* संगीता सेठी
एक काळ असा होता जेव्हा भरतकाम आणि विणकाम महिलांच्या व्यक्तिमत्त्वाचा अविभाज्य भाग होता. जेवण करून झाल्यावर महिला दुपारी स्वेटर विणायला बसायच्या. गप्पा तर व्हायच्याच सोबत एकमेकींकडून डिझाइन्सची देवाणघेवाणही व्हायची. त्यावेळी, कुटुंबातील प्रत्येक सदस्यासाठी स्वेटर विणणे हे प्रत्येक महिलेसाठी आवडते मनोरंजन होते. त्यावेळी टीव्ही, व्हॉट्सअप, इंटरनेट, फेसबूक यापैकी काहीही नव्हते.
तंत्रज्ञानाचा समाजाच्या इतर पैलूंप्रमाणेच विणकामावरही परिणाम झाला आहे, या सगळयामुळे नकळत आजच्या तरुण पिढीने विणकाम कलेचा निरोप घेतला आहे. ‘हाताने विणलेले स्वेटर कोण घालते?’ किंवा ‘ही एक जुनी पद्धत आहे’ यासारख्या वाक्यांनी महिलांना हाताने विणलेल्या स्वेटरच्या कलेपासून दूर केले आहे, पण या सर्व विधानांना न जुमानता मी माझी विणकामाची आवड सोडली नाही. ही कला जुन्या पद्धतीची समजणाऱ्या जगापासून लपवून विणकाम करत राहिले. कधी चार भिंतींच्या आत तर कधी रात्रीच्या अंधारात स्वेटरच्या नवनवीन डिझाईन्स शोधत राहिले.
परदेशात क्रेझ विणकामाची
माझ्या जर्मनीच्या प्रवासादरम्यान जेव्हा मी विमानात एका जर्मन महिलेला चकचकीत रंगाचे हातमोजे विणताना पाहिले आणि त्यानंतर मी मेट्रो ट्रेनमध्ये काही महिला विणकाम करताना पाहिल्या तेव्हा मला आश्चर्य वाटले. तिथल्या एका दुकानात जायची संधी मिळाली तेव्हा लोकांना हाताने बनवलेले स्वेटर घालण्याची किती आवड आहे, हे मी पाहिले.
दुकानात ठेवलेल्या पुस्तकांमधून लोक स्वेटरच्या डिझाइन्स शोधून तेथील महिलांना ऑर्डर देत होते. ते त्यांच्या स्वेटरसाठी तेथे ठेवलेल्या सामनातून बटणे, लेस आणि मणी निवडतानाही दिसले. मला हे समजल्यावर आनंद झाला की, इथल्या भौतिकवादी देशातही लोक हाताने बनवलेल्या वस्तूंकडे आकर्षित होतात.
नुकतीच मी अमेरिकेला गेले होते, तेव्हा विणकामाच्या दुकानांना भेट देणे हे माझ्या दौऱ्यात समाविष्ट होते. बोस्टन शहरातील ब्रॉड वे रस्त्यावर एक दुकान आहे ज्याचे नाव ‘गेदर हेअर’ आहे. मला ते त्याच्या नावाप्रमाणेच भासले. आतील दृश्य केवळ कलात्मकच नव्हते तर गेदर हेअरसारखे होते. एका मोठया गोल टेबलाभोवती आठ महिला विणकामाच्या काठया घेऊन जमल्या होत्या. प्रत्येकीच्या हातात काठया होत्या आणि प्रत्येकजण शिकण्याच्या उद्देशाने आली होती.
