आरोग्य परामर्श

– डॉ. राजू वैश्य

 प्रश्न : माझ्या ३३ वर्षांच्या पुतणीला अलीकडेच ऑस्टियोपोरोसिस झाल्याचं निदान झालं आहे. मला वाटायचं की हा वृद्धांचा आजार आहे, पण हा काय तरुणांनाही होतो का?

उत्तर : लोकांचा हा चुकीचा समज आहे की ऑस्टियोपोरोसिस हा केवळ वृद्धांनाच होतो, पण सत्य हे आहे की माणसांना ९८ टक्के बोन मास वयाच्या ३०व्या वर्षांपर्यंत राहातो, दरवर्षी हाडांचं घनत्त्व कमी कमी होत जातं. रजोनिवृत्तीनंतर एस्ट्रोजनच्या अभावामुळे स्त्रियांची हाडं वेगाने कमकुवत होत जातात. पण कमी वयाच्या लोकांनाही ऑस्टियोपोरोसिसची समस्या होऊ शकते. विशेष करून तेव्हा जेव्हा हार्मोन्सची समस्या असेल. व्हिटामिन डीचा अभाव असेल किंवा एखादं औषध घेत असाल जसं की थायरॉइड किंवा स्टेराइडचं. या समस्येपासून वाचण्यासाठी स्वस्थ आहार घ्या, ज्यामध्ये भरपूर प्रमाणात कॅल्शियम आणि व्हिटामिन डी असेल. त्याचबरोबर किशोर आणि तरुणांनी कार्बोनेटेड पेय, अल्कोहोल आणि धूम्रपान करणं टाळलं पाहिजे.

प्रश्न : मी २७ वर्षांची तरुणी आहे. माझ्या बोन डेंसिटी टेस्ट (अस्थी घनत्त्व)मध्ये माझ्या हाडाचं घनत्त्व कमी आढळलं आहे. हे नीट करण्यासाठी मला काय करावं लागेल?

उत्तर : धूम्रपान करणं, अधिक मद्यपान करणं, सोडा पॉपचं सेवन, अधिक गोड आणि प्रोसेस्ड आहार घेतल्याने बोन डेंसिटीवर विपरीत परिणाम होतो. याऐवजी हलकं मांस, हलकी डेरीची उत्पादनं, भरपूर भाज्या आणि फळाचं सेवन करा. आर्थ्रायटिसग्रस्त लोकांनी वॉटर ऐरोबिक्स तर वाढवायलाच हवं, पण त्याचबरोबर वजन उचलणं आणि पायी चालणं या गोष्टी आपल्या दिनचर्येत सामील करा. याने तुमची हाडं मजबूत होतील.

प्रश्न : माझी मुलगी दूध पीत नाही. मला वाटतं यामुळे तिची हाडं कमजोर होतील. मी तिला कसा आहार देऊ ज्यामुळे तिला पुरेपूर कॅल्शियम मिळू शकेल?

उत्तर : तुमची मुलगी जर दूध पीत नसेल तर तिला दुधापासून निर्मित पदार्थ जसं की दही, चीज, पनीर इत्यादी खायला द्या. व्हिटामिन डीयुक्त इतर खाद्यपदार्थ खायला द्या. अंडी, पालक, कडधान्य हे कॅल्शियमचे चांगले स्त्रोत असतात.

प्रश्न : माझ्या ४७ वर्षांच्या सासूबाई ऑस्टियोपोरोसिसच्या रुग्ण आहेत. त्यांच्यासाठी किती प्रमाणात कॅल्शियमचं सेवन करणं योग्य आहे? जास्त प्रमाणात कॅल्शियमचं सेवन केल्याने काही साइड इफेक्ट होतो का?

उत्तर : ऑस्टियोपोरोसिस असल्यास दररोज ५०० एमजी एलिमेंटल कॅल्शियमचे ३ डोस घ्या. ३ डोस देण्यामागचं कारण म्हणजे आपलं शरीर एका वेळी इतकंच कॅल्शियम पचवू शकतं. म्हणूनच मजबूत हाडांसाठी कॅल्शियमचा त्यांचा कोटा दिवसभरातील आहाराद्वारे देत राहा. गरज पडल्यास याची कमतरता दूर करण्यासाठी कॅल्शियम सप्लिमेंट द्या.

प्रश्न : मी ४२ वर्षांचा असून काही महिन्यांपासून सांधेदुखीने त्रस्त आहे. मी शारीरिकरीत्या सक्रिय असून सैरही करतो. पण तरीदेखील वेदना कमी होत नाहीए. कृपया सांधेदुखीची वेदना कमी करण्याचा एखादा उपाय सांगा?

उत्तर : सांधेदुखी वेगवेगळ्या कारणांमुळे होऊ शकते. यासाठी दुखापत, एखाद्या गोष्टीचा मनाला धक्का बसणं, आजार, ताणतणाव, बर्साइटिस, टेंडोनायटिस आणि ऑस्टियोपोरोसिसही कारण ठरू शकतं. आर्थ्रायटिसमुळेदेखील सांध्यांमध्ये वेदना होऊ शकते. पण एक गोष्ट लक्षात ठेवणं गरजेचं आहे की सांधेदुखीची वेदनादेखील प्रत्येक व्यक्तिमध्ये वेगवेगळी असते. ही वेदना कमी करण्याचे अनेक उपाय आहेत.

आइस थेरेपी : तापमान कमी झाल्याने रक्तप्रवाह कमी होतो ज्यामुळे पेशींची सूज कमी होते. पहिल्यांदा जेव्हा तुम्हाला वेदना जाणवत असेल तेव्हा दुखत असलेल्या भागावर तुम्ही आइसपॅक लावा. हे एका तासाच्या अंतराने दिवसातून अनेक वेळा १५ मिनिटं तरी लावा. दुसऱ्या दिवशी फक्त ४-५वेळा बर्फ लावा, पण तेही १५ मिनिटांसाठी. हा उपाय सांधेदुखीपासून आराम मिळवून देतो. पण आइसबर्नपासून काळजी घ्या. बर्फ थेट त्वचेवर ठेवू नका, टॉवेल किंवा कपड्यात गुंडाळून मगच ठेवा.

हायड्रो थेरेपी : कोमट पाण्यानेसुद्धा सांधे आणि स्नायूंवरील ताण कमी होतो म्हणूनच कोमट पाण्याने चांगल्या प्रकारे अंघोळ करावी, यामुळे नितंब आणि गुडघ्यांची वेदना कमी होते. दुखणारा भाग पाण्यात बुडवा आणि मालीश करा, यामुळे रक्तप्रवाह वाढेल.

मालीश : गुडघ्यांच्या सांधेदुखीपासून आराम मिळवण्यासाठी मालीश सर्वात चांगला पर्याय आहे. मालीश कोणा तज्ज्ञ व्यक्तिकडून करून घ्या किंवा मग स्वत:च घरात करा. तुम्ही जर स्वत:च मालीश करत असाल तर वेदना कमी करण्यासाठी दुखणाऱ्या भागावर टोपिकल मेंथोल चोळा. तसंत मालीश करताना तुम्ही आपल्या हृदयाच्या दिशेने हात चालवा.

व्यायाम : अशा व्यायामाची निवड करा ज्यामुळे तुम्ही तुमच्या दुखण्याच्या शेवटच्या टप्प्यापर्यंत पोहोचण्याआधीच चालूफिरू शकाल आणि सांध्यांची वेदनाही वाढणार नाही. सामान्य व्यायामानेदेखील सांधेदुखीपासून आराम मिळतो. व्यायामामुळे गुडघ्यांची ताकद आणि लवचिकपणा वाढतो, तसंच वेदनाही दूर होते.

आरोग्य परामर्श

– डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : मी १६ वर्षांची तरुणी आहे. माझे नाक खूप रुंद आहे. ते चेहऱ्याला शोभत नाही. अशी काही सोपी युक्ती आहे का, ज्यामुळे माझे नाक आकाराने छोटे, पातळ आणि सुंदर दिसेल?

उत्तर : नाकाच्या सौंदर्यात सुधारणा करण्यासाठी एखाद्या सोप्या घरगुती उपायाचा प्रश्न आहे, तर विश्वास ठेवा अजूनपर्यंत असा कोणताही व्यायाम, मालीश, तेल किंवा क्रीम बनलेली नाही, जी आपली इच्छा पूर्ण करू शकेल. जर आपण या समस्येमुळे जास्त त्रस्त असाल, तर त्यासाठी एक व्यावहारिक उपाय आहे.

आपल्या समस्येबाबत आपण आईवडिलांसोबत कॉस्मॅटिक प्लास्टिक सर्जन किंवा ईएनटी सर्जनला भेटावे, जे नाक सुंदर बनवण्यासाठी राईनोप्लास्टी ऑपरेशन करतील. ऑपरेशनमुळे होऊ शकणाऱ्या सुधारणांबाबत सविस्तर जाणून घ्या. ऑपरेशनच्या वेळी येऊ शकणाऱ्या समस्यांबाबत प्रश्न विचारा. आरोग्य लाभ आणि सामान्य होण्यास किती वेळ लागेल, हे जाणून घ्या. ऑपरेशन आणि उपचारावर किती खर्च येईल इ. गोष्टी जाणून ऑपरेशनचा निर्णय घ्या.

पण हो, जर तुम्ही ऑपरेशन करण्याचा निर्णय घेतला असेल, तर आपण हे ऑपरेशन आपला शारीरिक विकास पूर्ण झाल्यानंतर म्हणजेच १८-१९ वर्षांच्या वयानंतरच करणे योग्य ठरेल.

प्रश्न : मी २२ वर्षांची नवतरुणी आहे. माझे ब्रेस्ट खूप छोटे आहेत आणि पाळीही दर महिन्याला येत नाही. डॉक्टरने तपासणी करून सांगितले की माझ्या ओवरिजला सूज आणि गाठी आहेत. औषध घेतल्यानंतर सूज आणि गाठी बऱ्या झाल्या, पण पाळी अजूनही वेळेवर येत नाही. तसेच ब्रेस्टचाही पुढे विकास झाला नाहीए. मी काय करू?

उत्तर : आपल्या पत्रावरून एक गोष्ट स्पष्ट झाली की आपल्या शरीरात एक तर सेक्स हार्मोन्स नीट बनत नाहीत किंवा मग त्यांच्या प्रमाणात काहीतरी कमतरता आहे. याच केमिकल समस्येमुळे आपली पाळी वेळेवर येत नाहीए आणि आपल्या ब्रेस्टचा विकासही अर्धवट झाला आहे.

सेक्स हार्मोन्सची ही कमतरता अनेक पातळांवर उत्पन्न होते. मेंदूतील हायपोथॅलेमस ग्लँड, पीयूष ग्रंथी आणि ओव्हरीजमध्ये आपसातील ताळमेळ बिघडणे, तिन्हीपैकी एखाद्या गोष्टीचा रुग्ण होणे किंवा ओव्हरिज सुरुवातीलाच योग्य विकसित न झाल्याने ही समस्या निर्माण होते. परिणामी एका बाजूला ओव्हरिजमधून दर महिन्याला एक अंडे बाहेर येण्याच्या सामान्य प्रक्रियेत बाधा निर्माण होते, तर दुसऱ्या बाजूला एस्ट्रोजन आणि प्रोजेस्टेरॉन हार्मोन्स निर्मितीमध्ये अडचण निर्माण झाल्यामुळे स्त्री शरीराची नैसर्गिक जननांगीय लय बिघडते. साहजिकच ना वेळेवर पाळी येते, ना ब्रेस्टचा विकास योग्य प्रकारे होतो.

एखाद्या कुशल स्त्रीरोग तज्ज्ञाकडून आपण आपल्या सर्व टेस्ट करून घेणे उत्तम ठरेल. पेल्विक अल्ट्रासाउंड, हार्मोन टेस्ट आणि इतर गरजेनुसार दिलेल्या टेस्टचा रिपोर्ट पाहून, हा निर्णय घेता येऊ शकेल की समस्या कोणत्या पातळीवर आणि कोणत्या प्रकारची आहे. त्यानुसार डॉक्टर पुढे उपचाराचे मार्ग निश्चित करू शकतात. आपण आपल्या डॉक्टरांशी मोकळेपणाने बोलणे आणि समस्येचे मूळ जाणून घेणेही आवश्यक आहे. ही माहिती आपल्याला आपल्या जीवनाचे लक्ष्य सुनिश्चित करण्यासाठी महत्त्वपूर्ण सिध्द होऊ शकते.

प्रश्न : मी ३९ वर्षांचा विवाहित पुरुष आहे. दिर्घ काळापासून एका मोठ्या समस्येतून जात आहे. जेव्हा मी पत्नीसोबत शारीरिक मिलन करतो, तेव्हा लवकर स्खलित होतो. या समस्येतून सुटण्यासाठी नेहमी मिलनापूर्वी १ पेग वाइन घेतो आणि लैंगिक संबंध बनवताना कंडोमचा वापर करतो, कंडोम वापरल्यामुळे पत्नीला समाधान मिळत नाही. एखादा व्यावहारिक उपाय सांगा, ज्यामुळे माझी या समस्येतून सुटका होईल.

उत्तर : आपण प्रीमॅच्युअर इजॅक्युलेशनच्या समस्येने ग्रस्त आहात. ही पुरुषांमध्ये आढळून येणारी सामान्य समस्या आहे. याचा संबंध जास्त करून आपल्या मानसिक अवस्थेशी जोडलेला असतो. वाइन घेतल्यानंतर व कंडोमचा वापर केल्यानंतर, जर आपण लैंगिक क्रीडा दीर्घकाळ करण्यास समर्थ ठरता, तर आपल्यात काही शारीरिक कमतरता नाही, हे सिध्द होते. खरे तर हे दोन्ही उपाय लैंगिक सेंसेशन मंद करतात, ज्यामुळे आपल्याला फायदा झाल्याचा अनुभव येतो.

पण डॉक्टरांच्या दृष्टीने पाहिले तर दोन्हीपैकी कोणताही उपाय समस्येतून सुटका करून देण्यात योग्य ठरवता येणार नाही. समस्येतून सुटका करून घेण्यासाठी तर आपण एखाद्या युरोलॉजिस्ट किंवा मग रिप्रोडक्टिव्ह मेडिसिन स्पेशालिस्टला भेटून योग्य औषध घेऊ शकता. यापेक्षाही उत्तम उपाय हा आहे की आपण एखाद्या सेक्सुअल थेरपिस्टच्या निगराणीखाली कीगल एक्सरसाइज शिकू शकता. त्यामुळे योनीच्या पेशी आधीपेक्षा जास्त मजबूत होतात. या सोप्या व्यायामाचे अनेक फायदे असतात, त्यामध्ये प्रीमॅच्योर इजॅक्युलेशनपासून सुटका होणे हाही आहे.

हा लाभ घेण्यासाठी कीगल एक्सरसाइज नियमित करावी लागते. अभ्यासातून हे आढळून आले आहे की २ ते ६ महिन्यापर्यंत सतत कीगल एक्सरसाइज करत राहिल्याने ५० टक्क्यांपेक्षा जास्त पुरुष प्रीमॅच्युअर इजॅक्युलेशनच्या समस्येतून सुटका मिळविण्यात यशस्वी होतात.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. पूजा राणी, आयव्हीएफ एक्सपर्ट, इंदिरा आयव्हीएफ हॉस्पिटल, रांची

प्रश्न :  माझ्या सुनेचे वय ३१ वर्षे आहे. लग्नाला ६ वर्षे झाली आहेत. मात्र, अजून ती आई बनू शकली नाही. मुलगा आणि सुनेच्या अनेक तपासण्या आणि उपचार केले, परंतु समस्या दूर झाली नाही. सून खूप उदास राहू लागली आहे. कधी-कधी कारणाशिवाय रडू लागते. कृपया सांगा काय करू?

उत्तर : कुठल्याही महिलेसाठी आई बनणे हा तिच्या जीवनातील सर्वात सुखद अनुभव असतो. अशा वेळी तुम्हाला तुमच्या सुनेची मनस्थिती समजू शकते. तुमच्या सांगण्यावरून वाटते की आई न बनल्यामुळे तुमच्या सुनेला नैराश्य आले आहे. तुम्हाला तिला या स्थितीतून बाहेर काढावे लागेल. कारण तणाव वांझपणाची समस्या आणखी वाढवतो. तणावामुळे प्रजनन तंत्रासंबंधी अनेक समस्या निर्माण होतात. जगभरात वांझपणाची ५० टक्के प्रकरणे तणाव व इतर मानसिक समस्यांमुळे होतात. तुम्ही त्यांना एखाद्या चांगल्या मानसशास्त्र तज्ज्ञाला दाखवा. तिला खूश ठेवण्याचा हर प्रकारे प्रयत्न करा. कदाचित त्यांचे आई न बनण्याचे कारण मानसिकही असू शकते.

प्रश्न : मी लठ्ठपणामुळे आधी गर्भधारणा करू शकले नव्हते. परंतु आता मी माझे वजन कमी केले आहे, तरीही गर्भधारणा करण्यात मला समस्या येत आहे. गर्भधारणा करण्यासाठी आता आयव्हीएफ हाच एकमेव उपाय राहिला आहे का?

उत्तर : लठ्ठपणामुळे गर्भधारणा करण्यात समस्या येऊ शकते. परंतु लठ्ठ महिला कधीही आई बनू शकत नाहीत, असे नाही. आता तर तुम्ही तुमचे वजनही कमी केले आहे. सर्वप्रथम एखाद्या स्त्रीरोग तज्ज्ञाला भेटून आपल्या वांझपणाचे कारण जाणून घ्या.

आयव्हीएफ वांझपणावर उपचार करण्यासाठी एकमेव उपाय नाहीए. या समस्येची अनेक कारणे असू शकतात. जेव्हा यावर योग्य प्रकारे डायग्नोसिस आणि उपचार केले जातील, तेव्हा सहजपणे गर्भधारणा करता येऊ शकते. फर्टिलिटी ट्रीटमेंटमध्ये औषधे, हार्मोन थेरपी, आययूआय सर्वात प्रभावी उपचारपद्धती आहे.

काही वेळा जीवनशैलीत बदल करूनही वांझपणाची समस्या दूर होऊ शकते. जर या सर्व प्रयत्नांनंतरही संतानसुखाची प्राप्ती झाली नाही, तर मात्र आयव्हीएफ तंत्राची मदत घेता येईल.

प्रश्न :  माझे वय ३८ वर्षे हे आणि आता माझा मेनोपॉज सुरू झाला आहे. माझ्यासाठी आयव्हीएफद्वारे गर्भधारणा होण्याची काही शक्यता आहे का?

उत्तर : मेनोपॉजसाठी ३८ वर्षे ही खूप लहान वय आहे. अशा प्रकारच्या प्रकरणात आम्ही हे जाणून घ्यायचा प्रयत्न करतो की हा खरोखरच मेनोपॉज आहे की दुसऱ्या कुठल्या कारणामुळे मासिक पाळी बंद झाली आहे. अल्ट्रासाउंडने मेनोपॉजची पुष्टी होते. मेनोपॉजमध्ये अंडेनिर्मितीची प्रक्रिया बंद होते. त्यामुळे सहजरीत्या गर्भधारणा करणे अशक्य आहे. अशा वेळी आयव्हीएफ तंत्र गर्भधारणा करण्यात मदत करते. डोनर प्रोग्रामद्वारे दुसऱ्या एखाद्या महिलेचे अंडे घेतले जाते आणि त्यांना जोडीदाराच्या स्पर्मने फलित केले जाते. या भ्रूणाला महिलेच्या गर्भाशयात इम्प्लान्ट केले जाते.

जर दुसऱ्या एखाद्या कारणामुळे मासिक पाळी बंद झाली असेल, तर त्या कारणाचा शोध घेऊन उपचार घेऊ शकतो.

प्रश्न : मी ३३ वर्षीय गृहिणी आहे. लग्नाला १२ वर्षे झाली आहेत, पण आम्हाला अजून मूलबाळ नाही. आम्हाला आयव्हीएफद्वारे मूल हवे आहे, पण मी असे ऐकलेय की अशा प्रकारे जन्मलेल्या मुलामध्ये जन्मत:च दोष निर्माण होण्याची जास्त शक्यता असते?

उत्तर : आयव्हीएफ तंत्राद्वारे जन्म घेणाऱ्या मुलांमध्ये जन्मत:च विकृती असण्याची शक्यताही, सामान्य गर्भधारणेद्वारे जन्म घेणाऱ्या मुलांच्या तुलनेत केवळ १-२ टक्के वाढलेली असते. सामान्यत: गर्भधारणेमध्ये ही शक्यता १५ मुलांमध्ये १ अशी असते आणि आयव्हीएफमध्ये ती प्रत्येक १२ मुलांमध्ये १ अशी असते.

असिस्टिड रीप्रॉडक्टिव्ह टेक्निक्समध्ये रोज नवीन तंत्र विकसित होत आहेत. हे केवळ त्याच लोकांचीच मदत करत नाहीत, जे काही कारणामुळे संतानहिन आहेत, शिवाय आनुवंशिकरीत्या निरोगी बाळाला जन्म देण्यासही मदत करत आहे.

अशी अनेक दाम्पत्य आहेत, जी सामान्य आहेत व वांझ नाहीत. परंतु ती अशा जीन्सची संवाहक आहेत, जे एखाद्या आनुवंशिक रोगाचे कारण आहे. उदा. थॅलेसीमिया, हनटिंग्टन डिसीज, डाऊन सिंड्रोम, टर्नर सिंड्रोम इ. या प्रक्रियेमुळे अशा लोकांनाही निरोगी मूल मिळविण्यास मदत होत आहे. भ्रूण विकसित केल्यानंतर त्याची प्रयोगशाळेत तपासणी होते. केवळ तेच भ्रूण महिलेच्या गर्भामध्ये इम्प्लान्ट केले जाते, ज्यामध्ये जेनेटिकल काहीही समस्या नसते.

पूर्वी आयव्हीएफचे यश २०-४० टक्केच असे. परंतु संशोधनातून ही गोष्ट समोर आली आहे की सर्वश्रेष्ठ भ्रूणांना निवडण्याचे जे आधुनिक तंत्र आहे, ते याच्या यशाचा दर ७८ टक्के वाढवते.

प्रश्न : मी निम्न मध्यमवर्गीय कुटुंबातील आहे. माझ्या लग्नाला १० वर्षे झाली आहेत. संतानप्राप्तीसाठी सर्व प्रयत्न केले. आता आम्हाला आयव्हीएफची मदत घ्यायची इच्छा आहे. पण असे ऐकलेय की हा एक धोकादायक आणि खूप खर्चिक उपचार प्रकार आहे?

उत्तर : नाही, हा धोकादायक नाहीए, तर हा एक सुरक्षित उपचार आहे. केवळ १-२ टक्के महिलाच गंभीर ओव्हेरियन हायपर स्टीम्युलेशन सिंड्रोमच्या कारणामुळे आजारी पडतात. आयव्हीएफ तंत्राची सफलता जवळपास ४० टक्के असते. हे यश केवळ उपचार तंत्रावर नव्हे, तर महिलांचे वय, वांझपणाची कारणे, बायोलॉजिकल आणि हार्मोनल कारणांवरही अवलंबून असते.

हा महागडा उपचार आहे. परंतु गेल्या वर्षांमध्ये यावर होणाऱ्या एकूण खर्चात जास्त वाढ झालेली नाही.

आरोग्य परामर्श

 डॉ. संदीप मेहता, बीएलके सुपरस्पेशालि हॉस्पिटल,नवीदिल्ली

प्रश्न : मी ४७ वर्षांची नोकरदार स्त्री आहे. मी वयाच्या ४२व्या वर्षीच रजोनिवृत्त झाले आहे. पण तेव्हापासून कूस बदलल्यावर मला स्तनांमध्ये वेदना जाणवते. मला कोणत्या प्रकारची तपासणी करायला हवीय?

उत्तर : याला मस्टाल्जिया म्हटलं जातं. स्तनांमध्ये वेदना स्तनरोगाचं कोणतंही लक्षण असू शकतं. तुम्ही एखाद्या तज्ज्ञ कॅन्सर सर्जनकडून तुमच्या स्तनांची तपासणी करून घ्यायला हवीय. जर तुमचे स्तन कडक झाले असून तुमच्या डॉक्टरांना तपासणीदरम्यान एखादी गाठ वगैरे दिसत असेल तर तुम्ही तुमच्या ब्रेस्टचा एमआरआय करणं जास्त योग्य ठरेल.

प्रश्न : मी ३७ वर्षांची गृहिणी आहे. गेल्या सहा वर्षांपासून मी गर्भनिरोधक गोळ्या खात आहे. पण मी असं ऐकलं आहे की अशा गोळ्यांचं सेवन केल्याने कॅन्सर होण्याची शक्यता बळावते. हे सत्य आहे का?

उत्तर : पाच वर्षांपेक्षा जास्त काळापासून गर्भनिरोधक गोळ्या खाणाऱ्या स्त्रियांमध्ये ब्रेस्ट कॅन्सरचा धोका जास्त असतो. खरंतर अलीकडे गर्भनिरोधक गोळ्यांमध्ये हार्मोन्सचं प्रमाण कमी ठेवलं जातं. त्यामुळे याचा धोका बऱ्यापैकी कमी झाला आहे. पण ज्या स्त्रियांच्या कुटुंबात ब्रेस्ट कॅन्सरचा इतिहास राहिला आहे तिने अशा गोळ्यांचं सेवन करणं टाळलं पाहिजे.

प्रश्न : दोन वर्षांपूर्वी माझ्या बहिणीचं ओव्हरियन कॅन्सरमुळे निधन झालं होतं. तिला २ मुली. एक १६ वर्षांची आणि एक १० वर्षांची आहे. डॉक्टर सांगतात की जर आईला कॅन्सर झाला आहे तर मुलांनाही कॅन्सर होण्याची शक्यता असते. म्हणूनच जर भविष्यात अशा कुठच्या धोक्यापासून बचावयाचं असेल तर आम्ही काय करायला हवं?

उत्तर : मुलींना ओव्हरियन कॅन्सरची भीती (सामान्य लोकसंख्येच्या तुलनेत ३ ते ६ पट) जास्त असते. दोन्ही मुलींसाठी सद्या एकच सल्ला आहे की त्यांनी दरवर्षी सीए १२५ची तपासणी करत राहावं आणि ओव्हरियन कॅन्सरची तपासणी करण्यासाठी ट्रांसवेजिनल अल्ट्रासाउंड करून घ्यावा. त्यांनी बीआरसीए १ आणि बीआरसीए २ सारखी अेनेटिक म्यूटेशन तपासणीही करून घ्यायला हवी. जर याचा रिपोर्ट पॉझिटिव्ह आला, तर अपत्य जन्माला न घालण्याचा निर्णय घेऊन त्यांना याचा धोका कमी करणाऱ्या साल्पिंगो उफोरेक्टोमिया (या सर्जिकल प्रक्रियेत स्त्रीची ओव्हरी आणि फॅलोपियन ट्यूब्स काढून टाकल्या जातात) वरही विचार करायला हवाय. अशाप्रकारच्या तपासणीचा सल्ला सामान्यपणे ३०-३५ वर्षांच्या स्त्रीला दिला जातो. पण तुम्ही तुमच्या बहिणीच्या मुलींचा हा सर्जिकल उपचार त्यांची आई ओव्हरियन कॅन्सरने ग्रस्त झाल्याच्या वयापेक्षा १० वर्षं कमी वयातही करून घेऊ शकता. त्या कमी वयात हा धोका कमी करण्यासाठी आपली ओव्हरी काढू शकतात.

प्रश्न : लहानपणी भाजल्यानंतर कोणाला नंतर कॅन्सर होऊ शकतो का? जर होय, तर यापासून बचावण्याचं पहिलं पाऊल काय असायला हवंय?

उत्तर : भाजल्यामुळे अस्थायी डाग पडतात, ज्यामुळे अशी त्वचा आकसली किंवा ताणली जाते आणि त्याची हालचाल सीमित होऊन जाते. जसं की, टाचा किंवा गुडघ्यांच्या सांध्यामध्ये अनेक वर्षांनी कॅन्सरची जखम बनण्याची शक्यता निर्माण होते. भाजल्यामुळे त्वचेला झालेल्या अपायांवर उपचार करण्यासाठी बचावण्याचा सर्वात उत्तम मार्ग म्हणजे शक्य तितक्या लवकर स्किन ग्राफ्टिंग किंवा फ्लॅप करणं आहे.

प्रश्न : प्रत्येकाला एचपीव्ही लस टोचून घ्यायला हवीय का? ही लस टोचून घेतल्याचा काही धोकाही आहे का?

उत्तर : एचपीव्ही पुरुष आणि स्त्रियांमध्ये आनुवंशिक गाठीचं मुख्य कारण असतं. हे स्त्रियांच्या गर्भाशय, गुप्तांग आणि योनिमार्गाच्या कॅन्सरचंही कारण ठरतं. पुरुषांना लिंग कॅन्सर आणि स्त्री व पुरुष दोघांना यामुळे गुदद्वार आणि गळ्याचाही कॅन्सर होऊ शकतो. यापैकी अनेक रोगांपासून एचपीव्ही लस घेऊन बचावलं जाऊ शकतं.

एचपीव्ही लस ११-१२ वर्षांच्या मुलामुलींना घेण्याचा सल्ला दिला जातो. किशोरावस्थेच्या आधीचं वय लस घेण्यासाठी सर्वात योग्य असतं. कारण पहिल्यांदा यौन संपर्कात येणं आणि वायरसच्या पहिल्या संपर्कात येण्याच्या खूप आधी ही लस फारच प्रभावीपणे काम करते. किशोरावस्था ओलांडणारे आणि   तारुण्यावस्थेत पोहोचणाऱ्यांनाही एचपीव्ही लसीचा फायदा होऊ शकतो. मग ते सेक्सुअलरीत्या सक्रिय असले तरी ही लस त्यांना एचपीव्हीच्या सर्वात सामान्य टाइपपासूनही वाचवेल.

एचपीव्हीचे जवळजवळ ४० वेगवेगळे प्रकार आहेत. मुली वयाच्या सव्वीसाव्या वर्षांपर्यंत ही लस घेऊ शकतात तर मुलं वयाच्या एकविसाव्या वर्षांपर्यंत ही लस घेऊ शकतात.

गृहशोभिकेचा सल्ला

मी २१ वर्षांची तरुणी आहे. गेल्या अनेक महिन्यांपासून मी आपल्या प्रियकरासमवेत त्याच्या फ्लॅटवर जात असे. आमच्यात शारीरिक संबंध बनले. या काळात बॉयफ्रेंडने आवश्यक खबरदारी घेतली नाही, उलट माझ्?या वारंवार आग्रह केल्यानंतर तो माझ्यावर रागावयाचा. मला त्यास गमवायचे नव्हते म्हणून मी विवश होते. परंतु आता मला भीती वाटत आहे की मी यामुळे गरोदर तर होणार नाही ना. मी पुढे काय करावे?

संबंध बनवल्यानंतर जर मासिक पाळी आली नसेल तर तुम्ही घाबरायला हवं. मासिक पाळी आली नसल्यास आपण गर्भधारणा चाचणी किट वापरुन परीक्षण करू शकता. आपण स्वत:देखील घरीच हे परीक्षण करू शकता. किटमध्ये तपासणी केल्यावर दोन लाल रेषा दिसल्या तर तुम्ही तातडीने डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा. जर तुमचे आणि तुमच्या प्रियकरामधील नाते गहन असेल तर लवकरच तुम्हा दोघांनी लग्न केले पाहिजे. जर तुमचा प्रियकर लग्नासाठी तयार नसेल तर मग त्याचे नाही म्हणण्याचे कारण शोधण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे आणि त्याच्याकडून स्वत: भावनिकरित्या ब्लॅकमेल होणे टाळा. आपण आपल्या इच्छेने संबंध बनवत असल्यास प्रोटेक्शन वापरा.

मी २४ वर्षांची स्त्री आहे. माझे लग्न ३ महिन्यापूर्वी झाले आहे, लग्नापूर्वी माझे दुसऱ्यावर प्रेम होते. कुटुंबातील सदस्यांच्या दबावाखाली माझे लग्न झाले. माझा नवरा खुल्या विचारांचा आहे. त्यांनी आमचे संबंध समजून घेण्यासाठी मला पूर्ण स्वातंत्र्य दिले. या ३ महिन्यांत आमच्यात कोणतेही संबंध नव्हते, परंतु आता मला वाटते की आमच्यातील अंतर संपुष्टात यावे. कृपया योग्य सल्ला द्या?

हे नातं समजून घेण्यासाठी तुमच्या पतीने तुम्हाला पूर्ण वेळ दिला ही एक उत्तम गोष्ट आहे. आता आपणास समजले आहे की आपले सध्याचे कुटुंब आपले पतीच आहेत. त्यांच्यापासून अंतर मिटविण्यासाठी हे उत्तम होईल की आपण आपल्या पतीबरोबर फिरायला जा, त्यांना पुरेसा वेळ द्या. जर तसे झाले नाही तर आपल्या पतीबरोबर रोमँटिक होण्याचा प्रयत्न करा. त्यांच्यासाठी आश्चर्यकारक योजना बनवा. रात्री आपल्या बेडरूममध्ये फुले व मेणबत्त्या सजवा. स्वत:ला हॉट आणि मादक बनवा. यादरम्यान असे कपडे घाला, जे आपले सौंदर्य वाढवतील. तर मग पती तुमच्या प्रेमात कुठल्या सीमेपर्यंत स्वत:ला हरवतो ते पहा.

मी २४ वर्षांची तरुणी आहे. लग्नाआधी माझे १-२ बॉयफ्रेंड्सबरोबर लैंगिक संबंध होते. त्यावेळी माझी २ वेळा गर्भधारणाही झाली. मग मी औषध खाऊन गर्भपात करून घेतला. आता माझ्या लग्नाला ३ वर्ष झाली आहेत, पण अद्याप मी गर्भधारणा करू शकले नाही. यामागे पूर्वी औषधे घेण्याचे काही कारण आहे का? कृपया मला मार्गदर्शन करा की मी भविष्यात आई होईन की नाही?

भुतकाळ विसरा. पूर्वी जे घडले त्याच्या भीतीतून स्वत:ला मुक्त करा. योग्य आहार घ्या आणि व्यायाम करा व डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन गरोदरपणास उपयुक्त औषधे घ्या. तुमची इच्छा नक्कीच पूर्ण होईल.

मी २० वर्षांची मुलगी आहे. मला एक मुलगा आवडतो, तोही माझ्यावर खूप प्रेम करतो. त्याला माझ्याशी लग्न करायचं आहे पण मला आता माझ्या करिअरवर लक्ष केंद्रित करायचं आहे आणि मग लग्न करायचं आहे. तो लग्नासाठी खूप दबाव आणत आहे आणि मी नकार दिल्यावर त्याने माझ्याशी बोलणेही थांबवले आहे. मी काय करू?

तुम्ही एकदम बरोबर आहात. आजकाल मुलींनी सर्वप्रथम त्यांच्या करिअरवर लक्ष केंद्रित केले पाहिजे. यासाठी आपल्या प्रियकराला समजावण्याचा प्रयत्न करा. जर तो सहमत नसेल तर हीच वेळ आहे आपण शिकण्याची, म्हणजे करिअर करण्याची. तुमचे करिअर बॉयफ्रेंडपेक्षा महत्त्वाची आहे. आता जर तुम्ही फक्त आपल्या करिअरवर लक्ष केंद्रित केले तर ते अधिक चांगले होईल.

माझा प्रियकर खूप संशयी आहे. प्रत्येक क्षणी माझ्यावर लक्ष ठेवतो आणि माझे कोणत्याही मुलाशी बोलणे त्यास आवडत नाही. खरेतर मी त्याला सर्व काही सांगते. सुरुवातीला मला असे वाटायचे की तो माझी काळजी घेतो, पण आता मला या नात्याने गुदमरल्यासारखे वाटते. मला नेहमी प्रश्न विचारणे, यामुळे मी कळसूत्री बाहुलीसारखे बनले आहे. जेव्हा मी ब्रेकअपबद्दल बोलते तेव्हा तो मला भावनिक ब्लॅकमेल करतो. मला हे सर्व संपवायचे आहे. मी काय करू?

ज्या व्यक्तिबद्दल आपणास आतापासूनच माहीत आहे की संशय घेणे त्याच्या स्वभावामध्ये आहे, तो आपल्याला गुलाम बनवू इच्छित आहे आणि आपल्या स्वातंत्र्याच्या मार्गामध्ये खूप मोठा अडथळा ठरू शकतो, तर अशा व्यक्तिबरोबर आयुष्यात खूप लांबचा प्रवास केला जाऊ शकत नाही.

जेव्हा आपण या नात्यात शांती आणि आनंद मिळवू शकत नसाल तर मग सारे आयुष्य त्याच्याबरोबर राहून तडफडण्यापेक्षा चांगले हे आहे की आपण आताच त्याच्यापासून विभक्त होण्याचे ठरवायला हवे.

त्याच्या भावनिक गोष्टी आपल्याला असा निर्णय घेण्यास थांबवतील, परंतु आपण आपल्या निर्णयावर ठाम रहायला हवे. हळूहळू तोदेखील समजेल आणि योग्य अंतर ठेवेल. जर तरीही तो सहमत नसेल तर संपूर्ण गोष्ट आपल्या कुटुंबातील सदस्यांना सांगा.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें