* सोनिया राणा
आरोग्य टिप्स : भारतात, चहा हे फक्त एक पेय नाही तर ते एक विधी किंवा आपल्या संस्कृतीचा एक भाग बनले आहे. बऱ्याच लोकांसाठी, अंथरुणावर झोपताना हातात चहाचा कप दिल्याशिवाय त्यांची सकाळ सुरू होत नाही. मग जेव्हा जेव्हा कामाचा थकवा दूर करायचा असतो, संध्याकाळी थोडी भूक लागते किंवा हवामान आल्हाददायक असते तेव्हा सर्वांना फक्त चहाची आठवण येते. काही लोक असेही म्हणतात की चहा ही चहा नाही तर एक भावना आहे ज्याशिवाय ते जगू शकत नाहीत.
मनोरंजक गोष्ट अशी आहे की हे पेय आपल्या पूर्वजांनी दिलेली देणगी नाही तर ब्रिटिशांनी आपल्याला दिलेले एक व्यसन आहे ज्याचे आपण स्वतः अमृतात रूपांतर केले आहे. आज समाजात चहाची परिस्थिती अशी आहे की जर पाहुण्याला चहा दिला नाही तर तो अपमान मानला जातो. पण हीच आपली खरी संस्कृती होती का? आपल्या पूर्वजांनीही दिवसातून ५-६ कप चहा प्यायला का? आणि जर ते आपल्या आरोग्यासाठी इतके चांगले असेल, तर डॉक्टर कोणत्याही आजाराच्या बाबतीत चहाचे सेवन मर्यादित करण्याचा सल्ला का देतात?
चहाचे आगमन आणि आपली बदलती संस्कृती
चहाने आपल्या स्वयंपाकघरांचा ताबा कसा घेतला याबद्दल बोलण्यापूर्वी, आपण प्रथम चहाचे बीज आपल्या शरीरात कसे आले ते पाहूया. जर आपण इतिहासाची पाने उलटली तर आपल्याला आढळेल की चहा हा भारतीय संस्कृतीचा मूळ भाग नव्हता. ब्रिटिश राजवटीत भारतात चहाची लोकप्रियता वाढली. ब्रिटिशांना त्यांच्या चहाच्या व्यापाराला चालना द्यायची होती, म्हणून त्यांनी भारतीयांना चहा पिण्यास प्रोत्साहित केले.
१६१० मध्ये, डच व्यापाऱ्यांनी चीनमधून युरोपमध्ये चहा नेला आणि हळूहळू ते जगभरातील आवडते पेय बनले. भारताचे तत्कालीन गव्हर्नर जनरल लॉर्ड बेंटिंक यांनी भारतात चहाची परंपरा सुरू करण्यासाठी आणि त्याच्या उत्पादनाची शक्यता शोधण्यासाठी एक समिती स्थापन केली आणि १८३५ मध्ये ब्रिटिशांनी आसाममध्ये पहिल्यांदाच चहाचे बाग लावले आणि हळूहळू भारतीयांना चहाची चव मिळू लागली.
पण याआधी आमच्या सोसायटीत चहा नसल्याने पाहुण्यांचे स्वागत कसे करायचे, तर आमचे पाहुणे फक्त पाणी पिऊन परतायचे, नाही का? पारंपारिकपणे आपले पूर्वज दूध, लस्सी, ताक, लिंबूपाणी आणि मसाला दूध यासारख्या नैसर्गिक आणि पौष्टिक पेयांवर भर देत असत. घरी आलेल्या पाहुण्यांना ताजेतवाने करण्यासाठी, त्यांना औषधी गुणधर्मांनी भरलेली दही किंवा गरम दुधाची थंड लस्सी दिली जात असे. उन्हाळ्यात, लाकडाच्या सफरचंदाचे सरबत आणि सत्तूचे सरबत देखील सामान्य होते. पण आज? जर तुम्ही एखाद्याला लस्सी दिली तर ते तुमच्याकडे टक लावून पाहतील आणि काही लोक असेही म्हणतील, अरे भाऊ, चहा नाही का?
प्रत्येक प्रसंगासाठी चहा
चहा आपल्या संस्कृतीत किंवा म्हणा की आपल्या रक्तात इतका मिसळला आहे की तो आता फक्त एक पेय राहिलेला नाही तर प्रत्येक परिस्थितीवर उपाय बनला आहे.
- जर हिवाळा असेल तर चहा, जर उन्हाळा असेल तर चहा.
- जर तुम्हाला खोकला असेल तर चहा प्या, जर तुम्हाला पोटदुखी असेल तर चहा प्या.
- जर तुम्हाला थकवा जाणवत असेल तर चहा घ्या; गप्पा मारायच्या असतील तर चहा घ्या.
- पाहुणा आला तर चहा घ्या; जर तुम्हाला कोणाशी मैत्री करायची असेल तर चहा घ्या.
आपण विचार न करता पित असलेला चहा प्रत्यक्षात किती फायदेशीर आहे याचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का? की ती आपली सवय बनली आहे, ज्याला आपण गरज असे नाव दिले आहे?
गोड पदार्थांनी भरलेला चहा शरीरासाठी हानिकारक आहे
आजच्या काळात, जर एखाद्या घरात पाहुणे आले आणि त्यांना चहा दिला नाही तर ते असभ्य मानले जाते. अनेक ठिकाणी ते अपमानही मानले जाते. आपण किती प्रमाणात परदेशी पेयाचे गुलाम झालो आहोत, यावरून आपल्या समाजाची मानसिकता दिसून येते.
कल्पना करा, जर तुम्ही एखाद्याच्या घरी गेलात आणि म्हणालात, “भाऊ, मला लस्सी प्यायला दे,” तर तो तुमच्याकडे विचित्र नजरेने पाहू शकेल. पण जर कोणी म्हटले, “भाऊ, मी एक कप चहा घेऊ शकतो का?” मग यजमानाला चहा देण्यास उशीर झाला असेल याबद्दल अपराधी वाटू लागेल.
ही मानसिकता आपल्याला विचार करायला भाग पाडते की आपण चहाला इतके महत्त्व का दिले?
चहाचे हानिकारक परिणाम ज्याकडे कोणीही लक्ष देत नाही
चहाचे जास्त सेवन आरोग्यासाठी हानिकारक असू शकते, परंतु आपण त्याच्या हानींकडे लक्ष देणे फार पूर्वीपासून थांबवले आहे.
कॅफिनचे व्यसन : चहामध्ये असलेले कॅफिन शरीराला हळूहळू त्याचे व्यसन लावते. जर एखाद्या दिवशी चहा मिळाला नाही तर डोकेदुखी, चिडचिड आणि आळस येऊ लागतो. याचे जास्त सेवन केल्याने अस्वस्थता आणि निद्रानाश सारख्या समस्या उद्भवू शकतात.
लोहाची कमतरता : चहामध्ये असलेले टॅनिन शरीरात लोह शोषण्यापासून रोखते, ज्यामुळे अशक्तपणा होऊ शकतो.
पचनाच्या समस्या : रिकाम्या पोटी चहा प्यायल्याने अ‍ॅसिडिटी, गॅस आणि अपचन यासारख्या समस्या उद्भवू शकतात. जास्त गरम चहा पिल्याने तोंडात आणि पोटात अल्सर देखील होऊ शकतात.
हाडांवर परिणाम : चहामध्ये जास्त प्रमाणात फ्लोराईड असल्याने हाडे कमकुवत होऊ शकतात.
दात पिवळे पडणे : जास्त चहा पिल्याने दातांवर डाग पडतात आणि तोंडाच्या आरोग्यावर वाईट परिणाम होतो.
चहाचा खरा परिणाम समजून घेण्यासाठी, आपण तो संतुलित प्रमाणात पिणे आणि सतत चहा पिण्यासाठी सबबी शोधू नये हे महत्वाचे आहे.
तथापि, लोकांना चहाचे इतके वेड आहे की ते लहान मुलांना चहा देऊ लागतात. जर त्यांना खोकला किंवा सर्दी झाली तर कुटुंबातील वडीलधाऱ्यांनी त्यांना प्रथम चहा देण्याचा सल्ला दिला आणि नकळत पालक त्यांच्या मुलांना चहाचे व्यसन लावतात. चहा पिण्याचे मुलांसाठी धोकादायक परिणाम होऊ शकतात.
आतड्याच्या अस्तराचे नुकसान : चहामध्ये असलेले टॅनिन आणि कॅफिन बाळाच्या नाजूक आतड्याच्या अस्तराचे नुकसान करू शकतात, ज्यामुळे पोटात जळजळ आणि अल्सर होऊ शकतात.
लोहाची कमतरता : टॅनिन शरीरातील लोहाचे शोषण कमी करू शकते, ज्यामुळे अशक्तपणा आणि अशक्तपणा येऊ शकतो.
पचनसंस्थेवर परिणाम : लहान मुलांची पचनसंस्था खूप नाजूक असते आणि चहामुळे त्यांच्या पोटात आम्लता, अपचन आणि गॅस होऊ शकतो.
आपण चहाचे व्यसन सोडू शकतो का?
जर आपण आपल्या जुन्या परंपरांकडे परतलो तर आपल्याला चहासाठी अनेक चांगले पर्याय सापडतील. आपले पूर्वज चहाशिवायही निरोगी आणि उत्साही राहिले, कारण ते नैसर्गिक आणि पौष्टिक पेये सेवन करत होते.
चला काही चांगले पर्याय पाहूया :
दूध किंवा हळदीचे दूध : रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी
लस्सी किंवा ताक : उन्हाळ्यात थंडावा आणि पचनासाठी लिंबू पाणी किंवा लाकडाच्या सफरचंदाचे सरबत. डिटॉक्स आणि हायड्रेशनसाठी बडीशेप आणि आल्याचा काढा. रोगप्रतिकारक शक्ती आणि पचनशक्ती सुधारण्यासाठी.
जर आपण हळूहळू हे पर्याय स्वीकारले आणि दिवसातून ५-६ वेळा चहा पिण्याची सवय सोडून दिली तर ते आपल्या आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर ठरेल. बरेच लोक कडक चहा उकळून पिण्याची आवड बाळगतात किंवा ते १ कप चहामध्ये ५ कप चहाच्या पानांचा वापर करतात.
आता तुम्ही मला सांगा की कोणत्याही गोष्टीचा अतिरेक फक्त तुमचे नुकसानच करेल. म्हणून जर तुम्हाला चहा प्यायचाच असेल तर चहाची पाने कमी वापरा, गरजेनुसारच उकळा आणि उरलेला चहा पुन्हा गरम केल्यानंतर पिऊ नका.
आता तुम्हीच सांगा, चहाची गरज आहे का?
आपण चहा सोडण्याबद्दल बोलत नाही आहोत, तर आपण त्याला गरजेपेक्षा जास्त महत्त्व दिले आहे हे समजून घेण्याचा प्रयत्न करत आहोत. जरा विचार करा, जर इंग्रजांनी आपल्याला चहा प्यायला लावला नसता, तर आज आपल्याला तो इतका आवडला असता का? जर आपण ते जबरदस्तीने आपल्या संस्कृतीत समाविष्ट केले असेल, तर आपण ते कमी करू शकत नाही का?
आता वेळ आली आहे की आपण आपल्या परंपरा पुन्हा स्वीकारल्या पाहिजेत आणि समजून घेतले पाहिजे की चहा हे फक्त एक पेय आहे, अमृत नाही. ते मर्यादित प्रमाणात सेवन करा आणि त्याच्या चवीला तुमच्या आरोग्यावर मात करू देऊ नका. पुढच्या वेळी पाहुणे आले की चहाऐवजी काहीतरी वेगळं वाढा आणि काय होतं ते पहा.
