* गरिमा पंकज
हिवाळयात ज्यांची प्रतिकारकशक्ती कमकुवत असते ते अनेकदा आजारी पडतात. या ऋतूत प्रदूषणही उच्चांकावर असते. हवेतील गारवा शरीराची काम करण्याची क्षमता कमी करतो. अशा परिस्थितीत प्रतिकारकशक्ती चांगली असणे अत्यंत गरजेचे असते.
प्रतिकारकशक्ती म्हणजे काय?
रोग प्रतिकारकशक्ती ही आपल्या शरीरात असलेल्या विषारी द्रव्यांशी लढण्याची क्षमता असते. शरीरात टॉक्सिन असण्याची अनेक कारणे असू शकतात, जसे की, जीवाणू, विषाणू किंवा अन्य नुकसानकारक परजीवी. शरीराच्या आजूबाजूलाही खूप सारे जिवाणू, विषाणू आणि संसर्ग असतो जो आपल्याला अनेक प्रकारचे आजार देतो. वायू प्रदूषणामुळे फुफ्फुस आणि श्वसनमार्गाशी संबंधित समस्याही निर्माण होतात.
या बाह्य संक्रमणांपासून, प्रदूषणामुळे निर्माण होणाऱ्या समस्या आणि रोगांपासून शरीराचे रक्षण करण्यासाठी शरीरात एक संरक्षण यंत्रणा असते ज्याला रोग प्रतिकारकशक्ती किंवा प्रतिकारशक्ती म्हणतात. तुमची प्रतिकारकशक्ती मजबूत असेल, तर बदलते हवामान आणि प्रदूषणामुळे होणाऱ्या आजारांपासून तुमचे संरक्षण होते.
चला, रोग प्रतिकारकशक्ती मजबूत करण्याचे उपाय जाणून घेऊया :
शारीरिक सक्रियता महत्वाची
स्वत:ला निरोगी ठेवण्यासाठी आणि प्रतिकारकशक्ती सुधारण्यासाठी तुमचे शरीर सक्रिय असणे गरजेचे असते. शारीरिक हालचालींमुळे एंडोर्फिन नावाचे संप्रेरक बाहेर पडते, जे तणाव कमी करते, मन प्रसन्न ठेवते आणि शरीराची कार्यक्षमता वाढवते. जेव्हा तुम्ही काम करत नाही आणि भूक लागल्यावर अन्न खात नाही, तेव्हा तुम्हाला पोटाशी संबंधित अनेक आजार होतात. शारीरिक निष्क्रियतेचा तुमच्या शरीराच्या प्रतिकारकशक्तीवरही परिणाम होतो. हे टाळण्यासाठी व्यायामाला आपल्या दैनंदिन जीवनाचा भाग बनवा.
व्यायामामुळे तुमच्यातील क्षमता वाढते. पचनशक्ती चांगली राहाते. नियमित व्यायामामुळे लठ्ठपणा, टाईप २ मधुमेह आणि हृदयरोग तसेच व्हायरल आणि जीवाणू, विषाणूंच्या संसर्गासारख्या जुनाट आजारांचा धोका कमी होतो. व्यायामामध्ये योगासह चालणे आणि सायकलिंगचा समावेश करा.
एरोबिक व्यायाम : जसे की चालणे, जॉगिंग, सायकलिंग आणि दीड तास, उच्च तीव्रतेचा एरोबिक व्यायाम जसे की धावणे तसेच रोज ४-५ मैल चालण्याची सवयही ठेवायला हवी. मार्च २०२० मध्ये ‘जर्नल ऑफ अमेरिकन मेडिकल असोसिएशन’मध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार, तुम्ही दररोज जितके जास्त चालाल, तितकी तुमचा अकाली मृत्यू होण्याची शक्यता कमी होते. चालणे आणि व्यायाम केल्याने आयुष्य वाढते.
नॅशनल इन्स्टिट्यूट ऑफ हेल्थ म्हणजेच राष्ट्रीय आरोग्य संघटनेच्या मते, आठवड्यातून किमान दोनदा स्ट्रेंथ ट्रेनिंगही तुमच्या आरोग्यासाठी वरदान ठरते. ते तुमची हाडे मजबूत करते, रोग दूर ठेवते आणि पचन सुधारते.
भरपूर झोप घ्या
झोप ही अशी वेळ असते जेव्हा तुमचे शरीर मुख्य रोग प्रतिकारक पेशी आणि रेणू जसे की साइटोकिन्स (एक प्रकारचे प्रथिन जे सूज रोखण्यासाठी लढू शकते किंवा ती वाढवू शकते) टी कोशिका (एक प्रकारची सफेद रक्त कोशिका जी प्रतिरक्षा प्रणाली नियंत्रित ठेवते) आणि इंटरल्यूकिन १२ ला नियंत्रित ठेवते. पुरेशी विश्रांती घेतल्याने आपल्या शरीराची नैसर्गिक प्रतिकारकशक्ती मजबूत होते.
बिहेवियरल स्लीप मेडिसिनच्या जुलै-ऑगस्ट २०१७च्या अंकात प्रकाशित झालेल्या अभ्यासात असे आढळून आले आहे की, निरोगी तरुणांच्या तुलनेत (ज्यांना झोपेची समस्या नव्हती), निद्रानाश असलेल्या तरुणांना लस दिल्यानंतर त्यांना फ्लू होण्याची शक्यता जास्त असते.
झोपेच्या कमतरतेमुळे कोर्टिसोलची पातळीही वाढते जी रोग प्रतिकारकशक्तीसाठी निश्चितच चांगली नसते. झोपेच्या कमतरतेमुळे रोग प्रतिकारकशक्ती कमी होते आणि आजाराशी लढण्याची किंवा बरे होण्याची क्षमताही कमी होते.
‘नॅशनल स्लीप फाउंडेशन’ सर्व प्रौढांना चांगल्या आरोग्यासाठी ७ ते ९ तासांची झोप घेण्याची शिफारस करते. झोपण्याच्या किमान २ ते ३ तास आधी इलेक्ट्रॉनिक्स उपकरणे बंद करणे, फोनपासून दूर राहणे आणि हिंसक किंवा तणावपूर्ण मालिका किंवा संभाषण टाळणे आवश्यक असते.
आहारात बदल
तुमच्या दैनंदिन दिनचर्येत आणि आहारात काही बदल करून तुम्ही स्वत:ला निरोगी ठेवू शकता तसेच तुमची प्रतिकारकशक्तीही वाढवू शकता. आहारात अशा गोष्टींचा समावेश करा ज्यामुळे तुमच्या शरीराला पोषण मिळेल तसेच रोगप्रतिकारकशक्तीही वाढेल. चिप्स, मॅगी, फ्रेंच फ्राईज, पास्ता, पिझ्झा, डबाबांद मिळणारे खाद्यपदार्थ, सोडा, शीतपेय इत्यादींचा चुकूनही तुमच्या आहारात समावेश करू नका. ज्यूस, लस्सी इत्यादींसोबत उकडलेली अंडी, हंगामी ताजी फळे, लापशी, सुकामेवा, मोड आलेली कडधान्ये इत्यादींचा आहारात समावेश करा.
प्रतिकारकशक्ती वाढवण्यासाठी टोमॅटोचा आहारात नक्कीच समावेश करा. यामध्ये असलेले लाइकोपिन, के जीवनसत्त्व, क जीवनसत्त्व आणि फायबर रोग प्रतिकारकशक्ती वाढवण्यासाठी उपयुक्त ठरतात. त्याचप्रमाणे संत्री, लिंबू, आवळा यासारख्या लिंबूवर्गीय फळांमध्ये क जीवनसत्त्व भरपूर प्रमाणात असते, जे सर्व प्रकारच्या संक्रमणांशी लढणाऱ्या पांढऱ्या रक्त पेशी तयार करण्यास मदत करते.
या सर्वांना तुमच्या आहाराचा नियमित भाग बनवा. लसूण शरीरात भरपूर प्रमाणात अँटिऑक्सिडंट्स बनवून शरीरातील रोगप्रतिकारकशक्तीला रोगांशी लढण्याची ताकद देते. त्यात अॅलिसिन नावाचा घटक आढळतो, जो शरीराला कोणत्याही प्रकारच्या संसर्ग आणि जीवाणूंशी लढण्याची ताकद देतो. पालक, मशरूम, मोड आलेली कडधान्ये इत्यादीदेखील तुम्हाला आतून मजबूत बनवतात.
आनंदी रहा
जेव्हा संधी मिळेल तेव्हा मोकळेपणाने हसण्याचा प्रयत्न करा. असे केल्याने, तुम्ही तणाव कमी करू शकता आणि दीर्घकाळपर्यंत आजारी पडण्याची शक्यता कमी होऊ शकते. याशिवाय तुमच्या नात्याला वेळ द्या. सामाजिक संबंध चांगले असल्यास सामाजिक आपलेपणाची सुखद भावना वाढीस लागते. तुम्ही मनाने आनंदी असाल, तर तुमचे शरीर बळकट होईल आणि वातावरणातील रोगांचे विषाणू तुमच्यावर हल्ला करू शकणार नाहीत.
निसर्गासोबत वेळ घालवा
तुमची रोग प्रतिकारकशक्ती सुधारण्यासाठी निसर्गाच्या सानिध्यात जास्तीत जास्त वेळ घालवा. निसर्गाचा सहवास शुद्ध हवा आणि आनंदी मन देते. झाडे आणि वनस्पतींचे सान्निध्य आपल्याला अनेक प्रकारे रोगमुक्त करते, आपली श्वसनसंस्था मजबूत करते. दररोज थोडा वेळ सूर्यप्रकाशात बसा, जेणेकरून सूर्याची अल्ट्राव्हायोलेट किरणे तुमच्यावर पडतील. ऊन हे ड जीवनसत्त्वाचा उत्कृष्ट स्त्रोत आहे, ज्यामुळे हाडे बळकट होतात तसेच रोग प्रतिकारकशक्तीही मजबूत होते.
अस्वच्छतेपासून दूर रहा
सभोवतालचे वातावरण स्वच्छ ठेवण्यासोबतच आपल्या शारीरिक स्वच्छतेची विशेष काळजी घ्या, कारण अस्वच्छता ही अनेक रोगांचे कारण असते.
