कथा * रितु वर्मा
कार्यालयातील घडयाळात संध्याकाळचे ५ वाजताच जियाने घाईघाईत स्वत:ची बॅग उचलली आणि भराभर पावले टाकत मेट्रो स्टेशनच्या दिशेने निघाली. आज तिचे मन स्वच्छंदी पाखराप्रमाणे आकाशात उंच भरारी घेत होते. कारण आज तिला पहिला पगार मिळाला होता. तिला घरातल्या सर्वांसाठी काही ना काही घ्यायचे होते. रोज संध्याकाळ होत आली की तिचे शरीर आणि मन दोन्हीही थकून जायचे. पण आज मात्र तिचा उत्साह कायम होता. चला, आता जियाची ओळख करून घेऊया…
जिया आजच्या युगातली २३ वर्षीय नवतरुणी आहे. सावळा रंग, कैरीसारखे बटबटीत डोळे, छोटे नाक, मोठाले ओठ असल्यामुळे सौंदर्याच्या व्याख्येत तिचा कुठेच नंबर लागत नव्हता. मात्र तिचा चेहरा सोज्वळ होता. ती घरात सर्वांची लाडकी होती. आयुष्यात जे हवे ते सर्व आतापर्यंत तिला मिळाले होते. फार मोठी स्वप्ने नव्हती तिची. ती थोडक्यातच समाधान मानायची.
भराभर पावले टाकत ती दुकानाच्या दिशेने निघाली. आपल्या २ वर्षांच्या भाच्यासाठी तिने रिमोटवर चालणारी गाडी घेतली. वडिलांसाठी त्यांच्या आवडीचे अत्तर, आई आणि वहिनीसाठी साडी आणि चुडीदार घेतला. भावासाठी टाय घेतला तेव्हा लक्षात आले की, तिच्याकडे फारच कमी पैसे शिल्लक राहिले आहेत. त्यामुळे स्वत:साठी ती काहीच खरेदी करू शकली नाही. अजून संपूर्ण महिना बाकी होता. पण तिच्याकडे मात्र कमी पैसे शिल्लक होते. त्यातच तिला महिना काढायचा होता. आईवडिलांकडून तिला काहीच घ्यायचे नव्हते.
जशी ती कपडयांच्या दुकानातून बाहेर पडली तिला शेजारच्या पडद्यांच्या दुकानात आकाशी आणि मोरपिशी रंगाचे खूप सुंदर पडदे दिसले. अशा प्रकारचे पडदे आपल्या घरातही असावे असे फार पूर्वीपासून तिच्या मनात होते. दुकानदाराला किंमत विचारताच ती ऐकून मात्र जियाला घाम फुटला. दुकानदाराने स्मितहास्य करीत सांगितले की, हे चंदेरी सिल्कचे पडदे आहेत, म्हणूनच किंमत थोडी जास्त आहे. पण यामुळे तुमचे घर खूपच आकर्षक दिसेल.
काही वेळ तेथेच उभी राहून ती विचार करू लागली. त्यांनतर तिने ते पडदे विकत घेतले. जेव्हा ती दुकानातून बाहेर पडली तेव्हा खूपच आनंदी होती. लहानपणापासूनच आपल्या घरात असे पडदे लावायची तिची इच्छा होती. पण आईकडे जेव्हाही तिने ही इच्छा बोलून दाखविली त्या प्रत्येक वेळी घरच्या गरजांपुढे तिची इच्छा मागे पडली. आज तिला असे वाटले जणू ती खरेच स्वतंत्र झाली आहे.
ती घरी पोहोचेपर्यंत रात्र होत आली होती. रात्रीच्या जेवणासाठी सर्व जण तिची वाट पाहात होते. भाच्याची पापी घेऊन तिने सर्व भेटवस्तू टेबलावर ठेवल्या. सर्वच कुतूहलाने तिची खरेदी पाहू लागले. अचानक आईने विचारले, ‘‘तू स्वत:साठी काय आणले आहेस?’’
जियाने हसतच पडद्यांची पिशवी तिच्या हातात दिली. पडदे पाहून आई म्हणाली, ‘‘हे काय आहे…? हे तू घालणार आहेस का?’’
जिया हसतच म्हणाली, ‘‘माझ्या लाडक्या आई, हे आपण घरात लावणार आहोत.’’
आईने पडदे पुन्हा पिशवीत ठेवले आणि म्हणाली, ‘‘हे तुझ्या घरी लाव.’’
जिया काहीच न समजल्यासारखे आईकडे बघतच राहिली. आई असे का बोलली, याचा विचार करू लागली. आईचे बोलणे ऐकून तिची भूक मरून गेली.
वहिनीने हसतच तिच्या गालावरून हात फिरवत सांगितले, ‘‘माझे स्वत:चे घर कोणते आहे, हे मला अजूनपर्यंत समजलेले नाही. जिया, तू स्वत:चे घर स्वत: घे,’’ असे म्हणत वहिनीने प्रेमाने तिला घास भरवला.
आज संपूर्ण घरात पक्वान्नांचा घमघमाट सुटला होता. आईने जणू तिच्या पाककलेचा सर्व कस लावला होता. कचोऱ्या, रसगुल्ले, गाजराचा हलवा, ढोकळा, पनीरची भजी, हिरवी चटणी, समोसे असे कितीतरी पदार्थ होते. वहिनी लाल रंगाची साडी नेसून छान तयार झाली होती. वडील आणि भाऊ उभे राहून संपूर्ण घराचे निरीक्षण करत होते. कुठली कमतरता राहू नये याची काळजी घेत होते. आज जियाला बघायला येणार होते. प्रत्यक्षात जियाला जो आवडला होता त्याला घरातल्यांकडून आज होकार मिळणार होता. अभिषेक तिच्याच कार्यालयात काम करत होता. दोघांमध्ये चांगली मैत्री होती. या मैत्रीला आता त्यांना नात्यात गुंफायचे होते.
बरोबर ५ वाजता एक चारचाकी गाडी त्यांच्या घरासमोर येऊन थांबली. त्यातून ४ लोक उतरले. सर्व घरात आले. जिया पडद्याआडून हळूच पाहात होती. जिन्स आणि आकाशी रंगाच्या शर्टमध्ये अभिषेक फार छान दिसत होता. त्याची आई लीला ही आजच्या युगातील आधुनिक महिला वाटत होती. छोटी बहीण मासूमाही खूपच सुंदर होती. वडील अजय अत्यंत साधे दिसत होते.
अभिषेकच्या आई आणि बहिणीच्या सौंदर्यापुढे जिया खूपच फिकी वाटत होती. पण तिचा भोळाभाबडा स्वभाव, साधी तितकीच सरळ विचारसरणी किंबहुना तिच्यातील साधेपणा अभिषेकला आवडला होता. जियामध्ये कुठलाच नाटकीपणा नव्हता. एकीकडे आपल्या आईमध्ये अभिषेकला प्लॅस्टिकच्या कृत्रिम फुलांचा आभास व्हायचा तर दुसरीकडे जियामध्ये नैसर्गिक फुलांचा सुगंध असल्यासारखे वाटायचे.
स्वत:च्या वडिलांना त्याने नेहमीच तडजोड करून जगताना पाहिले होते. त्याला स्वत: असे आयुष्य जगायचे नव्हते. म्हणूनच आईचा लाडका असलेला, तिची प्रत्येक गोष्ट ऐकणारा अभिषेक काहीही झाले तरी आपल्या आयुष्याचा जोडीदार निवडण्याचा अधिकार आईला देऊ इच्छित नव्हता.
जिया समोर येताच अभिषेक प्रेमळ नजरेने तिच्याकडे पाहू लागला. लीला आणि मासूमाच्या चेहऱ्यावर मात्र आश्चर्य होते. त्यांना जिया जराही आवडली नव्हती. अजय यांना मात्र जिया चांगल्या विचारांची मुलगी वाटली, जी त्यांच्या कुटुंबाला प्रेमाने अगदी सहज सांभाळू शकेल. लीलाने अभिषेककडे पाहिले. त्याच्या चेहऱ्यावर प्रचंड आनंद होता. त्यामुळे त्या जियाला नकार देऊ शकल्या नाहीत.
जियाला त्यांनी स्वत:च्या हातांनी हिऱ्याचा सेट घातला. पण त्यांच्या चेहऱ्यावर जराही आनंद नव्हता. जिया हे समजून गेली होती की, ती फक्त अभिषेकची आवड आहे. आपल्या घरात स्वत:ची जागा निर्माण करण्यासाठी तिला प्रचंड मेहनत करावी लागणार आहे.
दोन महिन्यांनंतरची लग्नाची तारीख ठरली. नवरीच्या रूपात जिया खूप छान दिसत होती. अभिषेक आणि तिच्यावर लोकांच्या नजरा खिळून राहिल्या होत्या. लीलाही अत्यंत सुंदर दिसत होत्या. कन्यादान करताना जियाच्या आईवडिलांचे डोळे पाणावले. ती त्यांच्या घराचा श्वास होती. पाठवणीवेळी अजय यांनी हात जोडून सांगितले, ‘‘सून नाही तर मुलगी घेऊन जात आहोत.’’
काहीच दिवसांतच जियाच्या हे लक्षात आले होते की, या घरावर लीला यांचे राज्य आहे. ते त्यांचे घर आहे आणि लग्नापूर्वीचे घर हे जियाच्या आईवडिलांचे घर होते. पण मग तिचे घर कुठे आहे? या प्रश्नाचे उत्तर तिला काही केल्या मिळत नव्हते.
कालचीच गोष्ट होती. जियाने दिवाणखान्यात काही बदल करण्याचा प्रयत्न केला. त्यावेळी लीला यांनी हसत सांगितले की, ‘‘जिया, तू अभिषेकची पत्नी आहेस. या घराची सून आहेस. पण हे घर माझे आहे. म्हणूनच तुझे निर्णय आणि तुझे अधिकार तुझ्या खोलीपुरतेच मर्यादित ठेव.’’
जियाने सर्व निमूटपणे ऐकून घेतले. अभिषेकला जेव्हा तिने हे सांगायचा प्रयत्न केला तेव्हा तो म्हणाला, थोडा वेळ जाऊ दे. त्यांनी हे सर्व आपल्यासाठी, आपल्या सुखासाठीच तर केले आहे ना?
जिया इच्छा असूनही स्वत:च्या मनाला समजावू शकत नव्हती. आनंदी राहणे ही तिची सवय होती, पण हार मानून गप्प बसणे तिचा स्वभाव नव्हता.
पाहता पाहता एक वर्ष लोटले. आज रियाच्या लग्नाचा पहिला वाढदिवस होता. तिने अभिषेकसाठी घरातच पार्टी द्यायचे ठरविले. त्यासाठी सर्व मित्र-मैत्रिणींना आमंत्रण दिले. दुपार झाली आणि तितक्यात लीला यांच्या किटी पार्टीच्या मैत्रिणी आल्या.
जियाने लीला यांना सांगितले, ‘‘आई, आज मी माझ्या काही मित्र-मैत्रिणींना घरी बोलावले आहे.’’
लीला प्रत्युत्तर देत म्हणाल्या, ‘‘जिया तू आधी मला विचारायला हवे होतेस…’’ आता मी काहीच करू शकत नाही. तू तुझ्या मित्र-मैत्रिणींना दुसरीकडे कुठेतरी बोलाव.’’
जिया काहीच बोलली नाही. आपल्या अधिकारांची मर्यादा तिला माहीत होती. पण त्याच वेळी मनातल्या मनात तिने एक निर्णय घेतला.
जियाने संध्याकाळच्या पार्टीसाठी घराऐवजी हॉटेलचा पत्ता आपल्या सर्व मित्र-मैत्रिणींना व्हॉट्सअप केला. अभिषेकलाही तेथेच बोलावले. अभिषेकने जियाला पिवळा व लाल रंग असलेली कांजीवरम साडी आणि खूपच सुंदर झुमके भेट म्हणून दिले. जियासारखी साध्या, सरळ विचारसरणीची जोडीदार मिळाल्यामुळे अभिषेक खूपच आनंदी होता.
जियाला आयुष्याबाबत काहीच तक्रार नव्हती. पण तरीही कधीकधी तिने पहिल्या पगारावेळी खरेदी केलेले ते चंदेरी सिल्कचे पडदे तिला चिडवत आहेत, असा भास तिला व्हायचा. अभिषेक जियाला सर्व प्रकारे आनंदी ठेवण्याचा प्रयत्न करीत होता, पण जियाची स्वत:चे घर असावे, ही इच्छा तो समजून घेऊ शकत नव्हता. जियाला आपल्या घराला आपले म्हणण्याचा अधिकार नव्हता. त्यामुळेच तिला ते आपले वाटत नव्हते. हा तिच्या जीवनातील असा रिकामा कोपरा होता जो तिचे आईवडील, अभिषेक किंवा तिचे सासूसासरे यापैकी कोणीच भरून काढू शकत नव्हते. जियाने हळूहळू या घरातील सर्वांच्याच मनात स्वत:ची जागा निर्माण केली. लीला आता तिच्याशी तुटकपणे वागत नव्हत्या. मासूमाच्या मासूम, खोडकर जीवनाचा ती एक भाग झाली होती.
आज सर्वत्र आनंदाचे वातावरण होते. दिवाळीचा सण तसाही आपल्यासोबत आनंद, उत्साह आणि नवी उमेद जगवणारे अगणित रंग घेऊन येतो. घराचे रंगकाम सुरू होते. जेव्हा अभिषेक पडदे बदलू लागला तेव्हा जिया म्हणाली, थांब. त्यानंतर धावत जाऊन कपाटातून ते चंदेरी सिल्कचे पडदे घेऊन आली.
अभिषेक काही बोलण्याआधीच लीला म्हणाल्या, ‘‘जिया, असे पडदे माझ्या घरात लावले जाणार नाहीत.’’
जिया प्रश्नार्थक नजरेने अभिषेककडे पाहू लागली. तिला वाटले तो आईला समजावेल. आई, हे जियाचेही घर आहे. पण अभिषेक काहीच बोलला नाही. जिया नाराज झाली, हे पाहून तो म्हणाला, ‘‘इतके कशाला वाईट वाटून घेतेस? पडद्यांचे काय एवढे कौतुक?’’
सासरी आल्यानंतरची ही पहिलीच वेळ होती जेव्हा रियाचे डोळे पाणावले. ते पाहून अभिषेक चिडला.
आजकाल जियाचा बराच वेळ कार्यालयातच जात असे. अभिषेकच्या लक्षात आले होते की, ती सतत मोबाईलवरच बोलत असते आणि त्याला पाहातच घाबरून फोन ठेवते. अभिषेकचे जियावर मनापासून प्रेम होते. तिचे नेमके काय चालले आहे, हे तिला विचारावेसे त्याला वाटत होते, पण जियाच्या जीवनातील त्याची जागा दुसऱ्या कोणी घेतली तर नसेल ना, याची त्याला भीती वाटत होती.
एका संध्याकाळी अभिषेकने जियाला सांगितले, ‘‘जिया, तू शुक्रवारी सुट्टी घे. कुठेतरी जवळच फिरायला जाऊया.’’
जियाने उदास स्वरात सांगितले, ‘‘नको अभिषेक, कामावर खूप काम आहे.’’
जियाच्या वागणुकीत झालेला बदल अभिषेक मनात असूनही समजून घेऊ शकत नव्हता. ती रात्रीही उशिरापर्यंत लॅपटॉपवर काहीतरी करत बसायची. अभिषेकने आवाज देताच घाबरून लॅपटॉप बंद करायची. अभिषेक तिच्या जवळ जायचा जितका प्रयत्न करत होता तितकीच ती त्याच्यापासून दूर जात होती.
न जाणो ते काय होते, ज्याच्यासाठी ती वेडी झाली होती. जियाच्या भावानेही त्या दिवशी अभिषेकला फोन करून विचारले की, ‘‘आजकाल जिया घरी एकही फोन करत नाही. सर्वकाही ठीक आहे ना?’’
अभिषेकने सांगितले, ‘‘सर्व ठीक आहे, फक्त सध्या कामावर खूप काम करावे लागते.’’
पाहता पाहता २ वर्षे लोटली. आता अभिषेकच्या व जियाच्या आईवडिलांनाही वाटत होते की, त्यांनी बाळाचा विचार करावा.
आज त्यांच्या लग्नाचा दुसरा वाढदिवस होता. यावेळेस लीला यांनी पार्टी ठेवली होती. जियाने खूप सुंदर फिकट तांबडया रंगाचा स्कर्ट आणि कुरता घातला होता. अभिषेकची नजर तिच्यावरच खिळली होती. बाळाची गोड बातमी कधी देणार, असे विचारून सर्वजण त्यांना चिडवत होते.
रात्री एकांतात जेव्हा अभिषेकने जियाला सांगितले की, जिया मलाही बाळ हवे आहे. त्यावेळी जियाने नकार दिला. रात्री ती त्याच्या सोबत होती, मात्र ती मनाने नव्हे तर फक्त शरीराने त्याच्याजवळ आहे, याची त्याला जाणीव झाली. त्यामुळे तो रात्रभर झोपू शकला नाही.
दिव्यांच्या प्रकाशाने संपूर्ण शहर तेजोमय झाले होते. आज बऱ्याच दिवसांनंतर अभिषेकला जियाचा चेहरा उजळलेला दिसला.
जियाने अभिषेकला सांगितले, ‘‘अभिषेक आज मला तुला काही सांगायचे आहे आणि काही दाखवायचेही आहे.’’
अभिषेक तिच्याकडे प्रेमाने पाहात म्हणाला, ‘‘जिया, काहीही सांग फक्त असे सांगू नकोस की, तुझे माझ्यावर प्रेम नाही.’’
जिया मोठ्याने हसली आणि म्हणाली, ‘‘तू वेडा आहेस का? तू असा विचार करूच कसा शकतोस?’’
अभिषेक स्मितहास्य करत म्हणाला, ‘‘तू गेल्या वर्षभरापासून माझ्याकडे दुर्लक्ष करत आहेस. आपण एकत्र कुठेच गेलेलो नाही.’’
अभिषेकला जियाला काय सांगायचे आहे हे समजत नव्हते. जियाने गुलाबी आणि नारिंगी रंग असलेली चंदेरी सिल्कची साडी नेसली होती. सोबत खडयांचा सुंदर सेट घातला होता. हातात हिऱ्यांचे कडे आणि खूप साऱ्या बांगड्या होत्या. आज तिच्या चेहऱ्यावर अशी काही लाली पसरली होती की, अभिषेकला तिच्यासमोर सारे फिके वाटू लागले. रांगोळी काढून झाल्यानंतर जियाने अभिषेकला तिच्यासोबत येण्यास सांगितले. अभिषेकने लगेचच आपल्या चारचाकी गाडीची चावी घेतली.
जिया हसून म्हणाली, ‘‘आज मी तुला माझ्यासोबत माझ्या कारने नेणार आहे.’’
दोघेही निघाले. कार जणू हवेशी गप्पा मारत वेगाने पुढे जात होती. काही वेळानंतर ती एका नव्या वसाहतीच्या दिशेने निघाली. गाडी चालवत असताना जिया म्हणाली, ‘‘अभिषेक, आज मला तुला काही सांगायचे आहे. तू नेहमीच माझी अतिशय चांगल्या प्रकारे काळजी घेतलीस, पण लहानपणापासूनच माझे एक स्वप्न होते, जे माझ्या डोळयात कायमचे घर करून बसले होते.
आईवडिलांनी सांगितले की, तू लग्न होऊन जिथे जाशील ते तुझे घर असेल. तू भेटल्यावर वाटले की, माझे स्वप्न पूर्ण झाले. पण अभिषेक, काही दिवसांनंतर माझ्या लक्षात आले की, काही स्वप्ने अशी असतात जी वाटून घेता येत नाहीत. लग्नाचा अर्थ असा होत नाही की, तुमच्या स्वप्नांचे ओझे तुमच्या जोडीदाराने वाहावे. माझी तुझ्याबद्दल किंवा इतर कोणाबद्दलही काहीच तक्रार नाही. पण अभिषेक आज माझे एक स्वप्न पूर्ण झाले आहे,’’ असे सांगत तिने एका नवीनच तयार झालेल्या सोसायटीसमोर गाडी थांबवली. अभिषेक काहीच न बोलता तिच्या मागून चालला होता. एका नव्या फ्लॅटच्या दरवाजावर तिची नेमप्लेट होती.
अभिषेक आश्चर्यचकित होऊन बघतच राहिला. छोटे पण खूपच सुंदर सजवलेले घर होते. तितक्यात हवेची झुळूक आली आणि जियाच्या त्या स्वत:च्या घरातले मोरपिशी रंगांचे चंदेरी सिल्कचे पडदे हलू लागले. जिथे तिचा अधिकार केवळ घरावरच नाही तर घरातील प्रत्येक गोष्टीवर होता.
