आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : मी २८ वर्षीय विवाहित महिला आहे. माझा रंग सावळा आहे. मी आता गरोदर आहे. असा काहीतरी उपाय सांगा की बाळ गोऱ्या रंगाचे होईल. आहाराने त्याच्यावर काही प्रभाव पडतो का? दुसरे काही घरगुती उपाय असतील, तर तेही सांगा? गृहशोभिकेच्या याच स्तंभात काही महिन्यांपूर्वी त्वचेच्या रंगामागे मिलेनोसाइटची माहिती दिली होती. असा काही उपाय आहे का की बाळाची मिलेनोसाइट अपरिणामकारक राहील व बाळ गोरेगोमटे होईल?

उत्तर : आपल्या चेहऱ्याची ठेवण आणि इतर शारीरिक गुण उदा. उंचीप्रमाणेच आपल्या त्वचेचा रंग ठरवणाऱ्या मिलेनोसाइट्सच्या घनत्वाचे गणितही आपले जीन्स निश्चित करतात. ते आपल्या आईवडील आणि इतर पूर्वजांशी जुळतात. त्यांना कशाही प्रकारे बदलता येत नाही.

तसेही एखाद्या व्यक्तिचे रूप-सौंदर्य केवळ त्याच्या रंगावरच अवलंबून नसते. अनेक सावळ्या रंगाचे लोकही खूप सुंदर दिसतात आणि अनेक गोरेगोमटे सामाजिक दृष्ट्या सुंदर नसतात. त्यामुळे आपण उगाचच स्वत:च्या व होणाऱ्या बाळाच्या रंगाबाबत एवढा विचार करू नका.

गरोदरपणानुसार उचित प्रमाणात प्रोटीन, व्हिटॅमिन आणि मिनरलयुक्त आहार घ्या. त्यामध्ये फळे, पालेभाज्या, दूध, अंडी, डाळी पुरेशा प्रमाणात असावीत. जेणेकरून आपल्याला व आपल्या बाळाला सर्व पोषक तत्त्वे पुरेशा प्रमाणात मिळू शकतील.

प्रश्न : मी २८ वर्षांची तरुणी आहे. मला पाळी येत नाही. गेल्या काही दिवसात मी डॉक्टरांच्या सल्ल्यावरून आपले पेल्विक अल्ट्रासाउंड करून घेतले होते. त्याच्या रिपोर्टनुसार, माझ्या युटेरसची साइज २९ मिलीमीटर १८ मिलीमीटर १३ मिलीमीटर आहे. मला पुढे कधी गर्भधारणा होईल का? मी काय केले पाहिजे, योग्य सल्ला द्या?

उत्तर : तुम्ही तुमच्या अल्ट्रासाउंडचा पूर्ण रिपोर्ट पाठवला असता, तर चांगले झाले असते. त्यामुळे युटेरसबरोबरच ओव्हरीजबाबतही माहिती मिळाली असती. राहिला प्रश्न युटेरसचा, तर युटेरस लहान असून, त्याचा व्यवस्थित विकास झालेला नाहीए. याला हाइपोप्लास्टिक युटेरसचा दर्जा दिला जातो. हा विकार अनेक कारणांनी होतो. त्याच्या मुळाशी जाण्यासाठी सविस्तर डॉक्टरांकडून तपासणी करून घेणे आवश्यक आहे.

काही महिलांमध्ये युटेरस सुरुवातीपासूनच लहान असतो आणि ही स्थिती एखाद्या मोठ्या सिंड्रोमचा भाग असते. त्यामध्ये केवळ युटेरसच नव्हे, तर व्हेजाइनाचाही व्यवस्थित विकास होत नाही. काही महिलांमध्ये युटेरसचे लहान असणे त्या मोठ्या क्रोमोझमल विकाराचा भाग असतो, ज्याला टर्नर सिंड्रोम असे नाव दिले गेले आहे. त्यामध्ये मोठी सुधारणा होण्याची शक्यता नसते. एखाद्या मुलीमध्ये हा लैंगिक अवयवांचा विकास अर्धवट राहतो, जेव्हा ती आईच्या गर्भात असते आणि आई सिंथेटिक इस्टरोजेन म्हणजेच डाईइथाइलस्टील्बेस्ट्रो घेते.

काही उदाहरणांत ही संपूर्ण समस्या हार्मोनल पातळीवर निर्माण होते. किशोरावस्थेत जेव्हा शरीर प्यूबर्टीसह होणाऱ्या हार्मोनल बदलांच्या देखरेखीत स्वत:ला वाढत्या वयासाठी तयार करते आणि इतर सेक्शुअल गुणांसोबतच लैंगिक अवयवही परिपक्व होऊन मातृत्वाची जबाबदारी सांभाळण्यासाठी विकसित होतात, त्यावेळी अंतर्गत हार्मोनल गडबड झाल्यामुळे युटेरसचा विकास मध्येच अर्धवट राहतो. ही विकारमय स्थिती प्रामुख्याने पिट्युटरी ग्लँडमध्ये बनणाऱ्या प्रोलॅक्टिन हार्मोनच्या अधिकतेमुळे निर्माण होते.

आपला युटेरस का हाइपोप्लास्टिक म्हणजे अल्पविकसित राहिला, याची योग्यप्रकारे डॉक्टरी तपासणी केल्यानंतरच स्पष्ट होईल की आपल्या मदतीसाठी काय केले जाऊ शकते? ही तपासणी आपण एखाद्या मोठ्या हॉस्पिटलच्या गायनोकोलॉजी विभागामध्ये करू शकता. या तपासणीत बराच काळ लागेल आणि येणाऱ्या खर्चासाठीही आपल्याला तयार राहावे लागेल. कारण स्पष्ट झाल्यानंतरही उपचार यशस्वी होण्याची शक्यता मर्यादित राहील.

जिथे आपली पाळी न येण्याचा प्रश्न आहे, तर त्याचे मूळही युटेरसचे हाइपोप्लास्टिक होणे आहे.

प्रश्न : माझे वय १५ वर्षे आहे. मला वेळेवर पाळी येत नाही. बहुतेकदा निश्चित वेळे, २-४ दिवस निघून गेल्यानंतर येते. याचे काय कारण आहे? मी या समस्येसाठी एखाद्या डॉक्टरकडे जाऊन आपली तपासणी करून घेतली पाहिजे का? माझ्या एका मैत्रिणीचे म्हणणे आहे की हे योग्य नाहीए. त्यामुळे पुढे मला याचा त्रास  सहन करावा लागू शकतो. कृपया योग्य सल्ला द्या?

उत्तर : तुम्ही असे काळजी करणे योग्य नाहीए. सत्य हे आहे की ज्या गोष्टीबाबत आपण काळजी करत आहात, ती गोष्ट अगदी सामान्य आहे. हे खरे आहे की बहुतेक महिलांमध्ये मासिकपाळीचे चक्र २८ दिवसांचे असते. पण हे सत्यही तेवढेच मोठे आहे की, बऱ्याचशा स्त्रियांमध्ये हे चक्र २६ दिवस, २७ दिवस, २९ दिवस किंवा मग ३० दिवसांचे असते. प्रत्येक स्त्रीच्या शरीरात बनणाऱ्या लैंगिक हार्मोनचे वाढणे-कमी होणे, तिच्या शरीराच्या लयीवर अवलंबून असते, जी तिचे विशेष असते. एवढेच नव्हे, हे मासिक चक्र बऱ्याचशा अंतर्गत आणि बाहेरील तत्त्वांनी प्रभावित होऊ शकते. भौगोलिक स्थान परिवर्तन, जलवायू, व्यक्तिगत आरोग्य, मानसिक आरोग्य आणि एवढेच नव्हे, तर घरात किंवा हॉस्टेलमध्ये अन्य महिलांच्या मासिक चक्राचाही यावर प्रभाव पडताना आढळला आहे.

तुमचे मासिक चक्र ३०-३२ दिवसांचे आहे, तर यात काही विशेष गोष्ट नाही. याबाबत ना ही आपल्याला एखाद्या डॉक्टरकडे जायची गरज आहे आणि ना ही अशा एखाद्या मैत्रिणीच्या सल्ल्याने काळजीत पडण्याची गरज आहे, जिला मासिकपाळीच्या नियमांबाबत नीट माहिती नाहीए. तपासणीची आवश्यकता तेव्हाच असते, जेव्हा मासिकपाळी उशिरा येण्याबरोबरच अनियमित असेल किंवा त्यात मासिक स्त्राव थोड्याच प्रमाणात होत असेल.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवा

प्रश्न : माझ्या पतीचे वय ५२ वर्षं आहे. त्यांच्या कुटुंबात त्यांच्या वडिलांचे व बहिणीचे दोघांचेही मृत्यू ब्रेन स्ट्रोकमुळे झाले होते. वडिलांचे वय ६६ वर्षं व बहिणीचे वय ६२ वर्षं असतानाच त्यांचा मृत्यू झाला. या कारणांमुळेच त्यांच्या प्रकृतीबाबत मला अधिक काळजी वाटते. ब्रेन स्ट्रोक हा आनुवंशिक आजार आहे का? यापासून बचाव करायचा झाल्यास काय उपाय करता येतील?

उत्तर : सद्यस्थितितील वैज्ञानिक माहितीनुसार ब्रेन स्ट्रोक किंवा मेंदूची विकार त्याच हानिकारक बाबींमुळे उद्भवू शकतो, ज्यामुळे हृदय विकाराचा धोका संभवतो. या बाबींमध्ये प्रामुख्याने उच्च रक्तदाब, मधुमेह, धुम्रपान, अस्थिर लिपिड प्रोफाईल व कौटुंबिक रोगाची जनुके येतात.

यात उपाय म्हणून नियमित रक्तदाब तपासून घेणे व तो १३०/८० पर्यंतच ठेवण्याचा प्रयत्न करणे. ब्लड शुगर नियंत्रणात ठेवणे व फास्टींग ब्लड शुगर ११० मिलिग्रॅम व लाकोसिलेटेड हेमोग्लोबिन ६.५च्या आत ठेवणे. धुम्रपान करत असाल तर सोडून द्या, कोलेस्ट्रॉलवर नियंत्रण असू द्या, संतुलित आहार घ्या, स्थूल होणार नाही याची काळजी घ्या, नियमित व्यायाम करा व अतिताण घेऊ नका, डॉक्टरांच्या सल्ल्याने नियमित बेबी अॅस्प्रीनचा डोस घेणे ही लाभदायक ठरेल. बेबी अॅस्प्रिनच्या डोसमुळे धमन्यांमधील रक्तप्रवाह सुरळीत होतो आणि धमन्यांमध्ये रक्ताची गुठळी न होण्यासही मदत होते.

तरीही कधी त्यांना कुठल्याही प्रकारच्या पक्षाघाताची लक्षणे दिसलीच तर वेळ न दवडता त्यांना इस्तिळात दाखल करा. बऱ्याचदा मेंदूच्या विकारांमध्ये योग्य प्रकारे प्रथमोपचार मिळाल्यास परिस्थिती आटोक्यात राखता येते, अन्यथा पक्षाघात किंवा इतरही अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते.

प्रश्न : मी १८ वर्षांचा असून बीए प्रथम वर्षाचा विद्यार्थी आहे. काही दिवसांपासून जवळपास दर आठवड्याला १-२ वेळेस तरी रात्री स्वप्नंदोष होत आहे. माझ्या एका मित्राचे म्हणणे आहे की मला लवकरात लवकर डॉक्टरांना दाखवायला हवं नाहीतर त्याचे माझ्या तब्येतीवर दुष्परिणाम होतील. ही समस्या खरंच एवढी गंभीर आहे का? की मला खरंच एखाद्या डॉक्टरकडे जायला पाहिजे? मी काही वैद्य-हकीम यांच्या जाहिरातीदेखील पाहिल्या आहेत. ज्यात स्वप्नदोषावर खात्रीशीर उपचारांचा दावा केला जातो. माझी मानसिक स्थिती खूप विचलित झाली आहे. मी काय करावे? उपाय सुचवा.

उत्तर : तुम्ही गोंधळून जाऊ नका. किशोरावस्थेतून युवावस्थेत प्रवेश करताना आपले शरीर अधिक संवेदनशील झालेले असते. लैंगिक हारमोन्स वाढीस लागलेले असतात. अंड ग्रंथी शुक्राणू तयार करू लागलेल्या असतात. प्रजनन  प्रक्रियेत वीर्य बनू लागते आणि पौरूषत्त्वाची इतर शारीरिक लक्षणंही दिसू लागतात. या अवस्थेत काही किशोरावस्थेतील मुलांना व युवकांनाही रात्री झोपताना उत्तेजना जागृत झाल्यामुळे वीर्यपतन होणे सामान्य लक्षण आहे. बोली भाषेत याला आपण स्वप्न दोष असे म्हणतो.

खरं तर हा कुठलाही आजार नसून एक सामान्य शारीरिक क्रिया आहे. तरूणांपासून ते वृद्धांपर्यंत ही शारीरिक घटना कुठल्याही वयोगटातील पुरुषांमध्ये आढळते. या क्रियेला स्वप्नमैथुन म्हणणं अधिक योग्य ठरेल कारण याचा संबंध कामुक स्वप्नांशी आहे, जी झोपेतून उठल्यानंतर आठवतही नाहीत. ही क्रिया म्हणजे कामेच्छांचा निचरा होण्याचा नैसर्गिक मार्ग आहे असे मानसोपचार सांगतात.

पण लक्षात ठेवा चुकूनही वैद्य हकिम यांच्या नादी लागू नका. कित्येक वैदू बाबा काहीही भ्रमाक गोष्टी सांगून अनेक युवकांचे युवा जीवन उध्वस्त करतात.

प्रश्न : मी एक ५४ वर्षीय महिला आहे. माझ्या उजव्या कानावर एक भुरकट काळ्या रंगाचा तीळ आहे. मागील काही दिवसांपासून मला असं वाटतंय की तीळाचा आकार वाढलेला आहे हे काही आजाराचे लक्षण तर नाही ना? माझ्या एका मैत्रिणीचं असं म्हणणं आहे की कधीकधी तीळामध्येसुद्धा कॅन्सर उत्पन्न होऊ शकतो. हेखरं आहे का? मला काय करावे लागेल

उत्तर : हे खरे आहे की तीळ एक सेंटिमीटर ने वाढला, रंगात काही फरक दिसू लागला, खाज सुटू लागली किंवा त्यातून रक्त येऊ लागले तर तात्काळ डॉक्टरांना दाखवून तपासणी करून घेतली पाहिजे. अनेक वर्षांच्या अभ्यासाअंती असा निष्कर्ष काढला गेला आहे की त्यातील ३,००० पुरुषांमधील एक व १०,८००मधील एका स्त्रिच्या तीळामध्ये मेलोनोमा नामक कॅन्सर उद्भवू शकतो.

सुरुवातीलाच जर शस्त्रक्रिया करून मुळापासून तीळ काढून टाकला तर यापासून अडचणीतून मार्ग काढता येऊ शकतो. जर दुर्लक्ष केले गेले तर मेलोनोमा शरीरात पसरल्यामुळे हा रोग जीवघेणा ठरू शकतो.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : माझं वय २६ वर्षे आहे. मला मासिक पाळीच्या वेळी खूप त्रास होतो. असह्य होऊन मी डॉक्टरकडे गेले. तेव्हा डॉक्टरने अल्ट्रासाउंड करण्याचा सल्ला दिला. जेव्हा अल्ट्रासाउंड करून घेतलं, तेव्हा डॉक्टरने एक गाठ असल्याचं सांगितलं. हा रिपोर्ट पाहून डॉक्टरने मला तीन महिने औषध घ्यायला सांगितलं. आता मी बरी आहे. पण डॉक्टरांचं म्हणणं आहे की लग्नानंतर मला आई बनण्यात अडथळा येईल. याचा अर्थ काय? मी पुन्हा अल्ट्रासाउंड करवून घ्यावं का? डॉक्टरांच्या सांगण्यामुळे मी चिंतेत आहे. मी काय करू?

उत्तर : तुमच्या प्रश्नामध्ये हे स्पष्ट केलेलं नाही की पाळीदरम्यान तुम्हाला नक्की काय त्रास होतो. तुमची पाळी उशिराने येते आणि कमी रक्तस्राव होतो की यावेळी तुम्हाला पेल्विकमध्ये वेदना होतात की तुम्हाला आणखी काही त्रास होतो? तुम्ही पेल्विक अल्ट्रासाउंडमध्ये ज्या गाठीचा उल्लेख केला ती विविध प्रकारची असू शकते. तिचा संबंध विविध रोगांशी असू शकतो.

तुम्ही तुमच्या समस्येबाबत सविस्तर लिहिलंत आणि तुमचा पेल्विक अल्ट्रासाउंडचा रिपोर्ट पाठवला तर बरं होईल, जेणेकरून तुमच्या प्रश्नाचं गांभीर्य समजून आम्ही तुम्हाला पूर्ण माहिती देऊ शकू.

तिसऱ्यांदा अल्ट्रासाउंड करायचं की नाही याचा निर्णयही आजाराची माहिती मिळाल्यानंतरच घेता येईल. अल्ट्रासाउंडसारखी कोणतीही तपासाणी करण्यामागचा उद्देश एकच असतो की डॉक्टरला आजाराचं योग्य निदान करता येईल आणि उपचार सुरू होतील.

प्रश्न : माझ्या मुलीचं वय ११ वर्षे आहे. काही महिन्यांपासून तिची छाती भरू लागली आहे. मी तिला जेव्हा अंघोळ घालते, तेव्हा ती शरीराच्या त्या भागाला हात लावू देत नाही. तिथे वेदना होतात असं ती सांगते. हे नॉर्मल आहे की मी तिला डॉक्टरकडे घेऊन गेलं पाहिजे. इतक्या लहान वयात स्तनांचा विकास व्हायला सुरूवात होणं योग्य आहे का?

उत्तर : बऱ्याचदा मुली वयात येण्याचं वय हे ८ ते १३ वर्षे असतं. शरीरात सेक्स हार्मोन्स बनायला सुरूवात झाली की हळूहळू नारीत्त्वाच्या शारीरिक खुणा प्रकट होऊ लागतात. स्तनांचा आकार वाढतो. कामेंद्रियांचा विकास होतो. काखेत आणि नाभीच्या खाली केस उगवू लागतात. अंतर्गत जननांग म्हणजेच गर्भाशयाच्या आकारात वाढ होते, तसेच क्रियात्मक दृष्टीनेही परिवर्तन येऊ लागते. मुलगी रजस्वला होते.

प्रजनन इंद्रियांमध्ये प्रौढत्त्व येण्याचा एक क्रम असतो. बऱ्याचदा मुलींमध्ये या परिवर्तनाचे पहिले लक्षण स्तन विकासाच्या रूपात दिसून येते. ८ ते १३ वयात सुरू झालेली स्तन विकासाची प्रक्रिया ५ टप्प्यांमध्ये पूर्ण होते. सर्वात आधी स्तनाग्र म्हणजे निपल आणि त्याच्या भोवतीचे गुलाबी वर्तुळ एरिओलामध्ये रक्तप्रवाह वाढतो. मग ते वर्तुळ वाढते आणि स्तनकळी दिसू लागते. पुढच्या टप्प्यात दोघांचाही आकार वाढतो. चौथ्या टप्प्यात स्तनाग्र आणि त्याच्या भोवतीचे वर्तुळ विकसित होऊन स्तनापासून वर येते. शेवटच्या टप्प्यात स्तनाचा आकार वाढतो. यामुळे स्तनाग्राच्या भोवतीचे वर्तुळ पुन्हा स्तनावर उठून दिसते आणि फक्त स्तनाग्र पुढच्या बाजूला वर येते.

जेव्हा स्तनकळी विकसित होत असते, तेव्हा शरीराच्या या भागाला स्पर्श केल्यास वेदना होणे साहजिक आहे. त्यासाठी कोणत्याही डॉक्टरकडे जाण्याची गरज नाही. पण ही अतिरिक्त संवेदनशीलता टाळण्यासाठी तुम्ही मुलीला स्पोर्ट्स ब्रा घालण्याचा सल्ला देऊ शकता.

प्रश्न : माझं वय २० वर्षं आहे. मला कायम अॅसिडिटी आणि गॅसचा त्रास होत असतो. मी काही दिवस डॉक्टरचे उपचारही घेतले. घरातल्या वडिलधाऱ्यांच्या सांगण्यावरून घरगुती उपायही करून पाहिले. पण काहीच फरक पडला नाही. काहीतरी उपाय सांगा.

उत्तर : अॅसिडिटी आणि गॅसचा संबंध तुमच्या जीवनशैलीशी आहे. आपण काय खातो, कसं खातो, किती तणावाखाली राहतो, कसे कपडे घालतो, आपला दिनक्रम कसा असतो अशा सगळयाचा आरोग्यावर परिणाम होतो. खाण्याच्या बाबतीत थोडीफार पथ्य पाळा, टेबल मॅनर्सवर लक्ष द्या. दिनक्रमामध्ये छोटे-छोटे बदल घडवून आणा.

तेलकट पदार्थ आणि अधिक चरबीयुक्त पदार्थांमुळे असिडिटी होते. टॉमेटो, कांदा, लाल मिरची, काळी मिरची, संत्रे, मोसंबी, चॉकलेट इत्यादींपासून दूर राहा. याचप्रकारे काही फळभाज्या आणि फळे यांमुळेही गॅस होतो. शेंगा, फ्लॉवर, मुळा, कांदा, कोबी यांसारख्या भाज्या आणि सफरचंद, केळं आणि जर्दाळू यांमुळेही पोटात गॅस होतो. प्रथिने बाधक ठरतात. सिझलर्ससारख्या गरम-गरम सर्व्ह होणाऱ्या पदार्थांमुळेही गॅस होतो. त्यामुळे असे पदार्थ टाळा. जेवताना काही टेबल मॅनर्स पाळणेही महत्त्वाचे आहे. जेवताना छोटे-छोटे घास घ्या. पचपच आवाज करत खाल्यामुळेही बरीचशी हवा आत जाते. पाणी किंवा इतर पेये पिताना घाई करू नका.

पूर्ण दिवस एकाच जागी बसून राहण्यापेक्षा थोडया-थोडया वेळाने फेऱ्या मारणं आतडयांसाठी चांगलं असतं. ताणावर नियंत्रण असणंही आवश्यक आहे. व्यायाम, हास्य इत्यादींमुळे ताणातून मुक्ती मिळते.

ओव्हर द काउंटर औषधांमध्ये एन्टासिड किंवा गोळया उदा. डायजिन, म्युकेन, जेल्यूसिल आणि आम्लरोधी औषधं उदा. रेनिटिडिन, पँटोप्राजोल, लँसोप्राजोल आणि ओमेप्राजोल यामुळे आराम मिळू शकतो. यामुळे बरं वाटलं नाही तर एखाद्या गॅस्ट्रोएन्ट्रोलॉजिस्टचा सल्ला घ्या.

आरोग्य परामर्श

* पद्मश्री प्रोफेसर डॉ. महेश वर्मा, डायरेक्टर व प्रिंसिपल, मौलाना आझाद इंस्टीट्यूट ऑफ डेंटल सायन्सेस

प्रश्न : दातांमधील संवेदनशीलतेचे तात्पर्य काय आहे?

उत्तर : जेव्हा थंड किंवा गरम पेय अथवा खाद्यपदार्थांद्वारे दातांमध्ये वेदना किंवा बेचैनी जाणवते, तेव्हा त्याला दंत संवेदनशीलता म्हणतात. दातांच्या वरील थर (इनॅमल) हटल्यामुळे आतील थर ‘डँटीन’ तोंडाच्या संपर्कात येतो. त्यामुळे त्यातील नसांमध्ये संवेदनशीलता निर्माण होते.

प्रश्न : दातांमध्ये संवेदनशीलतेची समस्या सामान्यपणे आढळते का?

उत्तर : हो, ही समस्या खूप सामान्य आहे. सामान्यपणे २०-५० वयोगटांतील लोकांमध्ये ही समस्या असते.

प्रश्न : संवेदनशीलता किती प्रकारची असते?

उत्तर : हिरड्यांच्या समस्येमुळे संवेदनशीलता.

* दात झिजल्यामुळे संवेदनशीलता.

* दात हिरड्यांच्या ठिकाणी झिजल्यामुळे संवेदनशीलता.

* दातांना कीड लागल्यामुळे संवेदनशीलता.

* आम्लामुळे होणारी संवेदनशीलता.

* दंतप्रक्रियेनंतर होणारी संवेदनशीलता.

प्रश्न : संवेदनशीलतेमागे काय कारणे आहेत?

उत्तर : जर तोंडाची स्वच्छता योग्यप्रकारे केली नाही, तर प्लाक एकत्र झाल्याने दातांच्या वरील थर (इनॅमल) हटतो व दातांमध्ये संवेदनशीलता सुरू होऊ लागते.

* वयाबरोबर हिरड्या दातांना सोडू लागतात. विशेषत:  जर स्वच्छता ठेवली नाही. यामुळेही संवेदनशीलता निर्माण होते.

* कडक ब्रशच्या वापराने व वेगाने मागे-पुढे ब्रश केल्यानेही दात झिजतात व संवेदनशीलता जाणवते.

* अनेक लोकांना रात्रीचे ब्रश करायची सवय असते. त्यामुळे दातांच्या वरचा थर हटतो व संवेदनशीलता सुरू होते.

* दातांना कीड लागल्याने बॅक्टेरिया इनॅमलला नष्ट करतात, त्यामुळे दात संवेदनशील होतात.

* दातांना जर मार लागला, तर त्याचा परिणाम आतील थरांवर होऊ शकतो व संवेदनशीलता उत्पन्न होऊ शकते.

* माउथवॉश, ज्यात आम्लता असते, त्याचा वापर इनॅमलच्या थराला हटवतो व संवेदनशीलता निर्माण होते.

* आम्लयुक्त खाद्यपदार्थांमुळेही इनॅमलच्या थराला नुकसान पोहोचते व संवेदनशीलता निर्माण होते.

* काही दंत प्रक्रियेनंतरही संवेदनशीलता निर्माण होते. उदा. दातांची सफाई, क्राउन लावल्यानंतर, दात भरून घेतल्यानंतर इ. काही आठवड्यानंतर ही संवेदनशीलता बरी होते.

प्रश्न : दंत संवेदनशील झाल्यावर कोणते उपचार केले पाहिजेत?

उत्तर : जर दातांवर कॅलकुलस किंवा टार्टर जमा असेल, तर मशीनद्वारे ते काढलं जातं. त्याबरोबरच संवेदनशीलतेसाठी टूथपेस्ट, जिला डिसेंसिटायजिंग टूथपेस्ट म्हणतात व माउथवॉशचा उपयोगही लाभदायक ठरतो.

* फ्लोराइड वार्निश इनॅमल व डेंटीनला मजबुती देतो व संवेदनशील दातांच्या वेदना व बेचैनीला कमी करतो.

* ज्या हिरड्या दात सोडत आहेत, त्यांच्यासाठी मुळांवर बाँडिंग एजेंट लावल्याने खूप प्रभाव पडतो. तोंडाच्या दुसऱ्या एखाद्या भागातून हिरडी घेऊन ग्राफ्टिंगही करू शकता.

* दातांना कीड लागल्याने संवेदनशीलता कमी होण्यासाठी त्यात योग्य मसाला भरू शकता. जर कीड आतपर्यंत लागली असेल, तर रूट कॅनलचा उपचार करून क्राउन लावता येईल.

* दातांच्या झिजण्याच्या सवयीसाठी माउथ गार्डद्वारे उपचार केले जातात, जेणेकरून दातांचे अजून पुढे नुकसान होऊ नये.

* दातांना मार लागल्यानंतर क्षतीनुसार उपचार केले जातात. मसाला भरणे किंवा रूट कॅनलचा उपचार व क्राउन लावला जातो.

प्रश्न : दातांच्या संवेदनशीलतेपासून वाचण्यासाठी काय उपाय आहे?

उत्तर :  तोंडाची स्वच्छता चांगल्याप्रकारे केली पाहिजे. दिवसातून २ वेळा ब्रश करण्यासोबतच माउथवॉशचा वापर करणेही चांगले असते.

* मऊ केसांच्या ब्रशचा वापर केला पाहिजे. ब्रश करण्याची योग्य पध्दत स्विकारली पाहिजे.

* फ्लोराइडयुक्त माउथवॉश, ज्यात आम्ल नसेल, त्याचा वापर केला पाहिजे.

* ज्या खाद्यपदार्थांमध्ये आम्लाचे प्रमाण जास्त असेल, त्यापासून दूर राहिले पाहिजे.

* दंत विशेषज्ञांद्वारे नियमितपणे तपासणी करून घेतली पाहिजे. जेणेकरून दातांना कीड लागलेली असेल किंवा हिरड्यांचा आजार असेल किंवा अन्य कोणती समस्या असेल, ज्यामुळे संवेदनशीलता निर्माण होऊ शकते, त्यावर सुरुवातीलाच उपचार होईल, तर ते पुढे वाढणार नाही.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. शोभा गुप्ता, मदर्स लॅप आयव्हीएफ सेंटर, आयव्हीएफ तज्ज्ञ

प्रश्न : माझं वय ३८ वर्षं आहे. माझं वजन ५५ किलो आहे. मी एंडोमिट्रीयममध्ये तापमानांसंबंधित पीसीआर तपासणी केली आहे. त्याचा रिपोर्टही पॉझिटिव्ह आहे. मी गेल्या ३ महिन्यांपासून रह्यूमेटोइड घेत आहे. गेल्या महिन्यात माझं आयव्हीएफ अयशस्वी झालं होतं. आणखी एक आयव्हीएफ होऊ शकतं का आणि माझ्या पतीने मायकोबॅक्टीरियम तपासणी करावी का?

उत्तर : तुमचं वय वाढत आहे. ३५ व्या वर्षांनंतर महिलांमध्ये अंडाशयाची गुणवत्ता खालावत जाते. शिवाय तुमची पीसीआर तपासणीही पॉझिटिव्ह आली आहे. त्यामुळे तुम्ही आयव्हीएफची पुढची तपासणी करून घेऊ शकता. पण हिस्टेरोस्कोपीच्या मदतीने गर्भाशयाचं मूल्यांकन करणं गरजेचं आहे. आयव्हीएफ अयशस्वी होण्याचे कारण एएमएचं मूल्य आणि इंट्रालिपिड इन्फ्यूजनच्या मदतीने प्रत्यारोपणाच्या सुधारणेतील यशाच्या दरात वाढ होत आहे की नाही हे जाणून घेणं आवश्यक आहे. पतीमध्ये तापाची लक्षणं असतील तर त्यांचीही तपासणी करून घेणे आवश्यक आहे.

प्रश्न : माझं वय ३० वर्षं आहे. लग्नाला २ वर्षं झाली आहेत. लग्नानंतर मी गर्भधारण करण्याचा प्रयत्न करत आहे. मी लग्नाआधी गर्भपात करून घेतला होता. त्यानंतर माझी पाळी अनियमित झाली आहे आणि पाळीमध्ये रक्तस्त्रावही कमी होतो. मी काय करू सांगा?

उत्तर : पाळीदरम्यान रक्तस्त्राव कमी होण्याची बरीच कारणं असू शकतात. कारण जाणून घेण्यासाठी प्राथमिक परीक्षण म्हणून तुमच्या पॅल्विकचं अल्ट्रासाउंड केलं पाहिजे. यात तुमच्या गर्भाशयाच्या आतील आवरणाच्या रूंदीचं माप घेतलं जाईल. हार्मोन्सचीही तपासणी होईल. त्यानंतर अश्रमैंस सिंड्रोमची माहिती करून घेण्यासाठी हिस्टोरोस्कोपी चाचणी महत्त्वाची आहे. याशिवाय जननेंद्रियाच्या तापमानाची तपासणी करण्यासाठी त्याची बायोप्सी करून तपासणीसाठी पाठवण्यात येईल. कारण पाळीच्यावेळी रक्तस्त्राव कमी होण्याचं हे सामान्य कारण आहे.

प्रश्न : माझं वय २९ वर्षं आहे. मला सतत व्हजायनल इन्फेक्शन होत असतं. कृपया यावर उपाय सांगा?

उत्तर : व्हजायनल इन्फेक्शनची बरीच कारणं असू शकतात. इथे तुम्ही तुमच्या कोणत्याही तपासणीच्या रिपोर्टचा उल्लेख केलेला नाही. तुम्ही सांगितल्याप्रमाणे तुम्हाला ही समस्या कायम जाणवते. तुम्ही एखाद्या स्त्रीरोग तज्ज्ञाकडून तपासणी करून घेतली पाहिजे. त्यामध्ये तुमच्या समस्येमागचं खरं कारण समजू शकेल.

प्रश्न : माझं वय ३२ वर्षं आहे. माझी पाळी अनियमित आहे. गोळ्या घेतल्यावरच पाळी येते. माझी मुलगी ५ वर्षांची आहे. ती ऑपरेशनने झाली होती. मला दुसरं मुल हवं आहे. कृपया सांगा मी काय करू?

उत्तर : औषध घेतल्याशिवाय तुम्हाला पाळी येत नसेल तर तुम्ही तपासणी करून घ्या. यासाठी तुम्ही स्त्रीराग तज्ज्ञांची मदत घेऊ शकता. त्या तुम्हाला अल्ट्रासाउंडसह इतर तपासण्या करायला सांगतील. यामुळे तुम्हाला खरं कारण समजू शकेल. पाच वर्षांपूर्वी ऑपरेशनने मुलगी झाली होती. म्हणजे दुसरं मूलही ऑपरेशनने होईल असं काही नाही. पण गरोदर राहण्याआधी तपासणी करून घेणं आवश्यक आहे.

प्रश्न : माझं वय ३० वर्षं आहे. आणखी २ वर्षं तरी लग्न करण्याची माझी इच्छा नाही. जास्त वयामुळे आई बनताना काही अडथळे येणार नाहीत ना?

उत्तर : उशिरा लग्न झाल्यामुळे बऱ्याचदा गर्भधारणेत अडथळा येऊ शकतो. तुम्हाला इतक्यात लग्न करायचं नसेल तर तुम्ही थांबू शकता. पण गर्भधारणा करण्यासाठी तुम्हाला वैद्यकीय सल्ल्याची आवश्यकता असेल. त्यामुळे तुम्ही तज्ज्ञाचा सल्ला घेतलात तर तुमच्यासाठी आणि तुमच्या होणाऱ्या बाळाच्या आरोग्यासाठी योग्य ठरेल.

प्रश्न : मी १९ वर्षांची आणि अविवाहित आहे. गेल्या दोन महिन्यांपासून माझी पाळी आलेली नाही. याआधीही असं झालं होतं की मला ४ महिने पाळी आली नव्हती. त्यावेळी मला स्त्रीरोग तज्ज्ञांने प्रोजेस्टेरॉनचं इंजेक्शन घ्यायला सांगितलं. त्यानंतर माझी पाळी नियमित सुरू झाली. नुकतीच मी एका स्त्रीरोग तज्ज्ञांकडून तपासणी करून घेतली. त्यांनी मला सोनोग्राफी करण्यास सांगितली. त्यात कळलं की माझ्या युटरसचा आकार लहान आहे. अनियमित पाळीचं हेच कारण सांगितलं गेलं. कृपया यावर उपाय सांगा.

उत्तर : तुम्ही काळजी करू नका. सुरूवातीच्या १-२ वर्षांत पाळी अनियमित आणि कमी असू शकते. सामान्यत: त्यावेळी युटरसचा आकार छोटा असतो. तुम्ही सर्व रिपोर्ट्स सांभाळून ठेवा आणि एक थायरॉइड टेस्ट करून घ्या. रिपोर्ट नॉर्मल आले तर काळजी करू नका आणि थ्री डायमेन्शन अल्ट्रासाऊंड करून घ्या. यामुळे युटरसमधील समस्येची माहिती होईल. जर युटरस आणि पाळी सामान्य असेल तर डॉक्टरांच्या सल्ल्याने कॉन्ट्रासेप्टिव पिल्सचा वापर करा.

आरोग्य परामर्श

* प्रतिनिधी

प्रश्न : मी 38 वर्षांचा आयटी व्यावसायिक आहे. मी ऑफिसमध्ये बसलो असताना मला माझ्या गुडघ्यांमध्ये तीव्र वेदना आणि जडपणा आहे. मला क्वचितच जिममध्ये जाण्याची आणि वर्कआउट करण्याची वेळ मिळते. जेव्हा मी गुडघेदुखीची लक्षणे शोधली तेव्हा मला आढळले की गुडघा संधिवात 30 आणि 40 च्या दशकाच्या सुरुवातीला एक सामान्य समस्या आहे. गुडघ्यांचा संधिवात दूर ठेवण्यासाठी जीवनशैलीतील बदलांच्या गरजेवर तुम्ही अधिक प्रकाश टाकू शकता का? कोणत्या मूलभूत गोष्टी आहेत ज्याद्वारे मी माझे गुडघे फिट ठेवू शकतो आणि वेदनांच्या समस्येपासून मुक्त होऊ शकतो?

उत्तर : तुम्हाला सल्ला देतो की तुम्ही डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि तुमच्या गुडघ्यांवर योग्य उपचार करा. इंटरनेटवर पाहून स्वतःचे उपचार केल्याने तुम्हाला चुकीची माहिती मिळू शकते आणि तुमची स्थिती आणखी वाईट होऊ शकते. आपले गुडघे निरोगी ठेवण्यासाठी आपल्याला जिममध्ये जाऊन बराच वेळ बसून वेळोवेळी ब्रेक घेऊन हलका व्यायाम करावा लागत नाही. कोणत्याही प्रकारचा हलका व्यायाम जसे 30 मिनिटे चालणे आणि एस्केलेटरऐवजी पायऱ्या चढणे तुम्हाला गुडघेदुखीपासून खूप आराम देऊ शकते. सर्वात महत्वाची गोष्ट म्हणजे जर तुमचे वजन जास्त असेल तर ते तुमचे गुडघे मजबूत ठेवण्यात सर्वात मोठा अडथळा आहे.

 

हेही वाचा – मला ऑस्टियोआर्थरायटिसचे निदान झाले आहे, त्याचा माझ्या गुडघ्यांवर परिणाम होईल का?

संधिवात आता आपल्या देशाचा एक सामान्य रोग बनला आहे आणि त्यातून ग्रस्त लोकांची संख्या सतत वाढत आहे. केवळ प्रौढच नव्हे तर आजचे तरुण देखील आर्थरायटिसने ग्रस्त आहेत. ज्याची कारणे आजची आधुनिक जीवनशैली, अन्न, जीवनशैली इ. आज प्रत्येक व्यक्तीला सांत्वन हवे आहे, जीवनात मेहनत संपली आहे. परिणामी, एंडस्टेज आर्थरायटिसने ग्रस्त अनेक रुग्णांना संयुक्त बदलण्याची शस्त्रक्रिया करण्याशिवाय दुसरा पर्याय उरलेला नाही.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : मी २८ वर्षांची विवाहित महिला आहे. जवळपास ६ वर्षांपूर्वी मला सिझेरियनने मुलगा झाला होता. आता जेव्हाही पतिसोबत शारीरिक संबंध ठेवते, तेव्हा मला माझ्या जननांगात खूप वेदना होतात. त्या शरीरिक संबंध बनवल्यानंतर दीर्घकाळ मला त्रस्त करतात. यामागे काय कारण असू शकते?

उत्तर : आपल्याप्रमाणेच बऱ्याचशा महिला आई बनल्यानंतर त्रासदायक सहवासाच्या समस्येतून जातात. ज्या महिलांची मुले नैसर्गिकरीत्या योनीमार्गातून जन्म घेतात आणि त्यात योनीमार्ग मोठा करण्यासाठी डॉक्टर प्रसूतीच्या वेळी अॅपीसिओरोमीचा चीर पाडतात. त्यातील १७ ते ४५ टक्के महिला आई बनल्यानंतर या त्रासातून जातात. उलट सिझेरियनने आई बनणाऱ्या २ ते १९ टक्के महिला अशा प्रकारचा त्रास असल्याचे सांगतात.

म्हणजेच याचा अर्थ असा की सिझेरियननंतर त्रासदायक संबंधाची समस्या कमी दिसते, परंतु ती असू शकते. यामागे योग्य कारण काय आहे, याबाबत केवळ अंदाजच लावला जाऊ शकला आहे. असे समजले जाते की काही महिलांमध्ये सिझेरियनच्या प्रक्रियेतून जाण्याची मानसिक द्विधावस्था पुढे जाऊन त्यांच्या मनात एवढी तीव्र चिंता निर्माण करते की त्यांना संबंधांची भीती वाटू लागते. त्यांचे मन विचार करू लागते की पुन्हा जर गरोदर राहिले, तर पुन्हा सिझेरियनमधून जावे लागेल आणि याच मानसिक द्विधावस्थेत त्यांचे मन सेक्सबाबत नकारात्मक होते.

अन्य मानसशास्त्रीय कारणंही समस्या निर्माण करतात. नुकत्याच आई बनलेल्या महिलांची जर रात्री झोप पूर्ण झाली नाही, व्यवस्थित आराम मिळाला, व्यवस्थित पोषण मिळाले नाही, एकमेकांसोबत प्रेमळ सहवासाची संधी मिळाली नाही, तसेच पतीसोबत संबंध ठेवण्याची इच्छा झाली नाही, तर अशी मन:स्थिती निर्माण होणे स्वाभाविक आहे.

सिझेरियननंतर जर टाक्यांत पू झाला, तर नंतर ते भरल्यानंतरही वरील टिश्यूमध्ये झालेल्या दुष्परिवर्तनामुळे महिलांना वेदना जाणवतात. काही महिलांमध्ये हार्मोनल समस्याही निर्माण होत. एस्ट्रोजन हार्मोनच्या कमतरतेमुळे योनीची नैसर्गिक स्निग्धता घटते. परिणामी, संबंध कष्टदायक होतात.

काही शारीरिक समस्या जसं की योनीद्वाराला आलेली सूज, मूत्रनलिकेला आलेली सूज, त्यावर उत्पन्न झालेली मांसाची गाठ, योनीद्वाराशी सलग्न बार्थोलिन ग्लँडमध्ये आलेली सूज किंवा गुदद्वाराला फिशर झाल्यानेही सहवास क्रीडेच्या वेळी त्रास होणे स्वाभाविक आहे. अशाच प्रकारे गर्भाशयाची सूज आणि एंडोमिट्रिओसिससारखे रोगही त्रास देतात.

शिवाय समस्या हीसुध्दा आहे की एकदा सुरुवातीला वेदना निर्माण झाल्यावर पुढे मनात शारीरिक संबंधाबाबत तणाव जाणवतो. केवळ स्पर्शानेही योनी भागातील पेशी संकुचित होतात, योनी संकुचित होते आणि संबंध बनवणे कठीण होते. समस्या एकदा सुरू झाल्यानंतर पुढे नेहमीच चक्रव्यूह बनते. जेव्हा जेव्हा पती-पत्नीला मिलनाच्या बंधनात अडकायची इच्छा असते, पत्नी वेदनेने तळमळते.

सर्वप्रथम आपण एखाद्या योग्य स्त्रीरोग विशेषज्ञाला भेटून आपली अंतर्गत तपासणी करून घ्यावी. त्यामुळे समस्येच्या मूळ कारणाचे निदान होईल व आपण समस्येवर योग्य उपचार घेऊन त्यातून बाहेर पडू शकाल.

जर अंतर्गत एखादा विकार नसेल तर आपण आणि आपले पती दोहांनी दाम्पत्य मानसशास्त्रात निपुण एखाद्या विशेषज्ञाचा सल्ला घेणं योग्य ठरेल. आपसात प्रेमाचा सेतू असेल, तर सर्व समस्या कालांतराने दूर होतील. सहवासापूर्वी प्रणयक्रीडेला वेळ देणेही लाभदायक होऊ शकेल. त्यामुळे योनीची नैसर्गिक स्निग्धता वाढते, त्यामुळे संबंध सोपे होतात.

प्रश्न : मी २२ वर्षांची विवाहित महिला आहे. माझ्या पतिचे वय ३१ वर्षे आहे. आमच्या विवाहाला १ वर्ष झाले आहे. परंतु इच्छा असूनही मी गरोदर राहू शकले नाही. मी आई होण्याचे सुख मिळवण्यासाठी काय केलं पाहिजे?

उत्तर : कदाचित आपल्याला हे सत्य माहीतच असेल की महिलेला प्रेग्नंट होण्यासाठी हे खूप आवश्यक आहे की, पतिपत्नीने त्या दिवसांत शारीरिक संबंध प्रस्थापित करावेत, ज्या दिवसांत महिलांमध्ये संतानप्राप्तीची शक्यता असते. हा संयोग महिलेच्या मासिकपाळीच्या चक्राच्या मध्यावर ओव्हरीतून डिंब सुटण्याच्या ४८ ते ७२ तासांपर्यंत आणि डिंब सुटल्यानंतर ४८ तासांपर्यंत जास्त असतो. त्या काळात झालेल्या  समागमात जर पतीच्या शुक्राणू बीजांनी पत्नीच्या डिंबाला फलित केले, तर प्रेग्नंसी येते.

आपण आपल्या पतीसोबत एखाद्या इन्फर्टिलिटी विशेषज्ञाचा सल्ला घेणे उचित ठरेल.

उपलब्ध आकड्यांनुसार, देशातील ७५ टक्के जोडप्यांना इच्छा असूनही संतानसुख प्राप्त होत नाही. वांझपणाची ही समस्या केवळ महिलांशीच जोडलेली नसते. संतान न होण्याच्या २५-४० टक्के प्रकरणांत ही समस्या पुरुष वंध्यत्वाशी जोडलेली असते. ४० टक्के प्रकरणात महिलांमध्ये प्रजनन क्षमतेची कमतरता असते. १० टक्के प्रकरणात समस्या स्त्रीपुरुष दोघांशीही संबंधित असते आणि जवळपास तेवढ्याच प्रकरणांत सर्व तपासण्या करूनही हे स्पष्ट होत नाही की प्रेग्नंसी कोणत्या कारणामुळे येत नाहीए.

आपण आपल्या पतिसोबत एखादद्या योग्य इन्फर्टिलिटी विशेषज्ञाला भेटा. कदाचित आपली समस्या छोटी असेल, असे होऊ शकते आणि त्यावर लवकर उपचार करता येतील. तसेही आपले वय अनुकूल आहे. १९ ते २५च्या दरम्यानचे वय महिलेला आई बनण्यासाठी सर्वात चांगले वय म्हटले जाते. या काळात तिचे प्रजनन अंग, लैंगिक हार्मोन्स आणि मानसिक लय प्रजननासाठी सर्वात अनुकूल अवस्थेत असते.

गृहशोभिकेचा सल्ला

* प्रतिनिधी

  • मी एका मुलावर खूप प्रेम करते. आम्ही अनेकदा शरीरसंबंध ठेवले आहेत, परंतु त्यावेळी गर्भनिरोधक साधनांचा वापर केला. त्यामुळे कोणत्याही प्रकारचा त्रास झाला नाही. मात्र यावेळेस निष्काळजीपणामुळे संबंध ठेवताना गर्भनिरोधक साधनांचा वापर केला नाही. आता मला भीती वाटते की जर मला गर्भ राहिला तर काय होईल? कृपया सांगा की असं झाल्यास मी या समस्येतून कशी मुक्तता मिळवू?

तुम्ही सविस्तरपणे खुलासा केलेला नाही की तुम्ही संबंध साधून किती कालावधी झाला आहे. सुरूवातीच्या कालावधीसाठी गर्भनिरोधक गोळ्या असतात, ज्यांचं सेवन करून तुम्ही चिंतामुक्त होऊ शकता. परंतु कालावधी अधिक उलटला असेल तर गर्भनिरोधक उपाय उपयोगाचे ठरणार नाहीत. त्यामुळे एखाद्या तज्ज्ञ लेडी डॉक्टरांचा सल्ला घ्या आणि जर गर्भ राहिला असेल तर गर्भपात करून घेऊ शकता. भविष्यात चुकूनही विवाहापूर्वी संबंध साधू नका.

  • मी १६ वर्षीय तरुणी आहे, सध्या शिकत आहे. एका मुलाने मला प्रपोज केलं होतं. तेव्हा मी त्याला होकार दिला नव्हता, परंतु त्याच दिवसापासून मी त्याच्यावर प्रेम करू लागले. या गोष्टीला ६-७ महिने उलटून गेल्यावर जेव्हा मी त्याच्यासमोर माझं प्रेम व्यक्त केलं, तेव्हा त्याने ना धड होकार दिला ना नकार. त्याच्या या तटस्थ वागणूकीचा मी काय अर्थ काढू? त्याची प्रतिक्षा करू की आपल्या करिअरवर लक्ष केंद्रित करू?

आता तुझं वय प्रेमात पडण्याचं वा व्यक्तिला समजून घेण्याचं नाहीए. ज्याला तू प्रेम समजतेस ते प्रेम नाहीए, तर केवळ लैंगिक आकर्षण आहे, जे या वयात विरूद्धलिंगी व्यक्तीप्रति जाणवणं स्वाभाविक आहे. यावेळी तुझ्यासाठी आपल्या करिअरहून अधिक महत्त्वाचं काही असता कामा नये. त्यामुळे सध्या आपल्या शिक्षणावर आणि करिअरवर लक्ष केंद्रित करणं उत्तम.

  • मी ३१ वर्षीय विवाहिता आहे व २ मुलींची माता आहे. माझ्या लग्नाला १६ वर्षं झाली आहेत. मी माझ्या वैवाहिक जीवनात खुश नाही. माझे पती माझ्या मोठ्या बहिणीवर प्रेम करतात. त्या दोघांमध्ये अनैतिक संबंधसुद्धा आहेत. ही गोष्ट मला ४ वर्षांपासून माहीत आहे. परंतु इच्छा असूनही मी काही करू शकले नाही, कारण माझे पती हुकूमशाही वृत्तीचे आहेत. लहानसहान गोष्टींवरून त्यांचा राग अनियंत्रित होतो. मी त्यांना विरोध करण्याचा विचारही करू शकत नाही. त्यामुळे हे सर्व बघून केवळ कुढत राहाते. ते माझ्या मुलींवरही लक्ष देत नाहीत.

माझी मुलगी ज्या शिक्षकांकडे गेल्या ९ वर्षांपासून शिकत आहे, त्यांना जेव्हा मी त्रस्त असल्याचं कळलं तेव्हा माझ्या चिंतेचं कारण समजून घेत त्यांनी माझ्याप्रति सहानुभूति दर्शवली. आता मीसुद्धा त्यांच्यावर प्रेम करू लागले आहे. ६ महिन्यांपूर्वी जेव्हा त्यांनी माझ्यासोबत ते आपला आनंद वाटून घेऊ इच्छितात असं सांगितलं तेव्हा मी चकित झाले. अशा संबंधांमध्ये निर्माण होणारी जवळीक वाढणं स्वाभाविक असतं, परंतु मला भीती वाटते. मी काय केलं पाहिजे, तुम्हीच सांगा?

४ वर्षांपूर्वी तुम्हाला तुमच्या पतीचे अनैतिक संबंध असल्याची गोष्ट ठाऊक झाली होती, तेव्हाच तुम्ही याला विरोध करायला हवा होता. पती कितीही हुकूमशाही करणारे असले तरी या अन्यायविरूद्ध आवाज न उठवून तुम्ही त्यांना स्वैराचार करण्यासाठी मोकळीक दिली. पतीला घाबरत होतात हे खरं. परंतु तरीसुद्धा तुम्ही आपल्या बहिणीला रागवायला हवं होतं. अजूनही वेळ आहे. तिच्या पतीकडे तक्रार करा. आपल्या माहेरीसुद्धा तिची करतूत सांगा. हे असं केल्याने ती तुमच्या मार्गातून बाजूला होईल.

उरला प्रश्न मुलीच्या शिक्षकांचा तर त्यांना तुम्ही आपली खाजगी गोष्ट सांगायला नको होती. ते सहानुभूती दाखवून तुमच्या अडचणीचा गैरफायदा उठवू पाहत आहेत. अशा संधीसाधू व्यक्तींपासून सावध राहिलं पाहिजे. बाहेर आनंद शोधण्याऐवजी आपल्या कुटुंबात हरवलेला आनंद शोधा. तुम्ही हे विसरता कामा नये की तुमच्यावर २ मुलींची जबाबदारीसुद्धा आहे. तुम्हीच म्हणता की तुमचे पती मुलींवर लक्ष देत नाहीत. मग अशावेळी तर तुमची जबाबदारी अधिक वाढते, तेव्हा समजूतदारपणे वागा.

  • माझ्या भावाचं लग्न १० वर्षांपूर्वी कोटा येथील मुलीशी झालं होतं. मुलीची मोठी बहिण घटस्फोटित होती. हे लग्न जुळवताना लोक आम्हाला हे स्थळ योग्य नसल्याचं सुचवत होते. मुलीची आई मुलींना भडकवते. त्यामुळे मोठ्या मुलीचं सासरी पटू शकलं नाही. आम्ही लोकांच्या बोलण्याकडे दुर्लक्ष केलं नाही आणि लग्न जुळवलं. परंतु लग्नानंतर सत्य अनुभवास आलं. लग्नानंतर अवघ्या ४ महिन्यांनी वहिनी माहेरी निघून गेली. प्रसूतीनंतर परतणार असं सांगून गेली होती. मुलगी झाल्यावर ३-४ वेळा भाऊ तिला आणायला गेला, परंतु ती परतली नाही. याच दु:खात माझा भाऊ रात्रंदिवस दारू पिऊ लागला आणि २ महिन्यांपूर्वी वारला. आता मुलीकडचे म्हणतात की आम्ही भावाच्या मुलीला ताब्यात घ्यावं, जेणेकरून त्यांना वहिनीचं पुन्हा लग्न लावता येईल. असंही धमकावतात की आम्ही मुलीला ताब्यात घेतलं नाही तर तिला अनाथाश्रमात सोडून देणार. सांगा काय करू?

लग्न जुळवताना एकमेकांबद्दलची व्यवस्थित माहिती घेतली पाहिजे. तुम्हाला मुलीच्या घरच्यांबद्दल लोकांनी सावध करूनही तुम्ही त्याकडे डोळेझाक केलीत. आत जे घडलं ते घडलं. ते बदलता येणार नाही. त्यापेक्षा भावाच्या मुलीला ताब्यात घ्या, जेणेकरून त्या लहानग्या जीवावर अन्याय होणार नाही.

आरोग्य परामर्श

* डॉ. यतीश अग्रवाल

प्रश्न : मी ४१ वर्षीय महिला आहे. मला २ मुलगे आहेत. दीर्घ काळापासून माझ्या गर्भाशयात २ छोटे-छोटे फायब्रॉइडच्या गाठी आहेत. पण नुकतेच माझे अल्ट्रासाउंड झाले, तेव्हा कळले की, या फायब्रॉइड्सची साइज वाढून २.५ सेंटीमीटर झाली आहे. डॉक्टरांचे म्हणणे आहे की, माझी इच्छा असेल गर्भपिशवी काढताही येईल. परंतु त्यांच्या असण्याने मला कोणताही त्रास नाहीए. तरीही भीती वाटते की काही कॉम्प्लिकेशन्स येऊ नयेत. कृपया सांगा मी काय करू?

उत्तर : फायब्रॉइड महिलांच्या गर्भाशयात होणाऱ्या सामान्य गाठी आहेत. अल्ट्रासाउंड केल्यानंतर जवळपास ४० टक्के महिलांच्या गर्भाशयात या गाठी आढळून येतात. काही महिला जसं की आपल्या केसमध्ये या गाठी छोट्या-छोट्या आहेत आणि  काहींमध्ये तर या फूटबॉलएवढ्या मोठ्याही असतात.

जोपर्यंत फायब्रॉइडमुळे मासिकपाळीच्या वेळी खूप जास्त रक्तस्त्राव होण्याची समस्या निर्माण होत नसेल, एखाद्या महिलेला मूल हवंय आणि फायब्रॉइडमुळे ही इच्छा पूर्ण होण्यात अडचण येत नसेल किंवा फायब्रॉइड्समुळे काही कॉम्प्लिकेशन्स होत नसतील उदा. गाठ आपल्या स्थानी चक्रासारखी फिरणे आणि रक्तपुरवठा भंग होण्यासारख्या इमर्जेन्सी उत्पन्न होत नसतील किंवा या गाठी खूप मोठ्या झाल्याने ब्लॅडर दबणे अथवा मलाशय दबल्यामुळे कोणती समस्या निर्माण होत नसेल, तर तिला तिच्या स्थितीवर सोडून देण्यातच शहाणपण आहे.

सध्या तुमचे जे वय आहे, ते पाहता या गाठींना सहजपणे कोणतीही छेडछाड न करता सोडता येऊ शकते. विशेषत: अशा स्थितीत जेव्हा आपले कुटुंब पूर्ण झाले असेल आणि या गाठी असण्याने आपल्याला कोणताही त्रास नसेल.

जसजसे आपले वय वाढेल आणि आपली रजोनिवृत्ती होईल तसेच आपल्या शरीरात लैंगिक हार्मोन्सचे प्रमाण घटत जाईल, तसतशा या गाठी आपोआपच आकुंचन पावत जातील.

प्रश्न : मी २६ वर्षांची आहे आणि मला गर्भावस्थेचा तिसरा महिना चालू आहे. मला सकाळी उठताच उलट्या होण्याचा त्रास चालू आहे. चक्कर येते आणि अशक्तपणाही जाणवतो. डॉक्टरांच्या सांगण्यावरून मी ग्लुकोजच्या बॉटलची ड्रीपही लावली, परंतु त्यामुळेही काही फायदा झाला नाही. काहीतरी असा उपाय सांगा, ज्यामुळे त्रास दूर होऊ शकेल.

उत्तर : गर्भधारणा झाल्यानंतर महिलेच्या शरीरात एकाच वेळी खूप सारे बदल होतात. त्यात हार्मोनल फेरबदलही सामील आहेत. त्यामुळे उलटीचा त्रास होतो. हे लक्षण साधारणपणे गर्भावस्थेच्या दुसऱ्या महिन्यात सुरुवातीच्या काळात दिसते. याची तीव्रता एखाद्या महिलेमध्ये कमी तर एखादीमध्ये जास्त असते. एखादीला थोडाशीच मळमळ होते, कोणाला जास्त उलट्यांचा त्रास होतो. परंतु बहुतेक महिलांमध्ये हा त्रास चौथा-पाचवा महिना उलटल्यानंतर आपोआपच दूर होतो.

तोपर्यंत आराम मिळवण्यासाठी आपण काही छोटे-छोटे उपाय करू शकता. जर उलट्या सकाळीच जास्त होत असतील, तर सकाळी अंथरुणावरून उठण्यापूर्वी एक सुका टोस्ट किंवा बिस्कीट खा. आपण आपल्या खाण्यापिण्यात बदल केल्यास उत्तम होईल.

खाण्याच्या काही पदार्थ किंवा वासामुळे मळमळत असेल, तर त्या पदार्थांपासून लांब राहा. गर्भावस्थेत गंधाबाबत संवेदनशीलता वाढते. या समस्येतून बाहेर पडण्यासाठी गरमागरम पदार्थ खाण्याऐवजी थंड पदार्थ खाणे योग्य ठरते. कारण थंड पदार्थांमध्ये सुगंध कमी जाणवतो.

जिथे चक्कर येणे आणि अशक्तपणा वाटण्याची गोष्ट आहे, तिथे डॉक्टरांकडूनच तपासणी करून घेणे उत्तम असते. याचा संबंध रक्ताची कमतरता आणि ब्लड प्रेशर कमी होणे याच्याशीही असू शकतो. गर्भातला भ्रुणाच्या वाढीसाठी कॅलरीज, प्रोटीन, व्हिटॅमिन आणि खनिजाच्या गरजेची पूर्तता करण्यासाठी गर्भवतीने आपल्या खुराकाकडे लक्ष देणे आवश्यक असते. जर एखाद्या पोषक तत्त्वाच्या कमतरतेबाबत कळले तर ती पूर्ण करण्यासाठी डॉक्टर गोळी, कॅप्सूलही देऊ शकतात.

प्रश्न : माझे वय १५ वर्षे आहे. मला दर १५ दिवसांनी पाळी येते. डॉक्टरला दाखवल्यानंतर त्यांनी औषध दिले. ते घेतले की आराम मिळतो, पण ते सोडले तर पुन्हा मासिक चक्र १५ दिवसांचे होते. हे एखाद्या गंभीर रोगाचे लक्षण तर नाही ना?

उत्तर : किशोरावस्थेत सुरुवातीच्या काळात हार्मोनल असंतुलनामुळे मासिकपाळीची वेळ अनियमित होणे सामान्य गोष्ट आहे. कमी दिवसांच्या अंतराने पुन्हा-पुन्हा रक्तस्त्राव झाल्यास नक्कीच त्रास होत होतो. त्यामुळे मनही शंकाकुल होते.

अशा वेळी हेच योग्य ठरेल की हा शरीर परिपक्व होण्याच्या शारीरिक क्रियेचा सामान्य भाग मानून स्वत:हून ही गोष्ट सामान्य होण्यास वेळ द्या. यामुळे विचलित होऊ नका किंवा आपल्यात अशी धारणा निर्माण होऊ देऊ नका की आपल्याला एखादा रोग झाला आहे. रजस्वला झाल्यानंतर काही वर्षांत बहुतेक किशोरींचे देह आपोआपच मासिक पाळीचे चक्र नियमित करतात.

तरीही एखाद्या तरुणीला धीर नसेल किंवा तिच्या शरीरात रक्ताची खूप कमी आली असेल, तर डॉक्टरांना भेटा. ते लैंगिक हार्मोन्सच्या गोळ्या देऊन चक्राचा काळ निश्चित करण्याचा प्रयत्न करतात. तुमच्या डॉक्टरांनीही असेच केले, पण हा प्रयत्न अनेक महिन्यांपर्यंत पुन्हा-पुन्हा करण्याची आवश्यकता असते.

जोपर्यंत मासिक पाळी नियमित होत नाही, तोपर्यंत लैंगिक हार्मोन्सच्या गोळ्या घेणे आवश्यक ठरू शकते. दुसरा पर्याय हा आहे की आपण आपल्या शरीराला स्वत:हून त्याची नियमितता स्थापित करू द्यावं.

आपल्या आहाराची विशेष काळजी घ्या. सातत्याने रक्तस्त्राव झाल्यास शरीरात रक्ताची कमतरता येणे स्वाभाविक आहे. यापासून वाचण्यासाठी तुम्ही डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन नियमितपणे आयर्न आणि फोलिक अॅसिडच्या गोळ्या घ्या आणि आहारात लोहयुक्त पदार्थ, हिरव्या भाज्या आणि प्रोटीन घ्या.

गृहशोभिकेचा सल्ला

*प्रतिनिधी

  • आम्ही तिघी बहिणी आहोत. आम्हाला भाऊ नाहीए. माझं आणि माझ्या धाकट्या बहिणीचं लग्न झालं आहे. माझ्या बहिणीच्या सासरचे लोक तिला खूपच त्रास देतात. आईबाबांच्या घरी जाणं तर दूर, ते तिला त्यांना फोनही करू देत नाहीत. पोलिसांत तक्रार केली पण ते तिथे माझ्या बहिणीवर आणि माझ्या पतीच्या चारित्र्यावर दोष लावून साफ बचावले. तुम्हीच सांगा, मी माझ्या बहिणीला तिच्या सासरच्या लोकांच्या त्रासापासून कसं वाचवू?

तुम्ही हे स्पष्ट सांगितलं नाहीए की तुमच्या बहिणीच्या सासरच्या लोकांनी तिला तिच्या माहेरच्या लोकांना भेटायला बंधन का घातलं आहे? पण कारण काही असो, अशाप्रकारे कोणाला बंधक बनवून ठेवणं अयोग्य आहे. कोणत्याही प्रकारचा अत्याचार आणि घरगुती अत्याचाराच्या विरुद्ध सरकारही सक्त आहे. तुमच्या बहिणीची जर पोलिसांनी मदत केली नसेल तर तुम्ही वुमन सेल, महिला कल्याण समिती किंवा अशाच एखाद्या समाजसेवी संस्थेची मदत घेऊ शकता. ते लोक तुमच्या बहिणीच्या सासरच्या लोकांशी भेटून चर्चा करतील आणि तुमच्या बहिणीला न्याय मिळवू देतील.

  • मी २७ वर्षांची तरुणी आहे. मला आईवडील नाहीत. धाकटा भाऊ आहे आणि एक विवाहित बहीण आहे. माझ्या भावोजींनी माझ्या भावाजवळ माझ्यासाठी एक स्थळ आणलं. मुलगा सरकारी नोकरी करतो. कुटुंबही समृद्ध आहे. बाहेरून तर सगळं काही व्यवस्थित वाटलं. भाऊ आणि भावोजींनी जाऊन लग्नासाठी होकारही दिला आणि दोन महिन्यांनी साखरपुड्याची तारीख ठरवली. तत्पूर्वी भावाने मुलाच्या कुटुंबियांबद्दल माहिती काढली तेव्हा कळलं की मुलाच्या मोठ्या भावाचा अपराधिक भूतकाळ होता. त्याने तुरुंगवासही भोगला आहे. माझ्या भावाने भावोजींना सांगितलं की त्यांनी या लग्नाला नकार द्यावा. तेव्हा ते माझ्या भावाला खूप बडबडले. आम्हाला भीती वाटत आहे की या गोष्टीवरून माझ्या भावोजींनी बहिणीला त्रास देऊ नये. हा विचार करून करून मी खूपच चिंतित आहे. तुम्हीच सांगा. मी काय करू?

लग्नसंबंधामुळे फक्त दोन माणसांचं नव्हे, तर २ कुटुंबांचं नातं जुळतं. म्हणूनच नातं ठरवताना कुटुंबाकडेही पाहिलं जातं. तुमच्या भावाने जर अशा कुटुंबात तुमचं लग्न करून द्यायला नकार दिला आहे, जिथला एक सदस्य गुन्हेगारी जगताशी जोडलेला आहे, तर यात तुमच्या भावोजींनी नाराज व्हायला नकोए. त्यांनी या गोष्टीला विनाकारण आपल्या अहंकाराशी जोडलं आहे. तुमची बहीण त्यांना प्रेमाने समजावू शकते की तिच्या बहिणीला आईवडिलांचा आधार नाहीए. भविष्यात काही अघटित घडू नये म्हणून जास्त काळजीची गरज आहे. म्हणून त्यांनी विनाकारण नाराज होऊ नये.

  • मी २२ वर्षांची तरुणी आहे. एका मुलावर मी प्रेम करायचे. त्याने मला लग्नाचं वचन दिलं होतं. म्हणून आम्ही प्रेमाच्या सर्व मर्यादा ओलांडल्या. आमच्यामध्ये शारीरिकसंबंधही होते, पण वर्षभरापूर्वी तो माझी फसवणूक करून निघून गेला. आता माझे कुटुंबीय माझ्या लग्नासाठी स्थळ शोधत आहेत. मी फारच द्विधावस्थेत आहे. कसलाच निर्णय घेऊ शकत नाहीए. कृपया मला सांगा की, लग्न ठरवण्यापूर्वी मी मुलाला हे सांगू का, की माझे एका मुलाबरोबर शारीरिकसंबंध होते. कारण मी त्याला हे सांगितलं नाही, तरी ही गोष्ट लग्नाच्या पहिल्या रात्री त्याला कळेलच. जर लग्नानंतर त्याला ही गोष्ट कळली आणि त्याने मला अपमानित करून सोडलं तर परिस्थिती आणखीनच वाईट होईल. यापेक्षा चांगलं तर हे आहे की मी आधीच ही गोष्ट सांगून टाकू. त्यानंतर त्याला नातं ठेवायचं आहे की नाही हे त्याच्यावर अवलंबून राहील. विनाकारण मला घाबरून तर राहावं लागणार नाही?

कोणत्याही मुलाला हे कळलं की लग्नाआधी मुलीचे कोणाबरोबर तरी शारीरिकसंबंध होते तर तो तिच्याशी कधीच लग्न करणार नाही. लोक कितीही आधुनिक आणि मॉडर्न व स्वतंत्र विचारांचे असल्याचा दावा करत असले तरी पत्नी म्हणून त्यांना सतीसावित्रीच हवी असते. म्हणून तुम्हाला जर लग्न करायचं असेल तर ही गोष्ट कोणालाही सांगू नका. लग्नाच्या आधीही नाही आणि लग्नानंतरही. जोपर्यंत तुम्ही स्वत: सांगणार नाही तोपर्यंत हे कोणीच जाणू शकणार नाही की तुमचे लग्नापूर्वी कोणाशी शारीरिकसंबंध होते.

  • मी ३० वर्षांची विवाहित स्त्री आहे. मी माझ्या एका वैयक्तिक समस्येने खूप त्रस्त आहे. कोणालाही ती समस्या सांगू शकत नाही. खरंतर माझी गुप्तांग खूपच सैल झालं आहे, ज्यामुळे माझ्या पतींना सहवास करताना आनंदाचा अनुभव घेता येत नाही. यामुळे ते चिडतात आणि मग अनेक दिवस माझ्यापासून तुटक वागतात. सहवासही करत नाहीत. कृपया असा एखादा उपाय सांगा, ज्याने माझ्या गुप्तांगाला पूर्वीसारखा घट्टपणा येईल आणि पतींनाही सहवास करताना आनंद वाटेल?

तुमची समस्या काही वेगळी नाहीए. प्रत्येक विवाहित स्त्रीच्या गुप्तांगाला लग्नाच्या काही वर्षांनी सैलपणा येतो त्यामुळे पूर्वीसारखा घट्टपणा कायम राहाणं शक्य नाही. असं असूनदेखील दाम्पत्य सहवासाचा पूर्ण आनंद घेतात. तुमच्या पतीनेही कोणत्याही प्रकारचा पूर्वग्रह न बाळता परिस्थितीचा स्वीकार केला पाहिजे. पण तरीदेखील जर ते संतुष्ट होत नसतील तर तुम्ही एखाद्या स्त्रीरोग तज्ज्ञाची भेट घेऊन आपल्या गुप्तांगाला २-३ टाके घालून ते आकुंचित करण्याची छोटीशी शस्त्रक्रिया करवून घ्या.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें