महिलांचे अधिकार बळकट होत आहेत, घटस्फोटाच्या घटना वाढत आहेत

* प्रतिनिधी

स्त्रिया सुशिक्षित झाल्या आणि नोकरीत प्रगती करू लागल्या तसतशा त्या आपल्या विरोधात घडणाऱ्या चुकीच्या गोष्टींवर आवाज उठवू लागल्या. आर्थिक ताकद माणसाला धैर्य आणते. महिलांच्या बाबतीतही असेच घडले. आता पतीकडून होणारी मारहाण आणि शिवीगाळ सहन होत नसताना घटस्फोटाचा मार्ग स्वीकारण्यास त्या मागेपुढे पाहत नाहीत.

पती-पत्नीमधील वाद

देशभरातील न्यायालयांमध्ये झपाट्याने खटले वाढत आहेत. गेल्या 3 वर्षांत 3.25 लाखांहून अधिक खटले न्यायालयात दाखल झाले आहेत. जलदगतीने निकाली निघत असूनही कौटुंबिक वादांची प्रलंबित प्रकरणे कमी होत नाहीत. आता पती-पत्नी छोट्या-छोट्या प्रकरणांवरूनही कोर्टात पोहोचू लागले आहेत. सन 2021 मध्ये देशातील कौटुंबिक न्यायालयात घरगुती वादाचे 4,97,447 खटले दाखल झाले. 2022 मध्ये 7,27,587 खटले दाखल झाले होते, तर 2023 मध्ये ही संख्या 8,25,502 वर पोहोचली.

अलीकडेच कायदा मंत्री अर्जुन राम मेघवाल यांनी लोकसभेत कौटुंबिक वादाशी संबंधित आकडेवारी सादर केली आहे. या आकडेवारीनुसार, न्यायालयांद्वारे प्रकरणे अधिक निकाली काढली जात असतानाही, प्रलंबित प्रकरणांमध्ये वाढ होत आहे कारण अधिक नवीन प्रकरणे दाखल होत आहेत. याचे कारण पती-पत्नीमधील अहंकार असल्याचे सांगितले जात आहे. मात्र, हा केवळ अहंकाराचा विषय नाही. यामागे इतरही अनेक कारणे आहेत. देशाची राजधानी दिल्लीत दरवर्षी 8 ते 9 हजार घटस्फोटाच्या घटना घडतात, जे देशात सर्वाधिक आहे. यानंतर मुंबई आणि बेंगळुरू आहे, जिथे दरवर्षी 4 ते 5 हजार घटस्फोटाच्या केसेस नोंदवल्या जातात. सध्या भारतात 812 कौटुंबिक न्यायालये कार्यरत आहेत. त्यापैकी 11 लाखांहून अधिक प्रकरणे प्रलंबित आहेत.

या प्रकरणांमध्ये कौटुंबिक हिंसाचार, हुंडाबळी, घटस्फोट, मुलांचा ताबा, वैवाहिक हक्कांची परतफेड, कोणत्याही व्यक्तीची वैवाहिक स्थिती घोषित करणे, वैवाहिक मालमत्तेची समस्या, पोटगी, पती-पत्नीमधील वाद असल्यास मुलांना भेटण्याचा अधिकार आणि सुनावणीचा समावेश आहे. मुलांच्या संरक्षणाशी संबंधित प्रकरणे. हुंड्यासाठी छळ, कौटुंबिक हिंसाचार आणि घटस्फोटाची सर्वाधिक प्रकरणे नोंदवली जातात. भारतात कौटुंबिक वादाची प्रकरणे वाढली असली, तरीही जगात घटस्फोटाचे प्रमाण भारतात सर्वात कमी आहे. पुरुषप्रधान व्यवस्था, स्त्रियांचे पुरुषांवरील अवलंबित्व आणि धार्मिक-सांस्कृतिक पैलू हे भारतातील नातेसंबंधांच्या मोठ्या संख्येला कारणीभूत आहेत.

यामध्ये कुटुंबासह प्रवास करण्यावर अधिक भर दिला जातो. याशिवाय अशी प्रकरणेही मोठ्या प्रमाणात आहेत जी कायदेशीर प्रक्रियेतून जात नाहीत आणि पती-पत्नी स्वतः वेगळे राहू लागतात. त्यामुळे योग्य आकडेवारी समोर येत नाही. जगभरातील घटस्फोटावर संशोधन करणाऱ्या एका खासगी वेबसाइटनुसार, जगात सर्वात कमी घटस्फोटाचे प्रमाण भारतात एक टक्का आहे, तर मालदीवमध्ये सर्वाधिक घटस्फोटाचे प्रमाण 5.52 टक्के आहे देशांनी एकत्र राहण्यासाठी आणि शारीरिक संबंध ठेवण्यासाठी पुरुष आणि स्त्रीने लग्न करणे आवश्यक नाही. त्यांच्या संस्कृतीत स्त्री लग्नानंतरही मुलाला जन्म देऊ शकते आणि लग्न न करताही आई होऊ शकते. जर ती मुलांच्या संगोपनाची जबाबदारी उचलू शकत असेल तर ती ती करते, नाहीतर तिचा जोडीदार किंवा दोघे मिळून ते करतात.

एकतर आम्ही ते वाढवतो किंवा सरकार उठवतो. लैंगिक सुखासाठी वैवाहिक गुलामगिरी किंवा मुले जन्माला घालणे आवश्यक नाही. ते आर्थिकदृष्ट्या कोणत्याही पुरुषावर अवलंबून नाहीत. आई-वडील, सासू-सासरे यांच्या निर्णय आणि दबावापासून मुक्त राहून ते त्यांच्या आयुष्याचे निर्णय घेण्यास मोकळे असतात. ती तिच्या जोडीदारासोबत चांगली जमली तर दोघेही एकाच छताखाली राहतात. जेव्हा कल्पना जुळत नाहीत, तेव्हा दोघे सहजपणे वेगळे होतात. धर्माने स्त्रियांना अनेक नियमांनी बांधले आहे आणि त्यांना स्वतंत्रपणे विचार करण्याची, बोलण्याची किंवा कोणतीही कृती करण्याची परवानगी दिली नाही. स्त्रिया नेहमीच आर्थिकदृष्ट्या पुरुषांवर अवलंबून राहिल्या आहेत, म्हणूनच, पतीशी विवाह करण्यास सक्षम नसतानाही, शतकानुशतके स्त्रियांचे लग्न होत आले आहे.

संस्थेतून बाहेर पडता आले नाही. घरात तिला मारहाण होत राहिली, शिवीगाळ होत राहिली, घरातील काम मोलकरणीसारखी करत राहिली, यंत्राप्रमाणे मुलांना जन्म देत राहिली पण लग्न मोडण्याचे धाडस तिला जमले नाही. ती तोडून कुठे जाणार? ज्या समाजात मुलीला निरोप देताना सांगितले जाते की, आतापासून तिच्या नवऱ्याचे घर हे तिचे घर आहे, तिथून पुढे फक्त तिची अंत्ययात्रा निघणार आहे, मग तो समाज वेगळा राहण्यासाठी बाहेर पडलेल्या स्त्रीला कसे सहन करेल? तिच्या पतीकडून किंवा कोणाशी घटस्फोट घेतला आहे? मात्र, महिला जसजशा सुशिक्षित झाल्या, नोकरी-व्यवसायात प्रगती करू लागल्या, तसतशा त्यांच्याविरुद्ध होणाऱ्या चुकीच्या गोष्टींवरही आवाज उठवायला सुरुवात केली.

आर्थिक ताकद माणसाला धैर्य आणते. महिलांच्या बाबतीतही असेच घडले. आता नवऱ्याची मारहाण, शिवीगाळ सहन होत नसताना घटस्फोटाचा मार्ग स्वीकारायला त्या मागे हटत नाहीत. जर त्यांचे पालक त्यांना स्वीकारत नाहीत तर ते एकटे राहतात. पूर्वी पत्नीशी नीट जमत नसेल तर नवरा बाहेरच्या महिलांशी संबंध वाढवत असे. बायको रडत राहायची, गुदमरून जगायची, नवऱ्यावर काहीच परिणाम होणार नाही. पण आज नोकरी करणारी बायको अशा नवऱ्याला लाथ मारून त्याच्यापासून विभक्त होतेच, शिवाय अनेक प्रकरणांत त्याच्या गळ्यात अडकवून वर्षानुवर्षे कोर्टात खेचते. पूर्वी संयुक्त कुटुंबात राहत असताना धर्म, मूल्य आणि सामाजिक सन्मानाच्या नावाखाली पतीकडून सोडून दिलेल्या आणि अत्याचार करणाऱ्या महिलेलाही सासरच्या घरात राहण्यास भाग पाडले जात होते.

आता तसे नाही. संयुक्त कुटुंबे तुटली आहेत. विभक्त कुटुंबांमध्ये, बहुतेक सासरचे लोक काही दबाव आणतात, परंतु जर पती-पत्नीमध्ये खूप मतभेद आणि भांडणे असतील तर ते देखील मागे हटतात आणि खरेतर वेगळे होण्याचा सल्ला देतात. पती-पत्नीमध्ये मतभेद आणि मतभेदाची अनेक कारणे आहेत. याचे कारण केवळ महिलांनी आर्थिकदृष्ट्या मजबूत असणे किंवा स्वतःचे निर्णय घेणे एवढेच नाही. पतीचे आचरण चांगले असेल तर आर्थिकदृष्ट्या स्थिर असलेल्या स्त्रीला आपले संसार मोडायचे नाहीत.

चला पाहूया कोणती कारणे आहेत जी स्त्रीला नाते तोडण्यास भाग पाडतात –

फसवणूक करणारे नाते आणि लग्नानंतर फसवणूक करणारे लोक खूप दुःखी असतात. घटस्फोटाची अनेक प्रकरणे आहेत ज्यात पती किंवा पत्नीपैकी एकाने फसवणूक केली आहे. काहीतरी लपवा किंवा इतरांच्या बाहेर नाते निर्माण करा. अशा परिस्थितीत जोडीदाराकडून घटस्फोटाची सुरुवात केली जाते. आजकाल लग्नानंतरही अफेअर्समुळे घटस्फोटाच्या घटना वाढल्या आहेत. त्यामुळे पती-पत्नी दोघांनीही आपल्या जोडीदाराप्रती प्रामाणिक राहणे गरजेचे आहे, असे अनेक वेळा पती-पत्नीची मानसिक स्थिती बरोबर नसते. ॲरेंज्ड मॅरेजमध्ये कुटुंबातील सदस्यांनी लग्न लावून दिल्यावर जोडीदार मानसिकदृष्ट्या कमकुवत असल्याचे समोर येते त्यामुळे तो अनेक चुकीची कामे करतो ज्यामुळे घटस्फोट होतो.

धार्मिक मतभेदांमुळे, इतर धर्मातील विवाहांमुळे घटस्फोटाच्या घटनांमध्ये सध्या वाढ झाली आहे. असे अनेकवेळा दिसून आले आहे की लोक प्रेमात पडतात आणि वेगळ्या धर्माच्या व्यक्तीशी लग्न करतात, परंतु नंतर त्या व्यक्तीच्या घरात होणाऱ्या धार्मिक कार्यांशी जुळवून घेऊ शकत नाहीत. काही वेळा दुसऱ्या धर्मात लग्न केल्यानंतर जोडीदारावर धर्मांतर करण्यासाठी दबाव टाकला जातो. अशा परिस्थितीत एकमेकांच्या धर्माबाबत नेहमीच वाद होतात, ज्यामुळे भविष्यात एकत्र राहणे कठीण होते आणि शेवटी लग्नानंतरचे मानसिक वर्तन खूप महत्त्वाचे असते. पती किंवा पत्नी आपल्या जोडीदाराबाबत खूप पझेसिव्ह असतात असे अनेक प्रकरणांमध्ये दिसून आले आहे.

दिवसभर ते त्याच्यावर संशय घेतात. त्यांच्या प्रत्येक कामात हस्तक्षेप करतात. ते ऑफिसमध्ये असोत किंवा बॉससोबत असोत, त्यांच्या पार्टनरला सर्व काही माहित असणे आवश्यक असते. त्यामुळे पुढे दोघांमध्ये आंबटपणा निर्माण होतो आणि हळूहळू नात्यात दुरावा निर्माण होतो. दारूच्या सेवनामुळे घटस्फोट होतो असे अनेक प्रकरणांमध्ये दिसून आले आहे. बहुतांश महिलांमध्ये व्यसनी पतीसोबत असुरक्षिततेची भावना असते. महिलेला वाटते की तो आपली सर्व बचत दारूवर खर्च करेल. अशा परिस्थितीत अमली पदार्थाच्या व्यसनाधीन व्यक्तीपासून दूर राहणेच आपल्या आणि आपल्या मुलांच्या भविष्यासाठी चांगले वाटते.

सुनेसोबत सासरचे असभ्य वर्तन : ज्या घरांमध्ये सून सासरच्यांसोबत राहते, त्या घरांमध्ये सासू-सुनेमध्ये अनेकदा भांडणे होतात. सून आल्यानंतर सासू-सासऱ्यांमध्ये अनेकदा असुरक्षिततेची भावना वाढते.

आपले स्थान बळकट करण्यासाठी ती आपल्या सुनेला तिच्या आदेशाची गुलाम बनवण्याचा प्रयत्न करते. प्रत्येक कामात त्याच्या चुका शोधतो. काही वेळा सासूच्या असभ्य वागणुकीमुळे सुनेला मोठा मानसिक त्रास होतो. काही ठिकाणी सासू-सासरे सून आणि मुलामध्ये भांडण करतात. सून जर कमावती असेल तर तिला सासूचे टोमणे सहन होत नाहीत. जर तिच्या पतीने आईची बाजू घेतली, तर सून केवळ त्याला घटस्फोटाची नोटीसच देत नाही तर संपूर्ण कुटुंबाला घरगुती हिंसाचार आणि हुंडाबळीच्या समस्येत अडकवते.

केवळ महिलाच सहन करत नाहीत घटस्फोटाचा त्रास

* सुनीता शर्मा

बदलत्या सामाजिक रूढींमुळे वैवाहिक जीवनातील पवित्र मूल्येही कमी होत चालली आहेत. त्यामुळेच गेल्या दशकात घटस्फोटांच्या संख्येत आश्चर्यकारक वाढ झाली आहे.

काही दशकांपूर्वी घटस्फोट घेण्यासाठीचा पुढाकार आणि हिंमत फक्त पुरुष वर्गात असायची, पण आजच्या स्त्रीक्रांती म्हटल्या जाणाऱ्या युगात घटस्फोटासाठी पुढाकार घेण्याचे धाडसही स्त्रियांमध्ये येऊ लागले आहे. आजची आर्थिकदृष्टया स्वतंत्र, खुल्या विचारसरणीची, सजग स्त्री पतीच्या अवास्तव मागण्यांपुढे अजिबात तयार नाही.

हेच कारण आहे की, सडत चाललेले लग्न आणि बिघडलेल्या नात्याच्या गुदमरून टाकणाऱ्या दुर्गंधीतून बाहेर पडून मोकळया आकाशात श्वास घेण्याचे धाडस करून ती स्वत:हून वेगळे राहण्याचा निर्णय घेत आहे. आजच्या स्त्रीला तिचे व्यक्तिमत्व विकसित करून स्वत:चे अस्तित्व निर्माण करायचे आहे.

लग्नाच्या बंधनात ज्याप्रमाणे दोन शरीरं आणि दोन जीव एकत्र येतात आणि त्यांची सुख-दु:खं आपापसात वाटली जातात, त्याचप्रमाणे घटस्फोटाच्या रूपात घडलेल्या या शोकांतिकेचे दुष्परिणाम दोघांवरही तितकेच जाणवतात.

साधारणपणे, घटस्फोटित महिलेच्या दु:खाची चर्चा लोकांच्या ओठांवर दीर्घकाळ राहाते, परंतु पुरुषांना आतून रडताना क्वचितच कोणी पाहिले असेल. स्वत:वर  झालेल्या अत्याचाराचा उल्लेख वाटेल तिथे करून स्त्रीला सहानुभूती मिळवता येते, पण पुरुष हे अश्रू पिऊन मूक बसण्याच्या प्रयत्नात अधिकच एकाकी होत जातो. त्याच्या पत्नीने त्याला नाकारले आहे, एवढेच नाही तर त्याला तिच्या आयुष्यातून हाकलून दिले आहे, हे स्वीकारणे त्याच्यासाठी सोपे नसते.

घटस्फोटानंतरचे पहिले ६ महिने

मानसशास्त्रज्ञांच्या मते, ‘‘जर पत्नीने घटस्फोट घेतला तर पतीचा अहंकार दुखावला जातो. माणूस कितीही गर्विष्ठ आणि हट्टी असला तरीही तो थोडासा संवेदनशील असेल तर त्याच्यासाठी घटस्फोटानंतरचे पहिले ६ महिने अत्यंत वेदनादायी ठरतात.’’

भारतीय वातावरणात, पुरुष अशा प्रकारे वाढले आहेत की, त्यांना लहानपणापासूनच आज्ञाधारक राहण्याची सवय लावली जाते तर ज्या स्त्रीला त्याने आपल्या जीवनात आणले तीच त्याला महत्त्व न देता निघून गेली, हे स्वीकारणे त्याच्या पौरुषत्वासाठी खूप कठीण होऊन बसते.

पुरुष शारीरिकदृष्टया स्त्रीपेक्षा बलवान असला तरी भावनिकदृष्टया तो अत्यंत दुबळा आणि एकटा पडतो, त्यामुळेच घटस्फोटासारखा निर्णय स्त्रीला तिच्या कुटुंबाच्या जवळ आणतो तर पुरुष घटस्फोटानंतर कौटुंबिक संबंधांपासून दूर जातो. त्याचा नात्यांवरचा विश्वास उडतो.

मनोधैर्याचे खच्चीकरण

प्रत्येक व्यक्तीच्या आत एक मूल दडलेले असते. हे मूल घटस्फोटित पुरुषाला हे मान्य करू देत नाही की त्याची पत्नी त्याला सोडून गेली आहे. हे सत्य नाकारण्यासाठी तो रुसणे, रागावणे, अगदी स्वत:वर प्राणघातक हल्ला करणे, असा बालिशपणा करून सर्वांना स्वत:कडे आकर्षित करण्याचा प्रयत्न करतो. कालांतराने, जेव्हा त्याचे मन हे मान्य करते की त्याची पत्नी त्याला सोडून गेली आहे, त्यानंतर त्याचा राग वाढत जातो. हा राग कधी कधी त्याला स्वत:चे नुकसान करण्यासारखे निर्णय घेण्यास भाग पाडतो.

असा पुरुष भविष्याबाबत उदासीन होतो. सत्याचा सामना करण्यास घाबरतो आणि स्वत:हून अमली पदार्थ किंवा मद्याच्या आहारी जातो. तासनतास स्वत:ला खोलीत कोंडून घेऊन स्वत:मध्येच हरवून जातो, जगापासून पळून जाऊ इच्छितो. त्याचे मनोबल ढासळते आणि कार्यक्षमता जवळजवळ शून्य होते.

अशी अनेक प्रकरणे आहेत जिथे पुरुष या मानसिक छळामुले नैराश्याच्या प्रचंड अधीन जातात आणि स्वत:चे बरे-वाईट करून घेतात. त्यामुळे सुरुवातीच्या काळात त्यांनी एकटेपणा टाळून आपल्या कुटुंबासोबत आणि नातेवाईकांत जास्त वेळ घालवला पाहिजे.

वर्षं उलटत जातात

समजूतदार आणि स्वाभिमानी पुरुष या मानसिक छळातून मुक्त होण्याचा प्रयत्न करतात. अशा परिस्थितीत ते अनेकदा मानसशास्त्रज्ञांकडेही जातात. ते आपल्या कामावर लक्ष केंद्रित करून आपले जीवन सुरळीतपणे करण्याचा सर्वतोपरी प्रयत्न करतात, पण जीवनातील निराशा आणि आत्मविश्वासाचा अभाव कायम असतो. ते प्रत्येक नात्याकडे संशयी नजरेतून पाहतात आणि त्यांच्या मनातील स्त्रियांबद्दलचा आदर कमी होतो.

घटस्फोटाच्या क्षणांची कडू चव आणि लग्नाचे काही सोनेरी क्षण अजूनही मनाच्या कुठल्यातरी कोपऱ्यात जिवंत असतात, जे कधी कधी वेदना वाढवतात. ते कोणत्याही प्रकारचे भावनिक नाते टाळतात आणि हा नको असलेला घटस्फोट त्यांच्या मनात भविष्यातील नातेसंबंधांबद्दल एक विचित्र भीती निर्माण करतो.

नवीन जीवनाची सुरुवात

घटस्फोटित महिलेला तिच्या मित्रांकडून आणि नातेवाईकांकडून जितके प्रेम, आदर आणि काळजी आवश्यक असते तितकेच पुरुषांनाही ते हवे असते. अशा नाजूक काळात एखाद्या मित्राने किंवा जवळच्या नातेवाईकाने त्याला मनापासून मदत केली तर तो या मानसिक तणावावर मात करू शकतो आणि पूर्ण आत्मविश्वासाने आयुष्याला नवी दिशा देऊ शकतो.

नैराश्यातून पूर्णपणे बाहेर पडायला त्याला सुमारे दीड-दोन वर्षे लागतात. अनेकदा जागरूक पुरुषही उपचारासाठी येतात. जसजसा पुरुषातील आत्मविश्वास पुन्हा येऊ लागतो तसतशी त्याची कार्यक्षमताही वाढू लागते आणि त्याच्या आयुष्याप्रती असलेल्या आशा पुन्हा पल्लवित होतात.

अशा परिस्थितीत सामाजिक आणि कौटुंबिक मागण्यांमुळे पुरुष पुन्हा लग्न करण्यास तयार होतो, पण घटस्फोटित पुरुषाला पुन्हा संसार करणे फार कठीण असते, कारण स्त्रिया पुरुषांवर जास्त संशय घेतात. कसून चौकशी केल्याशिवाय त्यांना घटस्फोटित पुरुषाशी लग्न करायचे नसते.

जीवन कधीच संपत नसते

भूतकाळ विसरून भविष्याकडे पाहा. ‘परिवर्तन किंवा बदल हेच जीवनाचे प्राथमिक सत्य आहे’ या बोधपर सूत्राचे पालन करा. तुमच्या उणिवा सुधारा आणि पुन्हा नव्या नात्याच्या दिशेने पाऊल टाका. तुम्हाला पुन्हा लग्न करायचे नसले तर तुमच्या चांगल्या कर्माने आयुष्याला नवा आयाम द्या.

कौटुंबिक हिंसाचार कायद्यासारखे कायदे पतींना अधिक घाबरवतात आणि ते सामान्य जीवन जगू शकत नाहीत. घटस्फोटित पुरुषांना कुटुंब आणि मित्रांच्या पार्टीसाठी फक्त औपचारिक आमंत्रण दिले जाते. त्यांना कोणी येण्यासाठी आग्रह करत नाही. त्यांची आई आणि बहीणही त्यांनाच दोष देऊ लागतात तर वडील आणि भाऊ स्वत:ला दूरच ठेवतात. अनेकदा असे पुरुष दुसरी स्त्री शोधण्यासाठी ऑनलाइन शोध सुरू करतात आणि त्यामुळे अडचणीत येऊ शकतात, त्यातून बाहेर पडणे सोपे नसते.

घटस्फोटित पुरुषाने लग्न केले तरी  त्याच्या नव्या पत्नीला तिने त्याच्यावर खूप मोठे उपकार केल्याचा अभिमान वाटतो. ती माहेरहून येताना कमी आणते आणि जास्त मागते. समाजात अजूनही इतक्या घटस्फोटित स्त्रिया नाहीत की, आपल्या आवडीची कोणीतरी सहज मिळेल.

अनमोल नात्यांचे तार थोडे प्रेमाने सांभाळा

* गरिमा पंकज

भारतात घटस्फोटाच्या घटना झपाट्याने वाढत आहेत. 10 वर्षांपूर्वी, जिथे भारतात 1 हजार लोकांमध्ये 1 व्यक्ती घटस्फोट घेत असे, आता ही संख्या 1000 पेक्षा जास्त 13 पेक्षा जास्त झाली आहे. घटस्फोटाच्या याचिका आधीच दुप्पट होत आहेत. विशेषत: मुंबई, बंगळुरू, कोलकाता, लखनऊ या मोठ्या शहरांमध्ये हा ट्रेंड अधिक दिसत आहे. या शहरांमध्ये अवघ्या ५ वर्षांत घटस्फोटाच्या केसेस दाखल होण्याच्या संख्येत जवळपास तिपटीने वाढ झाली आहे.

2014 मध्ये मुंबईत 11,667 घटस्फोटाची प्रकरणे दाखल झाली होती, जी 2010 मध्ये 5,248 होती. त्याचप्रमाणे, 2014 मध्ये लखनौ आणि दिल्लीमध्ये अनुक्रमे 8,347 आणि 2000 खटले दाखल झाले होते, तर 2010 मध्ये ही संख्या अनुक्रमे 2,388 आणि 900 होती.

घटस्फोटाच्या घटनांमध्ये वाढ आणि जोडप्यांमधील वाढत्या मतभेदांचे कारण काय आहे? नाती का टिकत नाहीत? नात्याचे आयुष्य कमी करणारी कोणती कारणे आहेत?

या संदर्भात, अमेरिकन मानसशास्त्रज्ञ आणि विवाह तज्ञ जॉन गॉटमॅन यांनी 40 वर्षांच्या अभ्यास आणि अनुभवाच्या आधारे असा निष्कर्ष काढला आहे की मुख्यत्वे अशा 4 घटक आहेत, ज्यामुळे जोडप्यांमध्ये संवादाची स्थिती निर्माण होऊ लागते. या स्थितीनंतर 6 वर्षांच्या आत त्यांचा घटस्फोट होतो.

गंभीर वृत्ती

प्रत्येकजण कधी ना कधी एकमेकांवर टीका करत असला तरी पती-पत्नीमध्ये हे सामान्य आहे. समस्या उद्भवते जेव्हा टीका करण्याची पद्धत इतकी वाईट असते की ती थेट समोरच्या व्यक्तीच्या हृदयावर दुखावते. कोणत्याही परिस्थितीत, एक व्यक्ती दुसर्याला चुकीचे सिद्ध करण्याचा प्रयत्न करते. तो तिच्यावर आरोपांचा वर्षाव करू लागतो. अशा परिस्थितीत अनेक वेळा पती-पत्नी एकमेकांपासून इतके दूर जातात की पुन्हा परतणे कठीण होते.

द्वेष

जेव्हा तुमच्या मनात तुमच्या जोडीदाराबद्दल तिरस्कार आणि तिरस्काराच्या भावना निर्माण होऊ लागतात, तेव्हा समजून घ्या की आता हे नाते जास्त काळ टिकणार नाही. द्वेषाच्या आडून टोमणे मारणे, नक्कल करणे, नावाने हाक मारणे असे अनेक प्रकार घडतात, ज्यामुळे समोरची व्यक्ती महत्वहीन वाटते. अशा प्रकारची वागणूक नातेसंबंधांच्या मुळांना दुखावते.

बचावाची सवय

जोडीदाराला दोष देऊन स्वतःला वाचवण्याची वृत्ती लवकरच नातेसंबंध संपुष्टात येण्याचे कारण बनते. पती-पत्नीने प्रत्येक परिस्थितीत एकमेकांना सहकार्य करणे अपेक्षित आहे. पण जेव्हा ते एकमेकांच्या विरोधात उभे राहू लागतात तेव्हा त्यांचे नाते कोणीही वाचवू शकत नाही.

संप्रेषण अंतर

जेव्हा एखादी व्यक्ती आपल्या जोडीदाराबद्दल उदासीनतेची चादर धारण करते, संवाद संपवते आणि त्याच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष करू लागते, तेव्हा दोघांमधील ही भिंत नात्यातील वास्तविक जीवन देखील संपवते.

आणखी काही कारण

क्वालिटी टाइम : इन्स्टिट्यूट फॉर सोशल अँड इकॉनॉमिक चेंज, बंगळुरूने केलेल्या संशोधनानुसार, पती-पत्नीच्या विभक्त होण्याचे मुख्य कारण म्हणजे दुहेरी करिअर जोडप्यांची (नवरा आणि पत्नी दोघेही काम करतात) वाढती संख्या आहे. या संशोधनात असे आढळून आले आहे की 53% स्त्रिया त्यांच्या पतींसोबत भांडतात कारण त्यांचे पती त्यांच्यासोबत दर्जेदार वेळ घालवत नाहीत, तर 31.7% पुरुष त्यांच्या नोकरदार पत्नींबद्दल तक्रार करतात की त्यांना कुटुंबासाठी वेळ मिळत नाही.

सोशल मीडिया : यूएसमध्ये नुकत्याच करण्यात आलेल्या एका अभ्यासात असे दिसून आले आहे की सोशल मीडियामध्ये अधिक वेळ घालवण्याची प्रवृत्ती आणि घटस्फोटाचे प्रमाण यांचा परस्पर संबंध आहे. एखादी व्यक्ती सोशल मीडियावर जितकी जास्त सक्रिय असेल तितका कुटुंब तुटण्याचा धोका जास्त असतो.

याची मुख्यतः २ कारणे असू शकतात. पहिली गोष्ट म्हणजे सोशल मीडियावर वावरणारी व्यक्ती आपल्या पत्नीला कमी वेळ देते. नवीन मित्र बनवण्यासाठी आणि लाइक्स आणि टिप्पण्या मिळवण्यासाठी तो सर्व वेळ घालवतो. दुसरे म्हणजे, अशा व्यक्तीचे एक्स्ट्रा मॅरिटल अफेअर्स असण्याची शक्यता वाढते. सोशल मीडियावर मैत्री स्वीकारणे आणि पुढे नेणे खूप सोपे आहे.

नातेसंबंधांवर धर्माचा प्रभाव

सामान्यत: नात्यात कधी कधी आंबटपणा येतो तर कधी गोडवा येतो. पण याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही तुमच्या चुकांकडे दुर्लक्ष करा आणि उपायांसाठी पुरोहितांकडे धाव घ्या. पांडेपुजारी पती-पत्नीच्या नात्याचे सात जन्मांचे बंधन असे वर्णन करतात. नातं वाचवण्यासाठी तो नेहमी त्या स्त्रीला शिकवतो की ती दाबत आहे, आवाज उठवत नाही.

किंबहुना ती व्यक्ती सात जन्माच्या फेऱ्यात अडकून राहावी आणि घरातील समस्या टाळण्यासाठी विविध धार्मिक विधी आणि कार्यात पाण्यासारखा पैसा खर्च करत राहावे, हा धर्मगुरूंचा हेतू आहे.

महिला अधिक भावनिक असतात. जटप दानधर्मावर विश्वास ठेवतात. याचाच फायदा घेऊन धर्मगुरू त्यांना प्रसादाचा लाभ मिळत राहावा यासाठी सर्व करून घेतात. अलिकडेच एका घरातील महिलेने त्रास टाळण्यासाठी तांत्रिकाचा दरवाजा ठोठावल्याने एक कुटुंब उद्ध्वस्त झाले.

25 मे रोजी दिल्लीतील पालम भागात एका मुलाने आईची निर्घृण हत्या केली. ६३ वर्षीय आई म्हणजेच प्रेमलता आपल्या सुनेसोबत राहत होती. प्रत्येक छोट्या-छोट्या समस्येचे निराकरण करण्यासाठी ती तांत्रिक आणि ज्योतिषांकडे जात असे. घरातील दैनंदिन वाद मिटवण्यासाठी ती तांत्रिकाकडेही गेली आणि त्यानंतर तिने घरी दिलेले उपाय करून पाहण्यास सुरुवात केली. हे सर्व पाहून सुनेला आपण जटूटोना करतोय असे वाटल्याने तिने हा प्रकार आपल्या पतीला सांगितला. त्यानंतर या प्रकरणावरून घरात जोरदार भांडण झाले आणि मुलाने भाजी कापताना आईवर चाकूने हल्ला केला.

संबंध मजबूत करा

नाती बांधणे खूप सोपे आहे पण ते टिकवणे अवघड आहे. जॉन गॉटमन यांच्या मते, नाते मजबूत करण्यासाठी जोडप्यांनी या गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत :

लव्ह मॅपचा पाया : लव्ह मॅप हा मानवी मेंदूचा एक भाग आहे जिथे एखादी व्यक्ती आपल्या आयुष्याच्या जोडीदाराशी संबंधित सर्व प्रकारची माहिती जसे की त्याचे त्रास, आशा, स्वप्ने आणि इतर महत्त्वाच्या तथ्ये आणि भावना गोळा करते. गॉटमॅनच्या मते, जोडपे एकमेकांबद्दलची समज, आपुलकी आणि प्रेम दर्शविण्यासाठी प्रेम नकाशाचा वापर करू शकतात.

नेहमी साथ द्या : तुमच्या जोडीदाराच्या आयुष्याशी संबंधित प्रत्येक लहान-मोठ्या प्रसंगी त्याच्यासोबत उभे रहा. त्याच्या प्रत्येक दुःखात उत्साहाने आणि प्रेमाने सहभागी व्हा.

महत्त्व स्वीकारा : कोणताही निर्णय घेताना किंवा कोणतेही महत्त्वाचे काम करताना जोडीदाराला विसरू नका. त्याची संमती नक्की घ्या.

तणाव दूर करा : पती-पत्नीमधील तणाव जास्त काळ टिकू नये, जर तुमचा जोडीदार तुमच्याबद्दल एखाद्या गोष्टीने दुखावला असेल तर नक्कीच गोड बोला. एकमेकांशी एकरूप व्हा. तडजोड करायला शिका.

अंतर वाढू देऊ नका : अनेक वेळा पती-पत्नीमधील वाद इतका खोल जातो की जवळ येण्याचे सर्व मार्ग बंद होतात. जोडीदाराला नाकारल्यासारखे वाटते. दोघेही याबद्दल बोलतात पण कोणताही सकारात्मक तोडगा काढू शकत नाहीत. प्रत्येक वादानंतर ते अधिक निराश होतात.

गॉटमन म्हणतो की अशी संधी कधीही येऊ देऊ नका. पती-पत्नीमधील वाद वाढतात कारण त्यांच्या संवादात गोडवा, उत्साह आणि आसक्तीचा अभाव असतो. त्यांना तडजोड करायची नाही. यामुळे ते भावनिकदृष्ट्याही एकमेकांपासून दूर जातात. हे अंतर कितीही वाढले तरी वादाच्या मुळाशी काय आहे आणि त्यावर मात कशी करायची हे जोडप्याने शोधले पाहिजे.

जोडीदाराला चांगले वाटू द्या : पती-पत्नीने आपल्या जोडीदाराला काय आवडते, कशामुळे आनंद होतो याची काळजी घेतली पाहिजे. तुमच्या जोडीदारासोबतच्या आनंदाच्या क्षणांचा वेळोवेळी उल्लेख करा जेणेकरून तुम्हाला तेच प्रेम पुन्हा अनुभवता येईल.

तुमच्या जोडीदाराचा आदर करा

जर तुम्हाला तुमचे वैवाहिक जीवन यशस्वी करायचे असेल तर तुम्हाला तुमच्या जोडीदाराचा आदर करावा लागेल. यासाठी तुम्ही तुमच्या जोडीदाराला हे भासवायला हवे की तुम्ही त्याला तुमच्या बरोबरीचे समजता आणि तुम्ही कोणताही निर्णय त्याच्या भावना लक्षात घेऊन घ्या. तुम्ही तुमच्या जोडीदाराच्या गोपनीयतेचाही आदर केला पाहिजे.

तुम्ही तुमच्या जोडीदाराशी दयाळूपणे, प्रेमाने आणि हुशारीने वागले पाहिजे. जर तुमचा दिवस वाईट गेला असेल आणि ज्याची सावली तुम्हाला तुमच्या आयुष्यावर स्पष्टपणे दिसत असेल, तर तुमच्या जोडीदाराची माफी मागण्यासाठी पुढाकार घ्या. तुम्ही त्यांच्याशी लग्न केले आहे म्हणून तुम्ही त्यांच्याशी किती वाईट वागू शकता याचा विचार करण्याऐवजी जोडीदाराचा आदर करा.

चांगल्या नात्यासाठी आवश्यक गोष्टी

यशस्वी नात्यासाठी काय करावे, ज्यामुळे तुमच्या जोडीदारासोबतचे वैवाहिक जीवन सुखकर होईल, आम्हाला कळवा :

विश्वास : तुम्ही तुमच्या जोडीदारावर किती विश्वास ठेवू शकता, तो त्याच्या शब्दांवर किती विश्वास ठेवतो, अशा गोष्टी नात्याचे भविष्य ठरवतात.

डेव्ह : लेखक रोनाल्ड अॅडलर यांनी 4 प्रकारच्या संलग्नकांचा उल्लेख केला आहे ज्याद्वारे आपण आपल्या जोडीदाराशी जोडलेले आहोत. पहिला शारीरिक, दुसरा भावनिक, तिसरा बौद्धिक आणि चौथा सामायिक क्रियाकलाप.

उत्स्फूर्तता : नात्यात उत्स्फूर्तता असणे महत्त्वाचे आहे. स्वतःसाठी विचार करा की जेव्हा तुम्ही तुमच्या जोडीदारासोबत असता तेव्हा तुमची पिठात स्वतः बाहेर येते का? तुमच्या जोडीदारासोबत राहणे तुम्हाला आरामदायक वाटते का? तसे असल्यास, केवळ तुमचे नाते दीर्घकाळ टिकेल.

आदर : जॉन गॉटमन यांनी 20 वर्षांच्या अभ्यासानंतर असा निष्कर्ष काढला की घटस्फोटाचे सर्वात महत्त्वाचे कारण म्हणजे एकमेकांबद्दल आदर नसणे.

एकमेकांचा आदर करण्याऐवजी जेव्हा नकारात्मक भावना, टीकात्मक दृष्टिकोन आणि व्यंग मनात निर्माण होतात, तेव्हा समजून घ्या की नातेसंबंधाचा अंत जवळ आला आहे. संप्रेषण अभ्यासात, याला ‘व्यक्तीसाठी कठीण आणि समस्येवर मऊ’ असे म्हणतात.

प्रकरण वाढवू नका : प्रत्येक घरात भांडणे होतात, परंतु त्यांना जास्त काळ खेचू देऊ नका. मारामारीच्या वेळी काही लोक वेड्यासारखे ओरडतात. अशा परिस्थितीत महत्त्वाच्या गोष्टी दुय्यम ठरतात आणि जोडपे निरर्थक गोष्टींमध्ये अडकतात. भावनिकदृष्ट्या, त्यांचे नाते पूर्णपणे मूळ बनते.

तुमच्या मनाशी जवळीक साधा तरच समस्या दूर होईल आणि तुमचे नाते पूर्ववत होईल आणि तुम्ही तुमच्या जोडीदाराला पूर्णपणे माफ करू शकाल.

अडचणीत एकत्र : यशस्वी आणि दीर्घ नातेसंबंधासाठी, अडचणीच्या वेळी जीवन साथीदाराच्या पाठीशी उभे राहणे आवश्यक आहे. त्याला तुमच्या खांद्याला आधार द्या. आर्थिक आव्हाने असोत किंवा शारीरिक, चांगल्या आणि वाईट काळात एकमेकांच्या जवळ राहणे महत्त्वाचे असते.

आर्थिक निर्णयांवर सहमत : एका अभ्यासानुसार, आठवड्यातून एकदा आर्थिक निर्णयांवर एकमेकांशी असहमत दर्शवणारे पती-पत्नी यांच्यात घटस्फोटाची शक्यता 30% वाढते.

आयुष्य असे बनवा

पती-पत्नीच्या आनंदात परस्पर संबंध महत्त्वाची भूमिका बजावतात. 30% पेक्षा जास्त नवीन विवाह घटस्फोटात संपुष्टात येऊ लागले आहेत. घटस्फोटाचा धोका कमी करण्यासाठी, समस्या टाळण्यासाठी आणि निरोगी नातेसंबंध राखण्यासाठी अनेक पावले उचलली जाऊ शकतात:

पती-पत्नीमधील भावनिक वियोगामुळे ब्रेकअप किंवा घटस्फोट होतो. अशा परिस्थितीत, आपल्या जोडीदाराच्या भावना चांगल्या प्रकारे समजून घेणे, त्याचा दृष्टिकोन ऐकणे आणि त्याला हसवण्याचा प्रयत्न करणे महत्वाचे आहे.

संशोधकांना असे आढळले आहे की समर्पण पातळी, व्यक्तिमत्त्व वैशिष्ट्ये किंवा तणावपूर्ण जीवनातील घटनांपेक्षा एखाद्या व्यक्तीचा संवाद कसा असतो हे अधिक महत्त्वाचे असते, जे सुखी विवाहित जोडप्याच्या संभाव्यतेचा अंदाज लावतात.

तरीही वाढतोय ट्रेंड घटस्फोटाचा

* मोनिका अग्रवाल

लग्न झाल्यापासून नेहा पती रॉकीला इतर कुणासोबत कुठेही जाऊ देत नसे. रॉकीने कुणाशीही बोललेले तिला आवडत नसे. ती नाराज होत असे. माझ्यावर संशय का घेतेस, असे रॉकीने विचारल्यावर माझे तुझ्यावर खूप प्रेम आहे असे ती हळवी होऊन सांगत असे.

काही कालावधी लोटल्यानंतर तर अशी परिस्थिती निर्माण झाली की नेहा रोज दर दहा मिनिटांनी रॉकीच्या ऑफिसमध्ये फोन करून तो काय करतोय याची विचारपूस करू लागली. कधी घरी येताना माझ्यासाठी माझ्या आवडीचे काहीतरी खरेदी करून आण, असे सांगू लागली. मात्र जेव्हा तो तिच्यासाठी काहीतरी खरेदी करून आणत असे तेव्हा तुझ्यासोबत खरेदीसाठी कोण गेली होती, असे ती संशयाने विचारत असे. काही दिवसांनंतर तर ती सर्व काम सोडून रॉकी काय करतोय, कुठे जातोय, याच्यावरच बारकाईने लक्ष ठेवू लागली. तिच्या अशा संशयी वृत्तीमुळे रॉकीसोबतच त्याचे कुटुंबही त्रासून गेले.

रॉकीचे कामातील लक्ष उडाले. त्याने चांगला जम बसवलेल्या व्यवसायालाही याची आर्थिक झळ बसली. तो आपल्या मित्र परिवारापासून दूर होत गेला होता. नेहाच्या अशा संशयी वागण्यामुळे रॉकी घराबोहर जाऊन नातेवाईकांनाही भेटू शकत नव्हता. संशय आणि होणारे वाद यामुळे दोन कुटुंबातील प्रेमळ नात्याची वीण उसवत गेली. रॉकीने नेहाला सोडून दिले. हे कसले प्रेम जे नेहाच्या अतिसंवेदनशील स्वभावामुळे संशयाच्या अग्निकुंडात स्वाहा झाले आणि जन्मोजन्मासाठी बांधलेली लग्नगाठ कायमची सुटली.

नव्या नात्यातील गुंता

संशोधनानुसार जेव्हा दोन जीव एकत्र येऊन नव्या नात्याची सुरुवात करतात, तेव्हा प्रारंभी एकमेकांना समजून घेण्यात त्यांना बरीच कसरत करावी लागते. यात अपयश आले तर भविष्यात घटस्फोटाची शक्यता निर्माण होते. मात्र, अनेक वर्षे एकत्र संसार केल्यानंतर वाढत्या वयात घटस्फोट घेणे मनाला पटत नाही.

मनमिळावू स्वभावाचा राघव हा एका मल्टिनॅशनल कंपनीत उच्च पदावर कार्यरत होता. घरी त्याच्या लग्नाची बोलणी सुरू झाली, तेव्हा मंजिरी त्याला तितकीशी आवडली नव्हती. मात्र घरच्यांच्या आनंदासाठी त्याने लग्नाला होकार दिला. घरच्यांनी त्याच्यासाठी देखणी, कुटुंबवत्सल मुलगी पसंत केली होती जेणेकरून ती राघवच्या प्रत्येक सुख-दु:खात त्याला प्रेमळ साथ देईल.

मंजिरीला इतरांशी बोलायला आवडत असे. मात्र राघवने इतर कुणाला भेटलेले, बोललेले तिला खटकत असे. राघव हसला तर एवढया मोठयाने का हसतोस, असे विचारायची. त्याची सहज एखाद्या मुलीशी नजरानजर झाली तरी त्या मुलीला पाहून तू लाळ का घोटतोस, असे विचारायची.

राघव मित्रांसोबत गेला की थोडयाच वेळात मंजिरी त्याला फोन करायची. की गप्पा मारून आणि चहाचे घोट घेऊन समाधान झाले नाही, म्हणून अजून घरी आला नाहीस का?

राघव घरी आल्यानंतर ती त्याच्याशी भांडायची. या रोजच्या भांडणाला कंटाळून अखेर राघवने मित्र, नातेवाईकांना भेटणे, त्यांच्याशी बोलणे सोडून दिले. घरून कामावर जायचा आणि आल्यावर खोलीत डांबून घ्यायचा. मंजिरी तासन्तास टीव्ही पाहण्यात मग्न असायची. हळूहळू राघव दारूच्या आहारी गेला. पण तरीही मंजिरी त्याला साथ द्यायची सोडून त्याला सुनवायची की तू नाटक करतोस. मित्रांना भेटण्यासाठी बहाणा बनवतोस.

एके दिवशी तर हद्दच झाली. कुटुंबातील सर्वजण गप्पा मारत बसले होते. तेव्हा मंजिरी घरात हिट मारू लागली. हे पाहताच राघव ओरडला आणि म्हणाला काय मूर्ख बाई आहे, सर्वांचा जीव घेणार आहेस का? तिच्यावर मात्र त्याच्या बोलण्याचा काहीच परिणाम झाला नाही.

राघवने मंजिरीचा स्वभाव बदलण्याचा बराच प्रयत्न केला. शेवटी काहीच पर्याय न उरल्याने तिच्याशी बोलणे बंद केले. त्याला आता तिच्यासोबत संसार करायचा नव्हता. पण समाज काय म्हणेल? मूल झाल्यावर सर्व ठीक होईल, अशी दरवेळेस आईवडील त्याची समजूत काढत असत.

दिवस कसेबसे जात होते. पाहता पाहता लग्नालाही बरीच वर्षे झाली. मुले झाली. मात्र कालौघात परिस्थिती अधिकच बिघडली. स्वत:चा स्वभाव बदलण्याचा किंवा कुटुंबाचे मन जिंकण्याचा प्रयत्न मंजिरीने कधीच केला नाही. ती कधी सासूला दोष द्यायची तर कधी सासऱ्यांना शिव्या घालायची. एवढेच नव्हे तर मुलांनाही मारायची. एखाद्या नातेवाईक महिलेने तिची समजूत काढण्याचा प्रयत्न केला तर राघवसोबत तिचे अनैतिक संबंध आहेत, असा आरोप करत तिच्याच चारिर्त्यावर संशय घ्यायची.

परिस्थिती हळूहळू इतकी चिघळली की यातून बाहेर पडण्याचा कोणताच मार्ग दिसेनासा झाला. मंजिरीच्या माहेरचेही तिला समजावण्याऐवजी तिच्या सासरच्या मंडळींनाच दोष देत. हार मानून मुलींच्यी आणि बहिणींच्या सल्ल्याने राघव मंजिरीला कायमचे तिच्या माहेरी सोडून आला. आता दोघेही न्यायालयाचे उंबरठे झिजवत आहेत. एकमेकांवर आरोप-प्रत्यारोप करत आहेत.

कुटुंब न्यायालयात समुपदेशकाने त्यांच्या मुलींना (यातील एकीचे लग्न झाले आहे) जेव्हा तुम्हाला नेमके काय वाटते, असे विचारले त्यावेळी आईने कधीच घरी परत येऊ नये. तिने वडिलांना समजून घेण्याचा प्रयत्न कधीच केला नाही. ती गेल्यापासून घरात शांतता आहे, असे त्यांनी सांगितले.

आता या परिस्थितीचे कारण काय? एका सर्वेक्षणातील अहवालात यासंदर्भात आश्चर्यचकीत करणाऱ्या काही गोष्टी समोर आल्या आहेत. घटस्फोट घेण्यामागील एक कारण म्हणजे लहरी, सनकी स्वभाव. मग ती गरजेपेक्षा अति प्रेमाची सनक असो किंवा अति रागाची, ती वाईटच. प्रत्यक्षात जोडीदारापैकी एक जेव्हा दुसऱ्यावर प्रेम करतो त्यावेळी त्याच्याकडूनही त्याला त्याच निखळ प्रेमाची अपेक्षा असते. हे प्रेम त्याला मिळाले नाही तर मात्र नाते अडचणीत येते. अहवालानुसार अशी स्थिती दोघांसाठीही घातक असते. कारण आपल्यात काहीच कमतरता नाही, आपला जोडीदारच आपल्याशी जुळवून घेत नाही असे एकाला वाटत असते तर, आपण लग्न करून उगाचच फसलो असे दुसऱ्याला वाटत असते. अशावेळी दोघेही काहीतरी नव्याचा शोध घेऊ लागतात.

वय झाल्यानंतर घटस्फोट कशासाठी?

प्रसिद्ध लेखक कोएलो यांचे असे म्हणणे आहे की जर निरोप घेण्याचे धाडस नसेल तर जीवन आपली झोळी संधींनी भरूनही ते आपल्याला कधीच आनंदी ठेवू शकत नाही. त्यांचे हे म्हणणे घटस्फोटितांना तंतोतंत लागू होते.

भारतासारख्या देशात गेल्या १२ वर्षांत घटस्फोटांचेप्रमाण दुपटीने वाढले आहे. अखेरीस परिपक्व किंवा उतार वयात घटस्फोट घेण्याचे नेमके कारण काय?

लेखक जेनिफरचं म्हणणं आहे, ‘घटस्फोटाचा अर्थ म्हणजे जीवनाचा अंत नाही. वैवाहिक जीवन जगताना सतत समस्यांचा सामना करावा लागत असेल तर अशा वैवाहिक जीवन जगण्याला काय अर्थ आहे? घटस्फोट घेतला म्हणून कोणाचे जीवन संपत नाही. आरोग्य तर तेव्हा बिघडते जेव्हा आपण अपयशी वैवाहिक जीवन नाईलाजाने जगत असतो.’

२५ वर्षांच्या संसारानंतर घटस्फोटाच्या दिशेने

संसारातील २५ वर्षांनंतर जोडीदाराशी विभक्त झाल्यावर कोणतीही जबाबदारी सतावत नाही. लग्न करून त्यांच्या मुलांनी संसार थाटलेला असतो. आपल्या मर्जीनुसार जीवन जगण्याची त्यांची वेळ त्यांची असते. जोडीदाराची कटकट नसते. प्रत्येक क्षण निश्चिंतपणे जगता येतो आणि याच क्षणांची प्रदीर्घ काळ वाट पाहणारे उतार वयातही कुठलाही संकोच न बाळगता घटस्फोट घेतात.

कुटुंब न्यायालयाचे समुपदेशक सिन्हांचं म्हणणं आहे की नातेसंबंधात कटूता निर्माण झाली आणि नाते चिघळू लागले की अशावेळी विलग होणे अधिक योग्य ठरते. त्यांच्या मते त्यांचा एक मित्र आणि त्याची दोन मुलं आहेत. मात्र पतीपत्नी विलग राहत असूनही कोणतेही वादंग न करता मुलांचं पालनपोषण उत्तमरित्या करत आहेत. मुलंही खुश आहेत.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें