* गरिमा पंकज
सयुक्त राष्ट्र संघाने जाहीर केलेल्या ‘वर्ल्ड हॅपीनेस रिपोर्ट २०१९’ मध्ये भारत १४० व्या स्थानावर आहे, तर गेल्या वर्षी भारत १३३ व्या क्रमांकावर होता. पाकिस्तान आणि बांगलादेशसह आमच्या शेजारील अनेक राज्यांतील लोक आपल्यापेक्षा आनंदी आहेत. फिनलँडला सलग दुसऱ्या वर्षी सर्वात आनंदी देशाचा मान मिळाला. त्यानंतर नॉर्वे आणि डेन्मार्कचा क्रमांक लागतो.
प्रश्न पडतो की या देशांच्या या आनंदाचे आणि प्रसन्नतेचे रहस्य काय आहे? या प्रकरणी आपण मागे का आहोत? आपण मनमोकळेपणाने हसण्याचे महत्त्व विसरत आहोत काय? आपणास आनंदी राहण्याची सवय नाही काय किंवा आपण जास्त ताण घेत आहोत? तुम्हाला आठवतंय का तुम्ही शेवटच्या वेळी मनमोकळेपणाने कधी हसले होते, असे हास्य, ज्यामुळे तुमच्या पोटात हसता-हसता वेदना निर्माण झाली असेल किंवा हसणे थांबण्याचे नावच घेत नव्हते?
खरं तर, आजच्या धावत्या आयुष्यात कोणालाही स्वत:साठी दोन मिनिटे काढण्यास पुरेसा वेळ नसतो, हसणे आपल्याला सर्व प्रकारच्या आजारांपासून वाचवते आणि आपली सहन करण्याची क्षमतादेखील वाढवते, जगण्याचा खरा आनंद देते.
हास्यात लपलेल्या आरोग्याच्या या रहस्यानेच हसण्याला उपचाराचे एक रूप दिले. जर आपण तणावातून अस्वस्थ असाल तर हे हास्य आपल्या सर्व दु:खावर उपाय आहे.
या संदर्भात, तुळशी हेल्थ केअरचे डॉ. गौरव गुप्ता स्पष्ट करतात की हास्य हे आरोग्यासाठी अनेक प्रकारे फायदेशीर आहे. आपल्या शरीरात काही तणाव हार्मोन्स असतात जसे की कोर्टिसोल, एड्रेनालिन इ. जेव्हा कधी आपण तणावात असतो तेव्हा हे हार्मोन्स शरीरात सक्रिय होतात, यांची पातळी वाढल्यामुळे आपण उद्विग्न होतो, जास्त उद्विग्नतेमुळे डोकेदुखी, गर्भाशय ग्रीवा, मायग्रेन, बद्धकोष्ठता इत्यादी समस्या होऊ शकतात. साखरेची पातळीदेखील वाढू शकते.
हसण्यामुळे कॉर्टिसोल आणि एड्रेनालिनसारखे तणाव हार्मोन्स कमी होतात आणि एंडोर्फिस फिरोटीनिनसारखे भावनाग्रस्त हार्मोन्समध्ये वाढ होते. हे मनाला उल्हासित आणि आनंदाने भरते. वेदना आणि चिंतादेखील कमी होते. रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत होते. आपण जितका वेळ मोठ-मोठयाने हसतो, तितक्याच वेळेसाठी आपण एकप्रकारे सतत प्राणायाम करतो, कारण हसताना आपले पोट आतल्या बाजूने जाते, त्याचवेळी आपण सतत श्वास सोडत असतो, म्हणजेच शरीरातून कार्बन डायऑक्साईड बाहेर पडत राहतो. यामुळे पोटात ऑक्सिजनसाठी अधिक जागा तयार होते.
मेंदूला योग्यप्रकारे कार्य करण्यासाठी २० टक्क्यांहून अधिक ऑक्सिजनची आवश्यकता असते. खोकला, सर्दी-पडसे, त्वचेचा त्रास यासारख्या समस्या ऑक्सिजनच्या अभावामुळे वाढतात. हास्य या आजारांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करते. जेव्हा आपण मोठ-मोठयाने हसतो तेव्हा आपण झटक्यात श्वास सोडत असतो. यामुळे फुफ्फुसांमध्ये अडकलेली हवा बाहेर येते आणि पुफ्फुस अधिक स्वच्छ होते. आयुष्यात रात्रं-दिवस, सकाळ- संध्याकाळ आनंद आणि दु:ख आहेत. त्यांना टाळता येत नाही. परंतु आपण सतत वाईट आणि नकारात्मक विचार करत राहिल्यास मनाला योग्य निर्णय घेता येत नाही आणि त्रास वाढतात. जेव्हा आपण हसतो, तेव्हा मेंदू आपले कार्य पूर्ण करतो आणि आपण योग्य निर्णय घेण्यास सक्षम होतो.
हसण्यामुळे शरीराच्या अंतर्गत भागांना मालिश मिळते, ज्यास अंतर्गत जॉगिंगदेखील म्हटले जाऊ शकते. हास्य हृदयाचा व्यायाम आहे. हास्य हा चेहरा, हात, पाय आणि पोटाचे स्नायू व गळयाचा हलका व्यायाम आहे. दहा मिनिटांचे जोराचे हसणे तेवढयाच वेळेच्या हलक्या व्यायामाप्रमाणे परिणाम करते. यामुळे रक्त परिसंचरण वाढते आणि स्नायूंना आराम मिळतो. जेव्हा आपण हसतो तेव्हा आपल्याला कोणतीही अस्वस्थता किंवा आजारपण कमी जाणवते, कारण ज्या प्रकारचे विचार मनात येतात त्याप्रमाणे आपले शरीर प्रतिक्रिया देते. हसण्याने आपण जवळजवळ शून्यावस्थेत पोहोचतो, म्हणजेच आपण सर्वकाही विसरतो.
हसणे आरोग्यासाठी चांगले आहे
* पोट, चेहरा, पाय आणि कमरेच्या स्नायूंसाठी हसणे एक चांगली कसरत आहे. हास्य रक्तदाब कमी करते, तसेच रक्त परिसंचरण सुधारते. हास्यामुळे शरीरात ऑक्सिजनचे प्रमाण वाढते.
* हास्य तणाव आणि नैराश्य कमी करते. हास्यामुळे तणाव हार्मोन्सची पातळी कमी होते. हास्य आत्मविश्वास आणि सकारात्मक दृष्टीकोन वाढवते.
* हास्य ट्यूमर आणि इतर रोगांशी झुंज देणाऱ्या पेशी, उदाहरणार्थ, गामा इंटरफेरॉन आणि टीसिलची कार्यक्षमता वाढवते.
* स्मृती तंदुरुस्त ठेवते आणि शिकण्याची क्षमता वाढविते. शरीराची प्रतिकारशक्ती वाढवते.
* हास्यामुळे वेदना कमी होते. हास्य स्नायूंना आराम देते. हे एक नैसर्गिक वेदनाशामक म्हणून काम करते.
* हृदयरोगांपासून संरक्षण करण्याव्यतिरिक्त क्रोध आणि भीतीपासून बचाव करते. मूडदेखील तंदुरुस्त राहतो आणि रोगांविरूद्ध लढण्याची क्षमता वाढवते.
* शरीराची रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते. यामुळे काम करण्याची क्षमता वाढते.
* यास नैसर्गिक सौंदर्यप्रसाधनदेखील म्हटले जाऊ शकते, कारण यामुळे चेहरा सुंदर बनतो.
हसा आणि हसवा
बरेच लोक लाजाळू स्वभावाचे असतात. यामुळे ते जमावात जात नाहीत. जर आपल्या बाबतीतही असेच असेल तर निराश होऊ नका, आपण घरातदेखील एकटयानेच हास्याचा अभ्यास करू शकता. दररोज १५ मिनिटे आरशासमोर उभे रहा आणि विनाकारण जोर-जोरात हसा.
* हास्याचा खरा फायदा तेव्हाच होतो जेव्हा आपण थोडा वेळ सतत हसत राहाल. याशिवाय, मुले आणि मित्रांसह वेळ घालवणेदेखील हसण्याचे चांगले निमित्त असू शकते. बऱ्याचदा डॉक्टर त्यांच्या रूग्णांना हास्य थेरपीचीदेखील शिफारस करतात. यात सर्वप्रथम स्वत:च्या चेहऱ्यावर स्मितहास्य आणण्यास सांगितले जाते. हसतमुख चेहरे असलेले लोक अधिक स्वस्थही असतात.
जेव्हा आपण हसता तेव्हा शरीरात चांगले हार्मोन्स तयार होतात ज्यामुळे आपल्याला चांगले वाटते. म्हणूनच लोकांना विनोदी कार्यक्रम किंवा चित्रपट पहायला आवडते. यामुळे त्यांना विश्रांती मिळते. याशिवाय, हसण्याने मनाला चांगले वाटते, ज्यामुळे स्थिरता येते. हसण्याने शरीरात सकारात्मक उर्जा निर्माण होते आणि ती व्यक्ती मानसिक आणि शारीरिकदृष्टया मजबूत बनते. जेव्हा आपण एखाद्या गोष्टीबद्दल रागावता किंवा एखाद्या गोष्टीबद्दल आपण खूप चिढता, तेव्हा आपण हसा, खदखदून हसा आणि चांगले क्षण आठवा.
विशेष सूचना
* हसताना श्वासाचा वेग लक्षात घ्या. जर श्वासोच्छ्वास योग्य नसेल तर शरीराला हास्याचा फायदा होणार नाही.
* विश्रांतीच्या क्षणांचे हलके-फुलके विनोद, अनुभव, मनोरंजक आठवणी आठवून आपण मनमोकळे हसू शकता.
* जर आपण एखाद्या आजाराने ग्रस्त असाल तर, ह्यूमर थेरपी घेण्यापूर्वी, ह्यूमर थेरपिस्टद्वारे हे सुनिश्चित करा की कोणते हसणे किती काळासाठी आपणास ठीक राहील. ह्यूमर थेरपीबरोबरच औषधे घेणे सुरू ठेवा.
