व्हर्लपूल

कथा * माधव गवाणकर

बकाल वस्तीतला मी एक कंगाल कवी होतो. शे पन्नास रुपये मिळाले तरी त्यासाठी रेडिओ केंद्रापर्यंत रेकॉर्डिंगसाठी जायचो. स्वत:चा दिवाळी अंक काढून पुरता फसलो होतो. कर्जात बुडालो होतो. मनात ‘नकारात्मक’ विचार खूपदा यायचे. समुद्र त्यादृष्टीने जवळ होता. मला पोहता येत नव्हतंच. पूर्णवेळ लेखनाच्या उचापती अंगाशी आल्या होत्या. बेरोजगारी घामोळ्यासारखी टोचतदाह करत होती.

विजेची दोन महिन्यांची बिलं भरायची बाकी होती. गॅस बाकबुक करत होता. त्याचा जीव कधीही गेला असता. माझं जेवण मीच करायचो, पण गॅस तर पाहिजे. तरी बरं संसाराचं ओझं नव्हतं. मरून गेलो तरी माझा मीच होतो. मी आरशात स्वत:ला पाहिले. अगदी लाचार, ओशाळवापणा फिकट वाटत होतो मी. कुणालाही माझा उपयोग नाही आणि या पैशाच्या तालावर नाचणाऱ्या महानगरात जगण्याची आपली पात्रता नाही याची खात्री पटू लागली होती.

क्लासमेट हेमू माझ्या गरिबीचा वास काढत नेमका येऊन थडकला. मऊ स्वरात त्याने चौकशी केली. त्याचे शब्द धीर देऊ लागले. खानदानी, वडिलोपार्जित संपत्तीचं काय करायचं चैन तरी करून किती करणार? असा हेमूसमोर सवाल असायचा. मी रोज रेडिओवर कार्यक्रम केला असता, तरी हेमूच्या गळ्यात जी सोन्याची जाडजूड जड चेन होती, तशी मला घेता आली नसती. हेमू समलैंगिक आहे आणि महिलांऐवजी पुरुषांकडे अधिक आकर्षित होत असल्याने मला त्याची थोडी भीतिच वाटायची. पण मी बेकारीमुळे अगदी फाटकातुटका झालोय हे हेरून तो माझ्या त्या पावसात गळणाऱ्या रुमवर येऊ लागला होता. त्याची कार माझ्या रंग जाऊन भंग झालेल्या घरापाशी अजिबात शोभत नसे.

‘‘असा का दिसतो आहेस तू? आजारी वाटतोयस…. चणचण आहे का पैशाची?’’ हेमूने अचूक ठिकाणी बोट ठेवलं.

‘आहे खरी, पण…’’

‘‘असे कितीसे लागतील?’’ या प्रश्नात त्याला असं सुचवायचं असावं की एक कवी मागून किती मागणार? मोठी रक्कम मागण्याचं तुला धैर्यच होणार नाही.’’

‘‘सध्या हजार रुपये पुरतील. नोकरी लागल्यावर शे दोनशे करत फेडेन मी सगळे…’’ मी इमानदारीत बोललो. बांगड्या किणकिणतात तसा तो हसला.

मधाच्या पोळ्याकडे अस्वलाने बघावं तशी गढूळ नजर लावत मग त्याने इरादा सांगितला. ‘‘परत कसले करतोस! हे घे, राहू दे तुलाच. आता फक्त एक गोष्ट माझ्यासाठी करायची… थोडा वेळ… से, हाफ अॅन अवर… मलाच तुझी बायको समजायचं.’ तू तरुण पुरुष आहेस आणि तेवढं मला पुरेसं आहे…’’ माझ्या छातीची धडधड वाढली. पैसे ही माझी तातडीची निकड होती, पण ‘कृत्य’ करायला मन धजावत नव्हतं. कच खात होतं. तशी सवय नव्हती.

तेवढ्यात हेमूने किंचित कडक स्वरात म्हटलं, ‘‘तुम्ही मिडलक्लासवाले नुसताच विचार करत बसता. सोडून दे ही वृत्ती. ये, असा जवळ…’’ नंतर मला काही बोलू न देता, त्याने जवळीक साधली. त्या प्रसंगाचं वर्णन कशाला करायचं. ते काही प्रेम नव्हतं! ती मजबुरी होती. हेमूला जे साधायचं होतं, ते त्याने साधलं.

पैसे तर त्याने रोख दिलेच होते. तो निघूनही गेला.

नंतर मात्र मला रडू कोसळलं. आईवडिलांचा मृत्यू आधीच झालेला होता. माझं सख्ख असं कोणी शिल्लक नव्हतं. आपण जणू फुटपाथवर झोपतो आणि कुणीही आपल्याला वापरू शकतं असा फील मला आला. परिस्थितीचा भोवरा माणसाला काय करायला भाग पाडतो ते माझं मलाच कळून चुकलं. हा ‘व्हर्लपूल’ फार भयानक असतो. स्नान केल्यावरही मला स्वच्छ वाटेना. नंतर मला अर्धवेळ का होईना, नोकरी मिळाली. तंगी कमी झाली, पण आपल्या विषमतेने पोखरलेल्या या देशात धनदांडगी माणसं सहजपणे आमचं पौरुषत्व लुटू शकतात आणि आमच्यावर केवळ पोट जाळण्यासाठी तेही करणं भाग पडतं असाच शिक्का यातून बसतो. कुणी म्हणेल शिक्का, कुणी म्हणेल डाग. मात्र कलंक असं म्हणताना, गरीब माणसाची हतबलताही लक्षात घेतली पाहिजे… घेतलीच पाहिजे!

मावा गुटखा हद्दपार

कथा * पूनम अत्रे

संध्याकाळी सहा वाजता ऑफिसमध्ये लोक एक एक करून निघायला लागले, तशी सियानंही आपलं सामान आवरता आवरता एक चोरटी नजर अनिलकडे टाकली. ऑफिसमध्ये नवाच आलेला सर्वात देखणा, उमदा, हसरा, मनममिळाऊ अनिल तिला बघताच आवडला होता. चुंबकासारखी ती त्याच्याकडे ओढली गेली होती.

त्याचवेळी अनिलनंही तिच्याकडे बघितलं अन् दोघंही हसले. एकाच वेळी आपापल्या खुर्च्यांमधून दोघं उठले. लिफ्टपर्यंत सोबतच आले. अजून तीनचार लोक लिफ्टमध्ये होते. सियाच्या लक्षात आलं की अनिलही तिच्याकडे चोरट्या नजरेनं बघत असतो.

गेटमधून बाहेर पडल्यावर अनिलनं विचारलं, ‘‘सिया, तुम्ही कुठं जाणार आहात? मी स्कूटरवरून सोडू तुम्हाला?’’

‘‘नको, थँक्स! मी रिक्षानं जाते.’’

‘‘या ना? एकत्रच जाऊयात…’’

‘‘बरं…’’

अनिलनं बाईक स्टार्ट केली. सिया मागे बसली. अनिलच्या कपड्यांना येणारा सेंटचा मंद सुवास सियाला आवडला. बनारसच्या या ऑफिसात दोघंही नवीनच होते. सियाची नियुक्ती त्याच्या आधी झाली होती.

अनिलनं एकाएकी गाडी रस्त्याच्या कडेला घेत थांबवली. तसं दचकून सियानं विचारलं, ‘‘काय झालं?’’

‘‘काही नाही,’’ म्हणत अनिलनं खिशातून गुटख्यांची पुडी काढली अन् अगदी स्टायलिशपणे गुटखा तोंडात टाकला. मग हसून सियाकडे बघितलं.

‘‘हे काय?’’ सियानं दचकून विचारलं.

‘‘माझा फेवरेट पानमसाला…मावा?’’

‘‘तुम्हाला याची सवय आहे?’’

‘‘हो. अन् ही माझी स्टायलिश सवय आहे…’’

सियाच्या कपाळावर आठ्या अन् चेहऱ्यावर तिरस्कार बघून त्यानं विचारलं, ‘‘का? काय झालं?’’

‘‘या सगळ्या तुमच्या आवडी आहेत?’’

‘‘हो…पण काय झालं?’’

‘‘नाही, काही नाही…’’ सिया पुढे काहीच बोलली नाही, तशी अनिलनं बाइक स्टार्ट केली.

हळूहळू हे रोजचं रूटीन झालं. ऑफिसला येताना सिया रिक्षानं यायची. परतताना अनिलच्या स्कूटरवरून जायची. तिच्या घराच्या थोड्या अलिकडेच तो तिला सोडायचा. हळूहळू दोघांची मैत्री वाढत होती.

अनिलला मॉडर्न, स्मार्ट, सुंदर सिया फारच आवडली होती. आपली आयुष्याची जोडीदार म्हणूनच तो तिच्याकडे बघत होता. हीच स्थिती सियाचाही होती. दोघांनाही खात्री होती की त्यांची निवड त्यांच्या घरातल्यांनाही आवडेल.

अनिलनं तर सियाची निवड फायनल केलीच होती पण सिया मात्र एका मुद्दयावर थोडी अडखळत होती. अनिलची सतत गुटखा, मावा किंवा पानमसाला तोंडात भरायची सवय तिला फारच खटकायची. तिनं अनिलला अनेकदा याबद्दल समजावलंही, त्यातले धोके, आरोग्याची हानी वगैरे विषय तो थट्टेवारीने न्यायचा.

‘‘काय तू म्हाताऱ्या आजीबाईसारखा उपदेश करतेस, अगं आमच्याकडे सगळेच खातात, तूही बघ खाऊन, आवडेलही तुलाही…माझी आई आधी वडिलांवर ते गुटखा खातात म्हणून चिडायची. रागारागानं स्वत:ही खायला लागली अन् आता तिला आवडायलाही लागलाय. आता सगळेच खातात म्हटल्यावर कोण कुणाला हटकणार? छान चाललंय आमचं.’’ हे वर सांगायचा.

सियाला संताप यायचा. रागावर नियंत्रण ठेवून ती म्हणायची, ‘‘पण अनिल, तू इतका शिकलेला, समजूतदार आहेत. तू ही सवय सोडायला हवीस, तुझ्या आईबाबांनाही समजावायला हवं.’’

‘‘सोड गं! काय पुन्हा पुन्हा तू त्याच विषयावर येतेस? आपल्या भेटीतला निम्मा वेळ तर याच विषयात संपतो. तू ते सुंदर गाणं नाही ऐकलंस का? ‘पान खाए सैंया हमारों…’ वहिदा रहमाननं काय सुंदर अभिनय केलाय त्या नृत्यात? तू ही तशीच अभिमानानं सांग ना, गुटखा खाए सैंया हमारों…’’

‘‘ते सगळं सिनेमात असतं. तिथंच शोभतं.’’

अनिल बराच चेष्टा मस्करी करून तिला हसवायचा, पण त्याची ही सवय कशी सोडवायची हे सियाला समजत नव्हतं.

एक दिवस सियानं आपले आईबाबा आणि थोरला भाऊ यांना भेटायला अनिलला आपल्या घरी बोलावलं. अनिलचं एकूणच व्यक्तिमत्त्व असं होतं की तो बघताक्षणीच सर्वांना आवडायचा. छान गप्पा रंगल्या, चहाफराळ, हास्य विनोद चालू असताना मध्येच अनिलनं, ‘‘एक्सक्यूज मी,’’ म्हणत खिशातून पानमसाल्याची पुडी काढून तोंडात गुटखा कोंबला, तेव्हा सर्वच चकित होऊन गप्प बसून राहिले.

अनिल निघून गेल्यावर तिला जे वाटलं होतं, तसंच घडलं. सियाची आई म्हणाली, ‘‘मुलगा तसा खूप चांगला आहे, पण त्याला ही सवय जर असेल तर…’’ भाऊ, बाबा सगळ्यांचंच मत तेच होतं. सियानंही म्हटलं, ‘‘खरंय, मलासुद्धा त्याची ही सवय अजिबात आवडत नाही, पण ती सोडवू कशी ते ही कळत नाहीए.’’

त्यानंतर थोड्याच दिवसांनी अनिलनं सियाला आपल्या घरी नेलं. अनिलचे आईबाबा, धाकटी बहिण, सगळ्यांनी तिचं प्रेमानं स्वागत केलं. सगळ्यांनाच सिया अन् सियालाही सगळी माणसं खूप आवडली. अनिलच्या आईनं तर तिला जेवणासाठी थांबवूनच घेतलं. गप्पा मारता मारता मदतही करावी म्हणून सिया स्वयंपाकघरात आली. सियाला दिसलं की फ्रीजमधलं एक शेल्फ विड्यांनी (पानाचे विडे) भरलेलं होतं.

‘‘हे…इतके विडे?’’ आश्चर्यानं तिनं विचारलं.

‘‘अगं हो,’’ हसून अनिलच्या आईनं म्हटलं, ‘‘आम्हा सर्वांना सवय आहे. बनारसचे विडे (खायके पान बनारसवाला) तर प्रसिद्धच आहे ना.’’

‘‘पण…आरोग्याच्या दृष्टीनं…’’

‘‘सोड गं! पुढलं पुढे बघूयात…’’ त्यांनी हसून विषय टाळला.

किचनमध्ये एका बाजूला दारूच्या बाटल्यांचाही ढीग दिसला. सिया बाथरूममध्ये गेली अन् तिला एकदम मळमळायलाच लागलं. बाहेरून इतकं सुंदर, श्रीमंत घर पण बाथरूम केवढा गलिच्छ शी:! सगळीकडे पान मसाला, गुटख्याची रिकामी पाकिटं अन् जिथं तिथं थुंकलेलं…शी गं बाई! सभ्य, सुसंस्कृत घराचं हे रूप तर किळस आणणारं होतं. जर या घरात ती सून म्हणून आली तर तिचं आयुष्य हे पानाचे डाग अन् गुटख्याची पाकिटं उचलण्यातच जाणार का? कसंबसं तिनं जेवण आटोपलं. अनिलनं तिला घरी सोडलं.

सियाच्या मनात विचारांचा कल्लोळ होता. अनिल आयुष्याचा जोडीदार म्हणून चांगला होता. घरातली माणसंही प्रेमळ, समंजस होती, पण दारू, पानमसाला पान खाऊन थुंकणं या सगळ्या गोष्टी तिला न मानवणाऱ्या होत्या. तिच्या स्वच्छतेच्या अन् आरोग्याच्या, पर्यावरणाच्या कल्पनेत ते बसतच नव्हतं. घरी आल्यावर ती कुणाशीच काही बोलली नाही. पण तिचा विचार मात्र पक्का ठरला होता. दोन तीन दिवस ती अनिलपासून दूरच राहिली. सियाच्या या वागण्यामुळे अनिल चकितच झाला. ती असं का करतेय हे त्याच्या लक्षात येईना. शेवटी सिया घरी जायला निघाली, तेव्हा त्यानं तिचा हात धरला अन् तो तिला कॅन्टीनमध्ये घेऊन गेला. तिथं बसल्यावर त्यानं विचारलं, ‘‘काय झालंय? काही सांगशील की नाही?’’

सिया याच क्षणाची वाट बघत होती. शांत, संयमित आवाजात ती म्हणाली, ‘‘अनिल, मला तू खूप आवडतोस. पण मी तुझ्याशी लग्न नाही करू शकणार…’’

‘‘का?’’ अनिल आश्चर्यानं ओरडलाच.

‘‘तुला अन् तुझ्या कुटुंबातल्या माणसांना ज्या काही सवयी आहेत, त्या मला सहन करता येणार नाहीत. तुम्ही सगळे सुशिक्षित आहात, तुम्हाला कळत नाही का? अरे कॅन्सरसारखा रोग होऊ शकतो…परिसर, पर्यावरण घाण होतं हे तुम्हाला जाणवत नाही का? कधी तरी सणावाराला, गोडाधोडाचं जेवण झाल्यावर एखादा विडा खाणं अन् सतत गुटख्याचे, पानाचे तोबरे करणं यात फरक आहे ना? अश्या घाणेरड्या सवयी असलेल्या कुटुंबात सून म्हणून मी राहू शकत नाही. सॉरी अनिल. मला ते जमणार नाही.’’

अनिलचा चेहरा पडला होता. कसाबसा तो एवढंच बोलू शकला, ‘‘सिया, मी तुझ्याशिवाय जगण्याची कल्पनाही करू शकत नाही.’’

‘‘होय अनिल, मलाही तुझ्यापासून दूर जायचं नाहीए. पण ही व्यसनं मला सहनच होत नाहीत. माझ्या तत्त्वात ते बसत नाही. आय एम सॉरी…’’ ती खुर्चीवरून उठली.

अनिलनं तिचा हात धरला. ‘‘सिया, मी जर हे सगळं सोडायचा प्रयत्न केला तर? आईबाबांनाही समजावून सांगण्याचा प्रयत्न केला तर?’’

‘‘तर या प्रयत्नात मी तुझ्या बरोबरीनं मदत करेन.’’ सियानं हसून खात्री दिली.

‘‘पण यात श्रम अन् वेळ दोन्ही लागणार आहे. निग्रहाची कसोटी असेल, हे लक्षात ठेव.’’

बाय करून सिया निघून गेली. आत्मविश्वासानं पावलं टाकत जाणाऱ्या तिच्या पाठमोऱ्या आकृतीकडे बघत अनिल विचार करत होता.

सवयीनं हात खिशाकडे गेला. अन् दुसऱ्याच क्षणी विजेचा झटका बसावा तसा बाहेर आला. तो पार बावचळला होता. दोन्ही हातांनी डोकं धरून बिचारा बसून राहिला.

तू बदलली आहेस

कथा * सुमन बेहरे

‘‘अहो, चला ना, आपण कुठंतरी बाहेर आठदहा दिवस फिरून येऊयात. राघवही त्याच्या मित्रांसोबत सिंगापूरला ट्रिपवर गेलाय. आपण किती दिवसात कुठंच गेलो नाही.’’ सुनयनानं नवऱ्याला, जयला खूपच गळ घातली.

‘‘मला कुठंही जायचं नाहीए. माझा अगदी संताप होतो कुठंही जायचं नाव काढलं म्हणजे, काय मिळतं बाहेर जाऊन? यायचं तर पुन्हा घरीच ना? मग जायचं कशाला? ट्रेनचा प्रवास करा, थका, हॉटेलात राहा अन मूर्खासारखे इथे तिथे फिरा. विनाकारण इतकाले पैसे खर्च करायचे अन् प्रवास करून आल्यावर दमलो म्हणून पुन्हा घरी आल्यावर दोन दिवस विश्रांती घ्यायची. सगळी दिनचर्या विस्कळीत होते. मला कळतच नाही, तुला सतत ‘फिरायला जायचं’ एवढंच का सुचतं? मला नाही आवडत कुठं जायला हे ठाऊक असूनही आपलं, फिरायला जाऊचं तुणतुणं’’ जय संतापून ओरडला.

‘‘तुम्हाला नाही आवडत हे मला ठाऊक आहे, पण कधीतरी दुसऱ्याला आवडतं म्हणूनही काही करावं ना? बावीस वर्षं झाली लग्नाला, तुम्ही कधीतरी कुठं घेऊन गेलात का? राघवही बिचारा किती वाट बघायचा. बरं झालं तो तुमच्यासारखा संतापी अन् खडूस नाहीए ते! त्याला आवडतं प्रवास करायला. प्रत्येक मुलीला इच्छा असते लग्नानंतर नवऱ्याबरोबर प्रवासाला जावं. रोजच्या रूटीन आयुष्यातून वेळ काढून थोडं वेगळं आयुष्य जगावं. त्यामुळे पुन्हा कामं करायला, आपलं आयुष्य जगायला नवा उत्साह मिळतो. नव्या जागी, नवे लोक भेटतात, नवं काही खायला, बघायला, ऐकायला मिळतं. लोक काय वेडे आहेत का? उगीच ते   प्रवासाला जातात? तुम्हीच आहात जगावेगळे आणि अत्यंत चिक्कू, कंजूष. पैसा खर्च करायचा म्हटला की पोटात गोळा येतो तुमच्या. कधी तरी बायकोच्या, मुलाच्या भावनांना किंमत द्या, समजून घ्या. छोट्या छोट्या आनंदालाही का मुकायला लावता आम्हाला?’’ सुनयनाच्या मनातला सगळा संताप, सगळी खदखद आता बाहेर पडली.

‘‘उगीच मूर्खासारखी बडबडू नकोस अन् राघवचं काय सांगतेस? अजून लग्न नाही झालंय त्याचं. संसारासाठी पैसा खर्चावा लागेल, तेव्हा हे प्रवासाचं भूत पार उतरेल. सध्या तरी बापाच्या जिवावर चंगळ चाललीये त्याची.’’

‘‘उगीच काही तरी बोलू नका, तुम्ही थोडीच दिलेत त्याला पैसे. त्याच्या ट्रिपचा सगळा पैसा मी दिलाय.’’ सुनयना संतापून म्हणाली.

‘‘मग त्यात काय मोठेपणा? उपकार केलेस का माझायावर? कमवते आहेस म्हटल्यावर खर्चही करायलाच हवा. सगळा पैसा काय तू स्वत:वरच खर्च करणार का?’’

दोघांमधला वाद वाढतच चालला. ही काही आजची नवी बाब नव्हती. नेहमीच त्यांच्यात खूप वाद व्हायचे. थोडेफार मतभेद असू शकतात. पण जयचा स्वभावच फार विचित्र होता. तो स्वत: कधीच खळखळून हसतही नसे. इतरांना आनंदात बघायलाही त्याला आवडत नसे. सुनयनाच्या प्रत्येक गोष्टीत दोष काढणं, तिच्या कुठल्याही म्हणण्याला नकार देणं यात त्याला विकृत आनंद मिळायचा.

‘‘मी ही ठरवलंय…कुठं तरी फिरून येईनच!’’ सुनयनानं जयला जणू आव्हानच दिलं. तिला माहीत होतं की हल्ली बऱ्याच टूरिस्ट कंपन्या लेडिज स्पेशल, ओन्ली लेडीज अशा ट्रिपा काढतात. सगळी व्यवस्था अगदी उत्तम असते. स्त्रिया अगदी सुरक्षित व बिनधास्त प्रवास करू शकतात.

तिनं गूगलवर अशा प्रवासी कंपन्यांची माहिती काढली. एका कंपनीचं नाव वाचून क्लिक केलं, तेव्हा व्यवस्थापक स्त्रीचं नाव ओळखीचं वाटलं. तिचं प्रोफाइल बघताच सुनयनाचे डोळे आनंदानं चमकले. मानसी तिची कॉलेजातली मैत्रीण होती. लग्नानंतर सुनयनाचा तिच्याशी संपर्क नव्हता. जयला सुनयनाचे माहेरचे, इतर नातलग किंवा मित्रमैत्रीणी कुणाशीच संबंध नको होते. त्यामुळे सुनयनानं सर्वांशी फारकत घेतली होती.

तिनं मानसीचा फोन नंबर मिळवला अन् फोन केला. मानसीला खूप आनंद द्ब्राला. ‘‘सुनयना, अगं किती दिवसात तुझा आवाज ऐकतेय…कुठं आहेस? काय करते आहेस?’’

दोघींच्या गप्पा इतक्या रंगल्या की सांगता येत नाही. गप्पांमधूनच सुनयनाला कळलं की त्यांच्या कॉलेजच्या ग्रुपमधल्या अजून दोघीजणीही त्या लेडीज स्पेशल टूरवर जाताहेत.

‘‘आता पुढली ट्रिप कधी आहे तुझी? अन् कुठं जाणार आहात? मलाही यायचंय.’’

‘‘अगं तर मग आताच चल ना? चार दिवसांनी आमची लद्दाखची टूर आहे. दहा दिवसांची टूर आहे. सगळी तयारी झालीय. तुला ही घेते मी त्यात. खूप मज्जा येईल. येच तू. खूप जुन्या आठवणी आहेत. त्यांची उजळणी करू. हो, अन् तुला स्पेशल डिस्काउंटही देईन.’’

‘‘मी नक्की येते. फक्त काय तयारी करावी लागेल तेवढं सांग. अशी संधी पुन्हा मिळणार नाही.’’

जयला जेव्हा तिनं हे सांगितलं, तेव्हा तो प्रचंड संतापला. ‘‘काय डोकंबिकं फिरलंय का तुझं? इतका पैसा विनाकारण खर्च कशाला करायचा? ज्यांच्याबरोबर तू जाते आहेस ना? त्या सगळ्या बायका फ्रस्टेटेड असतात. एकतर त्यांची लग्नं झालेली नसतात किंवा त्यांना नवऱ्यानं टाकलेलं तरी असतं. म्हणूनच असे ग्रुप करतात त्या. नाही तर नवऱ्यासोबत गेल्या नसत्या? कुणास ठाऊक प्रवासात या काय काय करतात? प्रवासाच्या नावावर कसले धिंगाणे घालतात? काही गरज नाहीए तू त्यांच्याबरोबर जाण्याची. अशा सिंगल बायकांच्या आयुष्यात पुरूष नसतात म्हणून त्या आपसातच संबंध ठेवत असतात. नाही पुरूष तर स्त्रीबरोबर संबंध…या सगळ्या बेकार बायका असतात. एक्सपेरिमेंट म्हणून काहीही करतात. स्वत:ला मारे इंटेलेक्चुअल म्हणवतात, समाज सेवेच्या मोठमोठ्या गोष्टी करतात, पण खरं तर सेक्सुअल प्लेजर हवा असतो त्यांना. तो मिळतच नाही म्हणून मग असले धंदे…तुला तर माझ्याकडून काही कमी पडत नाहीए ना?’’

‘‘शी:! किती घाणेरडा विचार करता हो तुम्ही? मला खरंच कीव येते तुमची. एकटी स्त्री काही करते ती फ्रस्टेट असते म्हणून करते हे कुणी सांगितलं तुम्हाला? फक्त आपला आनंद मिळवला तर त्याला इतकं विकृत रूप द्यायचं? आणि हे सेक्सुअल प्लेजरबद्दल कुठून कळलं तुम्हाला? उगीच काही तरी बोलायचं…मी जात नाही पण तुम्हाला मला फिरायला न्यावं लागेल, आहे कबूल?’’ जय सुनयनाच्या बोलण्यानं ओशाळला तर होता. न बोलता खोलीत निघून गेला.

मानसी आणि दोन जुन्या मैत्रिणी अचला, निर्मला यांना भेटून सुनयना खूपच आनंदली. किती छान वातावरण होतं. एकत्र भटकणं, हास्य विनोद, एकत्र चहा, जेवण खरोखरच तिला इतकं मोकळं मोकळं अन्  छान वाटत होतं. कुणाची काळजी नव्हती, घराची चिंता नव्हती…अगदी मुक्तपणे जगत होती ती. लदाखच्या त्या भूमीत तिला जणू स्वर्गसुखाचा साक्षात्कार झाला. आजही तिथं आधुनिकतेला वाव नाही. परंपरा जपल्या जातात. तिथली स्वच्छ हवा, निळंशार पाणी. हातात घेता येतील इतक्या उंचीवरचे ढग, सगळंच अद्भूत होतं. आजही तिथं बुद्धधर्माचा बराच प्रभाव आहे. तिथले लोक, त्यांचं आयुष्य, त्यांची संस्कृती हे सगळं खूप वेगळं आहे. अन् तरीही आपलं आहे. डोंगरात बसलेल्या छोट्या छोट्या वस्त्या, उंच स्तूप, मठ सगळंच कसं अद्भूत.

सुनयनाला वाटलं, गेल्या बावीस वर्षांत ती प्रथमच आपल्या मर्जीनुसार जगतेय. जयची कटकट नाही, त्याचे टोमणेही नाही, किती बरं वाटतंय. तिनं ठरवलं यपुढे मानसीबरोबरच इतरही अनेक प्रवास करायचे. तिची सगळी  मरगळ, सगळा थकवा पार नाहीसा झाला होता.

दहा दिवस कसे संपले कळलंच नाही. पूर्ण रिलॅक्स मूडमध्ये ती परतली. तेव्हा प्रवास संपवून राघवही परत आला होता. दोघंही उत्साहानं प्रवासातले आपापले अनुभव एकमेकांना सांगत होते, तेवढ्यात जय भडकून ओरडला, ‘‘असा काय मोठा दिग्विजय करून आला आहात? इतका आनंद कशासाठी? अन् तू गं सुनयना? इतकी फ्रेश अन् सुंदर दिसते आहेस, काय आहे विशेष? त्या  फ्रस्टेटेड बायकांची कंपनी खूपच आवडलेली दिसतेय. त्यांच्याचसारखी झालीस की काय तू?’’

कित्ती विकृत आहे हा माणूस? काहीच चांगलं मनात येत नाही का त्याच्या? जयच्या या घाणेरड्या अन् विकृत विचारसरणीला कंटाळलेली सुनयना आता तर त्याचा तिरस्कारच करू लागली. ती त्याला टाळायलाच बघायची. त्याच्या घाणेरड्या बोलण्यामुळे ती फार दुखावली जायची. आता तर त्यांच्या नात्यातला ताण खूपच वाढला होता. तो इतके घाणेरडे आरोप करायचा की तिच्या मनात त्याच्याविषयी चीड अन् चीडच उत्पन्न व्हायची. तो सेक्ससाठी जवळ आला तर ती त्याला झटकून टाकायची. मन असं दुखावलेलं असताना शरीर साथ देत नाही. तिला ते सांगता येत नव्हतं. समजून घेणं जयला येतंच नव्हतं.

सुनयनाच्या वागण्यानं तो अधिकच संतापत होता. एका रात्री तो तिच्यावर बळजबरी करणार तेवढ्यात तिनं त्याला धक्का देऊन दूर लोटलं. संतापलेला जय ओरडायला लागला, ‘‘मला कळंतय तुझं वागणं. त्या बायकांची कंपनी हवीय तुला…मग नवऱ्याची सोबत कशी आवडेल? तुला आता तिच चव चाखायची आहे…मानसीबरोबर मैत्री खूपच वाढली आहे तुझी.’’

‘‘काय बोलताय तुम्ही? काय ते स्पष्ट सांगा ना?’’ सुनयनानं म्हटलं.

‘‘स्पष्ट काय सांगायचं? स्वत:च समजून घे.’’

‘‘नाही जय, मला तुमच्याच तोंडून ऐकायचंय. प्रवासातून परत आल्यापासून बघतेय, सतत तुम्ही टोमणे मारताय, काहीही बोलताय…असं काय बदललंय माझ्यात? का असे वागता?’’ संतापानं लाललाल झाली होती सुनयना.

‘‘तू तर पूर्णपणे बदलली आहेस, मला तर वाटतंय की तू ‘लेस्बियन’ झाली आहेस. म्हणूनच तुला मी, माझा स्पर्शही नको वाटतो.’’

सुनयना अवाक् झाली. जयनं त्यांच्या नात्याच्या पावित्र्याच्याच चिंधड्या उडवल्या होत्या. अगदी निर्लज्जपणे तो आपल्या बायकोला लेस्बियन म्हणतोय? व्वा रे, पुरूष! धन्य तो पुरूष प्रधान समाज, जिथं महिला मैत्रिणींसोबत फिरल्या तर त्यांना लेस्बियन म्हणतात अन् पुरूषांबरोबर बाहेर गेल्या तर त्यांना चारित्र्यहीन ठरवलं जातं. हे असं का? तिचं डोकं भणभणायला लागलं.

हल्ली जय रोजच रात्री उशीरापर्यंत घराबाहेर असायचा. तिनं विचारलं तर म्हणायचा, ‘‘मी माझ्या मित्रांसोबत असतो. पण मी ‘गे’ नाही.’’ अधूनमधून कुणी तरी सांगायचं की त्याचे इतरत्र अनेक स्त्रियाशी संबंध आहेत. त्यांच्याबरोबर तो फिरतो, हॉटेलात अन् सिनेमालाही जातो…अन् इतरही सगळंच! सुनयनाला या गोष्टींवर विश्वास ठेवावा असं वाटत नव्हतं पण एकदा त्याच्या शर्टावर लिपस्टिकचे डाग बघितले अन् तिची खात्रीच पटली. खरं तर जयच्या मित्रांनी हे तिला सांगितलं होतं, पण तिनं त्याकडे दुर्लक्षच केलं होतं.

रात्री दारू पिऊनच जय घरी आला होता. दार उघडताच दारूचा भपकारा आला. सुनयनानं त्याला काही विचारण्यापूर्वीच तो ओरडू लागला, ‘‘माझ्यावर पाळत ठेवतेस? हेर लावलेत का माझ्या मागे? स्वत: तर लदाखला जाऊन मजा मारून आलीस अन् मलाच दोष देतेस? स्वत: बदलली आहेस, मला सेक्स सुख देत नाहीस तर मी ते दुसरीकडून मिळवेनच ना? माझे संबंध आहेत स्त्रियांशी…पुरूषांशी नाहीत, तू लेस्बियन झाली आहेस…पण मी ‘गे’ नाही…’’

‘‘जय, समजून घ्यायचा प्रयत्न करा. तुम्ही माझा अपमान करता. जिव्हारी लागेल असं बोलता अन् माझ्याकडून शरीर सुखाची अपेक्षाही करता? मी नाही त्यावेळी तुम्हाला साथ देऊ शकत. याचा अर्थ मी लेस्बियन आहे असा नाही होत.’’

जय तर एव्हाना अंथरूणात कोसळला होता. घोरायलाही लागला होता. सुनयनाला कळतच नव्हतं की तो तिला एकटीनं प्रवास करून आल्याची शिक्षा का देतोय की इतर स्त्रियांशी संबंध ठेवायचे म्हणून तिला त्यानं लेस्बियन ठरवली आहे.

पावसाळी शेवाळं

कथा *प्राची भारद्वाज

संध्याकाळ व्हायला आली तशी दीपिकानं पलंगावरच्या चादरी, उशा वगैरे आवरायला सुरूवात केली. तिचे रेशमी सोनेरी केस वारंवार तिच्या गुलाबी गालावर रूळायला बघत होते अन् आपल्या नाजूक लांबसडक बोटांनी ती पुन:पुन्हा त्यांना मागे सारत होती.

‘‘आता ऊठ ना, मला चादर बदलायची आहे.’’ दीपिकानं संतोषला हलवत म्हटलं. तो अजूनही आरामात बेडवर लोळत होता.

‘‘का पुन:पुन्हा त्या बटा मागे ढकलते आहेस? छान दिसताहेत तुझ्या सुंदर चेहऱ्यावर…जणू ढगात लपलेला चंद्र…’’ संतोषने म्हटलं.

‘‘सायंकाळ व्हायला आलीय. आता या ढगांना घरी हाकललं नाही तर तुझ्या चंद्रालाच घराबाहेरचा रस्ता धरावा लागेल. कळलं का?’’

‘‘तू घाबरतेस कशाला? तुला घरंही आहेत अन् घरी घेऊन जायला तत्पर असणारेही आहेत. ज्या दिवशी तू होकार देशील त्याच दिवशी मी…’’

‘‘पुरे पुरे…मी होकार दिलाच आहे ना? आता निघ तू…उद्या येतीलच थोड्या वेळात, तोवर मला हे सर्व आवरायला हवं.’’ दीपिका भराभर आवरत म्हणाली. चादरी, उशा सर्व व्यवस्थित ठेवून, इतर सर्व गोष्टी नीटनेटक्या केल्यावर तिनं विचारलं, ‘‘उद्या कधी येणार गुरूदेव?’’

‘‘असाच बाराच्या सुमाराला.’’ संतोषनं म्हटलं.

तो जरा तक्रारीच्या सुरात पुढे म्हणाला, ‘‘हे असं चोरून भेटणं मला अजिबात आवडत नाहीए. असं वाटतं आपण प्रेम नाही, गुन्हा करतोय…अपराध केल्यासारखं वाटतं.’’

‘‘गुन्हा तर करतोच आहोत संतोष…आपलं लग्न झालेलं असतं तर गोष्ट वेगळी होती…पण मी आता उदयची पत्नी आहे. तू माझ्या घरी मला संगीत शिकवायला म्युझिक टीचर म्हणून येतो आहेस. अशा परिस्थितीत आपल हे नातं म्हणजे गुन्हाच ठरतो ना?’’

‘‘का बरं? आधी आपलं दोघांचं प्रेम होतंच ना? उदय तर तुझ्या आयुष्यात नंतर आलाय. तुझ्या अन् माझ्या घरच्यांनी हे जाती पर जातीचं प्रस्थ माजवलं नसतं, आपल्या लग्नाला विरोध न करता लग्न लावून दिलं असतं तर? पण त्यांनी अगदी घाई घाईनं तुझं लग्न दुसरीकडे लावून टाकलं.’’

‘‘सोड त्या जुन्या गोष्टी. या दुसऱ्या शहरात येऊनही आपण दोघं पुन्हा भेटलो. माझ्या मनांतलं तुझ्या विषयीचं प्रेम बहुधा नियतीलाही हवं असावं. म्हणूनच आपली पुन्हा गाठ पडली.’’ दीपिकानं विषय संपवला.

उदय व दिपिकाच्या लग्नाला आता दोन वर्षं होऊन गेली होती. सुरूवातीला दीपिका खूपच कष्टी अन् उदास असायची. उदयला वाटे नवं लग्न, नवी माणसं, नवं शहर यामुळे ती अजून स्वत:ला अॅडजेस्ट करू शकली नाहीए…हळूहळू रूळेल. पण खरं कारण वेगळंच होतं. संतोष, तिचं पहिलं प्रेम तिच्यापासून दुरावल्यामुळे ती दु:खी होती. एकदा ती व संतोष सिनेमा बघून हातात हात घालून घरी परतत असताना तिच्या थोरल्या भावानं बघितलं. दीपिकावर जणू वीज कोसळली. त्यानं तिथूनच तिला धरून ओढत घरी आणून तिच्या खोलीत कोंडून घातलं. कुणी तिला भेटणार नाही, ती कुणाला भेटू शकणार नाही…त्या खोलीतच तिनं रहायचं. दीपिकानं अन्न सत्याग्रह पुकारला. पण कोणीही दखल घेतली नाही. शेवटी तीन दिवसांनी भूक असह्य झाल्यावर तिनं मुकाट्यानं शरणागती पत्करली. संतोषला भेटावं कसं ते कळत नव्हतं. घरातलं वातावरण फार जुनाट विचारांचं. त्यातून संतोषची जातही वेगळी होती.

‘‘त्या मुलाचा जीव वाचावा असं वाटंत असेल तर त्याचा नाद सोड.’’ भावानं तिला बजावलं होतं. ‘‘बाबा, तुम्ही फक्त आदेश द्या, त्या हलकटाच्या देहाचा तुकडासुद्धा कुणाला सापडणार नाही असा धडा शिकवतो.’’

‘‘मला तर वाटतंय या निर्लज्ज पोरीलाच विष देऊन ठार करावं,’’ ही अन् अशीच वाक्यं तिला सतत ऐकवली जात होती. ती खूप घाबरली नर्व्हस झाली. अन् पंधरा दिवसात घरच्यांनी दूरच्या शहरात राहणाऱ्या उदयशी तिचं लग्न लावूनही टाकलं. दीपिका जणू बधीर झाली होती. होणारा नवरा, पुढलं आयुष्य कशा विषयीच तिला जाणून घ्यावंसं वाटलं नाही. लग्नातही ती मुकाटपणे सांगितलेले विधी करत होती. सासरी सासू, सासरे, दीर, नणंद वगैरे सर्व होते, पण ती वेगळ्या ठिकाणी राहत होती. इथं फक्त उदय अन् तीच राहणार होते.

खरं तर उदय खूपच सज्जन आणि प्रेमळ तरूण होता. निरोगी, निर्व्यसनी, शिकलेला, उत्तम पगार मिळवणारा…सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे बायकोला समजून घेणारा होता. कुणाही मुलीला अभिमान वाटेल असा नवरा होता तो. पहिल्या रात्री दीपिकेचा उदास चेहरा बघून त्यानं तिला अजिबात त्रास दिला नाही. नव्या ठिकाणी नव्या नवरीला रूळायला थोडा वेळ हवाच असतो. हळू हळू ती मोकळी होईल हे त्यानं समजून घेतलं.

काही दिवसानंतर दीपिकेनंही तडजोड करायची असं ठरवलं. नव्या जागी, नव्या संसारात, नव्या नात्यात रमायला तिला जमू लागलं. तशी ती गृहकृत्य दक्ष होतीच.

एकदा सायंकाळी घरात एक पार्टी होती. उदयचे काही मित्र त्यांच्या बायकोसह आले होते. घरात काम करताना उदयनं दीपिकेला गाणं गुणगुणताना ऐकलं होतं. एक दोघांनी गाणं म्हटल्यावर कुणीतरी दीपिकेलाही गाणं म्हणायचा आग्रह केला. दीपिकेनं गाणं म्हटलं अन् टाळ्यांचा कडकडाट झाला. सगळेच तिच्या सुरेल आवाजावर अन् तिच्या गाण्याच्या पद्धतीवर खुश द्ब्राले. उदयनं म्हटलंही, ‘‘माझी बायको इतकं छान गाते हे मला कुणी सांगितलंच नव्हतं. आज कळतंय मला.’’ उदयला तर बायकोचं किती अन् कसं कौतुक करू तेच समजेना.

सगळी मंडळी निघून गेल्यावर उदयनं दीपिकेला म्हटलं, ‘‘तू खरं म्हणजे गाणं शिकायला हवं. तुझी कला वाढीस लागेल. तुला जीव रमवायला एक साधनही मिळेल…’’

दीपिका गप्प बसली तरी उदयनं एका चांगल्या नवऱ्याचं कर्तव्य पूर्ण करत इकडे तिकडे चौकशी करून तिच्यासाठी एक संगीत शिक्षक शोधून काढला. ‘‘आजपासून हे तुला गाणं शिकवायला येतील.’’ त्यानं सांगितलं.

संतोषला संगीत शिक्षक म्हणून समोर बघून दीपिका चकितच झाली. उदयनं दोघांची ओळख करून दिली. अन् ‘ऑल द बेस्ट’ म्हणून तो ऑफिसला निघून गेला.

उदय गेल्यावर दीपिका पहिलं वाक्यं बोलली, ‘‘तू इथं कसा? माझा पाठलाग करत इथवर आलास?’’

‘‘नाही दीपू, मी तुझ्या मागावर नव्हतो, मी तर या शहरात नोकरी शोधत आलोय. कुणीतरी मला या घराचा पत्ता दिला. इथं संगीत शिक्षक हवाय म्हणून मी इथं आलो.’’

‘‘मला दीपू म्हणू नकोस. माझं लग्न झालंय आता संतोष, तुझ्या दृष्टीनं मी दुसऱ्या कुणाची पत्नी आहे.’’

नियतीचा खेळच म्हणायचा, पुन्हा दीपिका व संतोष समोरासमार आले होते. दोघंही एकमेकांना विसरून नव्यानं आयुष्य सुरू करत होते अन् पुन्हा ही भेट झाली.

‘‘दीपू, सॉरी, दीपिका, मला इथं शिकवणीसाठी येऊ दे. मला पैशांची, नोकरीची गरज आहे. या ट्यूशनमुळे अजूनही एक दोन लोकांकडून बोलावणं येईल असं मला त्यांनी सांगितलंय…त्यांनी म्हणजे ज्यांनी तुझ्या नवऱ्याला माझ्याबद्दल सांगितलं…त्यांनी. उदयसमोर मी आपलं गत काळातलं नातं कधीही उघड करणार नाही असं वचन देतो मी तुला.’’ यावर दीपिकाला काही बोलता आलं नाही. काही काळातच दोघांमधला दुरावा नाहीसा झाला. हसणं, बोलणं, चेष्टा मस्करी, गाण्याचा रियाज सर्व सुरू झालं.

दुसऱ्या दिवशी रियाज आटोपल्यावर दीपिकेनं संतोषला म्हटलं, ‘‘आपल्या भूतकाळाचा विचार करून दु:खी होण्यात काय अर्थ आहे. यापुढील आयुष्याचा विचार केला पाहिजे. त्यातच शहाणपणा आहे.’’ संतोषचा दुर्मुखलेला चेहरा बघून तिला वाईट वाटत होतं.

‘‘तुला कळायचं नाही दीपिका…दुसऱ्या कुणाची पत्नी म्हणून तुझ्याकडे बघताना मला काय वाटतं ते कसं सांगू. तू माझी होतीस अन् आता…’’ बोलता बोलता संतोषनं दीपिकाचे दंड दोन्ही हातांनी घट्ट धरले.

त्यानंतर दीपिका एकदम आनंदात असायची. घर आता अधिक टापटीप असायचं, जेवायला नवीन चविष्ट पदार्थ बनवले जायचे. एकूणच तिची पूर्वीची उदासीनता, गप्प असणं…सगळंच बदललं होतं. उदयला वाटे, तिला तिच्या आवडीचे संगीत शिक्षण घेता येतंय, यामुळेच ती आनंदात आहे.

दीपिका आकाशी निळ्या रंगाचं स्वेटर विणत होती. तो प्रसन्न रंग अन् त्यावर घातलेली ती सुंदर आकर्षक नक्षी बघून उदयनं म्हटलं, ‘‘माझ्यासाठीही असं सुंदर, याच रंगाचं, याच डिझाइनचं स्वेटर करून दे ना.’’

‘‘पुढचं स्वेटर तुमच्यासाठीच विणेन. हे मी माझ्या चुलत भावासाठी विणतेय. पुढल्याच महिन्यांत त्याचा वाढदिवस आहे ना?’’

‘‘तर मग तू माहेरी जाऊन ये ना, गेलीच नाहीएस तू खूप दिवसांत.’’

‘‘नाही हो, मला नाही जायचंय…तुमच्या जेवणाची आबाळ होते ना मग?’’

‘‘अगं, मी काही कुक्कुळं बाळ नाहीए, इतकी काळजी का करतेस? अन् माहेरी जायला तर सगळ्याच मुलींना आवडतं. तू बिनधास्त जा…सगळ्यांना भेट. त्यांनाही बरं वाटेल. मी माझी काळजी घेईन. तू अगदी निशिचंत रहा.’’ उदयनं तिला आश्वस्त केलं. दीपिकेला त्यानंतर नाही म्हणता आलं नाही.

‘‘आता कसं करायचं? चार दिवस मी माहेरी गेले तर आपली भेट कशी होणार? त्या शहरात भेटणं तर केवळ अशक्य आहे. तिथं सगळेच आपल्याला ओळखतात.’’ दीपिकेनं संतोषला अडचण सांगितली. तिचं आज गाण्यातही लक्ष लागत नव्हतं.

‘‘तू काळजी करू नकोस. तुला भेटल्याशिवाय मी तरी कुठं राहू शकतो? काहीतरी युक्ती करावी लागेल. बघूयात काय करता येतंय…’’ संतोषनं थोडा विचार करून एक योजना सांगितली, ‘‘तू इथून ट्रेननं निघ. पुढल्याच स्टेशनवर मी तुला भेटतो. आपण त्याच शहरात हॉटेलात चार दिवस राहू. तूच उदयला फोन करत राहा. खोलीच्या बाहेर पडलोच नाही तर आपल्याला कुणी बघणारही नाही.’’ बोलता बोलता संतोषचे हात दीपिकेच्या शरीरावर खेळू लागले होते.

उदयनं दीपिकेला ट्रेनमध्ये बसवलं. त्याला बाय करून तिनं निरोप दिला. पुढल्याच स्टेशनवर संतोषनं तिला उतरवून घेतलं. दोघं एका चांगल्या हॉटेलात गेली. रिसेप्शन डेस्कवर खोटी नावं सांगायची असं मनांत होतं पण हल्ली आयकार्ड, घरचा पत्ता, पॅनकार्ड वगैरे सगळंच सांगावं लागतं. दोघांची वेगवेगळी नावं सांगताना दोघंही मनांतून घाबरलेले होते. हॉटेलात जागोजागी सीसी टीव्ही कॅमेरे लागलेले होते. तोंड लपवता लपवता दीपिकेची वाट लागली. आपण कॉलगर्ल आहोत असं घाणेरडं फीलिंग तिला यायला लागलं.

खोलीत आल्यावर ती वैतागून म्हणाली, ‘‘असं काही असतं याची थोडीही कल्पना असती तरी मी इथं आले नसते.’’

‘‘आता तर खोलीत आपण सुरक्षित आहोत ना? आता विसर सगळं आणि ये माझ्या मिठीत.’’ संतोष तर असा अधीर झाला होता जणू आज त्याची लग्नाची पहिली रात्र आहे.

‘‘थांबरे, आधी उदयला फोन तर करू देत. मी पोहोचले म्हणून सांगायला हवं ना?’’

‘‘अगं…अगं…हे काय करतेस? तू उद्या सकाळी पोहोचते आहेस. तू अजून ट्रेनमध्येच आहेस. विसरू नकोस.’’ संतोषनं तिला मिठीत घेत खिदळंत म्हटले. त्याचं ते खिदळणं दीपिकेला अजिबात रूचलं नाही.

हॉटेलच्या त्या बंद खोलीत कुणाचीही भीती नसतानादेखील दीपिकेला संतोषचा स्पर्श सुखाचा वाटत नव्हता. काय होतंय ते तिला समजत नव्हतं. ‘डोकं फार दुखतंय’ म्हणून ती रात्री न जेवताच लवकर झोपली.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी दीपिकेनं चहाची ऑर्डर दिली. चहा घेऊन येणारा वेटर आपल्याकडे रोखून बघतोय, संशयानं बघतोय असं तिला वाटलं. चोराच्या मनांत चांदणं म्हणतात ते खोटं नाही. दीपिकेला स्वत:चीच चिड आली…शी: काय म्हणत असेल तो आपल्याला.

‘‘आता फोन करू का उदयला? एव्हांना गाडी आपल्या शहरात पोहोचत असेल ना?’’ दहा मिनिटांत तिनं इतक्यांदा हा प्रश्न संतोषला विचारला की संतोषही संतापून म्हणाला, ‘‘कर गं बाई! एकदाचा फोन कर.’’

उदयच्या सुरात काळजी होती. ‘‘तू नीट पोहोचलीस ना? ट्रेन लेट का बरं झाली?’’ तिनं म्हटलं, ‘‘नेटवर्कचा प्रॉब्लेम आहे. नंतर फोन करते.’’ ती प्रचंड घाबरली होती. असं अन् इतकं खोटं कधी बोलली नव्हती. घरात आपण किती सुरक्षित असतो हे तिला पदोपदी जाणवत होतं. ‘‘मी वेळेवर पोहोचले असं नाही सांगितलं हे किती बरं झालं? बापरे! मला खूप भीती वाटतेय संतोष…’’

‘‘चल, आज खाली रेस्टॉरंटमध्ये जाऊन ब्रेकफास्ट घेऊयात. तुलाही थोडं बरं वाटेल. कालपासून तू टेन्शनमध्येच आहेस.’’ सतोषनं म्हटलं.

उदयबरोबर राहून दीपिका दूध ओट्स, दूध कॉर्नफ्लेक्स, ऑमलेट-ब्रेड वगैरे सारखे पदार्थ नाश्त्याला घ्यायला लागली होती. आत्ताही तिनं ओट्स आणि ऑमलेट मागवलं. संतोषनं आलूपराठे आणि कचोरी मागवली.

‘‘का गं? इतका साधा आणि कमी ब्रेकफास्ट? पोट बरं आहे ना तुझं?’’ संतोषनं विचारलं.

‘‘आता आपण कॉलेजमधील नाही आहोत संतोष, वयानुरूप खाण्याच्या सवयीही बदलायला हव्यात. उदय तर म्हणतात…’’ दीपिकानं पटकन् जीभ चावली. एकदम गप्प झाली ती.

‘‘मी खूप बोअर होतेय…थोडं बाहेर भटकून येऊयात का?’’ दीपिकानं असं म्हणताच संतोष पटकन् तयार झाला. सतत खोलीत बसून टीव्ही बघून तोही कंटाळला होता.

सायंकाळी उशीरापर्यंत दोघं तिथल्या बाजारात मनसोक्त भटकले. संतोषने दीपिकेला अगदी लगटून घेतलं होतं. बाजारात तमाशा नको म्हणून तिनं तो नको असलेला स्पर्श सहन केला. बाहेरच काही तरी खाऊन रात्री दोघं हॉटेलच्या खोलीत परत आले. तिने कपडे बदलले अन् ती बेडवर आडवी झाली. पण या क्षणी तिला संतोषचा स्पर्श नको नको वाटत होता. मनांतून खूप अपराधी वाटत होतं. उदयशी खोटं बोलल्याचा पश्चात्ताप होत होता.

दीपिकानं काहीच उत्तर दिलं नाही. तिला स्वत:लाच समजत नव्हतं की स्वत:च्या घरात असताना संतोषच्या जवळीकीसाठी ती इतकी अधीर, आतुर असायची. आता तिला ती जवळीक नको का झालीय?

दुसऱ्या दिवशी दीपिकानं दोन वेळा उदयला फोन लावला. दोन्ही वेळा तो अगदी कोरडेपणांनं मोजकंच बोलला.

‘‘उदय का बरं असं वागला? इतका कोरडेपणा गेल्या दोन वर्षांत कधी जाणवला नव्हता. त्याचा मूड कशानं बिघडला असावा?’’ दीपिकानं म्हटलं.

‘‘ऑफिसच्या कामात गढलेला असेल, कामाचं टेन्शन असेल, तू काय त्याच्या मूडबद्दल बोलायला इथे आली आहेस का?’’ चिडून संतोष म्हणाला. ज्या विचारानं त्यानं हॉटेल बुक केलं होते, तसं काहीच घडत नव्हतं. संतोषला दीपिकेचं रसरशीत तारूण्य, तिचं सौंदर्य उपभोगायचं होतं पण ती तर अजिबात प्रतिसाद देत नव्हती. लोकांच्या नजरांची (खरं तर सगळे अपरिचित होते, तरीही) तिला भीती वाटत होती. त्यामुळे खोलीबाहेर जाता येत नव्हतं. विनाकारण हॉटेलचं बिल वाढत होतं. हा दिवसही असाच कंटाळवाणा गेला. दुसऱ्या दिवशी सकाळी परत जायचं असं शेवटी दोघांनी ठरवलं.

‘‘मला लवकर आलेली बघून उदयला नवल वाटेल, पण मी त्यांना सांगेन की तुमची फार आठवण येत होती म्हणून मी परत आले.’’ दीपिका म्हणाली.

‘‘उदय, उदय, उदय! खरोखरंच त्याची फार आठवण येतेय का?’’ संतोषनं संतापून विचारलं. दीपिकेनं उत्तर दिलं नाही. पण न बोलताही सत्य काय ते संतोषला समजलं. दीपिकेला तिच्या घरी सोडून संतोष आपल्या खोलीवर निघून गेला.

सकाळीच दीपिकेला घरात बघून उदयला जरा नवल तर वाटलं.

‘‘सरप्राइज!’’ दीपिकेनं उदयच्या गळ्यात हात टाकत म्हटलं.

‘‘इतक्या लवकर कशी आलीस तू? दोन दिवस अजून राहणार होतीस ना?’’ अगदी संथ सुरात त्यानं विचारलं. ती लवकर आल्याचा जणू त्याला आनंद झालाच नव्हता.

‘‘का? तुम्हाला आनंद नाही झाला का? मला तुमची फारच आठवण यायला लागली म्हणताना मी लगेचच निघाले.’’ दीपिकानं म्हटलं.

ब्रेकफास्ट घेऊन झालेला होता. दुपारचं जेवण ऑफिसच्या कॅन्टीनमध्येच घेईन एवढं बोलून उदय ऑफिसला निघून गेला.

सायंकाळी उदय घरी परतला तोवर दीपिकेनं घर साफसूफ करून, फर्निचरची रचना बदलून नव्यानं मांडामांड केलेली होती. स्वयंपाक ओट्यावर तयार होता. उदय गप्पच होता. त्यानं चहाही नको म्हणून सांगितलं.

‘‘तुम्ही असे थकलेले अन् गप्प का आहात? बरं नाही वाटत का?’’

‘‘जरा थकवा आलाय. लवकर झोपतो. विश्रांती मिळाल्यावर बरं वाटेल.’’ एवढं बोलून उदय खोलीत निघून गेला.

दुसऱ्या दिवशी सकाळी ऑफिससाठी उदय आवरत असतानाच संतोष घरात शिरला. ‘‘आज इतक्या लवकर कसे आलात संतोष? दीपिकेशिवाय करमत नाही वाटतं? अजून किती दिवस ट्यूशन चालू राहील तुमची?’’

उदयचं बोलणं, एकूणच त्याचे हावभाल बघून दीपिका अन् संतोष दोघंही भांबावले. चकितही झाले.

जेवणाचा डबा घेऊन उदय निघून गेल्यावर चहाचा कप घेऊन तिनं संतोषला सोफ्यावर बसवलं. स्वत:ही चहाचा कप घेऊन त्याच्यासमोर बसली आणि अत्यंत स्थिर आवाजात बोलायला लागली,

‘‘संतोष, तू आयुष्यात आलास अन् मी आता विवाहित आहे उदयची पत्नी अन् त्याच्या कुटुंबातली सून आहे, हे मी अगदी विसरले…अल्लड किशोरीसारखी तुझ्या प्रेमात वेडी झाले. प्रियकराच्या बाहुच्या विळख्यात सुख शोधू लागले…जर तू या घरापासून दूर, त्या हॉटेलच्या खोलीत नेलं नसतं तर मी, माझ्या संसारात किती रमले आहे. उदयवर प्रेम करू लागले आहे. त्याच्या प्रेमाची किंमत मला कळली आहे, हे काहीच मला जाणवलं नसतं. तू इथं माझ्या घरात येतो, तेव्हा या माझ्या घराच्या चार भिंतीत मी सुरक्षित असते पण घराबहेर पाऊल टाकल्यानंतर मला कळलं की या घरामुळे मला पूर्णत्त्व आलंय. या घराची मालकीण, उदयची पत्नी म्हणून माझी ओळख आहे.

‘‘उदयनं तर माझ्यावर मनांपासून प्रेम केलं. मला हवं ते सर्व माझ्यासमोर ठेवलं. माझी काळजी घेतात ते, मला काय हक्क आहे त्यांचा अपमान करण्याचा? माझ्या अनैतिक वागण्यानं समाजात त्यांची मानहानी होईल, याचं भान मीच ठेवायला हवं. माझ्या या निर्लज्ज वागण्यानं त्यांचा प्रेमावरचा, निष्ठेवरचा विश्वासच उडेल. माझ्या आयुष्यात तुझ्या प्रेमाचा रंग भरण्यासाठी त्यांच्या आयुष्यावर काजळी फासण्याचा मला खरंच हक्क नाहीए.

दीपिका विचार करत होती, विवाहित असून ती अशी चुकीच्या मार्गावर कशी भरकटली? मनाच्या सैरभैर अवस्थेत ती घरातल्या प्रत्येक खोलीतून फिरत होती. सर्व तऱ्हेनं विचार करून ती या निष्कर्षावर पोहोचली की खरं काय ते उदयला सांगून टाकायचं. मनावर हे पापाचं ओझं घेऊन सगळं आयुष्य काढणं अवघडच नाही तर अशक्य आहे.

सायंकाळी उदय घरी परतल्यावर दीपिकेनं त्याला चहा करून दिला आणि शांत आवाजात सगळी हकीगत त्याला सांगितली. ती खाली मान घालून बोलत होती. तो खाली मान घालून ऐकत होता. शेवटी ती म्हणाली, ‘‘उदय, मला क्षमा करा. माझ्या हातून फार मोठा गुन्हा घडलाय. माझं पुढलं आयुष्य तुमच्या निर्णयावर अवलंबून आहे.’’

ऑफिसच्या कामासाठी उदय शेजारच्या शहरात गेला होता. दिवसभर काम करून सायंकाळी तो तिथल्या मार्केटमध्ये पाय मोकळे करायला म्हणून गेला. तिथल्या एका मिठाईच्या दुकानातली मैसूरपाकाची वडी दीपिकेला फार आवडायची. आलोच आहोत तर तो मैसूरपाक घेऊन जाऊ अशा विचारानं मार्केटमध्ये फिरत असताना त्याला दीपिकेनं विणलेला निळ्या स्वेटरसारखा स्वेटर कुणाच्या तरी अंगात दिसला. तोच रंग, तेच डिझाइन. उदयनं उत्सुतकेनं त्या माणसाच्या न कळत त्याचा माग घेतला. उदय चकित झाला. तो माणूस म्हणजे संतोष होता. अन् दीपिका त्याला लगटून होती. संताप, अपमान, तिरस्कार, सुडाची भावना अशा अनेक संमिश्र भावना त्याच्या मनांत दाटून आल्या. त्यानं दीपिकेच्या माहेरी फोन केला. दीपिकेबद्दल चकार शब्दही काढला नाही. जनरल बोलणं झालं पण त्यावरून एक गोष्ट नक्की झाली की दीपिका माहेरी गेली नाहीए, हे सिद्ध झालं. कसा बसा तो टॅक्सी करून आपल्या घरी परत आला. दीपिकानं असा विश्वासघात करावा? ज्या पत्नीची तो इतकी काळजी घेतो, तिच्यावर जिवापाड प्रेम करतो तिनंच असा दगा द्यावा? त्याला काहीच सुचेनासं झालं होते. तिला जबरदस्त शिक्षा द्यावी का? पण तिच्याकडून काही कळतंय का याचीही वाट बघायला हवी. संताप, विश्वासघाताच्या आगीत तो होरपळत होता. पण स्वत: दीपिकानंच आपली चूक कबूल केली. तिच्या डोळ्यातून वाहणाऱ्या पश्चात्तापाच्या अश्रूंनी त्याच्या हृदयातील आग शांत झाली होती.

सगळी रात्र याच मानसिक द्वंद्वात संपली. दीपिकेला घराबाहेर काढायचं? की तिचा पश्चात्ताप अन् स्वत:च आपल्या गैरवर्तनाची कबुली देण्याचा प्रामाणिकपणा बघून तिला क्षमा करायची? दीपिकेला शिक्षा देताना तो ही त्यात होरपळून निघणारंच ना? स्वत:चा संसार मोडून तो लोकांना कोणत्या तोंडानं सामोरा जाणार आहे? पण आता तो दीपिकेवर पूर्वीप्रमाणे विश्वास ठेवू शकेल का?

सकाळी लवकर उठून दीपिका घरकामाला लागली. चहा तयार करून ती चहाचा ट्रे घेऊन उदयजवळ आली. चहाचा कप त्याला देऊन तिनं म्हटलं, ‘‘तुम्ही काय निर्णय घेतलाय? तुमचा जो निर्णय असेल तो मला मान्य आहे.’’

‘‘आपण आधी चहा घेऊयात.’’ तो शांतपणे म्हणाला. दोघांनी न बोलता चहा घेतला. मग उदयनं म्हटलं, ‘‘दीपिका, तू काही सांगण्याआधीच मला हे कळलं होतं. परवा मला माझ्या ऑफिसच्या कामानं करीमगंजला जावं लागलं. काम संपवून मी बाजारात भटकत असताना तुम्हा दोघांना लगटून चालताना मी बघितलं. तू विणलेला निळा स्वेटर संतोषच्या अंगात होता. मी तुझ्या माहेरी फोन केला तेव्हा त्यांनीच मला दीपिका कशी आहे, केव्हा माहेरी येणार असं विचारल्यावर तू माहेरी गेली नाहीएस हे तर मला कळलंच. तू काय म्हणते आहेस हेच मला ऐकायचं होतं. तू बोलली नसतीस तर मीच विषय काढणार होतो.’’ उदयच्या या बोलण्यामुळे पुन्हा दीपिकेच्या डोळ्यातून पश्चात्तापाचे अश्रू वाहू लागले.

‘‘जर मी तुला क्षमा केली नाही तर या आगीत मीही आयुष्यभर जळेन. पण क्षमा करणंही इतकं सोपं नाहीए. मी तुझ्यावर पुन्हा तेवढाच विश्वास ठेवू शकेन की नाही, मलाच ठाऊक नाहीए…पण मला आपला संसार मोडायचा नाहीए. सारी रात्र मी विचार करतोय. तुझ्या डोळ्यातील पश्चात्तापाचे अश्रू आणि गेल्या दोन वर्षात आपण घालवलेले सुखाचे क्षण यांच्या तुलनेत तू केलेला विश्वासघात नक्कीच क्षमा करण्यासारखा आहे.’’

खरंय ना? पावसाळ्यात आपल्या अंगणात शेवाळं साठतं म्हणून आपण अंगण फोडून टाकतो का? आपण तिथलं पाणी काढून शेवाळं खरवडून स्वच्छ करतो. पुन्हा शेवाळं वाढू नये म्हणून सजग राहतो. आपल्या अंगणात दोष आहे म्हणून पावसाळी शेवाळं वाढतं असं नाही तर आपल्या अंगणात थोडी अधिक लक्ष देण्याची, निगा ठेवण्याची गरज आहे असाच त्याचा अर्थ असतो.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें