कथा * पूनम अहमद
एके दिवशी विनय मुंबईतल्या त्याच्या कार्यालयातून परतला तेव्हा त्याच्या आनंदाला पारावार उरला नव्हता. पत्नी रिनाने त्याला यामागचे कारण विचारले असता तो उत्साही स्वरात म्हणाला, ‘‘मला सर्वोत्कृष्ट कर्मचाऱ्याचा पुरस्कार मिळाला आहे, मला तुमच्यासोबत फ्रान्समधील मुख्य कार्यालयात जाण्याची संधी मिळाली आहे. फक्त एकच अडचण आहे ती म्हणजे राहुलला आपण आपल्यासोबत नेऊ शकत नाही.’’
रिनाला अत्यानंद झाला, पण अडचण ऐकून तिचा उत्साह मावळला, ‘‘आता काय करायचे, काहीही झाले तरी ही संधी मला सोडायची नाही.’’
‘‘राहुलला तुझ्या आईवडिलांकडे ठेवूया. तेही इथे मुंबईतच तर आहेत.’’
‘‘नाही विनय, आई आजारी आहे. ती राहुलला सांभाळू शकत नाही. भाऊ, वहिनी दोघेही कामाला आहेत. त्यामुळे त्याला तिथे सोडू शकत नाही, पण आणखी एक मार्ग आहे. दिवाळीसाठी लखनऊहून तुझ्या आईवडिलांना बोलावून घे, ते इथेच राहिले तर राहुलचा वेळ आजूबाजूच्या मुलांसोबत खेळण्यात चांगला जाईल. कंपनी मोफत पाठवत आहे, तर ही संधी सोडणे मूर्खपणाचे ठरेल. यावेळची दिवाळी फ्रान्समध्ये. मी तर कल्पनाच करू शकत नाही. किती छान ना? आताच आईवडिलांशी बोल. त्यांना यायला सांग.’’
विनयने फोनवर सर्व काही वडील गौतम यांना सांगितले. ‘‘बघू,’’ एवढेच ते म्हणाले.
विनय रागाने म्हणाला, ‘‘यात बघण्यासारखे काय आहे? राहुलला फक्त तुमच्यासोबत सोडून आम्ही जाऊ शकतो.’’
गौतम यांनी फोन ठेवला आणि सर्व पत्नी सुधाला सांगितले. दोघेही एकमेकांकडे बघून हसले.
विनयची सर्व तयारी जवळपास वाया गेली. आईवडील न सांगता कुठेतरी गेले होते, याची चिंता होतीच, पण त्याहून अधिक दु:ख म्हणजे परदेशात जाण्याची संधी हातची गेली होती. आईवडील आहेत तरी कुठे? हे समजू शकत नसल्याने मुंबईत राहणारी बहीणही काळजीत होती. विनय पोलीस ठाण्यात तक्रार नोंदवण्याच्या विचारात होता.
खरंतर विनयला दिवाळीच्या ३ दिवस आधी निघायचे होते. गेल्या काही दिवसांपासून तो त्याच तयारीत मग्न होता. वडिलांना यायला सांगूनही त्यांनी पुन्हा फोन केला नव्हता. रिना म्हणाली, ‘‘ते कधी येणार, हे फोन करून विचारा, आपल्याला जायला फक्त २ दिवस बाकी आहेत.’’
विनयने वडिलांना फोन लावला. फोन बंद होता. त्याने आईला फोन लावला, तोही बंद होता. तो पुन्हा पुन्हा प्रयत्न करत राहिला, मात्र दोघांचे फोन बंदच होते.
तो अस्वस्थ झाला. रिनाही घाबरून म्हणाली, ‘‘लवकर शोध घ्या. आपली जायची वेळ झाली आहे. सर्व तयारी पूर्ण झाली आहे.’’
विनय म्हणाला, ‘‘मी ताईला विचारतो.’’
माया म्हणाली, ‘‘आठवडा होऊन गेला, त्यांच्याशी बोलणे झालेले नाही.’’
आता विनय आणि माया पुन्हा पुन्हा फोन लावत राहिले. आई-वडिलांच्या शेजारी राहणाऱ्या कोणाचाही नंबर दोघांकडेही नव्हता.
दिवाळी आली आणि गेली. विनय किंवा रिना दोघेही परदेशात जाऊ शकले नाहीत, पुरस्कार घेण्यासाठी आणखी ३ जण त्यांच्या पत्नीसोबत गेले. त्यामुळे रिना संतापली, तिच्या अशा वागण्यामुळे विनयचे जगणे कठीण झाले. विनयला गंभीर आजाराचे कारण सांगून सुट्टी घ्यावी लागली.
दुसरीकडे, काही दिवसांपासून विनयचा फोन येण्यापूर्वी लखनऊमध्ये विनयचे आईवडील सुधा आणि गौतम नाराज होते की, विनय नातवासोबत दिवाळी साजरी करण्यासाठी कधी यायचे, याबद्दल अजून काहीच कसे बोलला नाही.
‘‘विनयने अद्याप सांगितले नाही की, तो इथे लखनऊला येईल की आपल्याला मुंबईला बोलावेल, त्याला आपले तिकीटही काढावे लागेल ना?’’ विनयची आई सुधा म्हणाल्या.
गौतम एक दीर्घ उसासा टाकत म्हणाले, ‘‘त्याला येथे यायचे नाही आणि आपल्याला बोलवायचेही नाही. अजूनही तू तुझ्या मुलाला ओळखले नाहीस, की मग तुला सत्याला सामोरे जावेसे वाटत नाही? ५ वर्षांपासून तो त्याची सर्व कर्तव्ये विसरून स्वत:च्याच विश्वात मग्न आहे. तू तुझ्या मुलाचा विचार करणे सोडून दे. आता आपण दोघेच एकमेकांचा आधार आहोत, दुसरे कोणी नाही.’’
‘‘हो, तुमचे बरोबर आहे. मालाला विचारू का? ती दिवाळीला आली तर निदान घरात थोडासा तरी आनंद येईल.’’
‘‘स्वत:चे समाधान करून घेण्यासाठी विचार, पण ती येणार नाही हे मला माहीत आहे. तिला स्वत:चा संसार आहे, ती नोकरी करते, तिला इथे यायला वेळ आहे कुठे? शिवाय मुंबईहून इथे लखनऊला आल्यानंतर तिच्या मुलांना कंटाळा येतो. मागच्या वेळी बघितले नाहीस का, त्यांना सांभाळताना तुझ्या नाकीनऊ आले होते.
‘‘सुधा, मुलगा असो किंवा मुलगी, दोघेही आपापल्या जगात मग्न आहेत. कधीतरी तू त्यांच्याशी फोनवर जे काही बोलशील, त्यातच आनंदी राहा. मी आहे तुझ्यासाठी, तुझ्यासोबत. कधीतरी त्या वृद्धांचाही विचार कर जे पूर्णपणे एकटे पडले आहेत. संपूर्ण आयुष्यभर त्यांनी फक्त कष्टच केले. आता या विषयावर बोलून रक्त आटवावेसे वाटत नाही. कोणाकडून काहीही अपेक्षा न ठेवता आयुष्याचा हा शेवटचा टप्पा आनंदाने, शांततेने जगूया.’’
तेवढयात शेजारचे रजत दाम्पत्य, ज्यांच्याशी त्यांची जुनी ओळख होती, ते आले. रजत आणि गौतम एकाचवेळी निवृत्त झाले होते. आता रिकामा वेळ ते एकत्र घालवायचे, एकत्र हिंडायचे. त्यांची दोन्ही मुले परदेशात नोकरी करत होती. रजतची पत्नी मंजू यांनी विचारले, ‘‘तुम्ही नाश्ता केला का?’’
सुधा म्हणाल्या, ‘‘नाही, मी अजून काही बनवलेले नाही.’’
‘‘खूप छान, मलाही काही बनवावेसे वाटले नाही. चला बाहेर फिरायला जाऊ, येताना बाहेरच नाश्ता करू.’’
सुधा हसल्या, ‘‘सकाळी, सकाळी?’’
‘‘हो, नाश्ता सकाळीच केला जातो ना?’’ मंजू यांच्या या विनोदावर चौघेही हसले आणि फिरायला निघाले. सकाळचे ९ वाजले होते. चौघेही एका उद्यानात फिरत राहिले. येताना एका ठिकाणी थांबून त्यांनी नाश्ता केला. मौजमजा, सुखदु:खाच्या गप्पा मारून सुधा घरी आल्या, तोपर्यंत त्यांचे मन अगदी हलके झाले होते.
गौतम आणि सुधा पुन्हा त्यांच्या रोजच्या कामात व्यस्त झाले. गौतम एका खासगी कंपनीच्या व्यवस्थापकीय संचालक या पदावरून निवृत्त झाले होते. त्यांची आर्थिक परिस्थिती चांगली होती. आपल्या पत्नीला भावनाविवश होऊन दु:खी झालेले पाहून त्यांचेही मन दु:खी होत असे, पण ही घरोघरींची व्यथा होती. त्यांना माहीत होते की, सणासुदीला सुधाला मुले सोबत हवी असतात. रोज संध्याकाळी दोघे १-२ तासांसाठी सोसायटीच्या क्लब हाऊसमध्ये जायचे. त्यांच्या वयाच्या १२-१३ लोकांचा ग्रुप होता. त्यांच्यासोबत वेळ चांगला जायचा. कोणाला काही गरज लागल्यास संपूर्ण ग्रुप धावून जायचा. सर्वांचीच परिस्थिती एकसारखी होती.
जवळपास एकसारखाच दिनक्रम आणि एकसारखीच विचारसरणी होती. आता तर हा ग्रुप एखाद्या कुटुंबासारखा झाला होता. राजीव रंजन अनेकदा सांगायचे की, ‘‘कोण म्हणते आपण एकटे आहोत? बघा, आपले किती मोठे कुटुंब आहे.’’
गप्पांच्या ओघात त्या सर्वांनी बाहेर फिरायला जायची योजना आखली. तिकिटांचे आरक्षण केले. बॅगा भरून झाल्या. व्हिजा काढण्यात आला. दिवाळीतील एकटेपणाचे शल्य आता पळून गेले होते.
दिवाळीच्या ७व्या दिवशी पुन्हा एकदा विनयने वडिलांना फोन लावून पाहिला. बेल वाजली. विनयला आश्चर्य वाटले. गौतम यांनी फोन उचलताच विनयने प्रश्न, टोमण्यांचा भडिमार सुरू केला, गौतम यांनी शांतपणे उत्तर दिले. आम्ही सर्व १० दिवसांसाठी ऑस्ट्रेलियाला गेलो होतो.
विनयला हे ऐकून धक्का बसला. ‘‘काय? कसे? कोणासोबत?’’
‘‘आमच्या सोसायटीच्या ग्रुपसोबत.’’
‘‘पण तुम्ही मला सांगायला हवे होते ना? माझे बाहेर जायचे सर्व नियोजन फसले. तुम्हाला जायची काय गरज होती?’’
‘‘तुम्ही तुमच्या जगण्याची पद्धत बदलली पाहिजे, असे तूच सांगायचास ना? आपण आपल्या जीवनाचा आनंद घेतला पाहिजे, हो ना? शिवाय तू कुठे आमचा विचार करून आम्हाला बोलावत होतास? तो तुझा स्वार्थ होता.’’
विनयला मुस्कटात मारल्यासारखे झाले. तो फोन बंद करून डोकं धरून तसाच बसून राहिला. दिवाळीचा हा धमाका जबरदस्त होता.
