* डॉक्टर, सुदीप सिंग सचदेव, नेफ्रोलॉजिस्ट, नारायण सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल, गुरुग्राम
प्रश्न : मी २२ वर्षांची आहे. काही दिवसांपासून मला श्वास घेण्यास खूप त्रास होत होता. मला भीती वाटत होती की मला कोरोना तर झाला नसेल, पण तपासणीत माझ्या किडनीमध्ये फॉस्फरसचे प्रमाण वाढल्याचे निदर्शनात आले. मला योगा करण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे, परंतु मला हे जाणून घ्यायचे आहे की ही समस्या आहाराद्वारे दूर केली जाऊ शकते का?
उत्तर : तुम्ही ज्या समस्येचा उल्लेख करत आहात त्याला हायपरफॉस्फेटमिया म्हणतात. हे फॉस्फरसच्या अतिसेवनामुळे होते. यापासून सुटका मिळवण्यासाठी योगासोबतच आहारात बदल केल्यास फॉस्फेटचे प्रमाणही कमी करता येते.
सॉफ्ट ड्रिंक, चॉकलेट, प्रक्रिया केलेले मांस, प्रक्रिया केलेले चीज, जंक फूड, आईस्क्रीम इत्यादींचे सेवन कमीत कमी करावे. याशिवाय बीन्स, ब्रोकोली, कॉर्न, मशरूम, भोपळा, पालक आणि रताळे इत्यादींचे सेवनदेखील कमी करावे. अगदी मांस, मासे, कॉटेज चीज, मोझरेला चीज इत्यादींचे सेवन महिन्यातून एकदाच करावे.
प्रश्न : मी २६ वर्षांची आहे. बरेच दिवस माझे पोट खालच्या भागात कधीही दुखू लागते. कधीकधी ही वेदना सौम्य असते तर कधी तीक्ष्ण असते. यासोबतच मला रात्री वारंवार लघवी होऊ लागली आहे, त्यामुळे मला जळजळ होण्याची समस्या होते. मला सांगा हे का होत आहे आणि त्यावर उपाय काय आहे?
उत्तर : तुम्ही सांगितलेली लक्षणे मूत्रपिंडाचा आजार दर्शवतात. सुरुवातीला या आजाराची काही विशिष्ट लक्षणे दिसत नाहीत, परंतु तुम्ही सांगितलेल्या लक्षणांवरून असे दिसते की हा त्रास किरकोळ नाही. तथापि तुम्हाला घाबरण्याची गरज नाही. सर्व प्रथम आपण हे नेफ्रोलॉजिस्टकडून तपासले पाहिजे. जितक्या लवकर समस्येचे निदान होईल तितके चांगले, कारण निदान आणि उपचारात उशीर केल्याने केवळ तुमचा जीवच धोक्यात येऊ शकत नाही, तर तुम्हाला इतर अनेक समस्यांचा सामनादेखील करावा लागू शकतो. सर्वात धोकादायक परिणामांपैकी किडनी रोगाची शेवटची पायरी, अशक्तपणा आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग यासारख्या संबंधित रोगांची ओळख आहे.
रोग टाळण्यासाठी निरोगी आणि सक्रिय जीवनशैलीचा अवलंब करा आणि आवश्यक असल्यास आपल्या आहारातदेखील बदल करा. अधिकाधिक पेये, विशेषत: पाणी प्या, जेणेकरून मूत्रपिंड शरीरातून सोडियम, युरिया आणि विषारी पदार्थ सहजपणे काढून टाकू शकतील. सोडियम किंवा मीठाचे सेवन कमीत कमी करा.
प्रश्न : मी ३८ वर्षांची नोकरदार महिला आहे. कामाच्या व्यस्त वेळापत्रकामुळे मी माझ्या तब्येतीकडे कधीच लक्ष देऊ शकले नाही, त्यामुळे माझी किडनी जवळपास खराब झाली आहे. मूत्रपिंड प्रत्यारोपणाचे कुठले दुष्परिणाम आहेत का? समस्येपासून मुक्त होण्याचा दुसरा कोणताही मार्ग आहे का?
उत्तर : जेव्हा मूत्रपिंड निकामी होऊन अंतिम टप्प्यात पोहोचते तेव्हा डायलिसिस किंवा किडनी प्रत्यारोपणानेच त्यावर नियंत्रण मिळवता येते. डायलिसिस आठवडयातून एकदा किंवा त्याहूनही अधिक वेळाही केले जाऊ शकते, ते परिस्थितीवर अवलंबून असते. प्रत्यारोपणामध्ये खराब झालेले मूत्रपिंड निरोगी मूत्रपिंडाने बदलले जाते. ८० टक्के प्रत्यारोपण प्रकरणे यशस्वी होतात. प्रत्यारोपणाच्या प्रकरणांमध्ये एकच भीती असते की शरीर कदाचित प्रत्यारोपणास नाकारणार तर नाही का? तथापि हा धोका पत्करणे महत्त्वाचे आहे, कारण निरोगी मूत्रपिंड तुम्हाला चांगले जीवन जगण्यास मदत करू शकते.
प्रश्न : मी ३२ वर्षांचा आहे. खरं तर अनेक दिवसांपासून मला माझ्या खालच्या ओटीपोटात असे दुखत आहे जणू कोणी सुई टोचत आहे. ही वेदना माझ्या प्रायव्हेट पार्टमध्येही जाणवत आहे, त्यामुळे माझे जगणे कठीण झाले आहे. कृपया मला सांगा की यापासून मुक्त कसे व्हावे?
उत्तर : हे दुखणे किडनी स्टोनचे लक्षण असू शकते. आनुवंशिकता, औषधांचे दुष्परिणाम, लघवीत वारंवार संसर्ग, खनिज घटकांचे जास्त प्रमाण, पाण्याचे कमीत कमी सेवन इत्यादींमुळे खडे तयार होतात. कॅल्शियम किंवा यूरिक अॅसिड हळूहळू मूत्रपिंडात जमा होते आणि खडयाचा आकार घेते. सर्वप्रथम स्वत:ची तपासणी करा म्हणजे खरी समस्या काय आहे हे कळेल.
जर खडा लहान असेल तर काही औषधे आणि जास्त पाणी प्यायल्याने तो लघवीद्वारे बाहेर निघेल. जर तो मोठा असेल तर शस्त्रक्रियेद्वारे बाहेर काढला जाईल. त्यामुळे तपासणी करण्यास अजिबात उशीर करू नका.
प्रश्न : माझ्या एका मैत्रिणीचे किडनी प्रत्यारोपण होत आहे. किडनी दानासाठी डॉक्टरांनी माझी निवड केली आहे. तथापि मला यावर काही आक्षेप नसला तरी मला हे जाणून घ्यायचे आहे की याचे काही दुष्परिणाम आहेत का? किडनी दान केल्यानंतर कोणकोणती काळजी घ्यावी लागेल?
उत्तर : तू कोणाला तरी जीवदान देणार आहेस याचा मला आनंद आहे. तुला घाबरून जाण्याची गरज नाही, कारण एक किडनी असूनही एक निरोगी आणि चांगले जीवन जगता येते. तुला फक्त काही गोष्टींची काळजी घ्यावी लागेल जसे की निरोगी जीवनशैली जगणे, वेदनाशामक औषधांचे सेवन कमी करणे, डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार अँटीबायोटिक्स घेणे, शारीरिकदृष्टया सक्रिय असणे, पौष्टिक आणि संतुलित आहार घेणे इत्यादी. या सर्व गोष्टींची काळजी घेतल्यास तुम्हाला कधीही कुठला त्रास होणार नाही.
