चाइल्ड फ्री ट्रिप

* पूनम अहमद

मुंबईमध्ये राहणाऱ्या सुनीताची मुले नववीच्या वर्गात असताना ती आणि तिचा नवरा निलीन पुण्यात एका लग्नाला गेले होते. लग्नाला जाणे गरजेचे होते आणि त्यात मुलांची परीक्षा होती. बऱ्याच विचाराअंती पतिपत्नी मुलांची समजूत घातल्यानंतर कामवालीला सूचना देऊन २ रात्रींसाठी पुण्याला गेले.

ती म्हणते, ‘‘पहिल्यांदा तर माझ्या मनात याची चिंता वाटत होती की, आम्ही नसताना मुलांना काही अडचण भासू नये, आम्ही सोसायटीमध्येही नवीन होतो. मीही बरेच दिवस घरात राहून कंटाळले होते. याआधी कधी मुलांना एकटे सोडून गेलो नव्हतो. पण जेव्हा गेलो, तेव्हा आश्चर्याचा सुखद धक्का बसला. ज्या गोष्टीची विनाकारण चिंता करत मी गेले होते, परंतु पहिल्याच रात्री मुलांशी बोलून इतका आनंद झाला, जेव्हा बघितले की दोघेही छानपणे आपापले काम करत आहेत, आमच्याशिवाय सर्व व्यवस्थित मॅनेज करत आहेत, त्यांना कोणत्याही प्रकारचा त्रास झालेला नाही. तेव्हा कुठे मी माझी पहिली चाइल्ड फ्री ट्रिप मनापासून एन्जॉय केली. त्यानंतर आम्ही दोघे बऱ्याच वेळा १-२ रात्रींसाठी बाहेर फिरायला गेलो, मुलांनीही हेच सांगितले की, आम्ही तर शाळा-कॉलेजमध्ये व्यस्त असतो, तुम्ही निर्धास्तपणे जाऊन येत जा.

‘‘मुले जेव्हा फ्री झाली तेव्हा त्यांच्यासोबत कधी फिरायला गेलो, नाहीतर आम्ही २-३ रात्रींच्या ट्रिपवरून आता १ आठवडयाच्या ट्रिपवर आलो आहोत आणि तसे वारंवार जात राहतो. काही दिवस एकमेकांच्या सहवासात स्वत:चा वेळ घालवून फ्रेश होऊन परत येतो. त्यामुळे मन आनंदी राहते.’’

आता तर कोरोनाकाळातील लॉकडाऊनमुळे कुटुंबातील वेळ जास्तीचा झाला होता. बऱ्याचशा लोकांवर वर्क फ्रॉम होमचा फार ताण होता, घरातील इतर सदस्यांच्या गरजा आणि मुलांचे ऑनलाइन वर्ग यामुळे पती-पत्नीला एकमेकांबरोबरचे मोकळे क्षण फार मुश्किलीने मिळत होते. दोघांवरही कामाचा भरपूर ताण होता. कदाचित हेच कारण आहे की, परिस्थिती सामान्य झाल्यावर पती-पत्नी एकमेकांसोबत चांगले क्षण घालवण्यासाठी मुलांशिवाय ट्रिपचे नियोजन करताना दिसले, जे कदाचित गरजेचेही झाले होते.

एक मजेशीर किस्सा

नीता तर तिचा एक मजेशीर किस्सा सांगताना म्हणते, ‘‘एकदा तिचा पती ऑफिसच्या काही मीटिंगसाठी दुसऱ्या शहरात जात होता. तिथे माझी एक खास मैत्रीण राहात होती, मलाही असे वाटले की मीसुद्धा त्याच्याबरोबर जाऊन तिला तिथे भेटून येईन. मला एकच मुलगा आहे, जो त्यावेळी आठवीमध्ये होता. त्याच्या मित्राची आई म्हणाली की, मुलाला त्यांच्याकडे सोडून मी जाऊ शकते.’’

‘‘मी एका रात्रीसाठी गेले. मुलाने त्याचा वेळ त्याच्या मित्राच्या घरी इतका एन्जॉय केला की, त्यानंतर कित्येक दिवस तो सांगत होता की आई, पुन्हा तुझ्या कोणत्या मैत्रिणीला भेटायला जाणार असशील तर मी राहीन. त्यानंतर   आम्ही पती-पत्नी जेव्हाही बाहेर गेलो, तेव्हा तो एकटा असताना कधी त्याच्या मित्रांना बोलवायचा, कधी त्यांच्या घरी जायचा. आम्हीही छोटे हनीमून साजरे करून यायचो आणि मुलगाही त्याचा वेळ छान एन्जॉय करायचा.’’

बऱ्याचशा हॉस्पिटॅलिटी इंडस्ट्रीज प्रौढांना याप्रकारे वेळ घालवण्यासाठी बरेचसे पर्याय आणि ऑफर देत असतात. लक्झरी रिसॉर्टची संख्या वाढत चालली आहे. काही विमान कंपन्या तर छोटया मुलांपासून लांब बसण्यासाठी सीट निवडण्याचा पर्यायही देतात. चला तर या ट्रेंडबद्दल काही बोलू :

एकांतही आणि मज्जाही

मुलांशिवाय पती-पत्नीने एकटेच ट्रिपला जाणे ही काही नवीन गोष्ट नाही. ९०च्या दशकात कॅरेबियन सिंगल्स रिसॉर्टने ही कल्पना समोर आणली होती. हा ट्रेंड कोणालाही एका रुटीन जीवनातून एक वेगळी वैयक्तिक मोकळीक देतो. मग सनसेट क्रुजवर जाणे असो, तारांकित स्पा ट्रीटमेंट असो, यात कोणत्याही प्रकारची रोमांचकारी अॅक्टिव्हीटी प्लॅन केली जाऊ शकते.

आजकाल भारतात हा ट्रेंड अनेक कारणांमुळे प्रचलित आहे. व्यस्त जीवनशैली, मुलांची देखभाल आणि त्यांची कधीही न संपणारी कामे, तसेच अन्य जबाबदाऱ्या पार पाडतापाडता सद्यस्थितीत प्रौढ जोडपी एकमेकांसोबत वेळ घालवणे विसरून गेली आहेत किंवा इच्छा असूनही एकमेकांच्या सहवासात राहू शकत नाहीत. आजकाल दोघे जेव्हा अशा प्रकारचा प्लॅन बनवतात, तेव्हा त्यांना चांगल्या ठिकाणी एकांताची अपेक्षा असते.

वी टाइम एन्जॉय

भारतात बरीचशी जोडपी गोवा, जयपूर, कुर्ग आणि उत्तरेकडील हिल स्टेशन्सवर जाणे पसंत करतात. तसेच परदेशात जाण्यासाठी आजकाल कित्येक लोक थायलंड, मेक्सिको आणि सॅशेल्सला जाणे पसंद करत आहेत. एडल्ट्स ओन्ली हॉलिडेज पॅकेजमध्ये कँडल लाईट डिनर्स, स्कूबा डायव्हिंग, जंगल सफारी आणि रेन फॉरेस्टचा आनंद घेतला जाऊ शकतो. जोडीदार आता वी टाइम एन्जॉय करू इच्छितात आणि करतही आहेत.

धर्म असो किंवा सत्ता निशाण्यावर महिला का?

* नसीम अंसारी कोचर

अफगाणिस्तानमध्ये धार्मिक आणि राजकीय लढाई सुरू आहे. मुळात त्याचा धर्म इस्लाम आहे. कट्टरतावादी तालिबान हे शरिया कायद्याचे खंदे समर्थक आहेत. ते माणसाच्या कपडयांपासून ते त्याच्या वर्तनापर्यंत सर्वांवर स्वत:च्या कायद्याचे वर्चस्व गाजवू पाहातात. ते पुरुषाला दाढी, टोपी आणि स्त्रीला हिजाब घालायला भाग पाडतात. महिलांबद्दलचे त्यांचे विचार अत्यंत बुरसटलेले असतात.

तालिबान महिलांकडे फक्त सेक्सचे खेळणे म्हणून पाहातात. त्यामुळेच सुशिक्षित, नोकरदार आणि प्रगतीची ओढ असलेल्या अफगाण महिलांमध्ये निजाम बदलल्यामुळे प्रचंड अस्वस्थता आहे. त्यांना माहीत आहे की, तालिबान भलेही असे सांगत असले की, ते महिलांचे शिक्षण आणि नोकरीवर गदा येऊ देणार नाहीत, तरीही जेव्हा संपूर्ण अफगाणिस्तान त्यांच्या ताब्यात येईल आणि तालिबानची सत्ता स्थापन होईल तेव्हा सर्वप्रथम महिलांची स्थिती बिकट होणार आहे. त्यांना पुन्हा एकदा आपली नोकरी आणि अभ्यास सोडून आपल्या घरात कैद व्हावे लागेल. स्वत:ला हिजाबमध्ये लपेटून शरिया कायद्याचे काटेकोरपणे पालन करावे लागेल.

यावेळी अफगाण गायक, चित्रपट निर्माते, अभिनेत्री, नृत्यांगना, खेळाडू हे कोणत्या ना कोणत्या मार्गाने अफगाणिस्तानातून पळून जाण्याच्या प्रयत्नात आहेत. तालिबानचा ताबा घेतल्यापासून मोठया संख्येने कलाकार अफगाणिस्तान सोडून गेले आहेत. त्याचे कारण म्हणजे तालिबानने त्यांना शरिया कायद्यानुसार त्यांच्या व्यवसायाचे मूल्यमापन करून व्यवसाय बदलण्याचे फर्मान सोडले आहे.

त्यांनी आज्ञा न पाळल्यास ते गोळयांचे लक्ष्य होतील, कारण तालिबान त्यांचा औदार्याचा मुखवटा त्यांच्या चेहऱ्यावर फार काळ ठेवू शकत नाहीत. अमेरिकन सैन्य पूर्णपणे माघारी फिरल्यानंतर ते त्यांचा खरे रंग दाखवतील.

आता फक्त आठवणी

ज्या अफगाणी महिला ६०च्या दशकात किशोरावस्थेत होत्या किंवा तारुण्याच्या उंबरठयावर पाय ठेवणार होत्या त्या आता वृद्ध झाल्या आहेत, मात्र त्यावेळच्या अफगाणिस्तानची आठवण येताच त्यांच्या डोळयात चमक येते. सुरुवातीला ब्रिटनची संस्कृती आणि नंतर रुसी संस्कृतीच्या प्रभावामुळे ६०व्या दशकात अफगाणी महिलांचे आयुष्य खूपच ग्लॅमरस होते.

आज जिथे त्या बुरख्याशिवय बाहेर पडू शकत नाहीत त्या अफगाणच्या जमिनीवर एकेकाळी फॅशन शोचे आयोजन होत असे. महिला शॉर्ट स्कर्ट, बेलबॉटम, मिडी, लाँग स्कर्ट, शॉर्ट पॅन्टसारख्या कपडयांवर रंगीत स्कार्फ आणि मफलर घालत. उंच टाचांच्या चपला घालत. स्टाईलमध्ये केस कापत. बिनधास्तपणे पुरुषांसोबत सर्वत्र फिरत. क्लब, खेळ, सहलीचा आनंद घेत.

काबूलच्या रस्त्यांवर दिसणारी अफगाणी महिलांची फॅशनेबल स्टाईल हॉलिवूडच्या अभिनेत्रींनपेक्षा कमी नव्हती. उच्च शिक्षण घेऊन त्या मोठया हुद्द्यावर काम करत. १९६० पासून १९८०च्या दरम्यानचे फोटो पाहिल्यास अफगाणिस्तानमध्ये महिला किती स्वच्छंद आणि स्वतंत्र होत्या, हे लक्षात येईल. फॅशनसह सर्वच क्षेत्रात त्या अग्रेसर होत्या. तेव्हाच्या काबूलचे फोटो पाहून असा आभास होतो की, तुम्ही लंडन किंवा पॅरिसचे जुने फोटो पाहात आहात.

फोटोग्राफर मोहम्मद कय्यूमींचे फोटो त्या काळच्या वास्तवाची झलक दाखवतात. वैद्यकीय असो किंवा हवाई क्षेत्र असो, प्रत्येक क्षेत्रात अफगाणी महिलांनी स्वत:चा ठसा उमटवला होता. १९५०च्या आसपास अफगाणी मुले-मुली विद्यापीठ आणि चित्रपटगृहातही एकत्र फिरायची, मौजमस्ती करायची. अफगाणी महिलांचे आयुष्यही खूपच आनंदी होते.

प्रत्येक क्षेत्रात होत्या अग्रेसर

त्याकाळी अफगाण समाजात महिलांची भूमिका महत्वपूर्ण होती. शिक्षण, नोकरी, अशा प्रत्येक क्षेत्रात त्या पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावून वाटचाल करत होत्या. १९७०च्या दशकाच्या मधल्या काळात अफगाणिस्तानच्या तंत्रज्ञानाच्या संस्थांमध्ये महिला असणे, ही सर्वसामान्य बाब होती. काबूलच्या पॉलिटेक्निक विद्यापीठात सर्व अफगाणी मुली पुरुषांसोबत शिक्षण घेऊ शकत होत्या. १९७९ पासून १९८९ पर्यंत अफगाणिस्तानातील सोव्हिएतच्या हस्तक्षेपादरम्यान अनेक सोव्हिएत शिक्षक अफगाणच्या विद्यापीठात शिकवायचे. तेव्हा महिलांवर तोंड झाकण्याची बंधने लादलेली नव्हती. त्या त्यांच्या पुरुष मित्रांसोबत काबूलच्या रस्त्यांवर बिनधास्त फिरायच्या.

मात्र १९९० च्या दशकात तालिबानी प्रभाव वाढल्यानंतर महिलांना बुरखा घालण्याची ताकीद देण्यात आली. त्यांच्या घराबाहेर पडण्यावरही निर्बंध आले.

अफगाणिस्तान असो किंवा भारत, धर्माने सर्वात जास्त नुकसान महिलांचेच केले. सर्वात जास्त अन्याय महिलांवर केला. गुलामगिरीच्या शृंखलेत सर्वात जास्त महिलाच जखडल्या गेल्या. जर एखादा पुरुष धर्माच्या हातून मारला गेला तर त्याचे परिणाम भोगायची वेळही महिलांवर आली. एक पुरुष मेल्यावर कमीत कमी ४ महिलांना त्रास सहन करावा लागतो आणि तो आयुष्यभर सहन करतच कसेबसे जगावे लागते. ती त्या पुरुषाची आई, बहीण, पत्नी आणि मुलगी असते. धर्म हा महिलांचा सर्वात मोठा शत्रू आहे. धर्माच्या शृंखला तोडून टाकण्याचा निर्णय महिलांनाच घ्यावा लागणार आहे. ती हिंमत त्यांच्यात कधी निर्माण होईल, हे सध्या तरी सांगणे अवघड आहे.

धर्म हा एक बहाणा आहे

आता अफगाणिस्तानमध्ये इस्लाम आणि भारतात हिंदुत्व आपली पकड मजबूत करत आहे. दोघांमध्ये फारसा फरक नाही. ते इस्लामच्या नावावर तर हे हिंदुत्वाच्या नावावर मारहाण करतात. धर्माचे ठेकेदार अफगाणिस्तानमध्ये असोत किंवा हिंदुस्तानात, ते सत्ताधाऱ्यांना स्वत:च्या मर्जीनुसार वागवतात आणि त्यांच्या हातून हा गुन्हा घडवून आणतात. सत्तेची भाषा वापरून महिलांना अपमानित केले जाते.

इतके निराश का?

प्रियंका गांधी निवडणूक काळात प्रचारासाठी मैदानात उतरतात तेव्हा त्यांच्या कपडयांपासून ते दिसण्यापर्यंत राजकारणी टिकाटिप्पणी करतात. प्रियंकाला पाहून असे अनेकदा बोलले गेले की, सुंदर महिला राजकारणात काय करू शकणार? अशाच प्रकारे शरद यादव यांनी वसुंधरा राजेंवर केलेली टिका लक्षात असेलच. ते त्यांच्या लठ्ठपणावर खोचकपणे बोलले होते की, वसुंधरा राजे लठ्ठ झाल्या आहेत. त्यांना आरामाची गरज आहे.

महिलांसंबंधी असे बेताल बोलणाऱ्यांना धर्माचे फळ कधीच मिळत नाही. धर्माचे ठेकेदार अशा बोलण्यावर हसतात आणि सत्तेवर बसलेले अशा लोकांना प्रोत्साहन देतात. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे सत्तेची ताकद प्राप्त करणाऱ्या महिलाही महिलांबद्दल असे हीन वक्तव्य करणाऱ्यांचा विरोध करण्याची किंवा त्यांना फटकारण्याची हिंमत दाखवत नाहीत.

जीवघेणी ठरतेय अंधश्रद्धा

* पद्मा अग्रवाल

इला पेशाने इंजीनिअर आहे. सकाळी वर्तमानपत्रातील मथळयांवर वरचेवर नजर मारून राशीभविष्य पाहण्यास ती विसरत नाही आणि मग त्यात काय लिहिले आहे त्यावरूनच तिचा मूड तयार होतो किंवा बिघडतो. राशीभविष्यात जर प्रिय व्यक्तिशी तणाव निर्माण होईल, असे असल्यास ती कधी पती तर कधी इतरांवर रागावते. तुमचे ग्रह शुभ परिणाम देणार आहेत, असे लिहिलेले असल्यास दिवसभर आनंदाची बातमी ऐकण्यासाठी आतुरतेने वाट पाहात, घडणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीला त्याच्याशी जोडत असते.

कुहू काळया रंगाचा गाऊन घालून आत्याच्या मुलाच्या लग्नाला गेली होती. सर्वांनी खूपच छान असे म्हणत तिला खुश केले. पण आत्याच्या जावेला तिने परिधान केलेला काळा रंग अजिबात आवडला नाही. ती सर्वांसमोर खोचकपणे बोलली, ‘‘लग्नाला आली आहेस, दुखवटयाला नाही, मग काळा गाऊन का घातलास.’’

कुहूच्या डोळयात पाणी आले. आत्या सर्व सावरून घेण्याचा प्रयत्न केला. मात्र तिच्या जावेच्या डोळयात प्रचंड राग होता.

जीवनावरील संकट

एकविसाव्या शतकात, अंधश्रद्धा वैज्ञानिक दृष्टिकोन असणाऱ्या लोकांसाठी एक आव्हान आहे. अंधश्रद्धेमुळे बुराडी कांडात हसत्याखेळत्या ११ लोकांचे कुटुंब काळाच्या पडद्याआड गेले. याआधी महाराष्ट्रातील हसनैन वरेकर कांडात एकाच कुटुंबातील १४ जणांना मृत्यूच्या दाढेत ढकलले होते.

अंधश्रद्धेचे मूळ कारण पुजाऱ्यांचा प्रचार आहे, जो आता इंग्रजीत विज्ञानाच्या सोबतीने भविष्याची भीती दाखवत चांगले वर्तमान मिळवून देण्याचा दावा नेत्यांप्रमाणे करत आहे. उद्या काय होईल, कोणालाच माहिती नसते. आपल्या मनाप्रमाणे घडावे यासाठी लोक कोणीही सांगितलेल्या गोष्टींवर विश्वास ठेवून त्याप्रमाणे वागायला तयार होतात.

अंधश्रद्धा ही अज्ञानाची, भीतिची, निराशेची आणि खेदाची बाब आहे की ज्यामुळे सुशिक्षित लोकही वास्तावाकडे दुर्लक्ष करून अंधश्रद्धेच्या जाळयात अडकतात. अंधश्रद्धेचा प्रसार पुजाऱ्यांपेक्षा त्यांचे भक्तच अधिक करतात.

टीव्ही चॅनेल्स आणि सोशल मिडिया ही दोन्ही अंधश्रद्धेची मुळे मजबूत करण्यात गुंतले आहेत. ते अंधश्रद्धा पसरवण्याचे शक्तिशाली माध्यम बनले आहे.

हा संदेश १० लोकांना फॉरवर्ड करा…मनातली इच्छा पूर्ण होईल, फेसबुक आणि व्हॉट्सअॅपसारख्या साइट्सवर अशा संदेशांचा पूर आला आहे.

कधी गणपतीने दूध पिण्याची, तर कधी रात्री कुणी वेणी कापत असल्याची बातमी, जगात आपल्या देशाची प्रतिमा मलिन करीत आहे. कधी दिवसानुसार कोणत्या रंगाचे कपडे परिधान करावे याचा आदेश दिला जातो. आपण चंद्रावर पोहोचलो आहोत, परंतु महिला करवा चौथला चंद्र पाहण्यासाठी नटूनथटून दिवसभर उपवास करतात.

काही दिवसांपूर्वी वडिलांचा व्यवसाय चांगला चालावा यासाठी १३ वर्षांच्या मुलीला ६८ दिवस उपवास करायला लावले. व्यवसायाचे तर माहीत नाही, पण यामुळे मुलीला मात्र जीव गमवावा लागला.

कायदेशीर गुन्हा

सूर्यग्रहण आणि चंद्रग्रहणासंदर्भातही आपल्या देशात अंधश्रद्धा आहेत. ग्रहण काळात स्वयंपाक करणे, खाणे, पूजा आदी निषिद्ध मानले जाते. ग्रहणानंतर वाराणसी, हरिद्वार इत्यादी ठिकाणी स्नानासाठी लोकांची गर्दी होते. एलडस हक्सले यांनी अशीच गर्दी बघून सांगितले होते की ‘‘सूर्याला राहूपासून मुक्त करण्यासाठी जितके लोक जमतात, तितक्याच मोठया संख्येने शत्रूच्या तावडीतून भारताला मुक्त करण्यासाठी भारतीय जमू शकत नाहीत.’’

ही टिप्पणी आपल्यासाठी त्रासदायक असली तरी हे सत्य आहे आणि त्याचे कारण पुजाऱ्यांनी प्रचाराची मर्यादा ओलांडणे हे आहे.

मुलाचा जन्म, लग्न असो, गृहप्रवेश किंवा भूमिपूजन, लोक शुभमुहूर्त काढण्यासाठी पुजाऱ्यांकडे धाव घेतात. पुजारी सर्वात आधी आपली सोय पाहून त्यानंतरच शुभमुहूर्त सांगतात. विशेष धातू किंवा रत्नांची अंगठी घालणं, मंतरलेलं ताईत घालणं, जादूटोणा, घर बनविताना काळी हंडी टांगणं अशा अनेक अंधश्रद्धा पूर्वीप्रमाणेच त्यांची पकड घट्ट करीत आहेत.

टीव्ही वाहिन्यांवरील जाहिराती लोकांमध्ये अंधश्रद्धा पसरविण्याचे काम करीत आहेत, जसे की गोरे बनविण्याची क्रीम.

अलाहाबाद उच्च न्यायालयानेही आपल्या निकालात असे म्हटले आहे की तंत्रमंत्र, जादूटोणा, ताईत, प्रार्थना आणि धर्मावरील विश्वासाचा अतिरेक कायदेशीर गुन्हा आहे, परंतु कोर्टाचे म्हणणे कोण ऐकतो?

पुजाऱ्यांनी तयार केलेला प्रपंच

अंधश्रद्धा हा देशाच्या विकासात अडथळा ठरत आहे. यामुळे लोक आर्थिक आणि सामाजिक शोषणाला बळी पडत आहेत. हे विज्ञान युग आहे. अशावेळी  टीव्हीवरील वाहिन्यांवर ‘नजर सुरक्षा कवच’, ‘सिद्धमाला’, ‘सिद्ध रिंग’, ‘धनप्राप्ती यंत्र’ आदींचा धंदा अंधश्रद्धेच्या नावाखाली चालविला जात आहे.

जादूटोणा, भूतप्रेत, चेटूक, तंत्रमंत्र हे केवळ दुर्बल मेंदूतून जन्माला येते. प्रत्येक घटनेमागे एक कारण असते.

काही अंधश्रद्धांमागे वैज्ञानिक कारणंही दिली जाऊ लागली आहेत, जी सुशिक्षितांना मूर्खाप्रमाणे वागायला भाग पाडतात. तसे तर हा पूर्वनियोजित व्यवसायाचाच एक भाग आहे.

दरवाजावर लिंबूमिरची टांगा, लिंबातील सायट्रिक अॅसिड कीटकनाशकाचे काम करते, जे कीटकांना आत येण्यापासून रोखते.

कुंडली जुळविणे हा फक्त पुजाऱ्यांनी थाटलेला प्रपंच आहे. मंगळ दोष निवारणाचा उपायही अंधश्रद्धाच आहे. फिल्मी जगतातील शहेनशहा अमिताभ बच्चन यांनी ऐश्वर्या रायसारख्या विश्वसुंदरीसह आपला मुलगा अभिषेक बच्चन याचे लग्न लावून देण्यापूर्वी ऐश्वर्याने वडाच्या झाडासोबत फेरे घेणे हे अंधश्रद्धेचेच ज्वलंत उदाहरण आहे.

ही अंधश्रद्धा व्यवसायाचा भाग आहे. जसे पोथी-पुराणात असायचे तसे आता नेट व टीव्हीद्वारे होते. मात्र साधू, पुजाऱ्यांना दान देणे, त्यांचे रक्षण करणे कायम आहे.

धर्माच्या नावाखाली अवैज्ञानिकता

एमबीए पदवीधर असलेली ५० वर्षांची अस्खलित इंग्रजी बोलणारी फरजाना हृदयविकाराचा झटका येऊ नये म्हणून हैदराबादमधील दर्ग्यात राहत आहे.

तिचा ठाम विश्वास आहे की तिचे कुटुंब तिच्यावर काळी जादू करीत आहे. दर्ग्यात राहिल्यामुळे ती या जादूपासून वाचेल.

मल्टी नॅशनल कंपनीत काम करणाऱ्या २८ वर्षीय अंजलीचे एका मुलावर प्रेम होते. पण आईला त्यांचे नाते मान्य नव्हते. त्यासाठी ती तांत्रिकाला शरण गेली.

तांत्रिक प्रत्येक वेळी मनगटावर धागा बांधण्याच्या बदल्यात तिच्या आईकडून ५ हजार रुपये घेत असे. त्याचे म्हणणे होते की तिने आपल्या आवडीच्या मुलासोबत लग्न केल्यास भविष्यात तिच्यावर खूप मोठे संकट ओढवेल. या धाग्याच्या प्रभावामुळे ती तिच्या आवडीच्या मुलासोबत लग्न करू शकणार नाही.

काही दिवसांनंतर अंजलीने धागा काढून फेकून दिला व आपल्या आवडीच्या मुलासोबत लग्न केले. आता ती खूप आनंदात आहे.

‘वशीकरण’ वेबसाइट चालविणारे कोणत्याही समस्येचे समाधान करू असा दावा करतात. तेथील तथाकथित ज्योतिषाशी मी फोनवर संपर्क साधला, तेव्हा ते म्हणाले, ‘‘तुम्ही आधी आमच्या खात्यात पैसे जमा करा, त्यानंतर इ-मेलद्वारे समस्या सांगून तुम्ही अपॉइंटमेंट घेऊ शकता.’’

मी प्रेसमध्ये काम करते, असे सांगताच त्यांनी लगेच फोन कट केला.

प्रशासनातील लोकच धर्माच्या नावाखाली अवैज्ञानिक धोरणांत गुंतले आहेत, त्यामुळे समाजातील परिवर्तनाची प्रक्रिया मंदावणार, हे निश्चित आहे.

छळ व हत्या

बिहार, झारखंड, छत्तीसगड आणि राजस्थानमध्ये आजही ‘चेटकीण’ या  नावाखाली महिलांचा छळ व हत्या केल्याच्या बातम्या येतच असतात.

रायपूरचे डॉ. दिनेश मिश्र पेशाने नेत्र विशेषज्ज्ञ आहेत. गावकऱ्यांशी संपर्क साधल्यामुळे त्यांच्या लक्षात आले की छत्तीसगडमधील काही लोक ज्यांना ओझा असे म्हटले जाते, ते भोळयाभाबडया गावकऱ्यांना आपल्या शब्दांच्या जाळयात अडकवून त्यांच्याकडून पैसे उकळतात. त्यांना फसवितात. त्यांनी सांगितलेकी त्यांच्याकडे सतत तक्रार यायची की गावात एखाद्या महिलेला ‘चेटकीण’ ठरवून तिला छळले जाते. सोबतच तिचे गावातील अन्नपाणी बंद करून तिला समाज आणि गावाबाहेर काढले जाते. यामुळे गावात अनेकदा तणावाचे वातावरण निर्माण होते.

डॉ. मिश्र यांचे प्रयत्न आणि शिफारशींमुळे झाडणे, जादूटोणा आणि अंधश्रद्धा पसरवून एखाद्याला वाळीत टाकणे याला अपराध ठरविण्यात आले.

डॉ. दिनेश मिश्र अंधश्रद्धेविरोधात ‘अंधश्रद्धा निर्मूलन समिती’द्वारे गावागावांत जाऊन लोकांमध्ये जनजागृतीचे महत्त्वाचे काम करीत आहेत. त्यांनी आतापर्यंत सुमारे १,३५० सभा घेतल्या आहेत.

त्यांच्याच अथक परिश्रमांमुळे २००५ मध्ये ‘छत्तीसगड जादूटोणा प्रतिबंधक कायदा’ तयार करण्यात आला. त्याअंतर्गत अशा प्रकरणांमध्ये ३ वर्षांची शिक्षा आणि दंडाची तरतूद आहे.

२००७ मध्ये त्यांच्या सामाजिक योगदानासाठी त्यांना राष्ट्रीय पुरस्कारानेही सन्मानित करण्यात आले.

अंधश्रद्धेरूपी व्यवसायाची भूमी ही राजकीय पाठिब्यांच्या खतामुळे भरभराटीस येते. या दोघांच्या हातमिळवणीमुळे मिळणारा नफा राजकारणी आणि प्रसारमाध्यमे आपापल्या स्वार्थासाठी स्वत:ला हवा तसा वापरतात.

‘अंधश्रद्धा निर्मूलन समिती’चे संस्थापक नरेंद्र दाभोळकर, गोविंद पानसरे, गौरी लंकेश यांच्या हत्येनंतर हा प्रश्न गंभीर झाला आहे की सरकार अंधश्रद्धेविरूद्ध कठोर कायदे का करीत नाही?

विज्ञानाला देवाप्रमाणे सादर करणारे अमेरिका, ब्रिटन हे युरोपीय देश असोत, जादू, तंत्रमंत्राला कुप्रथा म्हणविणारे अरब देश असोत अथवा आपल्याच देशात जादूटोणा, चमत्कार किंवा मनातली इच्छा पूर्ण करणारे असोत, प्रत्येक ठिकाणी अशा लोकांची मोठी जमातच पाहायला मिळते.

ती कॅन्सरसारख्या आजारांना बरे करण्यासोबतच लग्न, प्रेम, व्यवसायात भरभराट, एखाद्याला वश करणे, शत्रूचा नाश करणे इत्यादींसाठी त्यांचे नेटवर्क देशातील प्रत्येक राज्यात, शहर आणि खेडयात चालवत आहे. सोबतच आता हा व्यवसाय ऑनलाइनही करीत आहेत.

जेव्हा विनाकारण चिडचिड होते

* ऋतु वर्मा

श्वेता आजकाल प्रत्येक छोटी-मोठी गोष्ट मनाला लावून घेते. कोरोनाच्या काळात दिवसभर घरात कोंडून घेतल्याने तिचे मन निराश राहत असे. आता कोरोनाचा काळ संपत आला आहे, पण श्वेताच्या मनात अशा निराशेने घर केले आहे की आता प्रत्येक गोष्टीवर पती आणि मुलांना झिडकारणे श्वेताच्या आयुष्यातील सामान्य बाब झाली आहे. परिणामी पती आणि मुले श्वेतापासून दूर राहू लागले आहेत.

मनीषाची गोष्ट वेगळी आहे. नवनवीन पदार्थ, ब्युटी ट्रीटमेंट आणि घराचा प्रत्येक कोपरा चकाचक करणं हा सर्व मनीषाच्या दिनचर्येचा भाग होता. मात्र लग्नाला ४ वर्षे उलटूनही मूल न झाल्याने ती खूप निराश झाली. शेजारी-पाजारी आणि नातेवाईकांनी वारंवार विचारपूस केल्याने मनीषा चिडचिडी झाली होती.

आता ती तिच्या पती आणि सासू-सासऱ्यांच्या प्रत्येक छोट्या-छोटया गोष्टीवर प्रतिक्रिया देते. तिच्या आयुष्याची चमक हरवल्यासारखं तिला वाटत होतं. आता ती फक्त आयुष्य ढकलत आहे.

गौरवच्या कंपनीत कपात सुरू झाली आहे. गेल्या ३ महिन्यांपासून तो एका अज्ञात भीतीमध्ये जगत आहे. घरखर्चावर तो सतत टोकाटाकी करत राहतो. त्याची पत्नी पूनमला आता गौरवला कसे सामोरे जावे हे समजत नाही. दोघांमध्ये गुदमरल्यासारखी स्थिती आहे जी कधीही बॉम्बप्रमाणे फुटू शकते.

नीतीची समस्या काहीशी वेगळी आहे. मुलीला जन्म दिल्यानंतर गेल्या ५ महिन्यांपासून नीतीने पार्लरचे तोंडही पाहिले नाही. तिचे रखरखीत कोरडे झाडूपासारखे केस, वाढलेल्या डोळयांच्या भुवया आणि वरचे ओठ हे सर्व तिला त्रासदायक वाटत आहे.

नीतीच्या म्हणण्यानुसार, ‘‘मी स्वत: माझा चेहरा आरशात पाहण्यास घाबरते, माझ्या मनात एका विचित्र न्यूनगंडाच्या भावनेने घर केले आहे.’’

नीतीला आपली मुलगी शत्रू असल्यासारखे वाटू लागले होते.

आजच्या काळात ही चिडचिड, एकटेपणा, नैराश्य दिवसेंदिवस वाढतच आहे. आयुष्यात कधी कोणता अपघात होईल हे कोणालाही ठाऊक नसते. पण जीवनातील आनंदावर चिडचिडेपणाचा ब्रेक लावू नका. काही छोटे-छोटे बदल करून तुम्ही स्वत:ला स्थिर आणि शांत करू शकता.

सवयी स्वीकारा : चिडचिडेपणाचे मुख्य कारण असते की समोरची व्यक्ती माझ्या म्हणण्याप्रमाणे का वागत नाही? कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याला ते जसे आहेत तसे स्वीकारा. स्वत:ला बदलू नका, त्यांना ही बदलायला सांगू नका.

स्वत:साठी वेळ द्या : जोपर्यंत तुम्ही स्वत: आनंदी नसाल, तोपर्यंत तुम्ही इतरांना आनंदी कसे ठेवणार?

तुम्हाला ऊर्जा आणि आनंद देणारे असे कोणतेही काम करा. तुम्ही आतून जितके स्वत:ला उत्साही जाणवाल, तितकेच तुमचे इतरांशी असलेले संबंध चांगले होतील.

योजना बनवा : आर्थिक मंदी हे बहुतांश कुटुंबांमध्ये चिडचिडेपणा वाढण्याचे एक प्रमुख कारण असते. आर्थिक मंदीचा हा एक तात्पुरता टप्पा असतो जो निघून जातो. हीच ती वेळ आहे जेव्हा तुम्ही तुमच्या पतीला किंवा कुटुंबातील सदस्यांना मानसिक आणि आध्यात्मिक आधार देऊ शकता.

प्रत्येक महिन्याच्या सुरुवातीलाच नियोजन करा आणि तुम्ही अनावश्यक ऑनलाइन शॉपिंग, कपडे, सौंदर्यप्रसाधने इत्यादीसारख्या अनावश्यक खर्चात सहज कपात करू शकता. हे नियोजन करताना तुमच्या कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याला यात सामील करा.

सकारात्मक विचार ठेवा : परिस्थिती कोणतीही असो, नकारात्मक विचार ठेवल्यास चिडचिड आणखी जास्त वाढेल. जर तुम्ही सकारात्मक विचाराने परिस्थितीला सामोरे गेलात तर तुम्ही वाईटाहून वाईट परिस्थितीलाही चांगल्या पद्धतीने तोंड देऊ शकाल. सकारात्मक विचार हा तुमच्या आरोग्यासाठीही रामबाण उपाय आहे.

दिनचर्या व्यवस्थित करा : आजकाल लोक कधीही झोपतात आणि उठतात हे सामान्य झाले आहे. पूर्वी शाळेत जाणाऱ्या मुलांमुळे झोपण्याच्या आणि उठण्याच्या वेळा बऱ्यापैकी व्यवस्थित होत्या. आता वेळापत्रक विस्कळीत झाले आहे,

अव्यवस्थित दिनचर्या तणाव वाढवण्यास मदत करते हे लक्षात ठेवा. घरी राहण्याचा अर्थ असा नाही की तुम्ही कधीही उठावे किंवा झोपावे. असे केल्याने तुम्ही नकळत अनेक आजारांना ही आमंत्रण देत आहात.

तुलना करणे निरर्थक आहे : तुम्ही कुठेही असाल आणि जशा काही असाल, याक्षणी अगदी परिपूर्ण आहात, जीवनातील चढ-उतारांमध्ये तुम्हाला तुमच्यापेक्षा चांगले आणि खालच्या थराचे लोकही आढळतील.

तुमच्यापेक्षा चांगले काम करणारे तुमच्यापेक्षा कमी पातळीचे लोक असू शकतात पण तुलना करून चिडून जाऊ नका.

‘हा वेळ प्रियजनांच्या मदतीने घालवला जाईल, संयमाने येणारा उद्याचा दिवस चांगला होईल.’

हेच पुरूषत्व आहे का?

* सुधा गोयल 

कोणत्याही वयोगटातील स्त्रीपासून आनंद मिळेल असा कुठलाच क्षण कुठल्याच वयोगटातील पुरुषाला गमवायचा नसतो. तिच्याशी गप्पा मारुन, तिच्याकडून नकळत झालेल्या चुकीतून किंवा तिला स्पर्श करुन तो स्वत:चे भरपूर मनोरंजन करुन घेत असतो आणि असा समज करुन घेतो की, त्याने स्त्रीला मूर्ख बनवून आपले पुरुषत्व दाखवून दिले. स्त्री केवळ मनोरंजनासाठी किंवा मजा घेण्यासाठी आहे, असे त्याला वाटते. स्त्रीची असहायता पुरुषाच्या कथित मजेच्या संकल्पनेला प्रोत्साहन देते आणि तो अधिकच मजा घेऊ लागतो.

सुशिक्षित पुरुष सभ्यतेच्या वेषात स्वत:ला शांत ठेवण्याचा जीव तोडून प्रयत्न करतो. पण त्याला यश मिळत नाही. काही प्रसंगी, त्याच्या सभ्यतेचा मुखवटा गळून पडतोच. त्यामुळेच तर विनयभंग आणि बलात्काराच्या बऱ्याच घटना या तथाकथित सुशिक्षित समाजात घडलेल्या दिसतात. द्विअर्थी बोलण्यातून, डोळयांमधील अश्लील इशाऱ्यांतून, हावभावातून, अश्लील संवादातून हे सर्व घडत असते. अशावेळी त्यांच्यात आणि कमी शिकलेल्या, अशिक्षितांमध्ये काहीच फरक उरत नाही. प्रत्येक पुरुष केवळ आपली आई, बहीण, पत्नी आणि मुलीला सुरक्षित ठेवू इच्छितो, मात्र अन्य स्त्रियांना एखादी बाजारातील वस्तू समजतो.

घाणेरडी वृत्ती

स्त्रीच्या नजरेत जितकी असहायता दिसेल तितकीच तिची मजा घेण्याची वृत्ती पुरुषांमध्ये वाढते. प्रसंगी आई, बहीण आणि मुलीच्या शरीराचे लचके तोडायलाही ते मागेपुढे पाहत नाहीत. आता तर अशा घटना सर्वांसमोर येतही आहेत. मर्यादा आणि संस्कारांच्या नावाखाली स्त्री तग धरू शकत नाही. टिकतात ती केवळ नाती. म्हणूनच तर एखाद्याची आई, बहीण किंवा मुलगी ही कुणा दुसऱ्याच्या मनोरंजनाचे साधन ठरते.

कार्यालयात जिथे स्त्री-पुरुष एकत्र काम करतात तिथे अशी मजा घेणे सामान्य बाब आहे. पांढऱ्या केसांचे वृद्ध आणि प्रौढ पुरुषही लंपटपणा करताना दिसतात. बागेत अशा वृद्धांचे टोळके फिरायला आलेल्या महिलांना पाहून अश्लील शेरेबाजी करताना दिसतात. त्यांना बारकाईने न्यहाळून मजा घेतात.

चतुर्थ श्रेणी कर्मचारी हे द्वितीय श्रेणी महिला कर्मचाऱ्यांच्या असहायतेचा आनंद टाळीवर टाळी देवून, पान चावून किंवा पानाची पिचकारी उडवून सामूहिकरित्या लूटतात. उदाहरणार्थ ब्राचा हुक निघाला, साडी खांद्यावरुन सरकली, आंबाडा सुटला किंवा अचानक पर्स खाली पडून उघडली आणि ती उचलताना खाली वाकलेल्या तिच्या ब्लाउजमधून आत डोकवायला मिळाले की त्यांना आनंद होतो. कोणत्या स्त्रीला पीरियड आले आहेत आणि कोणाच्या पीरियडची तारीख काय आहे, यावरून तर ऑफिसमध्ये पैजही लावली जाते. जणू स्त्री त्यांच्या पुढयात विवस्त्रच फिरत असते.

कुप्रथांच्या नावाखाली शोषण

देशाच्या ग्रामीण भागात अजूनही तेथील प्रथेनुसार, मुलीचे लग्न मुलाच्या शर्टासोबत लावून दिले जाते. म्हणजेच मुलीचे महत्त्व शर्टा इतकेही नसते. किती क्रुर थट्टा आहे ही? राजपुतांच्या काळात, राजामहाराजांच्य वेळी युद्धावर गेलेल्या राजपूत राजाचे लग्न त्याच्या गैरहजेरीत त्याची कटयार किंवा तलवारीसोबत लावून दिले जात असे. त्यावेळीही एक हास्यास्पद परिस्थिती होती, ती म्हणजे हे लग्न पुजारी लावून देत असत, जे स्वत:ला विद्वान समजत.

हा कसला समाज आहे जो याच समाजाचा एक भाग असलेल्या स्त्रीसोबत इतक्या निष्ठूरपणे वागतो. नवरा गैरहजर असतानाही लग्न लावण्याची इतकी घाई कशासाठी? स्त्रीच्या स्त्रीत्वाला नेस्तानाबूत करुन नेमके काय सिद्ध होते? इतिहासात कधीच (मातृसत्ता असतानाही) एखाद्या पुरुषाचे लग्न मुलीच्या साडी किंवा चोळीशी लावून देण्यात आले नाही. पुरुषांसोबत असे निष्ठूरपणे कधीच वागण्यात आले नाही. परंतु महिला शिक्षणाच्या नावाखाली आजही अशा कुप्रथा मजा घेऊन वाचल्या जातात. आजही मुलीचा मृत्यू झाल्यास अश्रू ढाळले जात नाहीत.

माणूस ही जगातली सर्वश्रेष्ठ रचना म्हणून ओळखला जातो. कारण त्याच्याकडे सारासार विचार करण्याची क्षमता आहे, बुद्धी आणि विवेक आहे. तरीही यातील केवळ एका वर्गाच्या सुखासाठी, भोगविलासासाठी अगदी सहजपणे एखाद्या स्त्रीकडे वस्तू म्हणून पाहिले जाते. विविध युक्त्या लढवून पुरुष स्त्रीला आपल्या जाळयात फसवतो, गुरफटून टाकतो. इतकी हीन प्रवृत्ती तर पशू समजल्या जाणाऱ्या जनावरांमध्येही नसते. प्राणी हे प्राण्यांना प्राणीच मानतात, मग तो नर असो की मादी. मग माणसाच्या या पाशवी प्रवृत्तीला काय म्हणायचे? हा प्रश्न त्या प्रत्येक माणसासाठी आहे, ज्याला खरे पुरुषत्व म्हणजे काय हे माहीत आहे.

कधी सुधारणार समाज?

एकटी राहणारी अविवाहित, घटस्फोटित, विधवा किंवा कुमारिका, जिचा कोणाशी काहीही संबंध नाही, ती समाजात केवळ खेळणे किंवा मनोरंजनाची वस्तू बनून जाते. तिचे दु:ख, अश्रू हे सर्व हरवून जाते. ती स्वत: मूल्यहिन ठरते. उरते ते फक्त शरीर आणि तसेही स्त्रीचे शरीर संवेदनशूल्य समजले जाते. त्याचा हवा तेव्हा वापर केला जातो.

जत्रा, सार्वजनिक जागी, गर्दीच्या ठिकाणी पुरुष स्त्रीची मजा घेतात. तिच्या छातीवर मारणे, नितंबावर चिमटा काढणे, स्कार्फ किंवा साडी ओढणे, अशी अश्लील कृत्ये सर्रास केली जातात. तरी बरे, आपल्या देशात सार्वजनिक ठिकाणी चुंबन घेण्याची प्रथा नाही. नदी, कालवे किंवा तलावाच्या काठावर स्नान करून कपडे बदलणाऱ्या स्त्रियांना अनेक जण लपून पाहतात. अंधारात शौचास बसलेल्या महिलेवर वाहनाची लाईट मारून ट्रक किंवा बसचालक मजा घेताना अनेकदा दिसतात.

बसमध्ये अचानक ब्रेक लावून महिला प्रवाशाला पुरुष प्रवाशाच्या अंगावर पडायला भाग पाडणे, महिला प्रवाशाच्या सीटवर टेकून उभे राहून इतर प्रवाशांना तिकीट देणे, हे सर्व नित्याचेच झाले आहे.

संस्कृती आणि संस्कारांच्या नावाखाली महिलांसाठी वेगळे निकर्ष तयार करण्यात आले आहेत. जे काम केल्याने समाजाची गुन्हेगार आहे असे समजून त्या स्त्रीकडे पाहिले जाते तेच काम पुरुष मात्र ताठ मानेने करू शकतो. धुळीत पडल्याने स्त्री गलिच्छ होते, कारण तिच्या कपडयांना लागलेली धूळ झटकण्याची परवानगी समाज तिला देत नाही. अशा या दुतोंडी सामाजिक मर्यादांच्या पाशातून स्त्री कधी मुक्त होणार?

लोकशाहीचा अर्थ फक्त मतदान करणे नाही

* प्रतिनिधी

धर्म आणि संस्कृतीच्या नावावर पूर्वापारपासून महिलांचे जे शोषण सुरू होते ते लोकशाही आल्यानंतरच थांबले होते. मात्र आता धर्माचे पाताळयंत्री दुकानदार आपल्या विशिष्ट, सर्वांहून वेगळया प्राचीन संस्कृतीच्या नावावर जुनाट, बुरसटलेले विचार समाजावर पुन्हा थोपवत आहेत, ज्याची पहिली शिकार महिलाच ठरतात.

अफगाणिस्तानातील तालिबानी राजवटीत हेच पाहायला मिळते. भारतातही मोठया प्रमाणावर करण्यात येणारे यज्ञ, होम-हवन, प्रवचन, तीर्थयात्रा, पूजा, आरती, धार्मिक उत्सवांच्या माध्यमातून लोकशाहीने बहाल केलेले स्वातंत्र्य जोरजबरदस्तीने हिरावून घेतले जात आहे.

चर्चच्या मताला दुजोरा देऊन गर्भपातावर नियंत्रण ठेवू इच्छिणाऱ्या अमेरिकेवरही टिकेची झोड उठली आहे, कारण असे निर्बंध म्हणजे महिलेच्या संभोग सुखावर नियंत्रण मिळवण्यासारखे आहे, जे महिलांना सुजाण नागरिक न समजता केवळ मुले जन्माला घालण्याचे मशीन समजते.

हा सर्व नको असलेला खोटा दिखावा नाही, कारण ही सर्व धर्माची दुकाने पुरुषांनी थाटली असून त्यांनीच बनवलेल्या नियमांनुसार ती चालवली जातात आणि यात ज्याची पूजा केली जाते तो एकतर पुरुष असतो किंवा हिंदू धर्मातील पुरुषाचा एखादा पुत्र असतो अथवा त्या पुरुषाची जी पत्नी असते तिची पूजा केली जाते. म्हणजे महिलेला स्वत:ची ओळख नसते, पण तरीही मत मिळवण्यासाठी तिला मतपेटीपर्यंत नेले जाते. प्रत्यक्षात लोकशाही म्हणजे केवळ मत देण्याचा अधिकार नाही. लोकशाहीचा अर्थ आहे सरकार आणि समाज चालवण्यासाठी पुरुषांच्या बरोबरीने स्त्रीला बहाल करण्यात आलेला अधिकार. या देशात इंदिरा गांधी, जयललिता आणि ममता बॅनजींसारख्या महिला नेत्या असूनही लोकशाही पुरुषांची गुलाम बनून राहिली आहे आणि धर्माच्या आवरणाखाली पुन्हा त्याच बुरसटलेल्या रस्त्यावरून रोज याच चुकीच्या दिशेवरील वाटचाल अव्याहतपणे सुरू आहे.

नरेंद्र मोदी सरकारमध्ये महिलांची संख्या अगदी न असल्यासारखीच आहे. २०१४ मध्ये सुषमा स्वराज यांनी पंतप्रधान होण्याची इच्छा व्यक्त केली होती. पण त्यांना परराष्ट्र मंत्री बनवून केवळ व्हिसा मंत्री म्हणून मर्यादित ठेवले आणि दाखवून दिले की, या सरकारमध्ये महिलांना जागा नाही. अर्थमंत्री निर्मला सीतारामन आपल्या प्रत्येक वाक्यात जय श्रीराम नव्हे तर जय नरेंद्र मोदी म्हणतात, जेणेकरून त्यांचे पद टिकून राहील. या सर्व एका शिकलेल्या, सुंदर, हुशार आणि असेही होऊ शकते की, एका कमावत्या पत्नीसारख्या आहेत ज्यांची गाडी काहीही झाले तरी ‘यांना विचारून सांगते’, असे बोलण्यापलीकडे जात नाही. लोकशाहीचा शेवटचा अर्थ असा आहे की, महिला कामावर असोत, राजकारणात, शिक्षण क्षेत्रात किंवा घरात असोत, स्वत:चे निर्णय स्वत: घेण्याचे स्वातंत्र्य त्यांना आहे.

लोकशाहीचा अर्थ आर्थिक स्वातंत्र्य असाही होतो, जो आजच्या घडीला शून्य होत चालला आहे. जिने यशाचे शिखर गाठले त्या प्रत्येक महिलेचे गुणगान गायले जाते, पण हे सर्व पिता किंवा पतीमुळेच शक्य झाले आहे, याची जाणीव तिला पदोपदी करून देण्यात येते. सध्या काही महिला अधिकाऱ्यांविरोधात आर्थिक गुन्हे दाखल करण्यात आले आहेत. खोलात जाऊन पाहिल्यास हे स्पष्ट होते की, या गुन्ह्यांमागचे खरे सूत्रधार त्यांचे पतीच होते.

लोकशाहीच्या तत्त्वांना पायदळी तुडवण्यात धर्माचे स्थान सर्वात मोठे आहे, कारण भांडवलशाही महिलांकडे सर्वात मोठे ग्राहक म्हणून पाहते. त्यांचा आदर करते आणि म्हणूनच लोकशाहीचे रक्षण करते. धर्माला मूर्ख महिला अभिप्रेत असतात, ज्या त्यांना हवे त्याप्रमाणे वागतात आणि अशा महिलांना आपले प्रतिनिधी बनवून घराघरात पाठवले जाते. लोकशाहीचा कुणीही एजंट नाही. लोकशाहीची चाळण करण्यासाठी धार्मिक सैनिकांचे मोठे पथक मात्र सज्ज आहे. कधीपर्यंत वाचणार लोकशाही आणि कधीपर्यंत महिला स्वतंत्र असणार, हे पाहावे लागेल. सध्या तरी क्षितिजावर जमा झालेले काळोखे ढग दिसत आहेत.

मुलांचे बालपण हिरावून घेऊ नका

* प्रतिनिधी

मालिकांमधील लोकप्रिय अभिनेत्री श्वेता तिवारीच्या प्रकरणात मुंबई उच्च न्यायालयाने सांगितले की, जर श्वेता तिवारी व्यस्त अभिनेत्री असेल आणि ती आपल्या ५ वर्षांच्या मुलाची काळजी स्वत: घेऊ शकत नसेल तर हे चुकीचे आहे. श्वेता तिवारीचा तिचे पती अभिनव कोहली याच्यासोबत मुलाच्या ताब्यावरून वाद सुरू आहे आणि दोघांमध्ये घटस्फोटाचा खटला सुरू आहे. मुलगा सध्या श्वेता तिवारीसोबत राहत आहे आणि अभिनव त्याला भेटूही शकत नाही.

अभिनवचे म्हणणे होते की, त्याच्याजवळ मुलाला सांभाळण्याइतका भरपूर वेळ आहे. श्वेता मात्र तिच्या चित्रिकरणामध्ये कायम व्यस्त असते. उच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश एस. एस. शिंदे आणि एन. जे. जामदार यांनी मुलाला आठवडयातून २ तासांसाठी भेटण्याची आणि ३० मिनिटांसाठी व्हिडीओ कॉल करण्याची मुभा अभिनव यांना दिली, पण त्यापेक्षा जास्त वेळ दिला नाही.

आई अनेकदा आपल्या पतीला त्रास देण्यासाठी मुलावर संपूर्ण अधिकार मिळवण्याचा प्रयत्न करत असते. ती विविध प्रकारचे आरोप करून पतीचा पिता असल्याचा अधिकारही हिरावून घेऊ इच्छित असते. हीच अशा विवाहातील सर्वात मोठी शोकांतिका असते.

एकदा मूल झाल्यानंतर पित्याच्या मनात मुलासाठी एक स्वाभाविक आणि नैसर्गिक ओढ निर्माण होते. जगातील सर्व दु:ख विसरून, आपली सर्व संपत्ती देऊन त्याला फक्त मुलाची सोबत हवी असते. आईला मात्र त्या पित्याला त्रास दिल्याचे सुख मिळते. आई या नात्याने जिने ९ महिने मुलाला गर्भात वाढवले, त्याला आपले दूध पाजले, जिने रात्रभर जागून त्याचे लंगोट बदलले तिला मुलाचा संपूर्ण अधिकार स्वत:कडे हवा असतो आणि त्यासाठीच ती मुलाच्या पित्याला त्रास देते.

जिथे गोष्ट पैशांची येते तिथे थोडाफार मान ठेवला जातो, पण जिथे पत्नी चांगली कमावती असते तिथे पतीकडून मिळालेल्या पैशांच्या मोबदल्यात मुलासोबत राहण्याचा हक्क तिला गमवायचा नसतो. जेव्हा की, मूल त्या दोघांचेही असते.

पिता मोजकेच बोलतो, मोजकेच ऐकतो. आई सुरुवातीपासून शेवटपर्यंत सर्व काही ऐकून घ्यायला तयार असते. आईच्या प्रेमात वात्सल्य दडलेले असते. याउलट पित्याचे प्रेम तार्किक, व्यावहारिक, थोडेसे रुक्ष वाटते. जरी आईने दुसरे लग्न केले असले आणि दुसऱ्या नवऱ्यापासून तिला मुले झाली असली तरीही पित्यासोबत राहणारी मुलेही सतत पळून आईकडेच धाव घेतात. मुलींना तर पित्याबाबत खूपच उशिरा ओढ निर्माण होते, तीही जेव्हा त्यांना एखाद्या संरक्षकाची गरज असते तेव्हाच ही ओढ जाणवते.

मुंबई उच्च न्यायालयाचा सल्ल त्यांच्या दृष्टीने योग्य आहे की, नोकरी करणारी व्यस्त आईही आपल्या मुलाची काळजी चांगल्या प्रकारे घेऊ शकते. तिच्याकडे पैसे असतील तर ती मुलाची सुरक्षा आणि त्याची देखभाल करणाऱ्यांची व्यवस्था करू शकते. जर पतीपत्नी सुसंवादाने संसार करत असतील आणि दोघेही नोकरीला जात असतील तर त्यांच्या मुलांना स्वयंपाकी आणि आयाच तर सांभाळतात. आजकाल मुलाची आजीही मग ती आईची आई असो किंवा वडिलांची आई असो, ती नातवंडाचा सांभाळ करायला नकार देते.

महिलांविरुद्ध नवीन शस्त्र बदला अश्लील

* रोहित सिंग

ही त्या दिवसांची गोष्ट आहे जेव्हा हँडहेल्ड की पॅड फोन सामान्य होते परंतु स्मार्ट आणि डिजिटल फोन अस्तित्वात नसत. शाळेच्या स्वच्छतागृहांच्या भिंतींवर मुलींचे फोन नंबर लिहिले होते. शाळेच्या मागच्या भागात कुठेतरी एका मुलीचे तिच्या नावाचे अश्लील चित्र होते. बहुतेक शाळकरी मुले ती चित्रे बघून मद्यधुंद स्मितहास्य करून जात असत.

सहसा हे कृत्य 2 प्रकारच्या मुलांनी केले होते – एक ज्यांना ती मुलगी कोणतीही भावना देत नाही आणि दुसरे ज्यांना फसवले गेले आहे ते मुलीला लंपट प्रियकराप्रमाणे तिरस्कार करतात. पण त्या दोघांमध्ये काय साम्य होतं ते म्हणजे या दोन प्रवृत्तींची मुलं मुलीवर सूड उगवण्यासाठी आणि तिला बदनाम करण्याच्या हेतूने हे काम करायचे. ही गोष्ट त्यावेळी सामान्य वाटली, पण कुठेतरी रिव्हेंज पॉर्नच्या क्षेत्रात.

काळ बदलला. तरुणांच्या हातात स्मार्ट फोनसह इंटरनेट आले, जेव्हा सर्च बॉक्समध्ये WWW चा पर्याय सापडला तेव्हा लोक डिजिटल सामाजिक बनले. लहान जग अचानक सोशल मीडियावर मोठे झाले. या मोठ्या आभासी जगात, जिथे जगभरातील माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी अमर्यादित पर्याय उघडले गेले, तेथे इतरांशी संपर्क साधण्याची संधी होती, तर या देवाणघेवाणीमुळे काही धोकेही निर्माण झाले. इंटरनेटवर रिव्हेंज पॉर्न या धमकीच्या स्वरूपात उदयास आले.

सूड पॉर्न केसेस

मेरियम वेबस्टर डिक्शनरीद्वारे परिभाषित केल्यानुसार, रिव्हेंज पॉर्न म्हणजे एखाद्या व्यक्तीच्या संमतीशिवाय, विशेषत: सूड किंवा छळ म्हणून, एखाद्याचे अंतरंग चित्र किंवा क्लिप पोस्ट करणे.

म्हणजेच, एखाद्या व्यक्तीच्या खाजगी किंवा वैयक्तिक क्षणांशी संबंधित सामग्री किंवा अश्लील सामग्री या आभासी जगात त्याच्या भागीदाराच्या किंवा इतर कोणत्याही व्यक्तीच्या परवानगीशिवाय ऑनलाइन शेअर करणे याला रिव्हेंज पोर्न किंवा रिव्हेंज पॉर्नोग्राफी म्हणतात. आता प्रश्न असा आहे की आपण या विषयावर का बोलत आहोत?

खरं तर, गेल्या काही वर्षांमध्ये, भारतातही असा ट्रेंड दिसून येत आहे. अशा प्रकारचे व्हिडिओ किंवा फोटो सोशल मीडियावर किंवा अश्लील वेबसाइटवर अपलोड करण्याच्या तक्रारी आहेत ज्या सूडभावनेने केल्या गेल्या आहेत. अशीच एक घटना यावर्षी फेब्रुवारीमध्ये चेन्नईमध्ये घडली, जिथे 29 वर्षीय हसनने एका महिलेचे अश्लील व्हिडिओ लीक केले.

वास्तविक मुलीच्या पालकांनी मुलगा आणि मुलगी यांच्याशी लग्न करण्यास नकार दिला होता. पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, मुलगा आणि मुलगी दोघे 2019 मध्ये गुंतले होते आणि काही महिन्यांनी त्यांचे लग्न होणार होते. कुटुंबातील सदस्यांना मुलाच्या वागण्यावर संशय आल्यावर त्यांनी लग्न थांबवले.

अशा परिस्थितीत, जेव्हा दोघे रिलेशनशिपमध्ये होते, तेव्हा मुलाने त्याचे खासगी व्हिडिओ रेकॉर्ड केले. लग्न थांबल्यानंतर संतप्त मुलाने ते व्हिडिओ त्याच्या मित्रांना लीक केले आणि ती छायाचित्रे सोशल मीडियावर पोस्ट केली. यासोबतच संतप्त मुलाने हे व्हिडिओ मुलीच्या भावालाही शेअर केले, त्यानंतर मुलीच्या कुटुंबीयांना या प्रकरणाची माहिती मिळाली, त्यानंतर त्यांनी मुलाविरुद्ध पोलीस ठाण्यात तक्रार दाखल केली.

ब्रेकअपचा बदला

असेच एक प्रकरण गेल्या वर्षी जून महिन्यात घडले. हे प्रकरण उत्तर प्रदेशातील नोएडा येथील आहे, जिथे प्रियकराने त्याचे सुमारे 300 फोटो पॉर्न साइटला विकले आणि आपल्या मैत्रिणीसोबतच्या ब्रेकअपचा बदला घेण्यासाठी पॉर्न साइटवर 1000 व्हिडिओ अपलोड केले.

तो दररोज अनेक प्लॅटफॉर्मवर फोटो आणि व्हिडिओ अपलोड करत असे. एवढेच नाही तर तो पेटीएमद्वारे फोटो व्हिडीओ विकत असे. पीडित मुलीला कंटाळून त्याने पोलिसात तक्रार दाखल केली तेव्हा त्याला पकडण्यात आले.

पोलिसांनी दिलेल्या माहितीनुसार, माजी प्रियकराने मैत्रिणीचा बदला घेण्यासाठी हे केले. हे रिव्हेंज पॉर्नचे प्रकरण होते. आरोपीचे पीडितेशी 4-5 वर्षांपूर्वी संबंध होते. त्यानंतर आरोपीने तिच्यासोबत शारीरिक संबंध ठेवून अश्लील व्हिडिओ बनवले. त्या काळातही आरोपीने त्याचे अनेक ठिकाणी अश्लील फोटो शेअर केले होते.

आधी आरोपीने अश्लील व्हिडिओ शेअर करण्याची धमकी देऊन मुलीला ब्लॅकमेल केले आणि आरोपींनी व्हिडिओ कॉलद्वारे तिचे लैंगिक शोषणही केले. जेव्हा पीडितेने आरोपीशी बोलणे बंद केले, तेव्हा त्याने पॉर्न साइटवर व्हिडिओ आणि फोटो अपलोड केले.

विसरण्याचा अधिकार

एवढेच नव्हे तर 3 मे 2020 रोजी ओरिसाच्या ढेकानल जिल्ह्यात एफआयआर नोंदवण्यात आला. येथील गिरीधरप्रसाद गावात कार्तिक पूजेच्या दिवशी आरोपी शुभ्रांशु राऊत महिलेच्या घरी गेला. दोघेही एकाच गावाचे असल्याने आणि एकत्र अभ्यास करत असल्याने महिलेने शुभ्रांशु राऊतला घरी येऊ दिले.

एफआयआरनुसार, घरात कोणीही नाही हे जाणून शुभ्रांशुने महिलेवर बलात्कार केला. यादरम्यान त्याने आपल्या मोबाईलवरून पीडितेचा व्हिडिओ बनवला आणि फोटोही काढले.

शुभ्रांशुने पीडितेला धमकी दिली की जर तिने कोणाकडे तक्रार केली तर ती व्हिडिओ सार्वजनिक करेल. पीडितेने आरोप केला होता की, या घटनेनंतर आरोपीने 10 नोव्हेंबर 2019 पासून सतत तिला धमकावून तिच्याशी शारीरिक संबंध ठेवले. जेव्हा पीडित मुलीला कंटाळा आला आणि तिने तिच्या पालकांना हे सांगितले, तेव्हा शुभ्रांशुने पीडितेच्या नावाने फेसबुकवर एक खाते तयार केले आणि त्यावर व्हिडिओ आणि फोटो अपलोड केले.

अनेक प्रयत्नांनंतर, पोलिसांनी एप्रिल 2020 मध्ये गुन्हा दाखल केला आणि शुभ्रांशुला अटक केली. त्याने ओरिसा उच्च न्यायालयात जामिनासाठी अर्ज केला, जो न्यायालयाने फेटाळला. या सुनावणीदरम्यान, ओरिसा उच्च न्यायालयातील न्यायमूर्ती एस के पाणिग्राही यांनी ‘विसरण्याचा हक्क’ नमूद केला.

विसरण्याचा हक्क या प्रकरणात गोपनीयतेच्या अधिकारापेक्षा वेगळा आहे कारण जिथे गोपनीयतेच्या अधिकारामध्ये माहिती समाविष्ट आहे जी कदाचित हक्काच्या खरेदीदारापर्यंत मर्यादित असू शकते, विसरण्याच्या अधिकारामध्ये एका विशिष्ट वेळी सार्वजनिकरित्या उपलब्ध असलेली माहिती समाविष्ट असते. यामध्ये माहिती हटवणे आणि तृतीय पक्षांना माहितीमध्ये प्रवेश करण्यापासून रोखणे समाविष्ट आहे.

गुन्हेगारी धमकी

अशाच एका प्रकरणात चेन्नईच्या एका कोर्टाने दिवसेंदिवस गुन्हेगारीच्या बदलत्या प्रवृत्तीबद्दल चिंता व्यक्त केली होती. प्रकरण गेल्या वर्षी नोव्हेंबरचे आहे. बलात्कार आणि गुन्हेगारी धमकीच्या आरोपाखाली 24 वर्षीय व्यक्तीला 10 वर्षांच्या सक्तमजुरीची शिक्षा सुनावताना न्यायालयाने तिखट टिप्पणी केली.

 

कोर्टाने म्हटले की मुले त्यांच्या जोडीदारासोबत घालवलेल्या जिव्हाळ्याच्या क्षणांचे व्हिडीओग्राफ करतात आणि नंतर त्याचा वापर धमकी आणि शोषण म्हणून करतात. न्यायालयाने म्हटले की हा ट्रेंड नवीन सामाजिक वाईट आहे. ‘टाइम्स ऑफ इंडिया’ मध्ये प्रकाशित झालेल्या या अहवालानुसार, आरोपी 2014 मध्ये अंबत्तूर येथील एका कारखान्यात भेटले तेव्हा पीडितेच्या संपर्कात आले. पीडित मुलगी त्या कारखान्यात काम करायची. आरोपी सुरेश एका बँकेत प्रतिनिधी म्हणून काम करत होता आणि पीडितेचा तपशील गोळा करण्यासाठी कारखान्यात गेला होता.

पीडितेला तिचे बँक खाते सुरू करण्यासाठी तपशील देणे आवश्यक होते. पीडितेच्या वकिलांनी न्यायालयाला सांगितले की, आरोपीने मोबाईल नंबर घेतल्यानंतर मुलीला त्रास देणे सुरू केले. तो अनेकदा तिच्यावर बोलण्यासाठी दबाव आणत असे.

बातमीनुसार, आरोपीने मुलीला कथितरित्या कामाच्या संदर्भात त्याच्या घरी आणले होते जिथे त्याने तिच्याशी जबरदस्तीने शारीरिक संबंध ठेवले होते, ज्याचे व्हिडिओ आरोपींनी रेकॉर्ड केले होते. आरोपीने त्याला वारंवार धमकी देऊन घरी येण्यास सांगितले आणि तसे न केल्यास व्हिडिओ क्लिप व्हायरल करण्याची धमकी दिली. जेव्हा मुलगी गर्भवती झाली, तेव्हा कुटुंबाला कळल्यानंतर आरोपीविरुद्ध तक्रार करण्यात आली, ज्यामध्ये न्यायालयाने सुरेशला 10 वर्षांच्या तुरुंगवासाची शिक्षा सुनावली.

प्रकरणाची पहिली सुनावणी

 

भारतामध्ये रिव्हेंज पॉर्नचे पहिले प्रकरण 2018 मध्ये ‘स्टेट ऑफ वेस्ट बंगाल वि. अनिमेश बॉक्सी’ म्हणून समोर आले, ज्यात आरोपीला पीडितेच्या संमतीशिवाय सोशल साइटवर खासगी क्लिप आणि फोटो शेअर केल्याबद्दल 5 वर्षांच्या कारावासाची शिक्षा झाली. 9 हजारांचा दंड ठोठावण्यात आला.

वास्तविक, आरोपी लग्नाच्या बहाण्याने पीडितेशी सतत संबंध ठेवत होता. या दरम्यान तो या दोघांची जिव्हाळ्याची चित्रे आणि क्लिप बनवत राहिला. लग्नाची खोटी चर्चा पीडितेसमोर आल्यावर आरोपींनी ती छायाचित्रे सोशल साईटवर अपलोड करण्याची धमकी देण्यास सुरुवात केली. आरोपींनीही मुलीचा फोन वापरून अधिक चित्रे गोळा केली.

नंतर, जेव्हा पीडितेने नातेसंबंध संपवण्याची आणि मुलापासून सुटका मिळवण्याविषयी बोलले, तेव्हा आरोपीने ती छायाचित्रे प्रसिद्ध प्रौढ वेबसाइटवर अपलोड केली, ज्यामुळे पीडित आणि तिच्या वडिलांची ओळख उघड झाली. या प्रकरणाच्या सुनावणीत कोर्टाने सरकारला पीडितेला बलात्कार पीडित मानून योग्य मोबदला देण्याचे निर्देश दिले.

महिलांवरील वाढत्या गुन्ह्यांची आकडेवारी

कोरोना महामारीमुळे झालेल्या लॉकडाऊन दरम्यान, सोशल मीडियावर लोकांचा क्रियाकलाप वाढला. अशा परिस्थितीत सायबर गुन्ह्यांची प्रकरणेही वाढली. एका अहवालानुसार, 2019 च्या तुलनेत 2020 मध्ये रिव्हेंज पॉर्नची अधिक प्रकरणे नोंदवली गेली, तर ती वेळ आहे जेव्हा 70% पीडित महिला अशा केसेस नोंदवत नाहीत.

सायबर अँड फ्लेम फाउंडेशन नावाच्या स्वयंसेवी संस्थेने केलेल्या सर्वेक्षणात असे दिसून आले आहे की भारतात 13 ते 45 वयोगटातील 27% इंटरनेट वापरकर्ते अशा प्रकारच्या बदलांच्या अश्लीलतेच्या अधीन आहेत.

रिव्हेंज पॉर्नची समस्या अशी आहे की एकदा ती ऑनलाईन पोस्ट केली की, ती केवळ भारतातच नव्हे तर जगाच्या इतर भागांमध्येही प्रवेश करता येते. याव्यतिरिक्त, जरी सामग्री एका साइटवरून काढून टाकली गेली असली तरी, याचा प्रसार होऊ शकत नाही कारण ज्याने सामग्री डाउनलोड केली आहे ती इतरत्र पुन्हा प्रकाशित करू शकते, म्हणून इंटरनेट प्रवेशाची आवश्यकता आहे. सामग्रीचे अस्तित्व राखते.

नॅशनल क्राईम रेकॉर्ड ब्युरोच्या आकडेवारीनुसार, 2012 ते 2014 दरम्यान अश्लील सामग्रीच्या ऑनलाइन शेअरिंगच्या प्रमाणात 104 ची वाढ झाली आहे. 2010 च्या सायबर क्राईम अहवालात असे दिसून आले आहे की केवळ 35 टक्के महिला त्यांच्या पीडितांची तक्रार करतात. यात असेही म्हटले गेले आहे की 18.3% महिलांना बळी पडल्याची माहितीही नव्हती.

गेल्या वर्षी, ‘इंटरनेट अँड मोबाईल असोसिएशन ऑफ इंडिया’ च्या एका कार्यक्रमात, कायदा आणि आयटी मंत्री यांनी भारतातील रिव्हेंज पॉर्नच्या घटनेबद्दल बोलले. त्यांनी स्वतः कबूल केले की रिव्हेंज पॉर्नच्या घटना भारतात वाढत आहेत जे योग्य लक्षण नाही. ते म्हणाले, “भारतात रिव्हेंज पॉर्नची एक झलक आहे आणि यूट्यूबसारख्या प्लॅटफॉर्मचाही यात गैरवापर होत आहे. या विषयावर मी सुंदर पिचाईंशी बोललो आहे.

महिलांसाठी घातक

भारतात डिजिटलवर रिव्हेंज पॉर्नच्या बहुतेक घटना किंवा त्याऐवजी 90 टक्के घटना महिलांसोबत घडतात. महिला त्यांच्या दैनंदिन जीवनात नेहमीच गुन्हेगारी आणि लैंगिक हिंसाचाराला बळी पडतात. यापूर्वीही बदलाच्या नावाखाली अॅसिड हल्ला, लैंगिक अत्याचार, खून यासारख्या घटना घडत असत. आता रिव्हेंज पॉर्न देखील महिला अत्याचाराचे वैशिष्ट्य बनत आहे.

भारतातील डिजिटलायझेशनमुळे देशातील तांत्रिक शक्ती आणि तंत्रज्ञानातील प्रवेश वाढला आहे, परंतु या आभासी जगात छळ आणि गुन्ह्यांची प्रकरणे नंतर वाढली आहेत. असे गुन्हे, ज्यांना सायबर गुन्हे म्हटले जाते, एक मोठी समस्या बनली आहे जी देशात आणि जगभरात कायदेशीर समस्या बनली आहे.

तालिबान हे का करत आहे?

* प्रतिनिधी

भीतीप्रमाणे, तालिबानने अफगाणिस्तानात परतताच महिलांचे स्वातंत्र्य हिसकावले जात आहे. अफगाणिस्तानातील महिलांना कार्यालयात प्रवेश करण्यापासून रोखले जात आहे आणि ज्या महिलांनी ‘स्वातंत्र्य’च्या 20 वर्षांनंतर सरकारी आणि खाजगी क्षेत्रात स्थान मिळवले होते त्यांना आता त्यांच्या घरी बसण्यास सांगितले जात आहे. महिला मंत्रालय आता उपासना आणि योग्य मार्ग बनले आहे, जिथे फक्त पुरुष आहे.

तालिबान हे का करत आहे? कारण त्यांचा धर्म तसे सांगतो. पण जगातील कोणता धर्म स्त्रियांना स्वातंत्र्य देतो? ख्रिश्चन आज अफगाण स्त्रियांसाठी अश्रू ढाळत आहेत, परंतु 200 वर्षांपूर्वीपर्यंत, बायकांना बायबलचे धडे शिकवून ते खोल्या आणि घरात बंदिस्त होते.

हिंदू धर्माची स्थिती काय आहे? राजा राम मोहन रॉय यांच्या हालचाली का झाल्या? शिवपुराणाच्या पहिल्या सहामाहीत पहिल्या भागाचा पहिला अध्याय घ्या. त्यात काही ऋषींची सूतजींशी भेट झाल्याचा उल्लेख आहे. हे साधू तक्रार करतात. जुना धर्म नष्ट होणार आहे, त्यांच्या भविष्यातील वर्णनानुसार क्षत्रिय खऱ्या धर्मापासून दूर जातील आणि स्त्रियांच्या अधीन होतील. स्त्रिया त्यांच्या पतीपासून दूर जातील, ते हसायला लागतील आणि इतर पुरुषांशी बोलू लागतील. ही भावना आज गुप्तपणे अस्तित्वात नाही का?

जर इस्लामिक धर्मांध शरिया कायदा लागू करण्यास सक्षम असतील तर याचे कारण असे की या धर्मांधांना त्यांच्या घरात त्यांच्या आई, पत्नी किंवा मुलींच्या विरोधाला सामोरे जावे लागत नाही. धर्माची भीती सर्व स्त्रियांमध्ये खोलवर रुजलेली आहे. काबूल आणि काही शहरांच्या स्त्रिया वगळता, सामान्य अफगाण स्त्रिया जगातील इतर भागांतील स्त्रियांइतकीच धार्मिक आहेत. जर अमेरिकेतील डोनाल्ड ट्रम्प यांच्या पक्षाला महिलांना गर्भपाताचे अधिकार द्यायचे नसतील, तर ते बायबलमध्ये निषिद्ध आहे. कॅलिफोर्निया या नवीन राज्याने तिथल्या रिपब्लिक पक्षाच्या बहुमताने असा कायदा केला आहे की गर्भपात फक्त पहिल्या 6 आठवड्यांत करता येतो आणि या कायद्याला देशाच्या सर्वोच्च न्यायालयाने शिक्कामोर्तबही केले आहे. हा कोणत्या तालिबानी निर्णयापेक्षा कमी आहे?

आजही जगभरात धर्मांच्या नावावर महिलांवर अत्याचार होत आहेत आणि इतर स्त्रिया ज्याच्यावर अत्याचार होत आहे त्याच्याबद्दल सहानुभूती व्यक्त करतात, पण त्याच्या बाजूने एकत्र उभे राहत नाहीत, त्या शांतपणे धर्माच्या हावभावाचे समर्थन करतात.

जोपर्यंत धर्माला सूट मिळत राहील, धर्म महिलांना 100 नव्हे तर 1000 वर्षांपूर्वीच्या वातावरणात नेण्याचा प्रयत्न करत राहील. ही भीती सर्व देशांमध्ये आहे. सर्व देशांमध्ये तालिबानी विचारवंतांची कमतरता नाही. अफगाणिस्तानात राज्यकर्ते धर्माच्या बोटीवर आले आहेत, पण जिथे धर्माचे वर्चस्व नाही, जिथे चर्च, मंदिरे, मशिदी, मठ चमकत नाहीत. जिथे धर्म चमकतो, तिथे स्त्री स्वातंत्र्याची राख पडेल.

कोरोनामध्ये परिचारिकांची स्थिती

*प्रतिनिधी

सामान्यतः, लोकांचा परिचारकांवर खूप विश्वास असतो कारण गरीब, मग ते मूल असो किंवा वडील, पुरुष असो वा स्त्री, स्वतःला परिचारिकांच्या हातात सुरक्षित समजतात. अगदी जिद्दी रुग्णांसाठी, परिचारिकांच्या मऊ हातात असलेले तंत्र आश्चर्यकारक आहे. ही एक अशी नोकरी आहे ज्याकडे सामान्यतः मोठ्या आदराने पाहिले जाते.

नर्सिंग अधिक तांत्रिक बनले आहे, रुग्णांची संख्या वाढत आहे, रुग्ण आणि परिचारिका यांचे वैयक्तिक नाते परिचारिका आणि रुग्णांच्या गर्दीत हरवले आहे, थकवा, कंटाळवाणेपणा, तणाव, परिचारिकांमधील दबाव यामुळे सेवा कमी होऊ लागली आहे. दिल्लीच्या एका रुग्णालयात 2 महिन्यांच्या बाळाला मारहाण केल्याप्रकरणी एका नर्सला अटक करण्यात आली. मुलालाही दुखापत झाली असून त्याच्या हाडांनाही भेगा पडल्या आहेत.

कोविडच्या दिवसांमध्ये, परिचारिकांनी त्यांच्या जीवावर खेळून लोकांना वाचवले किंवा त्यांच्या शेवटच्या क्षणापर्यंत त्यांची काळजी घेतली. तरीही भीती आणि कामाच्या ताणामुळे परिचारिका तासन्तास रुग्णांना त्रास देत असल्याच्या तक्रारींची संख्याही जास्त आहे. दुसरीकडे, काही भागात, परिचारिकांना घरात प्रवेश करण्याची परवानगी नव्हती की त्यांनी कोरोना विषाणू आणला नसेल. कुठेतरी त्यांच्यावर फुलांचा वर्षावही करण्यात आला आहे, पण हे काम जोखमीचे आहे.

संपूर्ण जगात परिचारिकांची कमतरता आता मोठ्या प्रमाणावर वाढत आहे कारण श्रीमंत देशांतील लोक दीर्घकाळ जगतात आणि त्यांचे स्वतःचे नातेवाईक कमी होत आहेत, लोक जाणीवपूर्वक विमा खरेदी करत आहेत जेणेकरून रुग्णालयातील परिचारिका त्यांच्याकडे राहतील किंवा वृद्धावस्थेचे बुकिंग केले जात आहे ज्या घरांमध्ये तुम्ही परिचारिकांवर अवलंबून राहून शेवटचे दिवस घालवू शकता.

पैशाच्या फायद्यासाठी, गरीब देशांतील मुली दूरच्या देशांमध्ये जात आहेत जिथे त्यांना चांगले पैसे मिळत आहेत पण त्यांना स्वतःचे काही सापडत नाही. या कामात, एखाद्याला 8-10 तास आपल्या पायावर उभे राहावे लागते. आपल्या देशात या व्यवसायात येणाऱ्या मुली सर्व खालच्या जातीच्या आहेत आणि वाढत्या जातीवादी धार्मिक कट्टरतादेखील परिचारिकांना पूर्ण आणि योग्य आदर देण्याच्या मार्गात येतात.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें