मासिकपाळी आजार नाही

* प्रतिनिधी

पिरिएड्स म्हणजेच मासिकपाळीबाबत आपला समाज आजदेखील मोकळेपणाने बोलायला घाबरतो. याबाबत आजदेखील सर्वांच्या समोर न बोलण्याची गोष्ट समजली जाते. पॅड्स लपवून आण, मुलांना याबाबत सांगू नकोस आणि घरात यादरम्यान सर्वांपासून दूर रहायचं यासारख्या गोष्टी मुलीला शिकविल्या जातात.

पिरिएड्स तसं लपविण्यासारखी गोष्ट नाहीये. ही एक नैसर्गिक क्रिया आहे जी प्रत्येक स्त्रीला मासिकपाळीच्या रुपात येते. परंतु पिरिएड्सच नाव ऐकताच अनेकजणं ऐकून न ऐकल्यासारखं करतात जणू एखाद्या वाईट शब्दाचा वापर केलाय.

अनेक स्त्रियांच्या मनात पिरिएड्सबाबत अनेक समस्या, अडचणी, अनेक प्रश्न असतात, ज्याबाबत त्या मोकळेपणी बोलत नाहीत. आज आपला समाज आधुनिकतेकडे वेगाने चालला आहे, परंतु समाजाची मानसिकता अजूनदेखील जुन्या खुंटीला बांधलेली आहे. आजदेखील स्त्रियांना मासिकपाळीच्या काळात देवळात जाऊ दिलं जात नाही, लोणच्याला हात लावू दिलं जात नाही, वेगळी वागणूक दिली जाते. हे विचार बदलण्यासाठी आणि समाजाला जागरूक करण्यासाठी दरवर्षी २८ मेला वर्ल्ड मस्त्रुयल हायजीन डे साजरा केला जातो जो यावर्षी देखील अलीकडेच साजरा करण्यात आला.

मासिकपाळी कोणता आजार वा घाण नाही

वर्तमानपत्र, टीव्ही आणि इंटरनेटच्या माध्यमातून आपल्याला विविध स्वरूपाची माहिती मिळू लागलीय ज्यामुळे समाजाच्या विचारसरणीत सुधारणा पहायला मिळतेय. पूर्वी जेव्हा टीव्हीवर सॅनेटरी पॅडची जाहिरात यायची तेव्हा चॅनेल बदललं जायचं. परंतु आता हे असं होत नाही. मात्र अजूनही लोक याबाबत मोकळेपणाने बोलत नाहीत. अगदी स्त्रियांदेखील याबाबत खाजगीत बोलताना दिसतात.

एकाच घरात राहत असूनदेखील पिरिएड्सला अनेक सांकेतिक नावानी संबोधलं जातं कारण एकच कोणाला समजू नये. पॅडला काळया प्लास्टिक वा पेपरमध्ये कव्हर केलं जातं. जणू काही एखादं प्राणघातक हत्यार लपवलं जातंय. लोकांनी समजून घेणं खूप गरजेचं आहे की मासिकपाळी कोणता गुन्हा नाहीये याउलट निसर्गाकडून स्त्रियांना मिळालेली एक अनमोल भेट आहे. अशावेळी त्यांच्याशी वेगळं वागण्यापेक्षा स्त्रियांची खास काळजी घेण्याची गरज आहे.

सॅनेटरी पॅडचा वापर किती सुरक्षित

पिरिएड्सच्या दरम्यान स्त्रियांच्या शरीरात विविध प्रकारचे बदल होतात, ज्याबाबत त्यांना माहीतच नसतं. जेव्हा पहिल्यांदा मुलींना पिरिएड्स येतात तेव्हा आईचं पाहिलं कर्तव्य म्हणजे याबाबत मोकळेपणाने बोलायला हवं. परंतु असं काही होत नाही. पिरिएड्सला फक्त लाजेत गुंडाळलं जातं. आजदेखील खेडेगावात स्त्रिया मासिकपाळीत फडकं वापरतात. काही स्त्रिया सॅनेटरी पॅड्सचा वापर करतात खऱ्या परंतु त्यांना योग्यप्रकारे वापर करता येत नाही.

सॅनेटरी पॅड्सचा वापर करणं खूप सहजसोपं आहे परंतु हे आजारालादेखील निमंत्रण देतं. खरंतर, सॅनेटरी पॅड्मध्ये डायोक्सीन नावाच्या पदार्थाचा वापर केला जातो. डायोक्सीनचा वापर नॅपकिन पांढरा ठेवण्यासाठी केला जातो. याचं प्रमाण जरी कमी असलं तरी हे तसं नुकसानदायकच आहे. ज्यामुळे अनेक आजार होण्याची भीती असते. जसं ओवेरियन कॅन्सर, हार्मोनल डिसफंकशन, म्हणून स्त्रियांनी यादिवसात ऑरगॅनिक क्लॉथच्या पॅड्सचा वापर करायला हवा, हे पॅड्स रुई आणि जूटने बनलेले असतात. वापर करण्यातदेखील आरामदायक असतात आणि पुन्हा स्वच्छ धुवून वापरता येतात. यासोबतच हे पर्यवारणाचं नुकसान करत नाहीत.

दीर्घकाल पॅडचा वापर धोकादायक

सॅनेटरी पॅडचा वापर केल्याने स्त्रियांमध्ये इन्फेक्शन आणि जळजळच्या तक्रारी साधारणत: आढळतात. या सर्व समस्या अनेकदा पिरिएड्स संपल्यानंतर आढळतात. जेव्हा अधिककाळ पॅड्सचा वापर केला जातो, तेव्हा यामुळे एयर सर्क्यूलेशन खूप कमी होतं आणि वेजाईनामध्ये स्टेफिलोंकोकास ओरियस बॅक्टेरियाची वाढ होते. हेच बॅक्टेरिया पिरिएड्सच्या काही दिवसानंतर एलर्जी वा इन्फेक्शनला कारणीभूत ठरतात.

पिरिएड्सच्या काळात स्वछता गरजेची

* पिरिएड्सच्या काळात दर चार तासानंतर पॅड बदलायला हवं.

* कॉटन पॅडचा वापर करावा.

* जर तुम्ही टेम्पोनचा वापर करणार असाल तर ते दर दोन तासांनी बदला.

* वेळोवेळी तुमच्या योनीची स्वच्छता करत रहा, यामुळे पिरिएड्सच्या काळात येणाऱ्या दुर्गंधीपासून सुटका मिळेल.

* पिरिएड्सच्या काळात अनेकदा खूप वेदना होतात, म्हणून याकाळात कोमट पाण्याने आंघोळ करा. यामुळे वेदनेपासून दिलासा मिळेल.

* पिरिएड्सच्या काळात टाईट वा लोवेस्ट पॅन्ट घालू नका.

कोरोना काळात वाढतोय मुलांमध्ये तणाव

* सुनील शर्मा

एके दिवशी, दहा वर्षीय नीरज अचानक आईला म्हणाला, ‘‘मम्मी, मामाच्या घरी जाऊया.’’

हे ऐकून त्याच्या आईने समजावले की, ‘‘बाळा, सध्या सर्वत्र कोरोनाचा संसर्ग आहे, म्हणून आपण कुठेही जाऊ शकत नाही.’’

हे ऐकून नीरज निराश झाला आणि पाय आपटत रागाने म्हणाल, ‘‘हे काय आहे… किती दिवस झाले, आपण कुठेच गेलोलो नाही.’’ फक्त घरातच राहायचे. उद्यानात किंवा मित्रांना भेटण्यासाठीही जाता येत नाही. सतत थोडया-थोडया अंतराने सॅनिटायझरने हात धुवावे लागतात आणि जरा जरी घराबाहेर गेल्यास तोंडावर मास्क लावावा लागतो. खेळण्यासाठी फक्त टेरेसवरच जाता येते…

‘‘मी आता कंटाळलो आहे. जेव्हा तुझ्याकडे मोबाइल मागतो, तेव्हा बाबा ओरडतात आणि तू मात्र दिवसभर इअरफोन लावून मोबाइलवर वेब सीरीज पाहत बसतेस.’’

मार्च २०२१ च्या अखेरच्या आठवडयापासून संपूर्ण देश कोरोना विषाणूमुळे होणाऱ्या संसर्गाशी झुंज देत आहे. कितीतरी लोक घरात बंद आहेत, विशेषत: मुले घरात कैद झाली आहेत. ती शाळेत जाऊ शकत नाहीत. पार्क सामसूम झाले आहेत.

सुरुवातीला मुलांना असे वाटले होते की, शाळा बंद झाल्या म्हणजे आता दिवसभर मजा करायची. परंतु हळूहळू त्यांना समजले की, हे सुट्टीचे दिवस नाहीत, तर त्यांच्या निरागस बागडण्यावर जणू कर्फ्यू लावण्यात आला आहे.

याचा परिणाम असा झाला की, नीरजसारख्या लहान मुलांच्या मनात अनेक नकारात्मक विचार येऊ लागले आहेत. ही एक गंभीर समस्या आहे आणि त्याचा परिणाम त्यांच्या मानसिक आरोग्याचे नुकसान करू शकतो.

सध्या तरी ही समस्या प्राथमिक टप्प्यात आहे, म्हणूनच मुले वैतागत असल्यास मोठयांनी रागावू नये. उलट त्यांनी मुलांना या मोकळया वेळेत एखादे चांगले काम करण्यासाठी प्रोत्साहन द्यायला हवे.

गॅझेट बनले आधार

केमिकल लोच्याबाबत बोलायचे झाल्यास, लहान मुले असोत किंवा मोठी माणसे, तणावामुळे त्यांच्या हार्मोन्समध्ये बदल होतात. लॉकडाऊनमुळे प्रत्येकाचा दिनक्रम बदलला आहे. मोठी माणसे कुठल्या ना कुठल्या कारणाने घराबाहेर पडतात, पण मुले मात्र ‘बिग बॉस’ या रिएलिटी शोच्या स्पर्धकांप्रमाणे घरातच बंदिस्त झाली आहेत.

दुसरीकडे मुलांच्या शाळा सध्या बंद असल्या तरी ऑनलाइन अभ्यास मात्र सुरू आहे. त्यामुळे अभ्यासाशिवाय ते मनोरंजनसाठीही मोबाइल, संगणक, लॅपटॉप किंवा टीव्हीचाच आधार घेतात. यामुळे केवळ त्यांच्या डोळयांवरच वाईट परिणाम होत नाही तर मानसिकदृष्टयाही ते थकून जातात.

सध्या आपल्या ही गोष्ट लक्षात आलेली नाही, पण हे कटू सत्य आहे की, टीव्हीवरील कोरोनाशी संबंधित नकारात्मक बातम्या सातत्याने ऐकल्यामुळे मोठया माणसांसोबतच मुलांमध्येही तणाव वाढत आहे.

या तणावातून बाहेर पडण्याचा मार्ग काय? तर अशा परिस्थितीत मुलांना काहीही करून नकारात्मक वातावरणातून बाहेर काढणे खूपच गरजेचे आहे. त्यासाठी त्यांना मोबाइलपासून दूर ठेवण्याचा प्रयत्न करायला हवा. त्यांना घरी किंवा छतावर असे खेळ खेळायला प्रोत्साहित करायला हवे, ज्यामुळे त्यांचा व्यायाम होईल, त्यांना भरपूर घाम येईल. याशिवाय त्यांना चित्रकला, पुस्तके वाचणे किंवा इतर कोणत्यातरी कलेत गुंतवून ठेवा.

यांनी असे केले

भारतीय फुटबॉल संघाचा कर्णधार असलेल्या सोना चौधरी यांना २ मुलगे आहेत. कोरोना काळात ही दोन्ही मुले घरातील कामात आईला मदत करतात. स्वयंपाकघरात काहीतरी नवीन पदार्थ बनवतात. कविता लिहितात.

सोना चौधरी यांच्या २ मुलांपैकी मोठा मुलगा सुजल १५ वर्षांचा असून अकरावीत शिकतो. तर, १२ वर्षांच्या लहान मुलाचे नाव व्योम आहे आणि तो आठवीत शिकतो. दोघांनाही पुस्तक लिहिण्याची आवड आहे आणि त्यांनी प्रत्येकी २ पुस्तके लिहिली आहेत.

सोना चौधरी यांनी सांगितले की, ‘‘मी दोघांकडून घराच्या साफसफाईसारखी कामे करून घेते. मीही त्यांच्या बरोबरीने हे काम करते. त्यांना स्वयंपाकघरात माझ्या सोबत ठेवते, शिवाय मोकळा वेळ मिळताच त्याच्यांबरोबर खेळते.’’

सोना चौधरी यांच्या मते, ‘‘सध्याच्या लॉकडाऊनच्या काळात मुलांच्या वागणुकीत बदल झाला आहे. म्हणूनच पालक आणि शिक्षकांनी मुलांकडे जास्त लक्ष देणे आवश्यक आहे. पूर्वीच्या काळी मुले शाळेसोबतच आपल्या आजूबाजूच्या परिसराकडूनही खूप काही शिकत असत. घरातील कामातून शिकत असत.

‘‘सध्याच्या कोरोना काळात मुलांना घरातच प्रात्यक्षिक करून शिकण्याची संधी मिळाली आहे. ऑनलाइन शिकवणी चांगली आहे, परंतु मुलांना चांगल्या प्रकारे जगायची शिकवण मिळावी यासाठी वडीलधाऱ्यांनी त्यांना स्वत:सोबत ठेवायला हवे. ते जे काही करतात ते मुलांना दाखवायला हवे, शिकवायला हवे. यालाच कौशल्यांचा सराव असे म्हणतात. चीनसारख्या देशात लहान वयातच मुलांकडून कौशल्यांचा सराव करून घेतला जातो.

महिला काँग्रेसशी संबंधित आणि आया नगर प्रभागातील उपाध्यक्षा मधु गुप्ता यांना २ मुले आहेत. १० वर्षांची अग्रिमा आणि ७ वर्षांचा समन्वय. मधु गुप्ता यांनी सांगितले की, ‘‘एकीकडे ऑनलाइन वर्गामुळे त्यांचा स्क्रीनकडे पाहण्याचा वेळ वाढत आहे. ती आळसावत असून त्यांची शारीरिक हालचालही कमी होत असल्यामुळे त्यांचे नुकसान होत आहे. पण, दुसरीकडे कोरोना कालावधीत मुले घरीच असल्यामुळे मी या वेळेचा सकारात्मक उपयोग करून घेत आहे. मी त्यांच्यासोबत जास्तीत जास्त वेळ घालवते आणि त्यांनी घरातील इतर कामे शिकावीत यासाठी त्यांना मदत करते. जसे की, डायनिंग टेबल मांडणे, खाण्याची भांडी स्वयंपाकघरात ठेवणे, कपाटात स्वत:चे कपडे नीट लावून ठेवणे, खोली स्वच्छ करणे इत्यादी.

‘‘राजकारणात असण्यासोबात मीसुद्धा एक सामाजिक कार्यकर्ता आहे, म्हणूनच दररोज मला घराबाहेर पडावे लागते. अशा परिस्थितीत, मुश्किलीने मिळणारा थोडासा वेळही योग्य प्रकारे वापरून त्यावेळेत मुलांना चांगल्या सवयी, घरकाम शिकवून मी माझा दिनक्रमही सहजसोपा करून घेतला आहे.’’

पण प्रत्येक घरात असे घडत नाही. कोरोनामुळे बऱ्याच लोकांचा रोजगार गेला आहे. याचा त्यांच्या कौटुंबिक जीवनावर वाईट परिणाम होत आहे. मुलेही याला अपवाद नाहीत. परंतु काही खबरदारी घेतल्यास मुलांचा ताण कमी होऊ शकतो. याव्यतिरिक्त जर तुमचा मुलगा असामान्यपणे वागत असेल तर मात्र डॉक्टरांचा सल्ला नक्की घ्या.

१० उपाय गर्भावस्थेत अशी घ्या आपली काळजी

* गरिमा पंकज

गर्भावस्थेदरम्यान महिलांना अनेक शारीरिक आणि भावनिक बदलांचा सामना करावा लागतो. अशावेळेस आई आणि जन्म घेणाऱ्या बाळाच्या आरोग्यासाठी आवश्यक आहे की गर्भधारण करण्यापूर्वीच प्लानिंग केली जावी. गर्भधारणेपूर्वी, गर्भधारणेच्या दरम्यान, प्रसूतीच्या कालखंडात आणि प्रसूतीनंतर.

चला जाणून घेऊया चारही अवस्थांदरम्यान आवश्यक दक्षतांविषयी :

गर्भधारणेपूवी

जर आपण माता बनण्याची योजना बनवत असाल तर सगळयात अगोदर एखाद्या स्त्रीरोग तज्ज्ञास भेटावे. यामुळे आपणास निरोगी प्रेगनन्सी प्लॅन करण्यास मदत होईल. गर्भधारण करण्याच्या ३ महिने आधीपासून जो प्री प्रेगनन्सी पिरियड म्हटला जातो, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार जीवनशैलीत बदल आणल्याने ना केवळ प्रजनन क्षमता सुधारते तर त्याचबरोबर गर्भावस्थेच्या दरम्यान होणाऱ्या समस्याही कमी होतात आणि प्रसूतीनंतर रिकव्हर होण्यास मदत मिळते.

प्रेगनन्ट होण्याआधी आपल्या मेडिकल हिस्ट्रीविषयी डॉक्टरांशी अवश्य चर्चा करा. खालील गोष्टींवर लक्ष्य द्या :

* आपणास डायबिटीज, थायरॉईड, दमा, किडनी, हार्ट डिसीज इत्यादी तर नाही ना. जर असेल तर प्रेगनन्सीच्या अगोदर त्याला नियंत्रित अवश्य करा.

* गर्भधारणेपूर्वी एचआयव्ही, हेपिटायटिस बी सिफिलिस इत्यादी टेस्ट अवश्य करून घेतल्या पाहिजे, ज्यामुळे प्रेगनन्सी किंवा प्रसूतीच्या वेळेस हे इन्फेकशन बाळात येणार नाही.

* आपण ब्लड टेस्ट करून हे लक्षात घ्या की चिकनपॉक्ससारख्या आजारापासून वाचवणारी लस घेतली आहे किंवा नाही. आपणास या आजारापासून धोका तर नाही ना, कारण असे इन्फेक्शन गर्भात वाढणाऱ्या अर्भकाला नुकसान पोहोचवू शकते.

* आपणास युटरीनं फाइब्रायड्स आणि एंडोमिट्रिओसिसच्या शक्यतेसाठीही तपासणी करून घेतली पाहिजे.

* जर आपल्या कुटुंबात डाउन सिंड्रोम, थैलेसिमियाचा इतिहास राहिला असेल तर याविषयीही डॉक्टरांना सांगावे.

सर्व्हायकल स्मीयर : आठवून पाहा की आपण मागच्या वेळेस सर्व्हायकल स्मीयर टेस्ट कधी करून घेतली होती. जर पुढची टेस्ट येणाऱ्या १ वर्षात करणे बाकी आहे तर ती आत्ताच करून घ्या. स्मीयर तपासणी साधारणपणे गर्भावस्थेत केली जात नाही, कारण गर्भावस्थेमुळे गर्भाशयमुखामध्ये बदल होऊ शकतात आणि योग्य रिपोर्ट येण्यात अडचणी येऊ शकतात.

वजन : जर आपले वजन जास्त असेल आणि बॉडी मास इंडेक्स (बीएमआई) २३ किंवा यापेक्षा जास्त असेल तर डॉक्टर आपल्याला वजन कमी करण्याचा सल्ला देतील. वजन घटवल्याने आपली गर्भधारण करण्याची शक्यता वाढते आणि आपण आपल्या गर्भावस्थेची निरोगी सुरुवात करू शकता.

जर आपले वजन कमी असेल तर डॉक्टरांशी बीएमआई वाढवायच्या सुरक्षित उपायांविषयी चर्चा करा. जर आपले वजन कमी असेल तर मासिक पाळी अनियमित राहण्याची शक्यता अधिक असते. यामुळे गर्भधारणेत अडचणी येतात. आपला बीएमआई १८.५ आणि २२.९ च्या मध्ये असायला हवा.

गर्भावस्थेच्या दरम्यान : द इंस्टिट्यूट ऑफ मेडिसिनच्या गाईडलाईन्सच्या अनुसार प्रेगनन्सीदरम्यान महिलेने आपल्या बीएमआईच्या हिशोबाने वजन वाढवायला हवे. अंडरवेट वुमन अर्थात बीएमआई १८.५ पेक्षा कमी असेल तर तिने १२ ते १८ किलो वजन वाढवायला हवे. नॉर्मल वेट वुमन अर्थात बीएमआई १८.५ ते २५ असेल तर ११ ते १५ किलोपर्यंत वजन वाढवा. महिला ओवर वेट असेल अर्थात २५ ते ३० पर्यंत बीएमआई असेल तर तिने ७ ते ११ किलोपर्यंत वजन वाढवायला हवे. ३० पेक्षा जास्त बीएमआई असल्यास ५ ते ९ किलोपर्यंत वजन वाढवायला हवे.

व्यायाम : व्यायाम हेल्दी लाइफस्टाइलचा महत्वाचा भाग आहे. कुठले कॉम्प्लिकेशन नसतील तर प्रेगनन्सी वुमनला हेल्दी राहण्यासाठी नियमितपणे व्यायाम करत राहिले पाहिजे. कमीतकमी ३० मिनिटांचा साधा व्यायाम अवश्य करावा. आईस हॉकी, किक बॉक्सिंग, रायडींग इत्यादी करू नये.

समतोल आणि पौष्टिक आहार घ्यावा : मॅक्स हॉस्पिटल, शालिमार बाग, दिल्लीचे डॉक्टर एसएन बसू म्हणतात की गर्भावस्थेच्या दरम्यान समतोल आणि पौष्टिक आहाराचे सेवन करावे. ज्यामुळे बाळाचा विकास आणि आपल्या शरीरामध्ये होत असलेल्या बदलांसाठी आपले शरीर तयार होऊ शकेल. एक माता बनणाऱ्या महिलेला सामान्यपणे दररोज ३०० अतिरिक्त कॅलरीजची आवश्यकता असते.

सप्लिमेंट्स : गर्भावस्थेच्या दरम्यान दररोज कॅल्शियम, फौलेट आणि आयरनच्या निश्चित प्रमाणाची सतत आवश्यकता असते. यांच्या पूर्ततेसाठी सप्लिमेंट्सचे सेवन करणे आवश्यक असते. कॅल्शियम-१२०० एमएल, फौलेट-६०० ते ८०० एमएल, आयरन-२७ एमएल.

प्रत्येक गर्भवती महिलेने गर्भावस्थेच्या दरम्यान १०० एमजीच्या आयर्नच्या १०० गोळयांचे सेवन अवश्य करायला हवे. हे माता आणि बाळ दोघांसाठी आवश्यक आहे.

प्रेगनन्ट महिलेने नेहमी फळे आणि भाज्या चांगल्या प्रकारे धुऊन खायला पाहिजे.

पुरेशी झोप घ्या : प्रेगनन्ट महिलांना भरपूर आराम आणि झोपेची आवश्यकता असते. त्यांनी रात्री कमीतकमी ८ तास आणि दिवसा २ तास झोपायला हवे. झोपेच्या कमतरतेमुळे शरीराची लय बिघडून जाते.

शारीरिक रूपाने सक्रिय राहा : गर्भावस्थेच्या दरम्यानही आपली सामान्य दिनचर्या चालू ठेवा. घरातले काम करा. जर नोकरी करत असाल तर ऑफिसला जा. रोज अर्धा तास फिरा. डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार आपले वर्कआऊट चालू ठेवा. लक्षात घ्या की यादरम्यान दोरीवरून उडी मारू नये आणि कोणतेच असे कार्य करू नये ज्यामुळे शरीराला झटका लागेल.

भावनिक आरोग्याची काळजी घ्या : गर्भावस्थेत भावनिक आरोग्याची काळजी घ्या. मूड स्विंग जास्त होत असेल तर औदासिन्याची शिकार होऊ शकता. जर २ आठवडयापर्यंत ही स्थिती राहिली तर डॉक्टरांशी संपर्क करावा.

प्रसूती : साधारण प्रसूतीमध्ये रिकव्हरी लवकर होते. ७ ते १० दिवसात शरीरामध्ये ऊर्जेची लेव्हल सामान्य होऊन जाते. याउलट साधारणपणे सिझेरियन प्रसूतीनंतर ४ ते ६ आठवड्यांपर्यंत कुठलेही काम न करण्याचा सल्ला दिला जातो. हॉस्पिटलमधून घरी आल्यानंतर अधिक शारीरिक मेहनत करू नये.

आनंदी पीरियड्स

* प्रतिनिधी

भारतात फक्त १२ टक्के महिलाच पर्सनल हायजीन म्हणजे पॅड्सचा वापर करतात, हा आश्चर्यचकित करणारा आकडा आहे, कारण खासगी स्वछतेकडे लक्ष न दिल्यास ती आपल्याला अनेक आजारांच्या जाळयात ओढते. तर युटीआय, कॅन्सरसारख्या गंभीर आजारांचेही आपण शिकार ठरतो.

केंद्र सरकारच्या ‘आरोग्य आणि कुटुंब कल्याण मंत्रालयाचे राष्ट्रीय आरोग्य अभियान’ तसेच स्वच्छ भारत अभियान मिळून मासिक पाळीदरम्यानची स्वच्छता व सॅनिटरी पॅड्सबाबत जनजागृती वाढविण्याचे काम करत आहे. देश दीर्घ काळापासून प्रदूषणविरोधी लढाई लढत आहे, ज्यात प्लास्टिकचे प्रदूषण सर्वाधिक आहे आणि यास सॅनिटरी पॅड्सही कारणीभूत ठरत आहेत. कारण भारतात दर वर्षी ११,३०० प्लास्टिक वाया जाते. प्लास्टिक विघटनशील नाही. म्हणूनच पर्यावरणाला घातक ठरणार नाही अशा विघटनशील सॅनिटरी पॅड्सचा वापर करण्याची गरज आहे.

खासगी स्वछतेशी तडजोड नको

ग्रामीण भागात आजही महिला मासिक पाळीदरम्यान सॅनिटरी पॅड्सऐवजी कपडा, वर्तमानपत्र, झाडाची पाने, वाळू किंवा राख वापरतात. यामुळे इन्फेक्शनसह गर्भाशयाचा कॅन्सरही होऊ शकतो. म्हणून सरकार आता स्वस्त पॅड्स बनवत आहेत, जेणेकरून मासिक पाळीदरम्यान प्रत्येक महिलेची कपडा आदी गोष्टींपासून सुटका होईल आणि त्या सुरक्षित सॅनिटरी पॅड्स वापरू शकतील.

इको फ्रेंडली पॅड्स म्हणजे काय

तसे तर तुम्हाला मार्केटमध्ये स्वस्तात स्वस्त आणि महागात महाग पॅड्स मिळतात, पण फरक फक्त एवढाच आहे की सिन्थेटिक पॅड्समध्ये ९० टक्के प्लास्टिक, पॉलिमर्स, परफ्युम आणि अनेक प्रकारचे केमिकल्स असतात, जे महिलांच्या संवेदनशील त्वचेसाठी घातक असतात, मात्र इको फ्रेंडली सॅनिटरी पॅड्स विविध नॅचरल विघटनशील गोष्टींपासून तयार होतात, जे पर्यावरणाचे कुठल्याही प्रकारचे नुकसान करीत नाहीत आणि त्यांची शोषून घेण्याची क्षमताही खूप जास्त असते. अतिशय मऊ असल्याने महिलांच्या योनी भागातील संवेदनशील त्वचेसाठी पूर्णपणे सुरक्षित आहेत.

आता वेळ आलीय अशा सॅनिटरी नॅपकिनचा वापर करण्याची जे त्या दिवसात तुमच्या खासगी स्वछतेची काळजी घेण्यासोबतच पर्यावरणाचेही नुकसान करणार नाहीत.

विघटनशील पॅड्स

हे पॅड्स झाडांच्या फायबरपासून बनवले जातात. ते डिस्पोज केल्यानंतर ६ महिन्यांपासून ते दोन वर्षांपर्यंतच्या कालावधीत विरघळून जातात. त्यामुळे ते पर्यावरणासाठी धोकादायक नाहीत.

पुनर्वापर करता येणारे पॅड्स

हे पॅड्स धुवून तुम्ही अनेकदा वापरू शकता. हे हायजिनिक तर असतातच, शिवाय त्वचेला जळजळ आणि रॅशेजपासूनही दूर ठेवतात.

जर तुम्ही प्रवासाला जात असाल तर सॅनिटरी पॅड्स फेकण्यासाठी पॉलिथिन बॅग किंवा टिश्यू पेपरही घेऊन जावे लागेल असे टेन्शन घेऊ नका, कारण आता मार्केटमध्ये असे पॅड्सही तयार होऊ लागले आहेत, जे डिस्पोजल बॅगसह येतात जेणेकरून तुम्ही पॅड वापरल्यानंतर सहजपणे त्यात फेकून देऊ शकता.

मासिक पाळी ही कोणतीही समस्या नाही तर एक सामान्य शारीरिक प्रक्रिया आहे. या काळात स्वत:ला बंधनात बांधून घेण्याऐवजी सुरक्षित सॅनिटरी नॅपकिनचा वापर करा आणि मोकळेपणाने जगा.

१५ फायदे स्तनपानाचे

* सोमा घोष

आजकालच्या बहुतांश मातांना मुलांना स्तनपान देणे अत्यंत कठीण काम वाटते. जेव्हा की मुलाच्या जन्मानंतर आईचे दूध मुलांकरिता सर्वात जास्त फायदेशीर असते. आईच्या दुधाने मुलाची रोगप्रतिकारशक्ती वाढते. हे दूध मुलांसाठी अमृतासमान असते.

या गोष्टीचे महत्व लक्षात घेत ‘वर्ल्ड फिडींग वीक’च्या निमित्ताने मुंबईच्या ‘वर्ल्ड ऑफ वूमन’ची स्त्री व प्रसूती रोग तज्ज्ञ डॉ. बंदिता सिन्हा सांगतात की स्तनपानविषयी आजही शहरी महिलांमध्ये जागरूकता कमी आहे, जेव्हा की स्तनपान केल्याने ब्रेस्ट कॅन्सरची शक्यता कमी होते. ज्या महिलांनी कधी स्तनपान केलेले नसते, त्यांच्यात ब्रेस्ट कॅन्सरची रिस्क जास्त असते.

एका अभ्यासात असे आढळले की ज्या महिलांना ब्रेस्ट कँसर मेनोपॉजनंतर झाला आहे, त्यांनी कधीच स्तनपान केले नव्हते. याउलट ज्या महिलांनी ३० वर्षाच्या आधी स्तनपान केले किंवा ३० वर्ष पार केल्यावर स्तनपान केले आहे अशा महिला ब्रेस्ट कॅन्सरपासून दूर आहेत. म्हणून आई झालेल्या प्रत्येक महिलेने स्तनपान अवश्य द्यावे आणि हे समजून घावे की यामुळे मुल सुदृढ होते आणि त्यासोबतच आईचे स्वास्थ्य चांगले राहते. स्तनपानाचे खालील १५ फायदे आहेत :

* हे सर्वात गुणकारी दूध असते. यात असणारे प्रथिनं आणि अमिनो अॅसिड मुलाच्या वाढीसाठी चांगले असते. हे मुलाला कुपोषणापासून वाचवते.

* स्तनातील दूध हे बॅक्टेरियामुक्त आणि ताजे असल्याने मुलासाठी सुरक्षित असते. जेव्हा आई मुलाला दूध पाजते, मुलाला अँटिबायोटिक दुधाद्वारे  मिळते, ज्यामुळे मुलाचे संसर्गापासून संरक्षण होते.

* स्तनपानामुळे आई आणि मुलादरम्यान प्रेमाचे नाते वृद्धिंगत होते, ज्यामुळे मुलाला आईच्या जवळीकतेची जाणीव होते.

* मुलाच्या जन्मानंतर आईच्या स्तनातून निघालेल्या पहिल्या दुधाला कोलोस्ट्रम म्हणतात. ज्यात अँटिबायोटिक्सचे प्रमाण सर्वात जास्त असते, जे मुलांच्या रोगप्रतिकारशक्तिला वाढवते. याशिवाय हे दूध मुलाच्या आतडयांना आणि श्वसन प्रक्रियेला सशक्त बनवते.

* स्तनांमधील दूध हाडांची वाढ चांगल्याप्रकारे करण्यात व हाडांना मजबूत करण्यात मदत करते.

* हे दूध ‘सडन इन्फॅन्ट डेथ सिंड्रोम’ला कमी करण्यातही मदत करते.

* जन्मानंतर मुलाची प्रारंभिक अवस्था खूप नाजूक असते. अशावेळी आईचे दूध सहज पचते, ज्यामुळे त्याला लूज मोशन्सचा त्रास होत नाही.

* आईसाठीसुद्धा याचे फायदे कमी नाहीत, स्तनपान केल्याने गर्भावस्थेत वाढलेले आईचे वजन हळूहळू कमी होते.

* एवढेच नाही तर स्तनपानाने महिलेच्या गर्भाशयाचे आकुंचन सुरु होते. प्रसूतीनंतर रक्तस्त्राव चांगल्या प्रमाणात होतो. ज्यामुळे महिलेला ब्रेस्ट आणि ओव्हेरियन कॅन्सरचा धोका राहत नाही.

* आईकरिता पोस्टपार्टम डिप्रेशनचा धोका कमी होतो.

* स्तनपानामुळे स्तनांच्या सौंदर्यात काही फरक पडत नाही, हा निव्वळ एक गैरसमज आहे.

* जास्त वय झाल्यावर मूल झाल्यास जर महिला योग्य प्रकारे स्तनपान करत असेल तर कॅन्सरशिवाय मधुमेह, लठ्ठपणा आणि अस्थमा यासारख्या आजारांपासूनसुद्धा आपोआप दूर राहू शकते.

* स्तनपान एक वर्षांपेक्षा जास्त काळ केल्यास आई आणि मूल दोघंही सुदृढ राहतात.

* जी मुलं सतत ६ महिने स्तनपानावर अवलंबून असतात, त्याची रोगप्रतिकारशक्ती अधिक असते.

* आईचे दूध नवजात बालकासाठी सर्वोत्तम आहे.

कोरोनाव्हायरस: मग तिसरी लाट मुलांवर निष्प्रभावी होईल

* पारुल भटनागर

आमच्या मुलांना जगातील प्रत्येक आनंद मिळावा, त्यांना कोणत्याही रोगाचा स्पर्श होऊ नये, हीच सर्व पालकांची इच्छा असते. यासाठी ते त्यांच्या प्रत्येक आनंदाची, खाण्या-पिण्याची विशेष काळजी घेतात. पण आजची परिस्थिती वेगळी आणि जास्त कठीण आहे. सर्वत्र भीतीचे वातावरण आहे.

कोरोनाची तिसरी लाट मुलांवर जास्त पडण्याची भीती पालकांना भेडसावत आहे. अशा परिस्थितीत भीती बाळगण्याची नव्हे तर मुलांच्या प्रतिकारशक्तीला चालना देण्याची गरज आहे जेणेकरुन ते रोगाविरूद्ध लढू शकतील.

चला, मुलांची प्रतिकारशक्ती कशी टिकवून ठेवायची ते जाणून घेऊया:

जेवण हे फळे आणि भाज्यांनी समृद्ध असावे

मुले फळे आणि भाज्या खाण्यास कचरतात. याऐवजी त्यांना फास्ट फूड खाणे जास्त आवडते, जे कदाचित त्यांची भूक शमवते, परंतु ते त्यांच्या शरीराला चरबीयुक्त आणि आतून पोकळ बनविण्याचे कार्य करते, तर फळे आणि भाज्या अँटीऑक्सिडेंट्स आणि जीवनसत्त्वांनी समृद्ध असतात, जे रोग प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी कार्य करतात. यामुळे आपल्या मुलामध्ये उर्जेची पातळी देखील राखली जाते आणि तो आपली सर्व कामे संपूर्ण उर्जेसह करण्यास सक्षम असतो.

क्रिएटिव्ह आयडिया : जर तुम्ही फळ आणि भाज्या थेट मुलांना सर्व्ह केल्या तर मुले ते  खायला टाळाटाळ करतील. अशा परिस्थितीत आपण त्यांना आपल्या क्रिएटिव्ह पाककलेद्वारे फळे आणि भाज्या सर्व्ह करा. डाळी आणि भाजीपाल्याचे कटलेट आणि भाज्यांचे रंगीबेरंगी सँडविचेस, ज्यामध्ये त्यांच्या आवडीचे सॉसेज असतील बनवून त्यांना सर्व्ह करा.

दुसरीकडे फ्रुट कटरसह फळांना इच्छित आकारात कापून त्यांना द्या. माझ्यावर विश्वास ठेवा, तुमची ही सर्जनशीलता त्यांची फळे आणि भाज्यांबद्दलची चटक वाढविण्यासाठी उपयुक्त सिद्ध होईल.

ड्रायफ्रूट्स [कोरडे फळे] मजबूत बनवतात

जे मुले वाढत्या वयातील आहेत, त्यांच्या आहाराची विशेष काळजी घेणे आवश्यक असते, अन्यथा लहान वयात त्यांच्यात बर्‍याच कमतरता राहून जातात, ज्या नंतर त्यांच्यासाठी समस्या बनू शकतात.

म्हणूनच त्यांना आतून मजबूत करण्यासाठी दररोज ड्रायफ्रूट्स सर्व्ह करणे आवश्यक आहे. ड्रायफ्रूट्स, प्रथिने, जीवनसत्त्वे, खनिजे व फायबर समृद्ध असल्याने ते रोगांशी लढण्याची क्षमता वाढवतात, तसेच मुलांचे मेंदूचे आरोग्य आणि त्यांची स्मृती [स्मरणशक्ती] देखील तीव्र करतात. त्यातील अँटिऑक्सिडेंट गुणधर्मांमुळे ते विषाणूंविरूद्ध आणि विविध प्रकारच्या हंगामी रोगांविरुद्ध लढायला मदत करतात.

क्रिएटिव्ह आयडिया : जर मुलांना थेट ड्रायफ्रूट्स खाऊ घालणे त्रासदायक होत असेल तर आपण ड्रायफ्रूट्सची पेस्ट बनवून दुधात मिसळून देऊ शकता. त्यांच्या आवडीच्या गुळगुळीत पदार्थात जोडून देऊ शकता किंवा गोड डिशमध्ये जोडू शकता. यासह मूल त्यांना आवडीने खाईल आणि आपला तणाव देखील कमी होईल.

उत्तम दही

आपण आपल्या मुलांना दिवसातून एकदा जेव्हा त्यांना भूक लागेल तेव्हा दही किंवा योगर्ट अवश्य भरवले पाहिजे कारण ते अशा पोषक द्रव्यांनी परिपूर्ण असते, ज्याची शरीराला सर्वात जास्त आवश्यकता असते. यात भरपूर प्रमाणात कॅल्शियम असते, जे दात आणि हाडे यांच्यासाठी खूप उपयुक्त ठरते.

त्यामध्ये प्रथिने आणि व्हिटॅमिन डीची उपस्थिती, रोगप्रतिकारक शक्ती मजबूत करण्याबरोबरच चयापचय मजबूत बनविण्यासाठी देखील कार्य करते. त्यात मॅग्नेशियम, सेलेनियम, झिंकची उपस्थिती शरीरात विषाणूमुळे कोणत्याही प्रकारची जळजळ आणि सूज होऊ देत नाही, यामुळे हंगामी रोगदेखील दूर राहतात.

यात स्वस्थ प्रोबायोटिक्स असतात, जे जंतूपासून संरक्षण करण्याचे कार्य करतात. संशोधनात हे सिद्ध झाले आहे की जर मूल दररोज दही खात असेल तर त्याला सर्दी-खोकला, कान आणि घशात दुखण्याची शक्यता 19% कमी होते.

क्रिएटिव्ह आयडिया : आपण आपल्या मुलांना दहीमध्ये चॉकलेट सिरप, गुलाब सिरप आणि ड्राई फ्रूट्स घालून त्यांची चव वाढवू शकता किंवा आंबा, रासबेरी, ब्लूबेरी, अल्फोंसो मॅंगो, स्ट्रॉबेरी दही देऊन आपण त्यांच्या आरोग्याची खास काळजी घेऊ शकता.

नो सप्लिमेंट ओन्ली न्यूट्रिशन [फक्त पौष्टिक आहार, नको पूरक आहार]

जोपर्यंत आपली प्रतिकारशक्ती बळकट होत नाही तोपर्यंत आपण रोगांविरूद्ध लढू शकणार नाहीत. म्हणूनच आज या साथीच्या काळात प्रत्येकजण भले त्यास विषाणूची लागण झाली असो वा नसो स्वतःचे रक्षण करण्यासाठी आरोग्य पूरक आहार म्हणजेच जीवनसत्त्वे आणि खनिजांनी परिपूर्ण पूरक आहार घेत आहेत जेणेकरून ते रोग प्रतिकारशक्ती वाढवू शकतील.

पण प्रश्न असा आहे की मुलांना पूरक आहार द्यावा का? या संदर्भात फरीदाबादच्या एशियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सेसचे ज्येष्ठ सल्लागार बालरोग व नियोनॅटोलॉजिस्ट डॉ. सुमित चक्रवर्ती सांगतात की तुम्ही

तुमच्या मुलांसाठी पूरक आहाराचा आधार घेऊ नका, कारण त्याचा त्यांच्या शरीरावर विपरीत परिणाम होतो. ही औषधे शरीरात उष्मा निर्माण करून आंबटपणा, उलट्या यांना कारणीभूत ठरतात, ज्यामुळे मुले खायलाही टाळाटाळ करू लागतात. अशा परिस्थितीत, त्यांना खाण्यात फक्त पौष्टिक आहार द्या.

त्यामध्ये व्हिटॅमिन सीची कमतरता दूर करण्यासाठी लिंबूवर्गीय फळे, अँटिऑक्सिडेंट्स आणि लोहासाठी बीटरूट, जीवनसत्त्वासाठी 3-4 वर्ष किंवा त्यापेक्षा जास्त वयाच्या मुलांना दिवसाला 10-12 बदाम आणि 2-3 अक्रोड आणि शरीराला हायड्रेट ठेवण्यासाठी आणि जीवनसत्त्वे व खनिजांची कमतरता दूर करण्यासाठी नारळाचे पाणी देत ​​रहा.

वेळेवर झोप घेण्यासह रोग प्रतिकारशक्ती वाढवा

संशोधनात हे सिद्ध झाले आहे की जे लोक वेळेवर झोपत नाहीत किंवा पुरेशी झोप घेत नाहीत, त्यांच्यात हृदयाशी संबंधित समस्यांसह कॉर्टिसॉल नावाचा हार्मोन जास्त प्रमाणात सोडला जातो, जो तणाव वाढविण्याचे काम करतो. तसेच फ्लूशी लढणार्‍या अँटीबॉडीजही अर्ध्या कमी होतात. तुम्हाला माहिती आहे काय की रात्री 6-7 तास संपूर्ण झोप घेतल्यामुळे सायटोकीन नावाचा संप्रेरक [हार्मोन] तयार होतो, जो रोग प्रतिकारशक्ती वाढविण्यासाठी कार्य करतो.

जर्मनीतील संशोधकांनी सांगितले की चांगली आणि गाढ झोप घेतल्याने मेमरी पेशी बळकट होतात, ज्या संक्रमणाशी लढण्यासाठी प्रभावी मानल्या जातात. म्हणूनच आपल्या मुलांमध्ये वेळेवर झोपायची सवय विकसित करा.

शारीरिक क्रियाकलापांद्वारे प्रतिकारशक्ती वाढवा

कोरोना विषाणूमुळे मुलं घरातच कैद झाली आहेत आणि त्यामुळे सर्जनशील क्रियाकलाप नसल्याने ते अतिशय तणावाच्या वातावरणात राहू लागले आहेत. अशा परिस्थितीत त्यांचा कंटाळा दूर करण्यासाठी आणि त्यांची तंदुरुस्ती, रोग प्रतिकारशक्ती निर्माण करण्यासाठी शारीरिक सर्जनशील गोष्टींसह त्यांना जोडणे फार महत्वाचे आहे.

यासाठी आपण त्यांना ऑनलाइन नृत्य, झुम्बा आणि फिटनेस क्लासेसमध्ये सामील करू शकता. जर घरात थोडी मोठी जागा असेल तर मग हाइड अँड सीक गेम खेळू द्या, कारण यामुळे मुलांचे व्हिज्युअल ट्रॅकिंग बळकट होण्याबरोबरच विनोदबुद्धी [सेंस ऑफ ह्युमर] देखील चांगली होते आणि पळल्याने शरीरही बळकट होते. तसेच 5 वर्षांपेक्षा मोठ्या मुलांची फुफ्फुसांची क्षमता वाढविण्यासाठी खोल श्वासोच्छ्वास व गोलंदाजीच्या व्यायामावर जोर द्या. जेव्हा आपण स्वत: त्यांच्याबरोबर हे सर्व कराल तेव्हा मुले ते आनंदाने करतील. याद्वारे आरोग्य आणि मनोरंजन दोन्ही मिळतील.

महिला का होतात डिप्रेस ?

* पुष्पा भाटिया

रीना आणि नरेश यांच्या लग्नाला ३ वर्षे झाली आहेत. पतिपत्नी दोघेही नोकरी करणारे आहेत. ऑफिसमधून कामासाठी दोघांनाही शहराच्या बाहेरही जावं लागतं. आतापर्यंत सर्वकाही सुरळीत सुरू होते, पण गेल्या काही महिन्यांपासून रीनाला थकवा, बेचैनी आणि झोप न लागणे असे त्रास होऊ लागले.

डॉक्टरांना दाखवल्यावर समजले की रीना तणावाखाली जगत आहे. नोकरीमुळे पती पत्नी बराच वेळ वेगळे राहत असत. जोपर्यंत तिचा पती सोबत असे, सर्व काही ठीक असे. पण जेव्हा ती घरात एकटी असायची, तेव्हा तिला घरातली कामे आणि नोकरी यांच्यातील ताळमेळ बसवणे मुश्किल होऊन जायचे. तसेही रीनाला आता असेच वाटत होते की तिने आता आपले घर सांभाळावे, कुटुंब वाढवावे, पण तिच्या पतिला आणखी काही वेळ थांबायचे होते आणि याच कारणामुळे रीना तणावाखाली होती.

तणावाची कारणे

* हल्लीची दिवसरात्र होणारी धावपळ, ऑफिसला येण्याजाण्याची चिंता, मुलांचे संगोपन, त्यांच्या अभ्यासाची चिंता, कुटुंबाचे खर्च इ. काही अशी कारणे आहेत, जी पुरुषांपेक्षा महिलांना अधिक त्रास देतात. याशिवाय हार्मोन्स बॅलन्स बिघडणे(मासिक पाळीच्या आधी आणि मेनोपॉजच्या दरम्यान) ऋतू बदल हेसुद्धा एखाद्या महिलेच्या औदासीन्याचे कारण ठरू शकते.

* गर्भधारणेपासूनच महिलांच्या डोक्यात मुलगा होणार की मुलगी ही चिंता भेडसावू लागते. कुटुंबातील लोक सतत मुलगा व्हावाचा धोशा तिच्यामागे लावतात. त्यामुळे तिचा तणाव अधिकच वाढतो. खरंतर हे वैज्ञानिक सत्य आहे की मूल मुलगा असणार की मुलगी यासाठी महिलेला जबाबदार धरले जाऊ शकत नाही. पण तरीदेखील आपल्या समाजात अशिक्षितच नाही तर सुशिक्षित लोकही मुलगी झाल्यास आईला दोषी ठरवतात.

* खरं सांगायचं तर तणावाची सुरुवात ही मुलीच्या जन्मापासूनच होते आणि तिच्या वयानुसार ती वाढतच जाते.

* चांगले शिक्षण असूनही मनासारखी नोकरी न मिळणे, नोकरी मिळाल्यास वेळेवर बढती न मिळणे, घरातील बाहेरील कामांचा ताळमेळ जमवण्यात अपयश आल्याने शिकलेल्या मुलीही तणावाखाली राहू लागल्या आहेत.

* मनोवैज्ञानिक संशोधनात असे समोर आले आहे की एखाद्या स्पर्धेत अपयश आल्यास महिला निराश होऊन फार लवकर तणावग्रस्त होतात.

* चिंता, त्रास आणि दबाव यामुळेही तणाव उत्पन्न होतो. हा काही रोग नाही. परिस्थितीबरोबर जुळवून न घेता येणे, कुटुंब, मित्र परिवार यांच्याकडून गरजेच्या वेळी मदत न मिळणे, मेनोपॉजच्या वेळी हार्मोन बॅलन्स बिघडणे यांपैकी काहीही महिलांच्या जीवनात तणावाचे कारण बनू शकते. दारू किंवा इतर काही व्यसन, आपल्या एखाद्या आजारावर योग्य उपचार न घेणे हीसुद्धा तणाव निर्माण होण्याची कारणे आहेत. अनेकदा रिटायरमेंट नंतरही महिलांमध्ये अशी परिस्थिती उद्भवते.

लक्षणे

स्मरणशक्ती कमी होणे, मळमळल्यासारखे वाटणे, श्वास घेताना त्रास होणे, भूक मंदावणे, शारीरिक क्षमता कमी होणे, कामात लक्ष न लागणे, डोकेदुखी, खूप घाम येणे, घसा कोरडा पडणे, सारखे लघवीस जाणे या लक्षणांच्या विळख्यात सापडलेल्या व्यक्ती स्वत:ला आपले कुटुंब आणि समाज यांच्यावरील ओझे समजू लागतात. ते प्रयत्न करूनही समस्येच्या मुळाशी जाऊ शकत नाहीत आणि मग ते आपला विश्वास गमावतात आणि अधिकाधिक निराशेच्या गर्तेत ओढले जातात.

तणाव कसा दूर कराल

* आपल्या आयुष्यात असे अनेक प्रसंग येतात, जेव्हा आपल्याला निराशेसोबत संघर्ष करावा लागतो. जीवनाचे सार यातच आहे की आपण आपल्या समोर आलेल्या समस्यांशी दोन हात करून आपले लक्ष्य गाठण्यासाठी उत्साहाने पुढे जात राहिले पाहिजे. काम अशाप्रकारे करावे की थकण्याच्या आधीच तुम्हाला विश्रांती मिळेल. उदास किंवा थकलेले दिसणे एखाद्या व्यक्तित तणाव किंवा अपराधीपणाची भावना निर्माण करते.

* चांगली झोप न मिळाल्याने फार नुकसान होते. गाढ झोपेसाठी संगीत ऐकणे फायेदशीर ठरते. झोपण्याआधी वाचन करणे हीसुद्धा एक चांगली सवय आहे.

* अति प्रमाणात निराशाच्या हीनभावनेस कारणीभूत ठरते. आपले विचार सकारात्मक ठेवा. जे तुमच्याकडे नाही किंवा जी गोष्ट तुमच्या हातात नाही त्यासाठी चिंता करत बसू नका. जे तुमच्यापाशी आहे त्यात सुखी रहा.

* आपल्या आहाराविहारावर लक्ष देणेही फार महत्त्वाचे आहे. फळ आणि भाज्या यांच्या सेवनाने रोगप्रतिकारक शक्ती वाढते. मेनोपॉजच्या काळात महिलांच्या शरीरात कॅल्शियमचे प्रमाण कमी होऊ लागते. ज्यामुळे ऑस्टिओपोरोसिस म्हणजेच हाडांचा आजार होण्याची शक्यता वाढते. त्यामुळे कॅल्शियम आणि व्हिटॅमिन डी आपल्या आहारात समाविष्ट करायला विसरू नका. दररोज व्यायाम करण्याची सवय करून घ्या.

असा द्या नवजात बाळाला ममतेचा कोमल स्पर्श

* चाईल्ड स्पेशालिस्ट शालू जैन यांच्यासोबत शिखा जैन यांनी साधलेल्या संवादावर आधारित

बाळ लहान असेल आणि रडत असेल तर आईला हे समजून घेणे खूपच कठीण जाते की, त्याला नेमके काय हवे आहे. अशा परिस्थितीत अस्वस्थ होण्याऐवजी आईला हे स्वत:लाच समजून घ्यावे लागते की, बाळाला कोणत्या वेळी काय हवे असते. मात्र यासाठी तिच्यामध्ये आत्मविश्वास असणे गरजेचे आहे, जेणेकरुन मुलाचे संगोपन चांगल्या प्रकारे होऊ शकेल. बाळाच्या बाबतीत आईमध्ये कशाप्रकारचा आत्मविश्वास हवा, हे समजू घेऊया :

अंघोळ घालणे

बऱ्याच माता पहिल्यांदा बाळाला अंघोळ घालायला घाबरतात, परंतु पुरेशी खबरदारी घेतल्यास आणि बाळाला अंघोळ घालण्याची योग्य पद्धत समजून घेतल्यास त्याला अंघोळ घालणे तितकेसे अवघड नाही. चला, बाळाला अंघोळ कशी घालायची, याची माहिती करुन घेऊया :

* बाळाला टबमध्ये अंघोळ घालणे सोयीचे ठरते. फक्त याकडे लक्ष द्या की, टब खूप खोलगट नसेल.

* बाळाला नेहमी कोमट पाण्यानेच अंघोळ घाला. पाणी किती कोमट आहे, हे तपासण्यासाठी तुमच्या हाताचा कोपर पाण्यात घाला. जर पाणी गरम वाटत नसेल तर तुम्ही बाळाला त्या पाण्याने अंघोळ घालू शकता.

* सर्वप्रथम बाळावर थोडेथोडे पाणी शिंपडल्यासारखे करा. त्याच्या अंगावर एकदम पाणी ओतू नका. हळूहळू ओता.

* बाळाच्या डोक्यावर कधीही पाण्याची सरळ धार सोडू नका. यामुळे त्याला दुखापत होऊ शकते.

* अंघोळ घालून झाल्यानंतर बाळाला टॉवेलमध्ये गुंडाळा, त्यानंतर लोशन लावा.

बाळाचे खूप जास्त रडणे.

बऱ्याच वेळा जेव्हा लहान मुले रडायला सुरवात करतात तेव्हा ती काहीही करुन शांत व्हायचे नाव घेत नाहीत. अशा परिस्थितीत बऱ्याच माता अस्वस्थ होतात. अशावेळी त्या त्यांच्या नातेवाईकांना बाळाला रडण्यापासून थांबवण्यासाठी काय करायला हवे, असे विचारतात. बाळ जर ३ महिन्यांपेक्षा लहान असेल तर, काही वेळा तो कारण नसतानाही रडू शकतो. अशावेळी त्याला मांडीवर घेतल्यामुळे त्याला बरे वाटेल आणि तो शांत होईल. परंतु मांडीवर घेऊनही तो शांत होत नसेल तर त्याला भूक लागणे, डायपर खराब होणे यासारखे त्रासही होत असण्याची शक्यता असते.

अनेकदा भूक लागल्यावरही बाळ रडू लागते. त्याला खायला भरवल्यानंतर काही वेळातच तो पुन्हा रडू लागतो, कारण त्याचे पोट खूपच लहान असते. त्याला थोडया थोडया वेळानंतर भूक लागू शकते. म्हणून त्याच्या खाण्यापिण्याकडे विशेष लक्ष द्या.

याव्यतिरिक्त या गोष्टींचाही विचार करा :

* बाळाचे डायपर पूर्ण भरते तेव्हा ते ओले होते. त्यामुळे बाळाची झोप उडते आणि ते रडू लागते. ओल्या डायपरमध्ये बाळाला खूपच अस्वस्थ वाटते, म्हणून अधूनमधून त्याचा डायपर तपासा आणि बदलत रहा. तो बदलल्यानंतर बाळ शांत होईल

* कधीकधी खराब डायपरमुळे, बाळाच्या त्वचेवर पुरळ उठते, ज्यामुळे त्याला दुखू लागते आणि खाजही सुटते. यामुळे तर बाळ रडत नाही ना, हेही तपासा.

* बऱ्याचदा बाळाला कंटाळा येतो आणि त्याला आईच्या मांडीची ऊब हवीहवीशी वाटते. त्यासाठीही तो रडू लागतो. अशावेळी त्याला प्रेमाने मांडीवर घ्या आणि डोक्यावरुन हात फिरवत रहा. यामुळे. त्याला शांत वाटेल आणि तो रडायचे थांबेल.

बाळाचे रात्रभर जागे राहणे

नवजात बाळ अनेकदा दिवसा झोपून काढते आणि रात्री जागे राहते. बऱ्याचदा दिवसा जागे राहूनही ते रात्री झोपत नाही. अशावेळी आईवडिलांनाही त्यांच्याबरोबर जागे रहावे लागते, जे अत्यंत त्रासदायक ठरते. बाळाला भूक लागली असेल किंवा त्याला काही हवे असेल तरीही ते झोपत नाही आणि रात्रभर जागे राहते.

अशा परिस्थितीत या गोष्टींकडे लक्ष द्या

बाळाला रात्री अनेकदा उठून दूध पाजावे लागते, कारण बाळ फक्त थोडेच दूध पिते, म्हणून त्याला थोडया थोडया वेळाने दूध पाजा. ब्रेस्टपंपाच्या मदतीने, आपले दूध काढून ठेवा आणि वेळोवेळी बाळाला प्यायला द्या, जेणेकरून तुम्हालाही आराम मिळेल आणि बाळही उपाशी राहणार नाही.

* बाळाला जर एखादे खेळणे किंवा चादर घेऊन झोपायची सवय असेल तर ती वस्तू मिळेपर्यंत ते जागत राहते.

* बाळाची दररोजची झोपेची वेळ ठरवून ठेवा व त्याला त्याचवेळी झोपवा.

* तुमच्या सवडीनुसार त्याला झोपवायचा प्रयत्न करू नका. यामुळे त्याला झोप येणार नाही

खेळणीही असावीत खास

बाळाच्या जन्मानंतर, आईवडिलांसह नातेवाईकांकडूनही भेटवस्तूंच्या रुपात बाळाला भरपूर खेळणी मिळतात. बाळाची संपूर्ण खोली खेळण्यांनी भरुन जाते, त्यातील काही खूपच आकर्षक तर काही उपयोगाची नसतात. अशावेळी आईला माहीत असते किंवा तिला ते माहिती असायलाच हवे की, आपल्या बाळासाठी कोणते खेळणे योग्य आहे.

* बाळाच्या पाळण्यावर रंगीबेरंगी अस्वल, हत्ती, लहान घोडे टांगलेले झुंबर लावणे चांगले असते. त्याच्याकडे पाहून बाळाला गंमत वाटते. आनंद होतो. शिवाय त्याकडे बघून बाळ एकाग्रतेने पहायलाही शिकते. हुशार माता पाळण्यावर असे झुंबर लटकवतातच.

याव्यतिरिक्त, मुलांच्या वयानुसार अनेक खेळणी बाजारात उपलब्ध आहेत. परंतु जे कोणते खेळणे खरेदी कराल ते मऊ असावे, त्याचे कोपरे उघडलेले किंवा कडक नसावेत. ते मुलायम कपडयाने तयार केलेले असावे, ज्यामुळे बाळ त्या खेळण्यासोबत आनंदाने खेळू शकेल.

याकडे विशेष लक्ष द्या

बाळाने अन्न ओकून टाकणे : जन्मल्यानंतर ३ महिन्यांपर्यंत बाळाची लाळ गळत राहते. विशेषत: जेव्हा त्यांना काही भरवले जाते तेव्हा ते पटकन खाल्लेले ओकून टाकतात किंवा उलटी करतात. त्यामुळे आई घाबरुन जाते. यासाठी बाळाची नव्हे तर आईने स्वत:च्या सवयी बदलायला हव्यात. जसे की दूध पाजल्यानंतर लगेचच काही माता बाळासोबत खेळायला लागतात, त्यांना वर उचलून धरतात, यामुळे बाळ प्यायलले दूध ओकून टाकते. म्हणूनच दूध पाजल्यानंतर बाळाला खांद्यावर घेऊन त्याला ढेकर येईल, असा प्रयत्न करा, जेणेकरून प्यायलेले दूध त्याला पचेल आणि ते तो ओकून टाकणार नाही.

* अनेकदा थंड दूध भरवल्यामुळेही बाळ ते ओकून टाकतो, कारण त्याला थंड दूध आवडत नाही.

मुलांना घामोळे आल्यास : उन्हाळयात मुलांना बऱ्याचदा उष्णता, घामामुळे पुरळ, घामोळे येते. परंतु थोडीशी काळजी घेतल्यास घामोळे येणार नाही. जसे की :

* बाळाला विविध प्रकारची टॅल्कम पावडर लागू नका. फक्त तांदळाच्या स्टार्चपासून तयार केलेली बेबी पावडरच वापरा, जेणेकरून त्याला पुरळ, घामोळे येणार नाही.

* घामोळे आलेली जागा दिवसातून २-३ वेळा स्वच्छ पाण्याने धुवा किंवा स्पंज करा.

मालिश करताना असावा आत्मविश्वास : आत्मविश्वास असलेल्या माता न घाबरता आपल्या नाजूक बाळाची मालीश योग्य पद्धतीने स्टेप बाय स्टेप करतात. जसे की :

* मालिश करताना बाळाच्या पायांपासून सुरुवात करा. त्यासाठी आपल्या हातांना तेल चोळा आणि आपल्या बाळाच्या मांडीवर त्याने मालीश करत खाली त्याच्या पायापर्यंत मालीश करा.

* बाळाचे हात, छाती आणि पाठीची मालिश करा.

* मालिश करताना बाळ रडू लागल्यास त्याला उचलून घेऊन गप्प करा.

* बाळाची मालीश त्याने दूध प्यायल्यानंतर किंवा झोपायच्या वेळी करा.

रोगप्रतिकारकशक्ति वाढवणारे ५ मसाले

* पारूल भटनागर

आज जेव्हा सर्वत्र कोरोना विषाणूचा धोका आवासून उभा आहे अशावेळी खबरदारी घेण्याची गरज आहे, जेणेकरून कुठल्याही प्रकारच्या संक्रमणापासून आपल्याला स्वत:चे रक्षण करता येईल. हे तेव्हाच शक्य आहे जेव्हा आपण इम्युनिटी वाढवणाऱ्या गोष्टींचा समावेश डाएटमध्ये करू. तुमची इम्युनिटी म्हणजे रोगप्रतिकारकशक्ति वाढवणाऱ्या गोष्टी तुम्हाला अन्य कुठे नव्हे तर तुमच्या स्वयंपाकघरातच मिळतील.

हो, येथे आम्ही स्वयंपाकघरातील गरम मसाल्यांबाबतच सांगत आहोत. ते पदार्थांची चव तर वाढवतातच सोबतच तुमची इम्युनिटीही वाढवतात. चला, तर मग यासंदर्भात फरीदाबाद येथील एशियन इन्स्टिट्यूट ऑफ मेडिकल सायन्सच्या डाएटिशियन डॉक्टर विभा यांच्याकडून जाणून घेऊया की, कोणते गरम मसाले इम्युनिटी वाढवायचे काम करतील.

हळद

हळद हा एक असा मसाला आहे जो प्रत्येक घरातील स्वयंपाकघरात सहज मिळतो. शिवाय, सर्वसाधारणपणे प्रत्येक भाजीत घातला जातोच. याला फ्लू फायटर म्हटले तर वावगे ठरणार नाही, कारण ‘पब्लिक लेबरराय ऑफ सायन्स’मध्ये प्रकाशित अहवालानुसार, हळदीत करक्युमिन नावाचे तत्त्व असते जे अॅण्टीव्हायरल किंवा अॅण्टीइनफ्लेमेंटरी प्रॉपर्टीजसाठी ओळखले जाते. म्हणूनच तुम्ही हळद भाजीत घाला, दुधात किंवा हेल्थ ड्रिंकमध्ये घाला, यातील गुण कमी होत नाहीत.

डाएटिशियन डॉ. विभा यांनी सांगितले की, सध्या बाजारात मिळणाऱ्या हळदीत बरीच भेसळ असते. त्यात लेडही असते, ज्यामुळे शरीराची हानी होते. म्हणूनच हळद खरेदी करताना एक गोष्ट लक्षात ठेवा की, त्यात ३ टक्के करक्युमिन आणि १०० टक्के नॅचरल ऑईल असणे गरजेचे आहे. यामुळे तुमच्या शरीराला हळदीतील वास्तविक गुणधर्म मिळू शकतील. नॅचरल ऑईलमध्ये अॅण्टीफंगल प्रॉपर्टीज असल्यामुळे ते फ्लूमुळे होणाऱ्या रेस्पिरेटरी ट्रॅक्ट या विषाणूला रोखण्यासाठी सक्षम असते.

नेहमी किती हळदीचे सेवन करावे : जर तुम्ही भाजीमधून हळदीचे सेवन करत असाल तर त्यात ३-४ चिमूट हळद पावडर घालावी. दूध किंवा हेल्थ ड्रिंकमध्ये ती टाकणार असाल तर १-१ चिमूट पुरेशी आहे.

कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे?

हळद शरीरात उष्णता निर्माण करण्याचे काम करते. गरजेपेक्षा जास्त वापरामुळे पोटात जळजळ होऊ शकते. जास्त प्रमाणात सेवन केल्यामुळे हळद ही शरीरातील लोह शोषून घेते. त्यामुळे शरीरात लोहाची कमतरता निर्माण होते. म्हणूनच मर्यादित मात्रेतच तिचे सेवन करावे.

दालचिनी

सर्दीखोकला झाल्यास दालचिनीची चहा किंवा दालचिनीचे पाणी दिल्यामुळे तो बरा होतो, कारण यात अॅण्टीबायोटिक आणि बॉडी वॉर्मिंग प्रॉपर्टीज असतात. सोबतच दालचिनीमुळे भाजीची चव वाढते. कुठल्याही वयाचे लोक तिचे सेवन करुन स्वत:चे रोगांपासून रक्षण करू शकतात.

यात पॉलिफेनॉल्स नावाचे अॅण्टीऑक्सिडंट असते, जे शरीराला फ्री रेडिकल्सपासून वाचवण्याचे काम करते. सोबतच यात सिनेमेल्डिहाइड नावाचे तत्त्व असते जे विविध प्रकारच्या इन्फेक्शनपासून वाचवण्याचे काम करते. सिनेमन आयर्नमुळे रेस्पिरेटरी ट्रॅक्ट इन्फेक्शन, फ्लू बरा होण्यासोबतच तो आपल्यातील इम्युनिटीही वाढवतो. दालचिनी तुम्ही अख्खी वापरा किंवा दालचिनीची पावडर वापरा, कुठल्याही स्वरुपात ती शरीरासाठी फायदेशीरच ठरते.

नेहमी किती दालचिनी खावी : तुम्ही दररोज १ ग्रॅम दालचिनीचे सेवन करू शकता. यामुळे शरीराचे कुठल्याही प्रकारचे नुकसान होत नाही.

कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे?

दालचिनीत सिनेमेल्डिहाइड नावाचे तत्त्व असते. यामुळे अॅसिडिटी होऊ शकते. दालचिनीचे गरजेपेक्षा जास्त सेवन केल्यास तोंड येणे, सूज येणे अशा समस्या निर्माण होऊ शकतात. म्हणूनच तिचे मर्यादित प्रमाणातच सेवन करावे.

मेथीदाणे

मेथीदाण्याला आरोग्यासाठी वरदान समजले तर ते चुकीचे ठरणार नाही. पण मेथी काहीशी कडवट असल्याने बहुतांश लोक तिचा वापर डाएटमध्ये करीत नाहीत. प्रत्यक्षात मेथीचे छोटे छोटे दाणे खूपच परिणामकारक असतात. यात अॅण्टीऑक्सिडंट प्रॉपर्टीज असल्यामुळे ती शरीराला आजारांपासून वाचवते. सोबतच मेथीत कॉपर, झिंक, मॅग्नेशियम, सोडियम, फॉलिक अॅसिड असल्यामुळे ती शरीराला आवश्यक सर्व प्रकारची पोषक तत्त्वे मिळवून देण्याचे काम करते. तुमच्या आवडीनुसार तुम्ही ती खाऊ शकता.

नेहमी किती मेथीदाणे खावे : दररोज ५ ग्रॅम मेथीदाणे खाता येतील.

कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे?

मेथी गरम असल्यामुळे ती खाल्ल्यामुळे पोटासंबंधी समस्य निर्माण होऊ शकतात. म्हणूनच ती मर्यादित प्रमाणातच खावी.

काळीमिरी

काळीमिरी प्रत्येक देशाच्या पाककृतीतील एक महत्त्वाचा घटक आहे, कारण तिच्या वापरामुळे पदार्थाची चव कित्येक पटीने वाढते. सोबतच यात पाइपराइन तत्त्वही असते ज्यात अॅण्टीबॅक्टेरियल आणि अॅण्टीइनफ्लमेटरी गुण असतात, जे आपले प्रत्येक प्रकारच्या संसर्गापासून रक्षण करतात. यात मोठया प्रमाणात व्हिटॅमिन सी असल्यामुळे ती आपल्यामध्ये रोगांविरोधात लढण्याची क्षमता निर्माण करते. म्हणूनच सर्दीखोकला झाल्यास काळीमिरी नॅचरल टॉनिकच्या रुपात वापरली जाते. अनेक जण जेवणाच्या पदार्थात घालूनही तिचा वापर करतात.

नेहमी किती प्रमाणात खावी : नेहमी १ चिमूटभर कालिमिरी खावी. ती अशक्तपणा दूर करण्यासोबतच तुमची अंतर्गत ताकदही वाढविण्याचे काम करते.

कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे?

जर तुम्ही दररोज अनेकदा आणि गरजेपेक्षा जास्त प्रमाणात काळीमिरी खात असाल तर त्यामुळे पोटात जळजळ होऊ शकते, कारण यातील पाईपराइन हे तत्त्व जळजळ निर्माण करण्यासाठी कारणीभूत असते.

आले

आल्यात अॅण्टीइनफ्लेमेटरी आणि अॅण्टीऑक्सिडंट प्रॉपर्टीज असतात ज्या कफ, सर्दी आणि फ्लूपासून वाचवण्याचे काम करतात. आल्यातील अॅण्टीऑक्सिडंट प्रॉपर्टीज शरीरातील विषारी पदार्थांना बाहेर काढून टाकण्याचे काम करतात.

नेहमी किती आले खावे : तुम्ही दररोज १ इंच आल्याचा तुकडा खाऊ शकता. हे पूर्णपणे सुरक्षित आहे.

कोणत्या गोष्टींकडे लक्ष द्यावे?

गरजेपेक्षा जास्त आले खाल्ल्यामुळे इन्सुलिनची पातळी वाढू शकते. सोबतच त्वचेची अॅलर्जी आणि पोटाची समस्याही निर्माण होऊ शकते. म्हणूनच गरजेपेक्षा जास्त आले खाऊ नका.

मुश्किल नाही लठ्ठपणा कमी करणे

* प्राची भारद्वाज

लठ्ठपणा ही तर आधुनिक सभ्यतेची देणगी आहे. काही दशकांपूर्वी तर भारतीय कुपोषणाचे शिकार होते आणि लठ्ठपणा हा केवळ विकसित देशांतच आढळत असे. परंतु आज भारतात कुपोषण आणि लठ्ठपणा दोन्ही आहे. २०१४च्या ब्रिटानी चिकित्सा जर्नल नुसार १९७५ मध्ये भारत लठ्ठपणात १९व्या स्थानावर होता तर २०१४मध्ये महिलांसाठी तिसऱ्या आणि पुरुषांसाठी पाचव्या स्थानावर पोहोचला होता. भौतिक सुखसुविधांना भुलून लोक आहार-विहाराच्या चुकीच्या सवयींमुळे स्थूलता ओढवून घेत आहेत. ज्यामुळे लाइफस्टाइल डिसीज अर्थात उच्च रक्तदाब, मधुमेह, हृदयरोग, गुडघेदुखी, पायाची दुखणी, महिलांमध्ये मासिकपाळी आणि वंध्यत्वाच्या समस्या होऊ लागल्या आहेत.

न्यूझिलंडच्या ऑकलंड टेक्निकल युनिव्हर्सिटीद्वारे केलेल्या शोधानुसार जगातील ७६ टक्के लोकसंख्या ही लठ्ठपणाची शिकार आहे. केवळ १४ टक्के लोकसंख्येचे वजन सामान्य आहे.

लठ्ठपणा कोण कमी करू इच्छित नाही आणि अनेकदा याच नादात लोक फसवणुकीला बळीही पडतात. बस, ऑटो यावर लावलेल्या वजन कमी करण्याच्या जाहिराती या केवळ लोकांना भ्रमित करतात. तसेच सर्जरी करूनही काय गॅरंटी असते की वजन पुन्हा वाढणार नाही.

जर आपल्या खाण्यापिण्याच्या सवयी, जीवनशैली बदलली नाही तर लठ्ठ व्हायला वेळ लागत नाही. पण घाबरू नका, लठ्ठपणा कमी करणे काही एवढे कठीणही नाही.

डॉ. एस के गर्ग लठ्ठपणापासून संरक्षणासाठी खालील सल्ला देतात :

भरपूर पाणी प्या : एका वेबसाइटनुसार जे लोक जास्त पाणी पितात, ते आपलं वजन इतरांच्या तुलनेत अधिक कमी करू शकतात. याचे कारण असे आहे की जास्त पाणी प्यायल्याने पोट भरते, ज्यामुळे भूक कमी लागते आणि जेवणही कमी खाल्ले जाते.

थोडया थोडया अंतराने खात रहा : एकाचवेळी खूप अन्न खाण्यापेक्षा, दिवसभर थोडे थोडे खात जावे. असे केल्याने दिवसभर शारीरिक शक्ती टिकून राहते. साध्या शब्दात सांगायचे तर जेव्हा भूक लागते, तेव्हा खा आणि जेव्हा पोट भरते तेव्हा थांबा.

आपल्या शरीराचे म्हणणे ऐका : आपल्यापैकी बहुतांश लोक हे  बाह्य संकेतांनुसार जेवण सुरू करतात किंवा पूर्ण करतात. जसे आपल्या ताटात अन्न शिल्लक तर नाही किंवा इतरांनी जेवण संपवले आहे किंवा ऑफिसमध्ये लंच टाइम झाला आहे. याऐवजी आंतरिक संकेतांवर लक्ष द्या. हे पहा की तुम्हाला भूक लागली आहे की नाही. शिवाय स्वादिष्ट आहे म्हणून जास्त खाण्याचा मोहही टाळा. आपली वडीलधारी मंडळी नेहमीच सांगत आली आहेत की चांगल्या आरोग्याची शिदोरी ही पोटभर खाण्यात नाही तर दोन घास कमी खाण्यातच आहे.

भावनावश होऊन खाणे टाळा : जेव्हा आपण अधिक भावुक किंवा खुश असतो, चिंतेत किंवा दु:खी असतो, तेव्हा आपण अधिक खातो. ही आपल्या मनाची आपल्या परिस्थितीपासून नजर चुकवण्याची एक मानसशात्रीय पद्धत आहे. ऑफिसमध्ये डेडलाइन जवळ आली असते किंवा मुलाच्या शिस्तीसंबंधी काही समस्या आणि बऱ्याचदा आपण या समस्यांची उत्तरे खाण्यात शोधतो. भूक असो नसो आपल्याला सतत खावेसे वाटत राहते. यापासून सावध राहा. कारण खाल्ल्याने तुमची समस्या सुटणार तर नाहीच उलट ती आणखी वाढेल.

ट्रिगर फूडला नाही म्हणायला शिका : काही खाद्यपदार्थ असे असतात की जे खाताना आपले हात थांबतच नाहीत. चिप्सचे पॅकेट उघडले असता जोपर्यंत ते संपत नाही आपण खातच राहतो. असेच पेस्ट्री, पास्ता, डोनट, चॉकलेट असे पदार्थ खातानाही होते. अशा पदार्थांमध्ये रिफाइंड तेल, मीठ, साखर अधिक प्रमाणात असल्याने आपल्या शरीरातील रक्तातील साखरेच्या प्रमाणाचे असंतुलन होऊ लागते. तुम्ही अशा खाण्याला जेवढे लवकर तुमच्या डाएटमधून बाहेर काढाल ते तुमच्याकरता चांगले आहे.

पोर्शन कंट्रोल : सेलिब्रिटी डाएटिशिअन ऋजुता दिवेकर त्यांच्या देखरेखीत वजन कमी करणारी अभिनेत्री करीना कपूर म्हणते सर्व काही खा, पण योग्य प्रमाणात. डॉ. गर्ग यांच्यानुसार आंबा किंवा चिकूसारखी अतिशय गोड फळे भले तुम्ही खा, जर तुम्ही खाण्याचे प्रमाण मर्यादित ठेवले तर नुकसान होणार नाही. त्यामुळे जर तुम्हाला वजन कमी करायचे आहे तर तुम्हाला तुमच्या ताटातील पदार्थांचे प्रमाणही योग्यच ठेवावे लागेल. आवडले म्हणून खूप खाल्ले असे करू नका.

सफेद भोजनास करा रामराम : सफेद रंग हा खरंतर शांती आणि चांगुलपणाचा प्रतीक मानला जातो, पण खाण्याच्या बाबतीत मात्र हे उलट आहे. सफेद रंगाचे पदार्थ आपल्या ताटातून दूर करा. उदाहरणार्थ सफेद तांदळापेक्षा ब्राउन तांदूळ अधिक आरोग्यदायी असतात. सफेद ब्रेड, पास्ता, नूडल्स, मैदा यापासून बनलेल्या गोष्टी आणि साखर असलेले पदार्थ आपले स्वास्थ्य बिघडवण्यास कारणीभूत असतात. कारण यांचे प्रोसेसिंग करताना यातील पोषणमूल्ये नष्ट झालेली असतात आणि फक्त कॅलरी उरलेली असते. त्याऐवजी ओट, अख्खे धान्य, दलिया, शेंगा, ब्राऊन ब्रेड, ब्राऊन तांदूळ, मावा इ. घ्या.

तळलेल्या पदार्थांना नाही म्हणा : फास्ट फूड, फ्राइज, डोनट, चिप्स, बटाटयाचे चिप्स यासारखे तळलेले पदार्थ आपल्या खाण्यातून वर्ज्य करा. एका मोठया चमचाच्या तेलात १२० कॅलरी असतात. अधिक तेलकट खाल्ल्याने शरीरात आळस भरतो. याऐवजी भाजलेले, उकडलेले, वाफेवर शिजवलेले, विना तेल शिजवलेले किंवा कच्चे भोजन खाणे योग्य असते.

गोड कमी खा : मिठाई, आइस्क्रीम, कॅन्डी, चॉकलेट, केक, जेली किंवा डोनट यांत साखर असल्याने हे पदार्थ आपल्या शरीरात साखर निर्माण करतात, ज्यामुळे आपल्याला पोट भरल्यासारखेही वाटते आणि अधिक खाण्याची इच्छा निर्माण होते. त्यापेक्षा तुम्ही गोड पदार्थाना आरोग्यदायी पर्याय शोधा जसे टरबूज, कलिंगडसारखी फळे. यांत नैसर्गिक गोडवा असतो.

हेल्दी स्नॅक्स खा : जेव्हा भूक हलकीफुलकी असते, तेव्हा हेल्दी स्नॅक्स खा जसे फळे, सॅलेड, कुरमुरे, घरी बनवलेले नमकीन, भाजलेले चणे, भाजलेले शेंगदाणे इ. जर तुम्ही नोकरी करत असाल तर ऑफिसमध्ये तुमच्याजवळ वरील पदार्थ ठेवा, ज्यामुळे बिस्कीट आणि चॉकलेटवर तुमचा हात जाणार नाही.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें