वेलीच सुचलेलं शहाणपण

– सुधा गुप्ते

बरेच दिवसात निमाशी माझ्या फोनवर संभाषण झालं नव्हतं. अनेकदा फोन करायचं ठरवलं अन् दुसऱ्याच कुठल्यातरी कामात गुंतल्यानं फोन करणं राहून गेलं. निमा माझी लाडकी धाकटी बहीण आहे.

‘‘मावशीची काळजी करू नकोस, अगं ती चांगलीच असेल ना? म्हणून तर तिचं रडगाणं गाणारा फोन आला नाहीए…काही प्रॉब्लेम असता तर तिचा नक्कीच फोन आला असता. रडत भेकत तिनं तुला आपली अडचण सांगितलीच असती.’’ मानवनं माझ्या मुलानं हसत हसत मला टोमणा दिला. धाकट्या मानसीनं हसून त्याला अनुमोदन दिलं. तिनं त्याला हसत हसत दोन्ही हातांचे अंगठे उंचावून ‘बकअप’ केल्याचं मी बघितलं.

हल्लीची मुलं खरोखरंच हुषार अन् जागरूक आहेत. त्यांच्या वयात आम्हाला एवढी समजूत नव्हती हे मान्य करावंच लागेल. नातलगांविषयी एवढं ज्ञान आम्हाला नव्हतं. त्यांनी काहीही म्हटलं तरी आम्हाला ते खरं वाटायचं, पटायचं. शिवाय एकत्र कुटुंबात मुलांचा संबंध फक्त मुलांशीच यायचा. घरातल्या मोठ्या माणसांचे आपापसातले हेवेदावे, रागलोभ किंवा प्रेम, आदर, त्याग वगैरे आमच्यापर्यंत पोहोचत नसे. आता चार माणसांच्या कुटुंबात कुणी कपाळावर किती आठ्या घातल्या, कुणी कुणावर डोळे वटारले हे सगळ्यांच्या लक्षात येतंच.

‘‘अगं आई, काल मी मावशीला मॉलमध्ये बघितलं. कदाचित बँकेतून लवकर बाहेर पडली असेल. केवढी ढीगभर खरेदी केलेली होती? दोन्ही हातात पिशव्या मावत नव्हत्या. तिच्या दोन कलिग्जपण होत्या सोबत.’’

‘‘तुझ्याशी बोलली का?’’

‘‘नाही गं! मी थर्डफ्लोअरला होतो अन् मावशी सेकंड फ्लोअरला होती.’’

‘‘पण ती मावशीच होती कशावरून? दुसरी कुणी असू शकते. तू वरून खाली कसं बघितलंस?’’

‘‘म्हणजे काय? मी काय आंधळा आहे का? अन् वरून खालचं व्यवस्थित दिसतं. चांगली हसत खिदळत होती. तुला फोन करते तेव्हा मात्र सतत रडत असते. मला असं होतंय, माझे पैसे संपले. मला पैशांची अडचण आहे. आनंदाचे क्षण शेयर करताना तिला तुझी आठवण येत नाही अन् थोडाही प्रॉब्लेम आला की रडत तुझ्याकडे येते. अशा माणसांची काळजी कशाला करायची, सोड तिची काळजी करणं. तिचा फोन नाही आला याचाच अर्थ सगळं काही ठीकठाक चाललंय…’’

मुलाचं सडेतोड पण, खरं बोलणं मला आवडलं नाही. मी त्याला रागावून पिटाळून लावलं. विषय तिथंच संपला. पण त्यानं त्याच्या मावशीचं किती सूक्ष्म निरीक्षण केलंय याचं मला कौतुकही वाटलं. तो बोलला ते खरंच होतं. अगदी फुसक्या गोष्टींसाठी रडून भेकून गहजब करणं अन् समोरच्याला पेचात आणणं तिला छान जमतं. पण मोठ्यातला मोठा आनंद ती कधीही बोलून दाखवत नाही. म्हणते, आनंद कधी दाखवू नये. दृष्ट लागते. कुणाची दृष्ट लागते, आमची? माझी? मी तिची मोठी बहीण, आईसारखी तिची काळजी घेते. सतत तिच्या अडचणी सोडवते. आमची कशी दृष्ट लागेल? काहीतरी अंधश्रद्धा. असा कसा स्वभाव हिचा?

आता मागच्या आठवड्यातच तर सांगत होती, पैशांची फारच अडचण आहे. मार्च एंडिंग म्हटलं की पैशांची ओढाताण असतेच. थोडे पैसे देशील का? मी काटकसरीनं राहून काही पैसा शिल्लक ठेवत असते. त्यामुळे मला अशी अडचण कधी जाणवत नाही. हे पैसे मी कुणाच्याही नकळत साठवत असते. ऐनवेळी काही अडचण आलीच तर कामी यावेत हाच माझा उद्देश्य असतो. त्यातून काही पैसे तिला द्यावेत असं मी मनोमन ठरवलंही होतं. तिला दिलेले पैसे परत कधीच मिळत नाहीत हे मलाही ठाऊक आहे. चुकून माकून आलेच तर थोडे थोडे करत अन् तिच्या सोयीनं येतील. आईबाबांनी मरताना मला सांगितलं होतं की धाकट्या बहिणीला आईच्या मायेनं सांभाळ. तिला कधी अंतर देऊ नकोस. निमा माझ्याहून दहा वर्षांनी धाकटी आहे. मी तिची मोठी बहिण आहे, तरीही तिच्या अनंत चुका, मी आईच्या मायेनं पोटात घालते. तिचे अपराध माझ्या नवऱ्यापासून, मुलांपासून, जगापासून लपवून ठेवते. अनेकदा माझा नवरा मला समजावतो, ‘‘शुभा, तू फार भाबडी आहेस. बहिणीवर प्रेम कर. पण तिला स्वार्थी होऊ देऊ नकोस. ती फार आत्मकेंद्रिय आहे. तुझा विचार ती करत नाही. आईवडिलांनीच मुलांना शिकवायला हवं. चुका केल्या तर त्या दाखवून द्यायला हव्यात. गरज पडली तर कान उपटायला हवेत. तू तिला प्रत्येक वेळी पाठीशी का घालतेस? तिला समजव…रागव…’’

‘‘मी काय रागावणार? ती स्वत: शिकलेली आहे, नोकरी करतेय. लहान मुलगी थोडीच आहे ती रागवायला? प्रत्येकाचा आपापला स्वभाव असतो…’’

‘‘प्रत्येकाचा आपापला स्वभाव असतो तर तिला राहू दे आपल्या स्वभावासोबत. चूक झाली तर जबाबदारीही घेऊ दे स्वत:वर. तू तिला प्रोत्साहन देतेस, जबाबदारी घेऊ देत नाहीस हे मला खटकतं.’’

उमेश म्हणाले ते अगदी बरोबरच होतं. पण काय करू? मनाच्या एका कोपऱ्यात तिच्याकरता वेगळाच जिव्हाळा आहे. मी म्हणते ती लहान नाहीए, पण मी तिला लहान समजून तिच्या चुकांवर पांघरूण घालत असते. मी खरं तर तिला १०-२० हजार रुपये द्यायचे असं ठरवलं होतं. ती म्हणाली होती की या महिन्याचा सगळा पगार इन्कम टॅक्स भरण्यात संपला म्हणून. आता घरखर्च कसा चालणार? पण खरं तर मार्च महिन्यात इन्कम टॅक्स भरायचा असतो हे का तिला माहीत नाही. लोक आधीपासून त्यासाठी तयारी करतात. अरे, पावसाळ्याची बेगमी तर पशूपक्षीही करूनच ठेवतात ना? पावसाळ्यासाठी आपली छत्री आपणच घ्यावी लागते. लोक थोडीच तुमच्यासाठी छत्री घेऊन ठेवतील? आपलं डोकं, आपलं शरीर जर ओलं होऊ द्यायचं नाही तर आपणच प्रयत्न केला पाहिजे. उपाय शोधला पाहिजे. मला नवल वाटलं. निमाकडे पैसे नसताना तिनं मॉलमधून पिशव्या भरभरून खरेदी कशी काय केली? शॉपिंगसाठी पैसे कुठून आले?

उमेशचं म्हणणं योग्यच आहे. मीच तिला बिघडवते आहे. खरं तर मी तिचे कान उपटून तिला योग्य मार्गावर आणायला हवं. काही नाती अशी असतात की ती तोडता येत नाहीत. पण त्यांचा उपद्रव मात्र फारच होतो. आपण नातं निभवायला बघतो, पण त्याचं रूप अक्राळ विक्राळ होतं, आपल्यालाच गिळू बघतं. आता चाळीशीला आलीय निमा. कधी तिच्या सवयी बदलणार? कदाचित कधीच ती तिच्या या चुकीच्या सवयी बदलणार नाही. तिच्यामुळे अनेकदा माझ्या संसारात कुरबुरी होतात, माझी घडी विस्कटते. कुणा दुसऱ्याच्या पाय पसरण्यामुळे माझी चादर, माझं अंथरूण मला पुरत नसेल तर त्यात माझाच दोष आहे. आपल्या अंथरूणात किंवा पांघरूणात मी कुणाला कशाला शिरू द्यावं? आईवडिलांना मुलांचा कान धरून समजावण्याचा, त्यांना योग्य मार्गावर आणण्याचा अधिकार असतोच. अर्थात् एका ठराविक वयानंतर मुलं आईबाबांना जुमानत नाहीत अन् आईवडीलही त्यांना काही सांगू धजत नाहीत हा भाग वेगळा. तरीही चूक होत असेल तर सावध करण्याचा हक्क आईबापाला असतोच.

दुपार माझा विचार करण्यात गेली अन् सायंकाळी मी सरळ निमाच्या घराच्या दिशेनं चालू लागले. मानव कोचिंगक्लासला निघाला होता. त्याला त्याच वाटेनं जायचं होतं. मी त्याला वाटेत मला निमाकडे सोडायला सांगितलं. मुद्दामच मी तिला आधी फोन केला नाही. मला दारात बघून निमा एकदम स्तब्ध झाली.

‘‘ताई…तू?’’

निमानं आश्चर्यानं विचारलं.

‘‘ताई, अगं फोन न करता कशी आलीस?’’

‘‘म्हटलं तुला आश्चर्याचा धक्का द्यावा. आत तरी येऊ देशील की नाही? दार अडवूनच उभी आहेस?’’

तिला हातानं बाजूला सारत मी आत शिरलेच. समोर कुणीतरी पुरूष बसलेला होता. बहुधा तिच्या ऑफिसमधला सहकारी असावा. टेबलावर खाण्यापिण्याच्या वस्तूंची रेलचेल दिसत होती. हॉटेलातून मागवलेलं असावं. ज्या डब्यांमधून आलेलं होतं, त्यातूनच खाणंही सुरू असावं. ही निमाची फार जुनी अन् घाणेरडी सवय आहे. अन्न व्यवस्थित भांड्यांमधून काढून ठेवत नाही. सामोसे, वडे, भजी वगैरे तर सरळ बांधून आणलेल्या कागदी पाकिटातूनच खायला लागते. आम्हालाही तसंच देते. वर म्हणते, ‘‘शेवटी जाणार तर पोटातच ना? मग उगीच भांड्याचा पसारा कशाला? धुवायचं काम वाढतं.’’

मला बघून तो पुरूषही दचकला. भांबावला. त्याला नक्कीच वाटलं असेल की निमाची बहीण अगदीच गावंढळ आहे. बेधडक घरात शिरलीय.

मी ही पक्केपणानं म्हटलं, ‘‘अगं, हे हक्काचं घर आहे माझं. फोन करून येण्याची फॉर्मेलिटी कशाला हवी होती? एकदम मनात आलं, तुला भेटावं म्हणून, तर आले झालं…का गं, तुला कुठं बाहेर वगैरे जायचं नव्हतं ना?’’

मी मानभावीपणे म्हटलं, ‘‘मध्यंतरी तू म्हणाली होतीस, तुला बरं नाहीए…म्हणून तुझ्या तब्येतीची काळजी वाटून मी आले.’’

‘‘हो…हो ना, हे माझे सहकारी विजय हेदेखील माझ्या तब्येतीची चौकशी करायला आले आहेत.’’

माझ्या प्रश्नानं तिलाही दिलासा दिला. मी तब्येतीचा विषय काढताच तिला विजयच्या तिथं उपस्थित असण्याचं कारण सांगता आलं. एरवी ती दोघंही गोंधळली होती.

माझी बहीण आहे निमा. तिचे सगळे रंगढंग, तिच्या सवयी, तिचे रागलोभ मी चांगले ओळखते. लहानपणापासूनच तिचा चेहरा बघून ती काय करणार आहे, तिच्या मनात काय आहे, तिनं काय केलंय, हे सगळं मी ओळखतेय. माझ्याहून ती दहा वर्षांनी लहान आहे अन् माझी फार फार लाडकी आहे. माझ्या वयाच्या दहाव्या वर्षांपर्यंत मी घरातली एकुलती एक लेक होते. आईवडिल एका मुलीवरच संतुष्ट होते. पण मला मात्र एकटेपणा सहन होत नव्हता. नातलगांना, अवतीभोवती सर्वांना दोन दोन मुलं होती. प्रत्येकाला एक भावंड होतं. मीच एकटी होते. मोठ्यांमध्ये जाऊन बसलं की ते हाकलायचे, ‘‘जा आत. इथं कशाला बसतेस? आत खेळत बैस.’’ आता एकटी मी काय खेळू? कुणाशी खेळू? निर्जीव खेळणी अन् निर्जीव पुस्तक…मला कुणी तरी सजीव खेळणं हवं होतं. शेवटी मला भावंड आणायचा निर्णय आईबाबांना घ्यावा लागला.

भावंड येणार म्हटल्यावर आईबाबांनी मला समजवायला सुरूवात केली की येणाऱ्या बाळाची सर्व जबाबदारी माझ्यावर असणार आहे. मी स्वत:ला विसरून निमाचं सगळं बघायला लागले. तिच्यापुढे मला आपली सुखदु:ख, आपल्या इच्छा, अपेक्षा कशाचीही तमा वाटत नव्हती. दहाव्या वर्षीच मी एकदम जबाबदार, गंभीर अन् मोठी मुलगी झाले.

निमा केवळ माझ्यासाठी या जगात आली आहे किंबहुना माझ्यासाठीच तिला आणण्यात आलंय ही गोष्ट माझ्या मनावर इतकी खोल कोरली गेली होती की मी तिची आई होऊनच तिला सांभाळू लागले. आम्ही जेवत असताना तिनं कपडे ओले केले तर मी जेवण सोडून आधी तिचे कपडे बदलत असे. त्यावेळी आई उठत नसे. आता वाटतं, आईनं तरी माझ्यावर इतकी जबाबदारी का टाकली? तिचंही ते कर्तव्यच होतं ना की त्यांनी एक बहीण मला देऊन माझ्यावर उपकार केले होते? इतकं मोठं कर्ज माझ्यावर झालं की चाळीस वर्षं मी फेडतेय, फेडता, फेडता मी दमलेय तरी ते कर्ज फिटत नाहीए.

‘‘ताई ये, बैस ना,’’ अगदी अनिच्छेनंच निमा म्हणाली.

माझं लक्ष सोफ्यावर विखुरलेल्या पॉलिथिनच्या पिशव्यांकडे गेलं. त्यावर त्याच मॉलचं नाव होतं, ज्याचा उल्लेख मानवनं केला होता. काही घालून काढून टाकलेले नवे डेसेसही तिथंच सोफ्यावर होते. बहुतेक त्यांची ट्रायल निमानं घेतली असावी किंवा ते घालून त्या तिच्या सहकाऱ्याला दाखवले असावेत.

माझ्या मेंदूनं दखल घेतली…हा माणूस कोण आहे? त्याचे अन् निमाचे संबंध कसे, कुठल्या प्रकारचे आहेत? त्यालाच हे कपडे घालून ती दाखवत होती का?

‘‘तुला ताप आला होता का? सध्या वायरलचीच साथ आहे. हवा बदलाचा परिणाम होतोच,’’ मी सगळे कपडे अन् पिशव्या बाजूला ढकलून स्वत:ला बसण्यापुरती जागा करून घेत विचारलं.

तेवढ्यात तो पुरुष उठला, ‘‘बराय, मी निघतो,’’ त्यानं म्हटलं.

‘‘अहो बसा ना, निदान तुमचं खाणं तरी पूर्ण करा. निमा तूही बैस ना,’’ मी म्हटलं. तसं दचकून दोघांनी माझ्याकडे बघितलं.

‘‘तब्येतीची काळजी घ्या. येतो मी,’’ म्हणत तो निघून गेला. निमाही अस्वस्थपणे बसली होती.

‘‘अगं, आजारी होतीस तर हे असलं हॉटेलचं खाणं, त्यातूनही नूडल्स अन् मंचूरियन कशाला खातेस?’’ मी टेबलवरच्या डब्यांकडे बघत म्हटलं. डब्यात एकच चमचा होता म्हणजे दोघं एकाच चमच्यानं खात होती का?

‘‘हे बघ निमा, थोडं काम होतं तुझ्याकडे. म्हणून मी आलेय. फोनवर बोलणं मला प्रशस्त वाटेना. मला पैसे हवेत. मानसीच्या कोचिंगक्लाससाठी. तुझ्याकडून माझे एकूण चाळीस हजार रुपये येणं आहे. तू निदान पंधरा वीस हजार दिलेस तर माझी सध्याची गरज भागेल…’’

निमानं माझ्याकडे विचित्र नजरेनं बघितलं. जणू ती प्रथमच मला बघत होती…इतके दिवस मी पैसे कधीच परत मागितले नव्हते, त्यामुळेच ते परत करणं तिलाही गरजेचं वाटलं नव्हतं. मी तिच्या चेहऱ्याकडे टक लावून बघत होते. एक तर तिची छानशी संध्याकाळ बिघडवून टाकली होती अन् शिवाय ती विवाहबाह्य संबंधात अडकल्याचंही माझ्या लक्षात आलं होतं.

फार फार वाईट वाटतंय मला. आम्ही दोघी एकाच आईबापाच्या पोरी जन्माला येऊनही आम्हा दोघींमध्ये इतका फरक असावा? एकाच घरात वाढलो, एकच अन्न आम्ही खाल्लं, तरीही आमच्या अंगात वाहणाऱ्या रक्तानं असे वेगवेगळे परिणाम दाखवावेत?

‘‘अगं पण ताई, माझ्याकडे पैसे कुठाय?’’ निमा चाचरत म्हणाली.

‘‘का गं? इथं एकटीच राहतेस, घरभाडं बँक भरतेय. नवरा अन् मुलगा तुझ्या सासू सासऱ्यांबरोबर राहतात. त्यांचा काडीचा खर्च नाही तुझ्यावर, तर मग सगळा पैसा जातो कुठे?’’

निमा अवाक् होती, सतत तिची बाजू घेणारी, तिला सतत चुचकारून घेणारी तिची ताई आज अशी कशी वागतेय? इतकं कसं बोलतेय? खरं तर निमाच्या वागणुकीमुळे तिचं कुटुंब अन् माझंही कुटुंब नाराजच असायचं. मीच तिच्यासाठी बुडत्याला काडीचा आधार म्हणतात तशी होते, कारण मनातून मला उगीचच आशा होती की अजूनही वेळ गेली नाहीए, निमा सावरेल, स्वत:ला बदलेल.

‘‘निमा, मला तुझ्यासारखी नोकरी नाही. नवरा देतो त्या पैशातून घर चालवून मी पैसे शिल्लक टाकते म्हणून पैसा जमतो. अक्षरश: एक एक रूपया करत पैसे जमवले आहेत मी. दोन्ही मुलांचे कोचिंग क्लास गरजेचे आहेत. तिथं भरपूर पैसे भरावे लागतात. तुझे पैसे नको देऊस, फक्त माझे पैसे परत केलेस तरी माझी गरज भागेल,’’ एवढं बोलून मी उठून उभी राहिले.

निमा पुतळ्यासारखी बसून होती. मी कधी अशी वागेन असं तिला वाटलंच नव्हतं. तिच्या आजच्या रंगीत सोनेरी संध्याकाळचा शेवट असा होईल अशी तर तिला कल्पनाही नसेल.

काय बोलणार होती ती? तिच्यासाठी मी भक्कम आधार होते. माझ्या आडोशाला येऊन ती अजयलाही गप्प बसवायची.

बिचारा अजय खरं तर पत्नीपीडित नवऱ्यांच्या संघटनेचा अध्यक्ष शोभला असता. मला ते कळत होतं, पण बहिणीवरचं प्रेम मला ते वळू देत नव्हतं. मीच कमी पडले. निमाला आधीच ऐकवलं असतं तर बरं झालं असतं. ती चुकतेय हे मी का सांगू शकले नाही? मला वाईट वाटतंय, स्वत:चाच राग येतोय.

मला त्या घरात बसवेना. जीव गुदमरत होता. नकारात्मक लहरी सतत अंगावर आदळताहेत असं वाटत होतं. आज प्रथमच मला तिच्यापासून लांब लांब जावं असं वाटू लागलं. तिच्यात एरवी मला आईबाबाच दिसायचे…पण आज नाही दिसले.

‘‘निमा, येते मी…एवढंच काम होतं.’’

मी ताडकन् बोलून चालू लागले. रिक्षावाला समोरच भेटला. त्याला घराचा पत्ता सांगितला. गळा दाटून आला होता. डोकं गरगरत होतं. डोळेही भरून आले होते. डोळे पुसून मी मागे वळून बघितलं…निमा बाहेर आली नव्हती. मला बरंच वाटलं. आता ती पैसे परत करेल न करेल, पुन्हा मागणार नाही. माझ्या मनावरचं मोठं ओझं उतरलं. मी दोन तीनदा दीर्घ श्वास घेतला. हलकं वाटलं. मनातून एक सकारात्मक विचार उमटला…आता नक्कीच निमा बदलेल. ती माझ्यासारखी होण्याचा प्रयत्न करेल.

सत्य समजल्यावर

कथा • शालिनी गुप्ते

देह मनाची सारी मरगळ दूर करणाऱ्या पहिल्या पावसासारखंच पहिलं प्रेमही असतं. त्या सरीत भिजणाऱ्यालाच त्याचं सुख कळतं.

रवीवर मी प्रेम केलं ते मनापासून, ते माझं पहिलं प्रेम होतं. त्यामुळेच माझ्या प्रेमावरचा विश्वास अधिक दृढ होता. मी घरी सांगून टाकलं, ‘‘लग्न करेन तर फक्त रवीशी. नाहीतर लग्नच करणार नाही.’’

‘‘त्याच्याशी लग्न करायला हरकत नाही. पण त्यानं एकदा घरी येऊन सर्वांना भेटायला तर हवं ना? त्यालासुद्धा तुझ्याशी लग्न करायचं आहे हे त्याच्या तोंडून कळायला हवं,’’ दादा म्हणाला. त्याच्या बोलण्यातला खोचकपणा अन् रवीविषयीची नाराजी मला खटकली.

‘‘हो, हो. मला कळतंय तुला काय म्हणायचं आहे ते. त्याला हीरो व्हायचंय. तेवढ्यासाठीच तो दिवसरात्र स्टुडियोच्या चक्करा मारतोय. बस्स, एक ब्रेक मिळू देत, त्याचं इतकं नाव होईल की लोक डोळे विस्फारून बघत राहतील. तेवढयासाठीच तो मुंबईला गेलाय.’’

‘‘त्याला ब्रेक मिळणार कधी अन् तो हीरो होणार कधी?’’ दादानं हसत हसत टोमणा दिला अन् तो बाहेर निघून गेला.

‘‘आई, बघ ना, दादा रवीबद्दल कसं बोलतोय ते? पण बघाल तुम्ही एक दिवस तो खूप मोठा कलाकार म्हणून नाव काढेल,’’ बोलता बोलता मला रडू फुटलं.

‘‘रडू नकोस बाळा. तो हिरो बनेलही पण आत्ता या क्षणी तो काय करतोय?’’ बाबांनी चहा घेताना विचारलं.

या प्रश्नावर माझ्याकडे उत्तर नव्हतं. कारण तो मुंबईत नक्की कुठं आहे अन् काय करतोय हे मला तरी कुठं त्यानं सांगितलं होतं?

‘‘तुझ्या हिरोबद्दल तुलाच ठाऊक नाही अन् तू त्याच्याशी लग्न करायला निघाली आहेस? अगं, आम्ही जो मुलगा तुझ्यासाठी निवडला आहे तो एकदा बघ. रूप, गुण, संस्कार, स्वत:चा व्यापार, उत्तम कौटुंबिक पार्श्वभूमी सगळंच तुला अन् आम्हाला साजेसं आहे.’’

आईबाबांनी परोपरीनं समजावलं अन् मी समीरशी लग्न करून संसाराला लागले. त्या आधी मी एकदा मुंबईला जाऊन रवीचा शोध घेण्याचाही विचार केला होता. पण मुंबईत मी त्याला कुठं अन् कशी शोधणार होते? फार असह्य वाटलं मला. मनात रवी होता. शरीर फक्त समीरच्या मालकीचं होतं.

समीरशी लग्न झालं. त्यांच्या घरात, कुटुंबात अन् समीरच्या आयुष्यात मला मानाचं स्थान होतं. घराची स्वामिनी म्हणून पत्नी म्हणून जे जे माझ्या हक्काचं होतं, ते सगळं सगळं मला समीरनं दिलं. पती म्हणून तो कुठं कमी पडला नाही. पण मी मात्र मनात रवी असल्यानं समीरला न्याय देऊ शकले नाही.

हनीमूनसाठी आम्ही मसूरीला गेलो होतो. मालरोडवर भटकत असताना अवचित पाऊस पडायला लागला. समीरला पावसात भिजायला फार आवडतं हे मला तेव्हा कळलं. तो पावसात भिजत होता. मी मात्र आडोसा बघून स्वत:ला पावसापासून वाचवत होते.

‘‘नेहा, येना, बघ पावसात भिजायला किती मजा येतेय…’’ समीर म्हणाला.

‘‘नको गं बाई, उगीच गारवा बाधायचा. तूच ये इथं.’’ मी म्हणाले.

‘‘डार्लिंग, गारठ्याचं काय घेऊन बसलीस? अगं तुला मिठीत घेऊन इतकी ऊब देईन की तू अक्षरश: वितळशील…ये…ये…पटकन्,’’ समीरनं मला ओढून पावसात उभं केलं. त्याचं बोलणं ऐकून जवळपास उभी असलेली टूरिस्ट मंडळी हसायला लागली. मी लाजून चूर झाले.

आम्ही पावसात मनसोक्त भिजलो. मला तर थंडी बाधली नाही पण समीरला मात्र त्रास झाला. तो गोळ्या घेऊन, स्वेटर घालून पांघरूणात गुडूप झोपला. मी मात्र रवीच्या आठवणीनं तळमळत होते. सतत मनात येत होतं, जर आज समीरच्या जागी नवरा म्हणून रवी असता तर या हनीमूनची मजाच वेगळी असती.

मला एक जुना प्रसंग आठवला. मी व रवी मोटरसायकलनं येत होतो. एकाएकी जोरात पाऊस पडायला लागला. रवीनं गाडी बाजूला उभी केली अन् मला ओढत तो मोकळ्या मैदानात घेऊन गेला. दोन्ही हात पसरून तो पावसाचा आनंद उपभोगत होता. मलाही त्यानं तसंच करायला लावलं. प्रथम मी संकोचन मग मुक्त मनानं हात पसरून पावसाचं स्वागत करत मनसोक्त भिजले. पाऊस कमी झाला तेव्हा प्रथम आम्ही जवळच्या चहाच्या टपरीवर जाऊन गरमागरम चहा घेतला. कपडे पिळून वाळवले अन् मग घरी गेलो. पावसात भिजण्याचा आनंद त्यानंतर मी रवीसोबत खूपदा घेतला. चिंब ओल्या देहावर त्याच्या हाताचा स्पर्श मला किती रोमांचित करायचा…

रवीची आठवण सतत मनात असल्यामुळे मी समीरशी कधी मोकळेपणानं वागू शकले नाही.

आमच्या दोघांमध्ये सतत रवी आहे असं मला वाटायचं. तो त्याचा हक्क मागतोय असा मला भास व्हायचा. शरीर समीरचं झालं होतं, मन मात्र रवीजवळच होतं.

सासरच्या घरी पैसा, सत्ता, सन्मान अन् स्वातंत्र्य असूनही मी अजून अस्वस्थ होते. बेचैन होते. काही तरी खटकतंय हे समीरच्या लक्षात आलं. तो म्हणाला, ‘‘तू अशी उदास का असतेस? माझ्या व्यवसायामुळे मी तुला खूप वेळ देऊ शकत नाही, पण तू एकटी का राहतेस? घराबाहेर पड, मित्र मैत्रिणी मिळव. ग्रुप तयार कर. तुलाच उत्साह वाटेल. नवं काही बघायला, शिकायला मिळेल.’’

ती कल्पना मला आवडली. मी आमच्या सोसायटीच्या भिशी ग्रुपची मेंबर झाले. एक दोन अजून ग्रूप जॉइन केले.

नव्या वातावरणात, नव्या ओळखीमुळे मी खरंच बदलले. मनातली निराशा कमी होऊ लागली. हा बदल मला मानवला. एव्हाना आमच्या लग्नाला सहा वर्षं झाली होती. माझा मुलगा बंटी चार वर्षांचा होता. आयुष्य एखाद्या शांत नदीप्रमाणे वाहत होतं.

पण ही शांतता फार काळ टिकली नाही. रवी पुन्हा माझ्या आयुष्यात आला.

समीर अन् मी सिनेमाला जाणार होतो. पण अचानक समीरला काही काम आलं अन् मी एकटीच सिनेमाला गेले.

तिकिटं काढलेली होती. मी गाडीतून टॉकीजपाशी उतरले अन् समोरच रवी दिसला.

दोघंही स्तब्ध होऊन एकमेकांकडे किती तरी वेळ बघत होतो.

‘‘मी स्वप्न बघतेय का?’’ मी मलाच चिमटा घेत प्रश्न केला.

‘‘स्वप्नंच असावं,’’ रवीचा कंठ दाटून आल्यासारखं वाटलं मला.

आम्ही दोघं गर्दीपासून जरा लांब जाऊन उभे राहिलो. ‘‘होतास कुठं? फोन नाही, पत्र नाही. मी वेड्यासारखी वाट बघत होते,’’ मला रडूच यायला लागलं.

रवीही दाटल्या कंठानं म्हणाला, ‘‘नेहा, एक क्षण तुझ्या आठवणींवाचून गेला नाही. माझं शरीर फक्त माझ्याजवळ होतं. मन तर तुझ्याचपाशी होतं.’’

काही क्षणांतच आम्ही स्वत:ला सावरलं. रवी म्हणाला, ‘‘चल आत जाऊयात, आजच्या सिनेमात माझा व्हिलनचा रोल आहे. पण खूप जबरदस्त रोल आहे.’’

आम्ही आत जाऊन बसलो. रवीचा रोल खूपच छान होता. त्याची मेहनत त्याच्या कामात दिसत होती. मला सिनेमा आवडला. सिनेमा संपला अन् लोकांनी रवीला ओळखलं. गराडा घातला. अभिनंदनाचा त्याच्यावर वर्षाव होत होता. मी सरळ घरी निघून आले.

आता मला फक्त रवी अन् रवीच हवा होता. त्याच्या एक दोन पिक्चरची शूटिंग सुरू होती. मी तिथंही त्याच्याबरोबर जाऊन आले. त्याचा रिकामा वेळ माझ्याबरोबरच तो घालवत होता.

माझी इच्छा होती त्यानं एकदा तरी समीरला भेटावं. पण त्याची अजिबात इच्छा नव्हती, ‘‘माझ्या शत्रूचं नाव माझ्यासमोर काढू नकोस. माझी जखम पुन्हा भळभळा वाहू लागते. तुझ्याशी लग्न नाही करू शकलो हा माझा पराजय वाटतो मला. पण एक दिवस मी या पराभवाला माझ्या विजयात बदलेन…’’

त्याच्या या शब्दांनी मला खूप बरं वाटायचं. रवीला मिठी मारावी असं वाटायचं. पण मनांवर ताबा ठेवून वागत होते.

अनेकदा मनात यायचं त्याला विचारावं की मधल्या काळात होतास कुठे? माझं लग्न झालं त्या आधी भेटला का नाहीस? पण मी नाही विचारलं. त्याला दु:खी करावं असं मला वाटत नव्हतं.

एका सायंकाळी पाच वाजता मला रवीचा फोन आला.

‘‘काय करते आहेस?’’

‘‘विशेष काहीच नाही.’’

‘‘ताबडतोब ये. अमुक अमुक हॉटेलात मी वाट बघतोय,’’ त्यानं एका पंचतारांकित हॉटेलचं नाव घेतलं.

‘‘का? अचानक काय झालंय?’’

‘‘प्रश्न विचारू नकोस. एक सरप्राइज आहे,’’ रवीच्या मी इतकी आहारी गेले होते की क्षणाचाही विचार न करता मी जायचं ठरवलं. समीर तेव्हा बिझनेस टूरवर होता. मी बंटीची तयारी करून त्याला मैत्रीणीकडे सोडला. बऱ्याचदा तो तिच्याकडे रहायचा, कारण मैत्रिणीचा मुलगा त्याच्याच शाळेत होता. स्वत:चं आवरून मी त्या हॉटेलात पोहोचले.

रवी माझी वाटत बघत होता. ‘‘आजच मला एक फार चांगला रोल मिळाला आहे. हा सिनेमा चांगला चालला तर मी रातोरात स्टार बनेन बघ,’’ त्यानं मला जवळ ओढून घेत म्हटलं.

‘‘नको रवी, हे बरोबर नाही,’’ मी स्वत:ला त्याच्यापासून सोडवून घेण्याचा प्रयत्न केला.

‘‘प्रेमात सगळं बरोबर असतं. प्रेम म्हणजे प्रेम असतं. प्रेमात समर्पण गरजेचं असतं. तुझं माझं प्रेम तर किती जुनं आहे. खरं प्रेम आहे आपलं. कधीपासून आपण एकमेकांसाठी तळमळतो आहोत.’’

त्यानं मला एक सुंदर कागदी पिशवी दिली. मी ती उघडून बघितली. आत एक सुंदर गुलाबी रंगाची नाइटी होती.

खोलीतल्या बेडवर गुलाबाच्या पाकळ्यांची उधळण करत त्यानं मला कपडे बदलण्यासाठी वॉशरूममध्ये पाठवलं.

नाइटीला येणारा गुलाबाच्या अत्तराचा सुगंध, अंथरूणावरच्या गुलाबपाकळ्यांचा गंध, खोलीतला स्वर्गीय निळसर प्रकाश अन् मंद धुंदावणारं संगीत…मी जणू स्वत:चं भान विसरले.

अन् मग तेच घडलं…जे फार पूर्वी घडलं असतं.

शरीर तृप्त होतं. मन तृप्त होतं. प्रथमच मी इतकं सुख, अशी तृप्ती अनुभवत होते. समीरबरोबर मी अशी खुललेच नव्हते.

‘‘रवी, खरंच मी खूप तृप्त आहे.’’ मी त्याला बिलगत म्हणाले.

‘‘अजून काय झालंय? तुला मी इतकं सुख देणार आहे जे आजपर्यंत कुणा स्त्रीला मिळालं नसेल,’’ माझं चुंबन घेत रवी म्हणाला, ‘‘मला समीरचा हेवा वाटतो. माझी दौलत त्याच्या वाटयाला आली.’’

‘‘आत्ता त्याचं नाव नको ना घेऊस…’’ मला त्या क्षणी फक्त रवी हवा होता.

सगळी रात्र मी रवीबरोबरच होते. सकाळी लवकर उठले. पटकन् आवरून रवीला बाय करून हॉटलातून निघाले. येताना बंटीला बरोबर घेतलं. तो शाळेसाठी तयारच होता. त्याला अन् मैत्रिणीच्या मुलाला शाळेत सोडून मी माझ्या घरी पोहोचले.

रवीबरोबर त्या रात्री शरीरसुखाचा अनुभव घेतल्यापासून माझ्या चित्तवृत्ती उल्हसित असायच्या एकूणच मी खूप आनंदात होते.

एकदा मी कुठलं तरी गाणं गुणगुणत होते. समीर म्हणाला, ‘‘इतकं आनंदात तुला कधीच बघितलं नव्हतं.’’

मी मनोमन दचकले. सावरून घेत हसत म्हटलं, ‘‘हल्ली चांगला ग्रुप मिळाला आहे. छान काम करतोय आम्ही…त्यामुळेच…’’

‘‘तू अशी आनंदात असलीस ना की मला ही खूप छान वाटतं,’’ समीर अगदी मनापासून म्हणाला अन् त्यानं माझ्या कपाळाचं चुंबन घेतलं.

त्याक्षणी मला रवीचीच आठवण झाली. केवळ रवीमुळे माझ्या जीवनात आनंद निर्माण झाला होता. आज दुसऱ्यांदा रवीनं मला त्याच हॉटेलात बोलावलं होतं. त्याच्या प्रेमाच्या ओढीनं मी ही जायला तयार होते.

प्रश्न बंटीचा होता. तो शाळेतून अजून आला नव्हता. मला काळजीत बघून त्याच दिवशी माझ्याकडे रहायला आलेल्या सासूबाईंनी म्हटलं, ‘‘अगं, मी आहे ना इथं. मी सांभाळीन त्याला. तू तुझा कार्यक्रम रहित करू नकोस.’’

त्यांचे मनापासून आभार मानत मी पटकन् आवरून बाहेर पडले. रिक्षा करून सरळ हॉटेलला पोहोचले. भराभर चालत, लॉबी ओलांडून रवीच्या खोलीशी आले.

खोलीचा दरवाजा अर्धवट उघडा होता. दार ढकलून आत जाणार तेवढ्यात रवीच्या तोंडून माझं नाव ऐकलं. आत अजून कुणीतरी होतं. रवी अन् त्याचं बोलणं चालू होतं. मी पटकन् दाराआड झाले. हळूच बघितलं. रवी कुणासोबत बसून दारू पित होता. खोलीत सिगारेटचा धूर कोंदला होता.

‘‘तुझी ती कबुतरी येणार तरी केव्हा रे? मला तर फारच तहान लागलीय तिची,’’ दारू ढोसत तो माणूस म्हणाला. त्यानं रिकामा केलेला ग्लास पुन्हा दारूनं भरत अत्यंत नम्रपणे रवी म्हणाला, ‘‘सर, अगदी कुठल्याही क्षणी येईल ती.’’

‘‘अरे, पण ती तुझी गर्लफ्रेंड आहे. माझ्याबरोबर ती…’’

‘‘सर, त्याची काळजी करू नका. ती माझ्या प्रेमात इतकी खुळावली आहे की माझ्या म्हणण्यासाठी काय वाट्टेल ते करेल,’’ रवी हसत हसत म्हणाला.

‘‘सर, आज तुम्ही माझा अभिनय बघाल. आज तिला मी अशी खुलवीन की माझ्याबरोबर तुम्हालाही ती पूर्ण सुख देईल. भयंकर हॉट आहे साली,’’ सिगरेट ओढत रवी बोलला.

‘‘बरं तर मी निघतो. तू मला फोन कर. मी माझ्या खोलीत वाट बघतो.’’ तो माणूस बोलला.

‘‘सर, माझा हिरोचा रोल तर पक्का आहे ना?’’ दीनपणे रवीनं विचारलं.

‘‘पक्का म्हणजे पूर्णपणे पक्का…ती पोरगी गेली की तुझं कॉन्ट्रॅक्ट साइन करायचं.’’

हे सगळं ऐकलं अन् पृथ्वी आपल्या भोवती फिरतेय असं वाटलं मला. संताप असा आला होता की आत जाऊन दोघांची थोबाडं फोडावीत. पण ते बरोबर नव्हतं. मी उलट्या पावली माघारी वळले. घाईघाईनं बाहेर पडून रिक्षा केली.

मनात संताप मावत नव्हता. रवीचं ते किळसवाणं रूप बघून माझ्या अंगावर शहारे आले. रिक्षात असताना रवीचा फोन पुन्हा येत होता. मी फोन बंद करून टाकला. घरी कधी पोहोचते असं झालं होतं.

घरी पोहोचले तर समीर अन् बंटी बागेत फुटबॉल खेळत होते.

‘‘तू कधी आलास?’’ मी समीरला विचारलं.

‘‘मुद्दाम घरी लवकर आलो. बंटीशी खेळायचं होतं अन् आजची संध्याकाळ खास तुझ्यासाठी. सिनेमा बघायचाय अन् जेवण बाहेरच करू.’’

समीरशी डोळे भिडवून बोलायची मला भीती वाटली. स्वच्छ निर्मळ चरित्र्याचा प्रेमळ नवरा माझा अन् मी अशी…त्याचा विश्वासघात करणारी…

‘‘आज? नको…नको…उद्या सकाळी बंटीची शाळा आहे…’’ मी समीरला टाळायला बघत होते.

सासूबाई पुन्हा मदतीला आल्या, ‘‘बंटीला मी बघेन गं? जा तुम्ही दोघं…’’

माझा बिघडलेला मूड समीरच्या सान्निध्यात पूर्वपदावर आला. सिनेमा बघून जेवण आटोपून आम्ही बाहेर आलो तेवढ्यात पावसाला सुरूवात झाली. गाडीचं दार उघडून आत बसणाऱ्या समीरला मी ओढून बाहेर काढलं.

‘‘चल, पावसात भिजूयात,’’ मी म्हटलं, तेव्हा त्यानं आश्चर्यानं माझ्याकडे बघितलं.

आम्ही दोघं मनसोक्त पावसात भिजलो. आता माझं मन आणि माझा देह एकदम स्वच्छ होता. मनातला संताप आता निवळला होता. विषाद दूर झाला होता. आता फक्त प्रेमच प्रेम होतं मनात समीरविषयी.

मी अंतबार्ह्य बदलले होते. जणू पुनर्जन्म झाला होता. समीरनं मला मिठीत घेत माझ्या ओठांचं चुंबन घेतलं अन् मला जाणवलं त्याचाच अधिकार आहे माझ्या मनावरही. आता रवी माझ्या आयुष्यातून हद्दपार झाला होता.

दिल्या घरी तू सुखी रहा

– कथा प्राच भारद्वाज

रचना वरकरणी शांतपणे घरकाम आटोपत असली तरी मनात प्रचंड वादळ घोंघावत होतं. तिला शारीरिकदृष्ट्या काहीच त्रास नव्हता, पण मन मात्र रक्तबबांळ झालं होतं. ओठांवर नेहमीचं स्निग्ध हसू ठेऊनच ती वावरत होती, पण एकुलता एक लाडक्या लेकीच्या, त्यातून अगदी एवढ्यातच लग्न झालेल्या लेकीच्या आयुष्यात आलेल्या या भूकंपानं मनातून तीसुद्धा हादरलीच होती. फक्त नवरा अन् लेक यांना काही कळू नये म्हणून हास्याचा मुखवटा घालून होती.

रचनानं अलीकडेच पेपरला वाचलं होतं, ‘‘हनीमूनहून परतल्याबरोबर नवविवाहित जोडपी सरळ घटस्फोटाचीच मागणी करतात. अशा तऱ्हेच्या घटनांमध्ये सातत्यानं वाढ होते आहे.

खरं तर हनीमूनला गेल्यावर जेव्हा दोघंच सतत एकमेकांबरोबर असतात, तेव्हा त्यांना एकमेकांच्या गुणदोषांची जाणीव होते. मुलांमध्ये तशीही सहनशीलता कमी असते. पण समाजानं ते गृहीत धरलंय. समजूतीची, तडजोडीची अपेक्षा अर्थात्च वधूकडून जास्त असते. पण आता बदललेल्या काळात मुलीही तेवढ्याच असहिष्णू अन् तापटपणे वागू लागल्या आहेत. प्रत्येक क्षेत्रात त्या पुरुषांची बरोबरी करतात, प्रसंगी अधिक चांगला परफॉर्मन्स देतात तर मग त्यांनी तडजोड का म्हणून करायची?

पेपरला असं वाचणं अन् आपल्याच घरात असं काही घडणं यात फार फरक असतो. रचनाला त्यामुळेच धक्का बसला होता.

तिनं अन् सुधीरनं खूप थाटात अन् धूमधडाक्यानं आपल्या एकुलत्या एका मुलीचं लग्न करून दिलं होतं. सगळं अगदी रीतसर, विधीवत केलं होतं. किती पाहुणे, नातलग, इष्टमित्र, परिचित लग्नाला आले होते. व्याहीदेखील तोलामोलाचे होते. लतिका अन् मोहन जवळजवळ एक वर्ष कोर्टशिपमध्ये होते. त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण केली गेली होती. संगीत, मेंहदी, प्रत्येक प्रसंगाला नामवंत बॅण्ड अन् गाणारी मंडळी बोलावलेली. लग्नालाही प्रत्येक क्षेत्रातली बडी बडी मंडळी हजेरी लावून गेली होती. लतिका अन् मोहित खूप आनंदात होते. लेटेस्ट डिझाइनचे पोषाख, दागिने, जेवायला पारंपरिक अन् परदेशी असे मिळून शंभर एक पदार्थ…काही म्हणता काही उणीव नव्हती त्या समारंभात.

हनीमूनचा कार्यक्रमही चांगला वीस दिवसांचा होता. एकविसाव्या दिवशी लेक अन् जावयाला घ्यायला सुधीर अन् रचना भला मोठा फुलांचा गुच्छ घेऊन एयरपोर्टला पोहोचले. विवाहसौख्याच्या तेजानं उजळलेले लेक-जावयाचे चेहरे बघायला ती दोघं आतूर होती. हनीमूनच्या पहिल्या काही दिवसात फेसबुक अन् व्हॉट्सअॅपवर त्यांचे दोघांचे प्रेमसागरात डुंबत असणारे सेल्फी अन् फोटो बघून आई बाप सुखावले होते. पण एयरपोर्टवर आईबाबांना मिठी मारून झाल्यावर लतिकानं ड्रायव्हरला सांगितलं की तिची बॅग आईप्पांच्या गाडीत ठेव. मोहित बिचारा सासूसासऱ्यांना न भेटताच दुसऱ्या वाटेनं निघून गेला.

चकित झालेल्या आईवडिलांकडे दुर्लक्ष करून लतिका सरळ कारमध्ये जाऊन बसली. हळूहळू सगळी परिस्थिती रचना अन् सुधीरच्याही ध्यानात आली. रचनानं एकूणच परिस्थितीची सूत्रं आपल्या ताब्यात घेऊन सुधीरला शांत राहण्यास सांगितलं. घरातलं वातावरण आनंदी व प्रसन्न राहील याकडे ती विशेष लक्ष देत होती. पूर्वीच्या काळी एकदा सासरी गेलेली मुलगी प्राण गेला तरी परतून माहेरी येत नसे, पण आजचा काळ तसा नसला तरी लग्नसंबंध म्हणजे धक्का लागताच कोलमडून पडेल असं तकलादू नातं नसतंच. लतिका मोकळेपणानं काहीच सांगत बोलत नव्हती. गप्प गप्प बसून असायची. रचनाला फारच वाईट वाटायचं.

‘‘लतिका, मोहितचा फोन आहे तुझ्यासाठी…तो विचारतोय तुझा मोबाइल बंद आहे का?’’ रचनानं सांगितलल्यावरही लतिका हप्पच होती. फोनपाशी गेली काही तरी बोलली, फोन जागेवर ठेवला अन् पुन्हा येऊन आपलं पुस्तक घेऊन बसली. रचनानं ठरवलं आज लेकीशी मोकळेपणाने बोलायचं. सगळं नाही तरी थोडं बहुत तरी कळायलाच हवं काय बिनसलंय दोघांमध्ये. असेल काहीतरी फुसकंच कारण ज्याचा तिच्या हट्टी, लाडोबा लेकीने उगीचच ‘इश्यू’ केलाय.

‘‘काय झालंय लतिका? तू का नाराज आहेस मोहितवर? अगं आता नवा संसार सुरू करायचाय तुम्हाला अन् हनीमून संपताच तुम्ही दोघं वेगवेगळी झालात?’’

‘‘ममा, खरं सांगते, अगं मी अन् मोहित ना अजिबातच कंपॅटिबल नाही आहोत. त्याला माझ्या भावनांची किंमतच नाही. मी तरी त्याची बेपर्वाई का सहन करू? अगं बारीकसारीक विनोदही त्याला कळत नाहीत. एकदम चिडतो. मी माझ्या मित्रांबद्दल बोललेलं त्याला आवडत नाही. लग्नापूर्वी मला वाटायचं तो माझ्या बाबतीत फार पद्ब्रोसिव्ह आहे म्हणून तो असं वागतो. पण आता लग्न झालंय माझा त्याच्याशी अन् तो आता आला माझ्या आयुष्यात तर मी माझे जुने मित्र त्याच्यासाठी सोडून द्यायचे का? त्याला फक्त त्याच्या कुटुंबाचीच काळजी आहे. हनीमून कसला? त्याच्या कुटुंबात मी सेटल होण्यासाठी कसं वागावं याचं टे्निंगच दिलं त्यानं…आता? फोनवरही म्हणाला, ‘‘मी समजून घ्यायला हवं. थोडी तडजोड करायला हवी.’’

लतिकाच्या बोलण्यातून एक गोष्ट तर अगदी स्पष्टपणे कळत होती की मोहितला हे लग्न टिकवायचं होतं. त्याला लतिका त्याच्याजवळ हवी होती. खरं तर लतिका अन् तिची आई रचना या दोघी मायलेकीच्या नात्यापेक्षाही मैत्रिणी अधिक होत्या. म्हणूनच तर लतिकानं आपलं मन तिच्यापाशी मोकळं केलं होतं. आता आई म्हणून रचनानं आपली जबाबदारी सिद्ध करायची होती. एकुलत्या एका लाडक्या लेकीला सासरच्या घरी नांदायला पाठवायचं अन् तिचं वैवाहिक आयुष्य सुखी होईल असं काही करायला हवं.

खरं तर वर्षभराच्या कोर्टशिपच्या काळात लतिका अन् मोहित एकमेकांसोबत खूपच खुशीत होते. याचा अर्थ एवढाच की आता जे काही घडतंय ते खूपच तात्पुरत्या वेळेसाठी आहे…कुठलंही नातं स्थिर होण्याआधी अशा उचक्या लागतातच.

नातं नेहमी विश्वासावर टिकून असतं. विश्वासाचं पाणी मिळालं की या उचक्या थांबतातच. अनुभवानं परिपक्व झालेल्या रचनाला एवढं माहिती होतं की नात्यातला दुरावा पटकन् मिटवायला हवा नाहीतर नातं दुभंगतच जातं अन् ते काम दोघांनी मिळून करायचं असतं. तक्रारी किरकोळ आहेत तोवरच हा विषय संपायला हवा.

रचनानं लतिकाला समजावण्याचा प्रयत्न केला, ‘‘हे बघ बाळा, लग्न म्हणजे बाहुला बाहुलीचा खेळ नाही. तुझ्या बाहुली घेऊन तू मैत्रीणींकडे गेलीस. तिच्या बाहुल्यासोबत तुझ्या बाहुलीचं लग्नं झालं. खेळ संपला, पार्टी संपली अन् तू तुझ्या बाहुली घेऊन घरी परतलीस असं खऱ्या आयष्यात घडत नाही. एकदा लग्न झालं की मुलीला सासरीच राहावं लागतं. तिथल्या माणसांमध्ये मिळून मिसळून त्यांना आपलंसं करावं लागतं. प्रत्येक विवाहित मुलीला या संक्रमणातून जावंच लागतं.’’

‘‘प्लीज ममा, हे असलं काहीतरी भंकस तुझ्या तोंडी शोभत नाही. तू इतकी जुनाट विचारांची कधीपासून झालीस? मी काही शोभेची बाहुली नाही. जिवंत मुलगी आहे. मला माझ्या भावना आहेत की नाहीत?’’ लतिका काही समजून घेण्याच्या मन:स्थितीत नव्हती. तेव्हा रचनानं ठरवलं आधी मोहितला भेटून त्याच्याशी नीट मोकळेपणानं बोलूयात.

प्रथम दोघांनाही अवघडल्यासारखं झालंच होतं, पण रचनानंच पुढाकार घेत कोंडी फोडली, ‘‘हे बघ मोहित, नात्यानं तरी तू आमचा जावई असलास तरी आमच्या मुलासारखाच आहेस…सध्या तू अन् लतिका दोघंही ताणात आहात…या परिस्थितीतून आपल्याला लवकर बाहेर पडलं पाहिजे. मी अजून फक्त लतिकाचीच बाजू ऐकली आहे, तुझ्या बाजूही मला समजून घ्यायची आहे. तेव्हा तू हातचं काहीही न राखता तुझं मन मोकळं कर. तुझा प्रॉब्लेम कळला तर सोल्युशन शोधणं सोपं होईल.’’

‘‘ममा, तुम्हीच सांगा, ज्या गोष्टी मी पूर्वीच लतिकाला स्पष्टपणे सांगितल्या होत्या, त्याच पुन्हा पुन्हा विचारण्यात काही अर्थ आहे का? लतिकाला ठाऊक आहे आमच्या घरात तुमच्याएवढं पार्टी कल्चर नाहीए. आधीपासून मी तिला याची कल्पना दिली होती. अजून आमच्या घरात जेमतेम आठ दिवस लग्नानंतर राहिली ती तरी तेवढ्या वेळात आपण या पार्टीला जाणार नाही त्या पार्टीलाही जाणार नाही यावरून चिडचिड. आमच्या घरात अजूनही थोडं जुनं वातावरण आहे. घरात आजी आहे. आई, बाबा, दोघं भाऊ, दोघी वहिनी असं एकत्र कुटुंब आहे. हे सगळंही तिला कोर्टशिपच्या काळात ठाऊक होतंच ना? लग्नानंतर काही दिवस तुला आजी अन् आईला सांभाळून घ्यावं लागेल. नंतर तर मी यूएसएसाठी प्रयत्न करतोय, आपण तिकडंच जाऊ बहुधा हेही तिला सांगून झालं होतं. तेव्हा तिनं होकार दिला अन् आता मी माझ्या मर्जीनंच जगणार असा ताठर पवित्रा घेतेय. बरं, घरात असं काय करायचंय सकाळी उठल्यावर मोठ्यांच्या पाया पडायचं, स्वयंपाक काय करायचा याबाबतीत फक्त सल्ला घ्यायचा. बाहेर जायचं झालं तर त्यांना आधी सांगून ठेवायचं. यात जगावेगळं किंवा टॉर्चर होईल असं काय आहे? हे तर अगदी साधे संस्कार आहेत. कुठल्याही मुलीला ते माहीत असावेत किंवा सून म्हणून तिनं ते स्वीकारावेत. माझ्या घरातल्या माझ्या दोघी मोठ्या वहिनीही उच्चशिक्षित अन् समाजात प्रतिष्ठा असलेल्या श्रीमंत कुटुंबातून आलेल्या आहेत. त्याही हे सगळं करतात. मग लतिकाला त्यात काय कमीपणा वाटतो तेच मला कळत नाही.’’

रचना विचारात पडली. मोहितही म्हणतोय, लतिकाही म्हणतेय, आम्ही कंपॅटिबेल नाही म्हणजे नेमकं काय? ‘कंपॅटिबिलिटी’ काय असते? प्रत्येक लग्नात तडजोड करावीच लागते. थोडाफार त्यागही करावाच लागतो. एकाच घरात जन्माला आलेल्या बहीणभावातही मतभेद, विचार भिन्नता असतेच. त्यांच्यात भांडणंही होतात. पण त्या नात्यात घटस्फोट नसतो. पतीपत्नी मात्र फटाकदिशी घटस्फोट घेऊन नातं संपवायला बघतात. मोहितच्या एकूण बोलण्यावरून त्याचं लतिकाविषयीचं प्रेम कळतंय.

‘‘खरं सांगतो ममा, लतिका खूप चांगली मुलगी आहे. माझ्या आईबाबानांही ती खूप आवडते. पण तिचा हट्टीपणा अन् अहंकार फार जास्त आहे. मला मान्य आहे की ती एकुलती एक आहे. फार श्रीमंतीत अन् लाडात वाढलीय. पण लग्नानंतर ती एक जबाबदार पत्नी अन् चांगली सून होईल असं मला वाटलं होतं. तिथंच चूक झाली. मी ही तिला समजून घ्यायला कदाचित कमी पडत असेन, पण आपसात मोकळेपणानं बोलल्याशिवाय सुसंवाद कसा स्थापित होणार?’’ मोहितच्या बोलण्यातला समंजसपणा अन् प्रामाणिकपणा रचनाला खूपच भावला.

रचना घरी पोहोचली, तेव्हा लतिका सोफ्यावर लोळत फोनवर मैत्रिणीशी बोलत होती. वेफर्सचं भलंमोठं पाकिट तिनं निम्म्याहून अधिक संपवलेलं होतं. एरवी स्वत:च्या फिगरबद्दल जागरूक असणारी लतिका टेन्शन आलं की बकाबका खात सुटते. तडस लागेपर्यंत खाल्लं की मग ती थोडी रिलॅक्स होते म्हणजे मोहितही टेन्स आहे अन् त्याच्यापासून दूर राहून लतिकाही टेन्स आहेच. दोघांमधल्या अहंकाराच्या भिंतीला भगदाड पाडायची जबाबदारी आई म्हणून रचनानं घेतलीय. प्रत्येक लढाई जिंकलीच पाहिजे असं नसतं तर हरण्यातून धडा घेणं महत्त्वाचं असतं. नातं तुटण्यातून निर्माण झालेला निराशेचा अंधार घर किंवा कुटुंबच नाही तर संपूर्ण आयुष्याला ग्रासून टाकतो. रचना असं होऊ देणार नाही. तिला तिच्या लेकीचं आयुष्य, प्रेम अन् समंजसपणानं उजळलेलं बघायचं आहे.

‘‘अगं, आम्ही भांडलो अन् मी आईच्याच घरी आलेय…काय? तुला ही बातमी सोनलनं दिली? तिला कुणी सांगितलं? अगं, मी तसा विचार करतेय…मोहितशी लग्न करण्याचा माझा निर्णय मला वाटतं चुकलाच.’’

फोनवर बोलण्यात गर्क असलेल्या लतिकाला आई आल्याचं कळलंच नाही. ती बोलतच होती. रचनाच्या मनात आलं, आपणही मुलीला सासरी पाठवायचं आहे यादृष्टीनं तिला पुरेसे संस्कार दिले नाहीत. कदाचित ती निभवून घेईल असंही आपल्याला वाटलं असावं. लग्नाच्या सुरूवातीला मुली खूपच हळव्या असतात. अगदी नव्या वातावरणात, नवी माणसं, नवे आचार विचार यात रूळायला त्यांना वेळ हवाच असतो. खरं तर मुलीच्या आईनं मुलीला हे सगळं समजावणं जेवढं आवश्यक आहे तेवढंच मुलाच्या आईनंही मुलाला समजावून सांगायला हवं की बाबारे, वेगळ्या वातावरणातून आलेली मुलगी हळूहळू घरात रूळेल तोवर तूही तिला सांभाळून घे. प्रत्येक गोष्टीची सक्ती करू नकोस. ती अधिकाधिक कंफर्टेबल कशी राहील ते बघ. अशा प्रयत्नांनीच पतीपत्नीतलं नातं दृढ होतं. त्यांच्यात अधिक सलोखा निर्माण होतो. पतीनं दिलेलं सहकार्य पत्नी कायम लक्षात ठेवते.

‘‘नाही गं, माझी आई खूप समजून घेते मला. मला वाटतं की ती याबाबतीतही माझीच बाजू उचलून धरेल,’’ लतिकानं अगदी आत्मविश्वासानं मैत्रिणीला सांगितलं.

शांतपणे लेकीजवळ सोफ्यावर बसत रचनानं म्हटलं, ‘‘बाळा, तू जो काही निर्णय घेशील त्याला माझा पाठिंबाच असेल. इतकी वर्षं प्रत्येक गोष्ट तुझ्या मर्जीनं तुझ्या आवडीनुसार झाली आहे, तशीच पुढेही होईल. तुझं लग्न आम्ही आधुनिक पद्धतीनं केलं तर पुढेही सगळं त्याच इतमामानं करू. तुला मोहितशी लग्न केल्याचा पश्चात्ताप होतोय ना? तर मग घे घटस्फोट अन् हो मोकळी.’’

रचना मायेनं बोलत होती अन् बारकाईनं लतिकाच्या एकूण प्रतिक्रियेकडेही बघत होती. तिच्या या सडेतोड बोलण्यावर लतिकाची जी प्रतिक्रिया होती ती तिला अपेक्षित अशीच होती.

लतिकाचे डोळे विस्फारले अन् तोंडाचा ‘आ’ वासला. ‘‘अं?’’ तिनं बावचळून विचारलं, ‘‘मोहितला सोडू?’’

‘‘हो गं बाळा, सोड मोहितला. नको असलेल्या नात्याचं ओझं वाहू नये. माझ्या माहितीतला एक मुलगा आहे चांगला फॅशनेबल, श्रीमंत, एकुलता एक, सतत पार्ट्या, पिकनिक म्हणजे तुला हवं तसंच सगळं. खरं तर आम्ही तोच तुझ्यासाठी बघितला होता. पण तू मोहितच्या प्रेमात होतीस म्हणून विषयच काढला नाही,’’ रचना प्रेमळपणे म्हणाली.

रचनाचं बोलणं ऐकून आनंदीत होण्याऐवजी ती दुखावल्यासारखी झाली. चकित नजरेनं आईकडे बघत काही बोलणार त्या आधीच रचनानं पुढला बॉम्बगोळा टाकला. ‘‘म्युच्युअल डायव्होर्समध्ये फार वेळ लागत नाही, लग्न टिकलं त्यापेक्षाही कमी वेळात तुला डायव्होर्स मिळेल. तरी मला कळंत नव्हतं वर्षभर तू कोर्टशिप कशी केलीस मोहितबरोबर…चला तर, तुझा एक महत्त्वाचा निर्णय घेऊन झालाय…मला एका पार्टीला जायचंय…आधीच उशिर झालाय… सी यू लेटर…बाय…’’ रचना पर्स उचलून निघूनही गेली.

आईचं असं निघून जाणं लतिकाला फारच खटकलं. आपल्या लेकीची या क्षणाची मन:स्थिती काय आईला कळत नव्हती? अशावेळी पार्टीला जाणं गरजेचं होतं का? पार्ट्यांना जायला तर लतिकालाही आवडतं. लग्नानंतर तिच्या सासरच्या घरी सत्यनारायण होता. लग्नाचे सगळे विधी, रिसेप्शन अन् पूजेत तीन तास बसून नाजुक लतिका अगदी थकून गेली होती. तिचं डोकं सडकून दुखत होतं. घरी प्रसादाला अन् नव्या सुनेला बघायला इतके लोक आले होते.

सासूबाई मात्र शांतपणे खंबीर आवाजात म्हणाल्या, ‘‘आमच्या लतिकाचं डोकं दुखतंय. फार दगदग झालीय गेले दोन दिवस. ती झोपलीय आता. तुम्ही राग मानू नका. समजून घ्या. तीर्थ प्रसाद घेतल्याशिवाय जाऊ नका. लग्नाचा व्हिडिओ स्क्रीनवर येतोच आहे. फोटोतलीच सून आता बघा. लतिकाच्यावतीनं मी तुमची क्षमा मागते.’’ लोकांनीही त्यांचं म्हणणं ऐकून घेतलं. प्रसाद व इतर अनेक पदार्थ मनापासून खाऊन लोक घरी गेले. लतिकाची सासू तिच्या खोलीत तिची काळजी घेत बसून होती.

रात्री उशीरा झोपलेली लतिका सकाळी अर्थात्च उशिरा उठली. आई त्यावेळी घरात नव्हती. लतिकानं तिला फोन केला. आईनं फोन उचललाच नाही. नंतर काही वेळानं तिचा मेसेज आला. ‘‘तुझे पपा कामासाठी दुबईला गेलेत म्हणून आज मी माझ्या भावाकडे म्हणजे तुझ्या मामाकडे आलेय. चार दिवस इथंच राहणार आहे.’’ लतिकाला कळेना आईला आत्ताच मामाकडे कशाला रहायला हवंय?

तिनं आईला मेसेज पाठवला. ‘‘लगेच घरी परत ये.’’ त्यावर आईनं उलट मेसेज दिला, ‘‘प्रत्येकाला आपलं आयुष्य आपल्या पद्धतीनं जगण्याचा हक्क आहे बेबी, तुझ्या घटस्फोटाच्या निर्णयात मी भक्कम तुझ्या पाठीशी आहे. मी चार दिवस माझ्या भावाकडे राहिले तर तुला काय त्रास होतोय? धिज इज नॉट फेयर. घरी सखुआजी आहेत, मीना ताई आहेत, सगळे लोक तुझ्या खाण्यापिण्याची, कपड्याची काळजी घेताहेत. तू आनंदात राहा. तुझ्या मित्रमैत्रीणींकडे जा.’’

त्या चार दिवसात लतिका वैतागली. तिच्या सगळ्याच मित्र मैत्रीणींमध्ये तिच्या डिव्होर्सची चर्चा होती. त्यातून विशेष म्हणजे वर्षभर कोर्टशिप झाल्यावर यांच्या हनिमूनमध्ये असं काय घडलं की एकदम डिव्होर्सचीच वेळ आली. तिला पार्टीत तोच अनुभव आला. सिनेमाला यायला मित्राला वेळ नव्हता. शॉपिंगला जायला मैत्रीण मोकळी नव्हती.

लतिकाला लक्षात आलं की खरंच लग्नानंतर मुलीचं आयुष्य बदलतं, नाती बदलतात, मित्रमैत्रींणीचाही दृष्टीकोन बदलतो, त्यांच्या प्रतिक्रियाही बदलतात. लग्न म्हणजे गांभीर्यानं घेण्याची गोष्ट आहे. तो पोरखोळ नाही. विचारपूर्वक पाऊल उचलायला हवं.

तिनं मोहितचा नंबर फिरवला अन् पलिकडून तो उत्साहानं म्हणाला, ‘‘हं बोल, कशी आहेस?’’

‘‘कसा आहेस तू?’’

त्याच्या मनातलं प्रेम एकदम उफाळून आलं. ‘‘फार दिवस झाले…तुझी खूप आठवण येतेय. आपण भेटूयात?’’

तिलाही ते जाणवलं. एकदम मोकळेपणानं म्हणाली, ‘‘मी आज पाच वाजता तुला तिथंच भेटते.’’

‘‘लग्नाआधी नेहमी आपण जिथं भेटत असू तिथंच हं!’’ मोहितनं म्हटलं.

मोहितनं आपण होऊन पुढाकार घेतल्यानं लताला खूप बरं वाटलं. आज कितीतरी दिवसांनी तिला असं प्रसन्न अन् हलकं हलकं वाटत होतं. मधल्या काही दिवसांत मनावर सतत ताण जाणवायचा. विनाकारण चिडचिड व्हायची. आज मात्र मनात फक्त प्रेम आणि प्रेमच होतं. याक्षणी तिचा कुणावर राग नव्हता. कुणाविषयी तक्रार नव्हती.

वेळेवर कॅफेत पोहोचण्यासाठी ती आवरू लागली. तेवढ्यात माहेरी गेलेली तिची आई घरी परतली. ती खूपच आनंदात होती. ‘‘लतिका एक छान बातमी आहे. मी ज्या मुलाबद्दल तुला बोलले होते ना, तो आजच रात्री जेवायला आपल्याकडे येतोय. तू घरीच राहा. तुला आवडेल तो. तुम्ही एकमेकांना पसंत केलं की आपण मोहितच्या डायव्होर्सचंही बघू अन् मग हे लग्न आणखी धूमधडाक्यात करू? ओ. के. बेबी?’’

रचनाचं बोलणं ऐकून लतिका हतबुद्ध झाली. मोहितवर ती रूसली होती…वैतागून तिनं डिव्होर्सबद्दल म्हटलंही असेल, पण मनातून तिला मोहित हवाच होता. डिव्होर्स तिच्या जिभेनं म्हटलं होतं पण मन अन् मेंदू त्यासाठी कधीच तयार नव्हते. याक्षणी तिला फार प्रकर्षानं याची जाणीव झाली होती. आता तर ती मोहितलाच भेटायला निघाली आहे?

पण आईची चूक नाहीए. ती तर लतिकाच्याच निर्णयाला पाठिंबा देते आहे.

‘‘आई, इतकी घाई का करते आहेस? जेव्हा घटस्फोट घ्यायचं नक्की होईल, तेव्हा मी सांगेन तुला. आता मी बाहेर निघालेय…जरा घाईत आहे,’’ लतिकानं म्हटलं.

‘‘हे बघ बेटू, प्रत्येक वेळी तुझ्या इच्छेनं सर्व गोष्टी घडतील, सगळ्यांनी तुझंच ऐकायचं असं नाही चालणार.’’ नेहमीच्या प्रेमळ आवाजात बोलत नव्हती रचना. चांगलाच कडक आवाज होता तिचा. ‘‘तुला मोहितशी लग्न करायचं होतं, आम्ही करून दिलं. ज्या पद्धतीनं, जे जे हवं तसंच लग्न झालं. तुझ्या इच्छेप्रमाणे वीस दिवसांचा हनीमून प्रोग्रॅम तुला गिफ्ट केला. आता तिथून परत आल्यावर तूच डिव्होर्सबद्दल बोललीस, चला ते ही आम्ही समजून घेतलं. आता डिव्होर्स घे, दुसरं लग्न कर अन् संसार थाट. आम्हालाही किती लोकांच्या किती प्रश्नांना उत्तरं द्यायची असतात.’’

लेकीच्या चेहऱ्यावरचे बदलणारे भाव बघत होती रचना…अपेक्षित तो परिणाम होतोय हे तिच्या लक्षात आलं.

लतिकाही समजून चुकली की जो काही निर्णय घ्यायचाय तो तिला आजच घ्यायला हवा. आता थोड्या वेळात मोहित भेटतोय अन् रात्री तो दुसरा मुलगा भेटायला येतोय. आई नक्कीच लग्नाचा विषय काढेल, त्यापूर्वी लतिकानं आपला निर्णय आईला सांगायला हवा.

अगदी वेळेवर लतिका कॅफेत पोहोचली. त्यांच्या नेहमीच्याच टेबलवर मोहित तिची वाट बघत होता. त्यानं लगेच दोघांच्या पसंतीचे जिन्नस ऑर्डर केलं. दोघंही थोडी अवघडलेलीच होती.

मोहितनं पटकन् म्हटलं, ‘‘लतिका, प्लीज घरी चल, घरातली सगळी माणसं तुला मिस करताहेत. तुझी आठवण काढताहेत. आई तर रोज विचारते…अगं, कशीबशी मी तिला थोपवून धरलीय नाहीतर ती कधीची तुझ् घरी येऊन तुला घेऊन गेली असती.’’ बोलता बोलता तो भावनाविवश झाला.

पुढे तो काही बोलण्याआधीच भरल्या डोळ्यांनी त्याच्याकडे बघत लतिकानं विचारलं, ‘‘कधी येतोस मला घ्यायला?’’

दोघंही हसली. एकमेकांचे हात हातात घेऊन घट्ट धरले. न बोलताच त्यांना एकमेकांचे विचार कळले. दोघांनाही एक वर्षाच्या कोर्टशिपमधले प्रेमाचे सगळे क्षण जसेच्या तसे आठवले. ती दोघं एकमेकांसाठीच आहेत. याचा पुन्हा एकदा साक्षात्कार झाला. फक्त प्रेम परिपक्व व्हायला थोडा वेळ हवाय… आता त्यांना सगळं कळलंय.

लग्न कधीच एकतर्फी नसतं. लग्न टिकवणं ही दोघांची अन् दोन्ही पक्षांची जबाबदारी असते. त्या सायंकाळी उशिरा माहेरून सासरी निघालेल्या लतिकाला मोहितबरोबर खुशीत असलेली बघून रचनाला हसू येत होते. ‘दिल्या घरी तू सुखी राहा,’ तिचं मन आशिर्वाद देत होतं.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें