* प्रतिभा अग्निहोत्री
माहेरी कुटुंबाची आवडती आणि आपल्या स्वत:च्या पद्धतीने जीवन जगणारी, लग्नानंतर जेव्हा सासरी येते, तेव्हा तिच्या खांद्यावर नवीन घर-कुटूंबाची जबाबदारी तर येतेच, शिवाय तिच्या नवीन कौटुंबिक जीवनात प्रवेश करतात सासू-सासरे, नंणद-दीर यासारखे अनेक नवे संबंध. ही सर्व नाती जपणे आणि त्यांची प्रतिष्ठा राखणे हे नवविवाहित मुलीसाठी खूप मोठे आव्हान असते.
नंणद भलेही वयाने मोठी असो किंवा छोटी, सर्वांची लाडकी तर असतेच, तसेच कुटुंबात तिचे वेगळे आणि महत्वाचे स्थान असते. ज्या भावावर आतापर्यंत फक्त बहिणीचा हक्क होता, वहिनीच्या आगमनाने तोच अधिकार तिला आपल्या हातातून निसटताना दिसू लागतो, कारण आता त्या भावाच्या जीवनात भावजयीचे स्थान अधिक महत्वाचे बनले असते.
नवीन सदस्या म्हणून कुटुंबात प्रवेश करणारी वहिनी नणंदेच्या डोळयात खटकू लागते. बऱ्याच वेळा नणंद वहिनीला तिचा प्रतिस्पर्धी समजू लागते आणि नंतर तिच्या कडवट वागण्याने भाऊ-भावजयीचे आयुष्य नरक बनवते.
अनावश्यक हस्तक्षेप
एका शाळेची मुख्याध्यापिका असलेल्या लीला गुप्ता सांगतात, ‘‘माझी एकुलती एक नणंद कुटुंबात खूप लाडकी होती. लग्न झाल्यावरही ती तिच्या सासरहून माहेरचे संचालन करत असे. जेव्हा-जेव्हा ती माहेरी येई तेव्हा-तेव्हा माझे सासू-सासरे तिची भाषा बोलू लागायचे. मी भले कितीही आवडीने स्वत:साठी किंवा घरासाठी एखादी वस्तू किंवा कापडं आणलं असलं तरी जर ते नंणदला आवडलं तर ते तिचे व्हायचं. एवढेच काय तर माझ्या वाढदिवशी माझ्या नवऱ्याने माझ्यासाठी आणलेली भेटही तिला आवडली असेल तर ती देखील तिची होई.
‘‘जेव्हा माझी मुले मोठी झाली, तेव्हा त्यांनी या प्रकारच्या वर्तनास विरोध करण्यास सुरवात केली. यापूर्वी नेहमीच सार्वजनिकरित्या माझ्या इच्छेचा गळा दाबला गेला आणि मला दु:खही व्यक्त करता आले नाही. जरी मी कधी बोलण्याचा किंवा विरोध करण्याचा प्रयत्न केला तरी माझ्या सासू-सासऱ्यांबरोबरच पतीसुद्धा रुसून बसले.’’
रुक्ष व्यवहार
आपल्या लग्नानंतरची १० वर्षे आठवत असताना अरुणाचे हृदय दु:खी होते. ती म्हणते ‘‘माझ्या दोन नणंदा आहेत. एक माझ्या नवऱ्यापेक्षा मोठी आणि एक लहान. मोठी नणंद पैशाने श्रीमंत आहे आणि माझ्या सासू सासऱ्यांना खूप प्रिय आहे. म्हणून जेव्हा ती येणार असते तेव्हा घरात जणू वादळ येते. जोपर्यंत ती राहते, घरातील प्रत्येक क्रियाकलाप तिच्याद्वारेच चालविला जातो.
