस्त असलेल्या व्यक्तीला त्या व्यक्तीबद्दल हेवा, द्वेष आणि मत्सर वाटतो.

या प्रकारचे लोक खरोखर आजारी मानसिकतेचे गुलाम असतात. त्यांना इतरांचे सौंदर्य, प्रतिभा, आनंद किंवा यश आवडत नाही. जेव्हा त्यांना आपल्या या भावनेवर आळा घालता येत नाही, तेव्हा त्यांच्या तोंडातून व्यंग बाहेर येते, जे समोरच्या व्यक्तीचा अप्रत्यक्ष रूपाने अपमान करण्यासाठी असते.

कधीकधी हे व्यंग सूड उगवण्याच्या भावनेखाली केली जातात किंवा कदाचित आपली खुन्नस काढण्यासाठीदेखील. तथापि, ही वाक्ये अशा प्रकारे उच्चारली जातात की जेणेकरून त्यांच्यावर सरळ-सरळ कुठला आरोप लागू नये आणि वेळ आल्यावर ते असे सांगून स्वत:चा बचावही करू शकतील की मी तर असेच म्हटले होते.

यापासून वाचण्याचे मार्ग

अखेर असे काय करावे की सापही मरावा आणि काठीही मोडू नये. म्हणजेच, त्याला आरसाही दाखवावा आणि स्वत:ही दुखी होऊ नये, चला जाणून घेऊया :

* या गोष्टीला फारसे प्राधान्य देऊ नका आणि त्यावेळी असा विचार करून शांत रहा की आपल्यावर टोमणे मारणे ही त्याची दुर्बलता आहे. हो, नंतर योग्य वेळ पाहून त्याच्या मनात आपल्याबद्दल बसलेली घाण दूर करण्याचा प्रयत्न करा.

* त्याची जी काही विशेषता आपल्याला आवडत असेल तिची उघडपणे स्तुती करा, जेणेकरून त्याला स्वत:च्या कृतीची लाज वाटेल आणि तो तुमच्याबद्दल दुहेरी आदराने भरुन जाईल.

* त्याला स्पष्ट शब्दांत अशी कोणती गोष्ट न बोलण्यासाठी अवश्य सांगा. अशाने तो सावध होईल.
तेव्हा हा निर्णय व्यक्ती किंवा परिस्थिती पाहून आपल्याला स्वत:ला घ्यावा लागेल की एखाद्याकडून व्यंग केले गेल्यास आपली प्रतिक्रिया काय असावी. आपण फक्त हे निश्चित केले पाहिजे की आपण कोणाच्या टोमण्याबद्दल मनापासून दुखावणार नाहीत, आणि ना स्वत: एखाद्यावर विनाकारण वैयक्तिक आक्षेप घ्याल किंवा टिप्पणी कराल.

जबाबदारी तुमची छंद आमचे

* ऋतू वर्मा

अतुल एका खाजगी रुग्णालयात डॉक्टर होता. महानगरातील राहणीमानाच्या तऱ्हा इतक्या महाग होत्या की त्याला इच्छा असूनही काही बचत करता येत नव्हती. जेव्हा घरच्यांनी लग्नासाठी आग्रह धरायला सुरुवात केली तेव्हा त्याची एकच इच्छा होती की त्याची पत्नीदेखील आर्थिकदृष्टया स्वावलंबी असावी जेणेकरून पुढील आयुष्य सुरळीत चालू शकेल. बघता बघता शोध संपला आणि प्रीती त्याच्या प्रेमाच्या नात्यात बांधली गेली.

प्रीती आल्यावर घर-गृहस्थीचा खर्चही वाढला, पण प्रीतीने घरखर्च किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा खर्च वाटून घेण्यात अजिबात रस दाखवला नाही, परिणामी वाढलेले अनेक खर्च अतुलच्या डोक्यावर आले.

अतुलने प्रीतीला घर-गृहस्थीत हातभार लावण्यास सांगितल्यावर ती रडू लागली. म्हणाली, ‘‘बायकोच्या कमाईवर गृहस्थीचा गाडा चालवणारा तू कसा पुरुष आहेस?’’ प्रितीच्या या वागण्याने अतुलला धक्काच बसला.

पल्लवी आणि सौरभच्या घरचीही अशीच परिस्थिती होती. कर्जाचा हप्ता, मुलांचे शिक्षण आणि घरखर्च ही सगळी जबाबदारी

सौरभची होती, इतकेच काय तर कधी-कधी जर इतर काही खर्च अजून आला तर सौरभला मित्रांकडे कर्ज मागावे लागत असे, पण याचा पल्लवीवर काहीही परिणाम होत नसे. प्रत्येक बायकोचा दृष्टिकोन असाच असेल असे नाही. नितीन आणि ऋचाच्या बाबतीत गोष्ट जरा वेगळीच आहे.

ऋचाच्या नोकरीच्या जोरावर नितीनने पैसे उलट-सुलट व्यवसायात गुंतवले आणि मग ठणठण गोपाल. असे अनेकवेळा घडले. मग ऋचाला वाटू लागले की लग्नानंतर नवऱ्याला बळ देण्यासाठी नोकरी करणे ही तिची सर्वात मोठी चूक होती.

दोघांच्या कमाईवरच गाडी चालणार

आता काळ बदलला आहे आणि जगण्याची पद्धतही बदलली आहे. ती पूर्वीच्या काळाची गोष्ट होती जेव्हा नवरा नोकरी करायचा आणि बायको घर आणि मुलं सांभाळायची. आता महानगरांमध्ये महागाईच्या राक्षसाने इतके भयंकर रूप धारण केले आहे की २ जणांच्या कमाई शिवाय घर-गृहस्थीचा गाडा ओढणे अशक्य आहे.

जबाबदारी अशी वाटून घ्या

तुम्ही आणि तुमचा नवरा दोघेही नोकरी करत असाल तर या गोष्टी जरूर लक्षात ठेवा :

* घर तुम्हा दोघांचे आहे, त्यामुळे जबाबदारी समान वाटून घ्या. संपूर्ण महिन्याचे बजेट बनवा आणि समान योगदान द्या, तुमच्या कमाईवर तुमचा हक्क आहे, पण तुमच्या पगाराची वारंवार धमकी देऊन तुमच्या पतीला कमीपणाची जाणीव करून देऊ नका, घराप्रती त्यांची जितकी जबाबदारी आहे तितकीच ती तुमचीही आहे.

* ज्याप्रमाणे तुम्ही तुमचे छंद पूर्ण करता, त्याचप्रमाणे तुमच्या जोडीदारालाही छंद असतात. पगाराचा किती भाग हा छंद पूर्ण करण्यासाठी खर्च करायचा आणि किती भाग इतर महत्त्वाच्या कामांवर खर्च करायचा हे तुम्ही दोघांनी परस्पर संमतीने ठरविले जाण्याची आवश्यकता आहे.

* आजच्या काळाची मागणी आहे की पती-पत्नीमध्ये आर्थिक पारदर्शकताही असावी, अनेक वेळा पत्नी पतीला आपल्या पगाराबाबत चुकीची माहिती देते असेही दिसून येते. यामागचे मुख्य कारण हे असते की जर पत्नीने आपल्या पगारातून घर चालवले तर पती त्याची सर्व कमाई मित्रांवर किंवा त्याच्या कुटुंबातील सदस्यांवर उधळेल, जे प्रत्येकवेळी योग्यही नसते.

* अनेक वेळा असेही पाहायला मिळते की पत्नी तिच्या मैत्रिणींचे बघून तिच्या पगाराच्या बाबतीत असुरक्षित राहते, भविष्यासाठी आपला पगार वाचवून ठेवावा असे तिला वाटते. कारण नवऱ्याचा काही भरवसा नसतो, पण जर नवराही असाच विचार करू लागला तर तुम्ही काय कराल? जर नात्यात विश्वासच नसेल तर अशा वैवाहिक जीवनाचा काही उपयोग नाही.

* तुम्ही आजच्या स्त्री आहात जी कोणत्याही आव्हानाला तोंड देऊ शकते. मग जबाबदाऱ्यांना खंबीरपणे सामोरे जा, ऐकलेल्या गोष्टींवर विश्वास ठेवून आधीपासूनच तुमच्या जीवनसाथीबद्दल कोणतेही गृहितक बांधू नका

* तुमचा नवरा कंजूष असो वा शाही खर्च करणारा, पण तुम्ही लग्नाच्या पहिल्या महिन्यात हे ठरवून घ्या की तुम्ही दोघेही पगाराची किती टक्के बचत करणार.