‘बेटेसे बाप सवाई’

कथा * रेखा नाबर

अनिरूद्धला स्काईपवर आलेलं पाहून नाना अंचबित झाले.

‘‘नानी, अनिरूद्ध आहे स्काईपवर, या लवकर.’’

‘‘नाना, आश्चर्य चकित झालात ना?’’

‘‘साहजिकच आहे. परवाच तर बोललो आपण.’’

‘‘सगळं ठिक आहे ना तिकडे?’’ नानींची मातृसुलभ चिंता.

‘‘हो, सगळं उत्तम आहे. तुम्ही नेहमी म्हणता ना नविन तंत्रज्ञानाने जग लहान झालं. पण नाती दुरावली. संवाद आटला. म्हणूनच आज पुन्हा संपर्क साधला.’’

‘‘हे ‘दुधाची तहान ताकावर…’ असं झालं. सोबत राहीलात तर काहीतरी चांगलं चुगंलं करून घालेन. उतरत्या वयात तुमच्या मायेचा ओलावा सुखावेल. पण कसलं काय? तू अमेरिकेला आणि अनिता लंडनला. आम्ही भारतात असा त्रिकोण.’’ नानींची प्रेमळ व्यथा.

‘‘नानी, आता तुझ्या सर्व तक्रारींना पूर्णविराम मिळणार आहे. आम्ही लवकरच येतोय तिकडे. अन्यालासुद्धा कळवलंय. ती येणार आहे.’’

‘‘अगंबाई, सगळीच येणार. मुलेबाळे येता घरा तोची दिवाळी दसरा.’’

नानींनी मुलांच्या स्वागताची जय्यत तयारी केली. अनिरूद्ध व पत्नी अचला तर अनिता आपल्या अद्वैत, आराध्य या मुलांसहीत हजर झाली. अनिता तिच्या दिरांकडे दादासाहेबांकडे राहिली.

‘‘अनि, सहा महिन्यांपूर्वी तू आला होतास. लगेच रजा कशी मिळाली.’’ नानींनी विचारलं.

‘‘थोडीशी रजा आणि इथूनच काम करणार आहे. यावेळी मी एक प्रस्ताव घेऊन आलोय. म्हणजे तुम्हाला घेऊन जाण्याचा.’’

‘‘गेल्यावर्षीच चांगले तीन महिने राहून आलो की.’’ नानांनी विचारलं.

‘‘तसं नाही नाना. आता तुम्ही दोघे कायमचेच चला. एकत्र राहू या. इकडे तुम्ही दोघांनीच राहणं सुरक्षित नाही. शिवाय तुमच्या तब्येतीची काळजी वाटते ना! नुकतंच मी मोठं घर घेतलंय. छान बाग आहे. भरपूर मोकळी जागा. अगदी हवेशीर आहे. अचला, फोटो दाखव.’’

घराचे, आतील सर्व खोल्यांचे फोटो पाहून नाना, नानी व अनिता हरखूनच गेले.

‘‘एकदम सही घर घेतलेयस रे दादीहल्या. नानानानींची रूम ढासूच.’’

‘‘हो ना? नाना नानी तुम्ही मस्त आरामात राहा. वीकेएन्डला आपण आऊटिंगला जात जाऊ.’’

‘‘नाही रे अनि. इकडची नाळ तोडून कायमचं तिकडे यावं असं नाही वाटत.   आमचं सोशल लाईफ, योग केंद्र, इथले नातेवाईक, सण, समारंभ सगळ्यानांच मुकावं लागणार.’’

‘‘नाना, तिकडेसुद्धा महाराष्ट्र मंडळ आहे. आपल्या घराजवळच आहे. त्यात विविध कार्यक्रम होतात. आम्ही जातो कधीकधी. तुम्ही जात जा नियमित.’’ अचलाने समजूत घातली.

‘‘बघतो विचार करून. आम्हाला वाटलं तूच कायमचा इथे येतोयस.’’

‘‘नाना, इथे यायचं म्हणजे सगळी सुरूवात इथली पहिल्यापासून. जीवघेणी स्पर्धा, प्रदूषण, महागाई, भ्रष्टाचार या सगळ्यांनी हैराण होणार आम्ही. तिकडे आमचं बस्तान बसलय. आव्हानं, स्पर्धा आहेत. पण इथल्यासारखे गैरप्रकार नाहीत. शिवाय इथली असुरक्षितता. सकाळी बाहेर गेलेला माणूस संध्याकाळी परत येईल की नाही याची काय शाश्वती? सामाजिक विषमता तर पराकोटीची. या सगळ्यांना तोंड देता देता तोंडाला फेस येईल. म्हणून हा पर्याय.’’

नानानानींची ‘धरल चर चावतं’ आणि ‘सोडलं तर पळतं’ अशी परिस्थिती झाली. अनिताने समजूत घातली. तिचा कलही त्यांनी अमेरिकेला जाण्याकडे होता. नानानानी राजी झाले.

‘‘अनि, आम्ही तिकडे आलो तर या फ्लटचं काय करायचं? ठेवावा का? कधीतरी येऊ इकडे. नातेवाईक आहेत इथे.’’

‘‘नाना फ्लॅट ठेवून काय करायचंय? त्याची उत्सवारच होणार. प्रमिला मावशी, सरोज आत्या, दादासाहेब आहेतच…त्यांच्याकडे राहता येईल.’’ अचलाचा युक्तिवाद.

नानानानींना युक्तिवाद रूचला नाही. परंतु मुलाच्या कलानेच घ्यायचं म्हटल्यावर त्यांनी आपल्या विचारांना कलाटणी दिली.

‘‘नाना, फ्लॅट काढायचा असेल, तर आमच्या दादासाहेबांना विचारूया का? त्यांचा वन बी एच के कमी पडतोय.’’ अनिताचा प्रस्ताव.

‘‘जरूर जरूर. चांगला प्रस्ताव आहे हा. मी करेन फोन त्यांना.’’ नाना आनंदाने मनाले.

‘‘पण त्यांना परवडलं पाहिजे ना? दादासाहेब एकटे मिळवते. चार तोंड खाणारी, मुलांची शिक्षणं.’’ अक्याने मत मांडलं.

‘‘अचला, आम्ही आहोत ना! होईल काहीतरी व्यवस्था. पैशांची काळजी तुम्ही अजिबात करू नका.’’ अनिताचे समर्थन.

नानानानींनी कायमचे अमेरिकेला जायचे व फ्लॅट दादासाहेबांना सुपूर्द करायचा यावर शिक्कामोर्तब झाले. अनिताने आपल्या नवऱ्याशी व दादासाहेबांशी विचार विनिमय करून पैशांची व्यवस्था केली. नानानानींची मानसिक अवस्था काहीशी अस्थिर होती.

‘‘अनि बेटा, जाऊ या आपण. पण घाई नको करू. तुझी रजा किती दिवस आहे?’’

‘‘तसे एक महिन्यांपर्यंत आपण राहू शकतो. हो ना अच्चू?’’

‘‘माझं प्रमोशन ड्यू आहे. पण बघते काय जमतं ते.’’

‘‘इकडचे सर्व व्यवहार हाताळले पाहिजेत. बँका, पॉलिसीज, म्युचुअल फंड, शेअर्स, आमची पेंशन, सगळं व्हायला वेळ लागलेच,’’ नानांनी आपली अडचण बोलून दाखवली. ‘‘शिवाय दागिने आहेत लॉकरमध्ये. काही तर सासूबाईंच्या वेळचे आहेत. काय करायचे त्याचं अचला?’’ नानींचा प्रश्न.

‘‘ते दागिने तिकडे कुठे घालणार तुम्ही? अनिताकडे द्या.’’ नानांची सूचना.

‘‘तसं कशाला नानी? आपण ते दागिने घरी आणू. अनिताला हवे ते घेऊ दे. उरलेले आपण ठेवू. घालू या ना तिकडे महाराष्ट्र मंडळात समारंभाना जाताना किंवा पार्ट्यांना जाताना.’’ अचलाचा प्रस्ताव.

‘‘बरोबर घेणार म्हणजे कस्टमचा लोच्या.’’ अनिरूद्धची शंका.

‘‘अनि, मी असं छान पॅकिंग करतो ना, की काही प्रॉब्लमच येणार नाही.’’ नानांची ग्वाही.

‘‘चला. बेत तर अगदी उत्तम ठरला. मंडळी इस खुशी मे गोडाचा शिरा हो जाए. नो सॅकरीन.’’ नाना खुशीत म्हणाले.

‘‘वाटत बघत असतात खवय्येगिरीची,’’ नानींचा शेरा.

‘‘असू देत हो नानी. मी करते. अनितासुद्धा येणार आहे ना?’’

‘‘व्वा व्वा. ‘सोने पे सुहागा…’ चवीचं खाणार त्याला अचला देणार. ’’

खेळीमेळीच्या वातावरणात जाण्याची तयारी सुरू झाली. एका महिन्यांनंतरची तिकिटे काढली. दादासाहेबांशी फ्लॅटचा व्यवहार पूर्ण झाला.

‘‘आपण दादासाहेबांना फ्लॅट घरातल्या सामानासकट देऊ या.’’ नानींनी विचारलं.

‘‘हो. द्यावाच लागणार. त्या लहानशा घरातलं फर्निचर इथे चांगलं दिसणार आहे का? शिवाय खर्चसुद्धा परवडला पाहिजे ना?’’

‘‘तसं नाही अचला. आपण तरी या फर्निचरचं काय करणार आहोत?’’ नानींनी समजावलं.

नाना आर्थिक व्यवहार स्थिरस्थावर करण्याच्या मोहीमेवर रूजू झाले. द्विधा मनस्थितीत सर्व सोपस्कार केले जात होते. दागिने नानींच्या स्वाधिन केले.  ‘‘अचला, अनिता कोणी काय दागिने घ्यायचे ते ठरवा.’’ नानींनी विचारलं.

‘‘अनिता, तुला काय हवं ते ठेव. काही घाई नाहीए. तुझ्या दोन्ही सुनांची तरतूद करून ठेव.’’ अचला बोलली.

‘‘मला खास आवड नाहीए दागिन्यांची. आजीच्या हातचे आहेत ना, घेईन काही नग. अचला, आता तुम्हीसुद्धा तयारी करा. लहान बाळाचा आवाज ऐकायला कान आतूर झालेत.’’

‘‘तसं नाही गं अनिता. आता आम्हा दोघांचं प्रमोशन अपेक्षित आहे. नविन पोझिशेनवर सेटल होऊ दे ना!’’ अचलाने बाजू स्पष्ट करत म्हटलं.

‘आता तुला काळजी नको. नानानानी आहेत बेबी सिटिंगसाठी.’’ अनितानं म्हणणं पुढे रेटलं.

‘‘हो गं अचले. नाहीतरी दिवसभर आम्ही काय करणार? खरंच तुम्ही कराच विचार. मी बोलते अनिरूद्धशी.’’ नानींनी अनिताची री पुढे ओढली.

पॅकिंगसाठीचे दागिने नानांच्या स्वाधिन केले गेले.

‘‘नाना, तिकिटं पंधरा दिवसांनी हातात येतील. तुमची आणि नानीची औषधं आणायची असतील ना!’’

‘‘तरी बरं तब्येतीच्या फारशा तक्रारी नाही म्हणून. कृष्णा मेडिकलवाला सहा महिन्यांची औषधं पॅक करून पाठवणार आहे.’’

‘‘अनि, तुझ्या घरात देव्हारा, देव वगैरे आहेत का?’’

‘‘देव्हारा आहे. त्यात देवाच्या मूर्ती आहेत. आता दोनाची भर पडणार.’’

‘‘अगंबाई, कोणत्या मूर्ती घेतल्यास? दाखव तरी.’’

‘‘तुम्ही दोघं आमचे देवच आहात.’’

‘‘इतर मुलं म्हाताऱ्यांना टाळायला बघतात. आमचा मुलगा कवटाळतोय.’’

‘‘मंडळी, आमचे संस्कार तगडे आहेत.’’ असं बोलताना नानांच्या चेहऱ्यावर समाधान ओसंडून वाहत होते.

जाण्याच्या तयारीबरोबर निरोप समारंभसुद्धा संपन्न होत होते. नानींचे महिला मंडळ, भिशी, नानांचा पेन्शनर कट्टा, हास्य क्लब सर्वांनी मोठ्या उत्साहात निरोप समारंभ साजरे केले. पेन्शनर कट्टयाचा समारंभ हॉल घेऊन दणक्यात साजरा झाला. कुटुंबातील सर्व सदस्यांना भेटवस्तू दिल्या. नाना-नानींना प्रशंसापूर्वक भाषणे व कवितांचा नजराणाच पेश केला गेला. मन आनंदाने व पोट सुग्रास जेवणाने तृप्त झाले होते. परंतु दुधात मिठाचा खडा पडावा असे काहीसे झाले. दुसऱ्यादिवशी सकाळी.

‘‘आज हास्यक्लबला गेला नाहीत. दमणूक झाली काय. पण कार्यक्रम मात्र छान झालाय. तुम्हाला सोन्याची अंगठी आणि मला पैठणी दिली. आज सकाळी चहा घ्यायला बाहेर नाही आलात. मी एकटीच बोलतेय. काय झालंय तुम्हाला? एकटेच बसून राहायलात. बरं वाटत नाहीए का? सगळं सोडून जाणं अवघड वाटतंय का?’’

‘‘बंद करा तुमची चर्पट पंजरी. जरा शांत बसू दे मला,’’ नानांनी चढ्या आवाजात फर्मावलं. त्याचवेळी अनिरूद्ध आत आला.

‘‘नाना, काय झालं? बरं वाटत नाही का?’’ त्याने पाठीवर ठेवलेला हात नानांनी झटकून टाकला. नानी व अनिरूद्धा बुचकळ्यात पडले.

‘‘तुम्ही बाहेर जा बघू. मी येतो जरा वेळाने नाश्त्याला.’’

थोड्यावेळाने ते नाश्त्यासाठी येऊन बसले.

‘‘नाना, आज गरमागरम डोसे आणि चटणी आहे.’’ अचला बोलली.

‘‘हां, ठीक आहे,’’ एक डोसा खाऊन ते उठले. नानींना चिंता वाटली.

‘‘असं काय? आज एकच डोसा?’’

‘‘पोट भरलंय. मित्राला भेटायला जातोय. जेवायला येईन.’’

विचारमग्न अवस्थेत ते बाहेर पडले. ते परत येईपर्यंत नानी चिंतातुरच होत्या. सर्वांची जेवणं यंत्रवतच झाली.

‘‘अनिरूद्धा. तिकिटं मिळाली का?’’

‘‘उद्या किंवा परवा देतो म्हणाला.’’

‘‘तुम्हा दोघांचीच आण.’’

‘‘म्हणजे तुम्ही दोघं…’’

‘‘येणार नाही.’’

दोनशेचाळीस व्होल्टचा धक्का लागल्यासारखे नानी, अनिरूद्ध, अचला थरथरले.

‘‘अजूनपर्यंत कोणताही निर्णय माझ्या सल्ल्याशिवाय घेतला नाही. आता इतका महत्त्वाचा निर्णय…’’

‘‘घ्यावा लागला. आताच कारण विचारू नका. अनिरूद्धला जाऊ दे. मग सांगेन स्वत:हून सगळं.’’

ते दोघं जाण्याची नानी वाटच पाहत होत्या.

‘‘सांगा आता. तुमच्या या विक्षिप्त निर्णयाचं कारण. ये ग बबडे.’’

‘‘ऐका. पेन्शनर कट्ट्याच्या निरोप संमारंभाचं जेवण खूपच जड झालं होतं. मन आणि पोट दोन्ही तृप्त होती. त्यामुळे लगेच झोप लागली. परंतु काही वेळातच  पोटात अस्वस्थ वाटायला लागलं. तुमची ब्रम्हानंदी टाळी लागली होती. चूर्ण     शोधायला गेलो. कपाट अनिच्या खोलीच्या बाहेरच आहे. त्यामुळे संभाषण स्पष्ट ऐकू येत होतं.’’

‘‘अनि, नानानानी आपल्या घराच्या प्रेमातच पडलेत.’’

‘‘बरं झालं. म्हणजे सगळी कामं ते खुशी खुशी करतील.’’

‘‘गार्डनिंग करणाऱ्या रॉबर्टला आणि कुक मेरीला काढून टाकू या.’’

‘‘हो. आता बचत करायलाच पाहिजे. नवीन धंद्याला भांडवल हवं ना!’’

‘‘शिवाय दोघांचा खर्च वाढणार.’’

‘‘तसं त्यांचं सेव्हिंग आहे. फ्लॅटचे पैसेही आहेत.’’

‘‘दादासाहेबांच्या पैशांबाबत मी जरा साशंकच होते.’’

‘‘दोघांचं पेन्शन इकडेच बँकेत जमा होणार. तो सर्व पैसा तिकडे ट्रान्सफर करण्याची तजविज केली पाहिजे.’’

‘‘तो तुझ्याच नावावर ठेव. धंद्याबाबत काही बोलला नाहीयेस ना?’’

‘‘छे ग. उगाच मध्येच खोडा घालणार. सगळं होऊ दे व्यवस्थित. मग पाहू. दागिन्यांचं काय झालं?’’

‘‘काय होणार? अनिताने तीन-चार बारीक नग घेतले. उरलेले दागिने नाना पॅक करून देणारेत.’’

‘‘गुड. म्हणजे धंद्यासाठी लोन काढावं लागणार नाही. भारतवारी लई भारी. चला. झोपू या. खूप उशीर झालाय.’’

नानींच्या डोळ्यांना अश्रूची धार लागली.

‘‘मंडळी, केवढ्या मोठ्या संकटातून वाचलो, आनंद माना.’’

‘‘आपल्याच लेकराने केलेली मानहानी. मनाला लागणार नाही का?’’

‘‘त्या हानीपासून वाचल्याचा मला आनंद आहे.’’

‘‘पण आता आपण राहायचं कुठे? हा फ्लॅट तर दादासाहेबांना…’’

‘‘दिला. पण आपण त्यांचा घेतला.’’

‘‘अगंबाई, हा व्यवहार इतक्या पटकन् एकट्यानेच केलात?’’

‘‘एकट्यानेच नाही काही. माझा मित्र होता ना बरोबर.’’

‘‘हा कोणता मित्र?’’

‘‘तुमची बबडी. सौ. अनिता देशपांडे.’’

‘‘ही कार्टी नेहमीच तुम्हाला धार्जिणी असते. म्हणजे त्या दिवशी सकाळी मित्राला भेटायला गेला होतात तो…’’

‘‘हाच मित्र.’’ नानी दिलखुलास हसल्या.

‘‘बबडे, हसली गं हसली नानी.’’

‘‘पण फसले ना!’’

‘‘फसलीस कुठे?’’

‘‘माझे दागिने गेले ना अमेरिकेला.’’

‘‘कोणी सांगितलं? कपाट उघडून बघ. समोरच आहे डबा इन टॅक्ट.’’

‘‘त्यादिवशी माझ्यासमोरच पॅक केलेला डबा अचलाला दिला.’’

‘‘करेक्ट. पॅक केलेला डबा दिला. पण त्यात प्लॉस्टिकचे तुकडे आवाज       करत होते. ती आयडियासुद्धा या कार्टीचीच बरं का!’’

‘‘चांगले छुपे रूस्तम निघालांत दोघे?’’

‘‘या आनंदा प्रित्यर्थ मी माझा मुक्काम एका आठवड्याने वाढवणार आहे आणि आता लगेच जाऊन समोरच्या रूस्तमजीकडून तुम्हा दोघांच्या आवडीचं बटरस्कॉच आईस्क्रिम आणणार आहे.’’

हास्यकल्लोळात अनिताने दोघांना मिठीत घेतले.