* गरिमा पंकज
विभक्त कुटुंबे आणि नोकरी करणाऱ्या पालकांच्या वाढत्या प्रवृत्तीमुळे मुलांचे बालपण सीमाभिंतीत कैद झाले आहे. ते उद्याने किंवा मोकळ्या जागेत खेळण्याऐवजी व्हिडिओ गेम खेळतात. त्याचे मित्र आमच्या वयाची मुलं नसून टीव्ही, कॉम्प्युटर, मोबाईल. याचा मुलांच्या वागणुकीवर आणि मानसिकतेवर मोठा परिणाम होतो. त्यांना ना सामाजिकतेच्या युक्त्या शिकता येतात किंवा त्यांचे व्यक्तिमत्व सामान्यपणे विकसित होत नाही.
योग्य भावनिक विकासासाठी सामाजिक कौशल्ये का महत्त्वाची आहेत डॉ. संदीप गोविल, मानसशास्त्रज्ञ, सरोज सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल म्हणतात, “माणूस हा सामाजिक प्राणी आहे. तो समाजापासून वेगळा राहू शकत नाही. यशस्वी आणि उत्तम जीवनासाठी, मुलांना इतर लोकांशी जुळवून घेण्यास त्रास होऊ नये हे आवश्यक आहे. जी मुले सामाजिक कौशल्ये विकसित करत नाहीत त्यांना मोठे झाल्यावर निरोगी नातेसंबंध निर्माण करण्यात अडचणी येतात. सामाजिक कौशल्ये मुलांमध्ये भागीदारीची भावना विकसित करतात आणि ऑटिझम रोखतात. त्यामुळे त्यांच्या मनातील एकटेपणाची भावना कमी होते.
आक्रमक वर्तनाला आळा घालण्यासाठी डॉ. संदीप गोविल म्हणतात, “आक्रमक वर्तन ही एक समस्या आहे जी मुलांमध्ये खूप सामान्य होत चालली आहे. कौटुंबिक ताणतणाव, टीव्ही किंवा इंटरनेटवर हिंसक कार्यक्रम पाहणे, अभ्यासात चांगली कामगिरी करण्याचा दबाव किंवा आक्रमक वागणूक कुटुंबापासून दूर वसतिगृहात राहणाऱ्या मुलांमध्ये जास्त दिसून येते. अशी मुले सर्वांपासून दूर राहतात. इतर मुलांना दुखापत झाली की ते ओरडू लागतात. शिवीगाळ करत मारामारीवर उतरतात. कधी कधी खूप राग आला तर ते हिंसक होतात.
मुलांना एका दिवसात सामाजिकतेचा धडा शिकवता येत नाही. यासाठी लहानपणापासूनच त्यांच्या संगोपनाकडे लक्ष देणे आवश्यक आहे.
- मूल लहान असताना
न्यूक्लियर फॅमिलीमध्ये राहणारी 5 वर्षापर्यंतची मुले सहसा त्यांच्या आई-वडिलांना किंवा आजी-आजोबांना चिकटून असतात. या वयापासून त्यांना चिकटून राहण्याऐवजी सामाजिक कार्य करण्यास शिकवले पाहिजे.
- तुमच्या मुलांशी बोला :
डॉ. रुबी आहुजा, मानसशास्त्रज्ञ, पारस ब्लिस हॉस्पिटल म्हणतात, “तुमचे मूल अगदी लहान असल्यापासून त्याला त्याच्या नावाने संबोधा, त्याच्याशी बोलत राहा. त्याच्या सभोवतालच्या प्रत्येक गोष्टीबद्दल त्याला सांगत रहा. जर तो खेळण्याशी खेळत असेल तर त्या खेळण्याचं नाव विचारा. खेळण्याला कोणता रंग आहे, त्यात गुणवत्ता काय आहे अशा गोष्टी विचारत राहा. नवीन पद्धतीने खेळायला शिका. यामुळे मुलाला एकांतात खेळण्याच्या सवयीतून बाहेर पडता येईल.” मुलाची ओळख मित्रांशी, शेजाऱ्यांशी करून द्या: दर रविवारी नवीन नातेवाईक किंवा शेजारी भेटण्याचा प्रयत्न करा. पार्टी वगैरेमध्ये अनेक नवीन लोकांना एकत्र बघून लहान मूल घाबरून जाते. पण जेव्हा तुम्ही तुमची खास माणसं आणि त्यांच्या मुलांशी वेळोवेळी त्याची ओळख करून देत राहाल, तेव्हा ते मूल जसजसं मोठं होईल तसतसं ते या नात्यांमध्ये अधिकाधिक जगायला शिकेल.
