* शैलेंद्र सिंह
मुलांच्या विकासात खेळणी महत्त्वाची भूमिका बजावतात, फक्त योग्य वयातच मुलांना योग्य खेळणी देणे गरजेचे आहे. खेळणी अशी असावीत की, त्यांच्यासोबत खेळताना मुलं पूर्णपणे खेळात मग्न होतील आणि खेळता खेळता त्यांचा व्यक्तिमत्व विकासही शिकतील.
रिमोट आणि बॅटरीसह खेळण्यांऐवजी, ती खेळणी शिकण्यास मदत करतात ज्यांच्यासोबत मुले स्वत: खेळतात. अशी अनेक खेळणी आहेत जी स्वस्त असूनही मुलांसाठी खूप उपयक्त आहेत. खेळण्यांच्या किंमतीला पालकांनी स्टेटस सिम्बॉल बनवू नये. ती मुलांसाठी किती उपयुक्त आहेत आणि मुलांना किती आवडतात, हे पाहावे.
जेव्हा आपण मुलांना समजण्याचा प्रयत्न करतो तेव्हा त्यांचे न बोललेले शब्द आणि मनही समजून घेण्याचा प्रयत्न करतो. आपला प्रयत्न कसेबसे त्यांच्या जगात पोहोचण्याचा असतो. ते जग जिथे त्यांना माचिसची पेटी विमानासारखी दिसते, जिथे अनेक मोठी स्वप्ने छोटया छोटया खेळण्यांनी सजलेली असतात आणि मूलं तासनतास स्वत:शीच बोलत असतात. कधी वाहनांच्या चाकांनी तर कधी माचिसच्या काठीने राजवाडा बांधतात. खेळणी तुटल्यावर तासनतास अश्रू ढाळणे किंवा नवीन खेळणी मिळाल्यावर खजिना सापडल्यासारखा आनंद व्यक्त करणे, असे ते निरागस जग असते.
भविष्यातील विकासाचा पाया
खेळण्यांच्या आठवणीशिवाय बालपण काय आहे? पण तुम्हाला माहीत आहे का, की खेळण्यांसोबत खेळणे हे केवळ एक मनोरंजन नसून तो उज्ज्वल भविष्याच्या विकासाचा पाया असतो. क्रीडाविषयक खेळण्यांमधून आपण आत्म-जागरूकता, इतरांशी आत्म-संबंध, आत्म-विकास आणि स्वत:ची अभिव्यक्ती अशा अनेक गोष्टी शिकतो, जे परिपूर्ण व्यक्तिमत्त्व विकासासाठी खूप महत्वाचे आहे.
बाल, किशोर आणि पालक हाताळणी तज्ज्ञ मानसशास्त्रज्ञ डॉ. सोनल गुप्ता सांगतात की, अनेकदा मुले खेळण्यांद्वारे अशा गोष्टी सांगू शकतात, ज्या ते त्यांच्या पालकांना सांगू शकत नाहीत. त्यामुळे पालकांनी आपल्या मुलांसोबत खेळण्यात थोडा वेळ घालवणे आणि त्यांच्या जगाचा एक भाग बनणे महत्त्वाचे आहे. या प्रक्रियेतून मानसशास्त्रज्ञ ‘प्ले थेरपी’द्वारे मुलांच्या जगात प्रवेश करतात आणि त्यांच्या अनेक समस्या सोडवण्याचा प्रयत्न करतात.
