* डॉ. के. के. पांडे
श्वास घेण्यास त्रास होत असल्याच्या तक्रारी दररोज ऐकायला मिळतात. लग्न किंवा कोणत्याही छोट्या कार्यक्रमात काकू, काका, काकू किंवा इतर कोणत्याही ओळखीच्या व्यक्तीला श्वासोच्छवासाची तक्रार ऐकायला मिळते.
श्वासोच्छवासाची खरी कारणे काय आहेत याचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का?
श्वास लागणे
श्वासोच्छवासाचे मुख्य कारण म्हणजे शरीराला योग्य ऑक्सिजन मिळत नाही, ज्यामुळे फुफ्फुसांवर अनावश्यक दबाव पडतो. अशा परिस्थितीत ऑक्सिजन मिळवण्यासाठी फुफ्फुस श्वसनाचा वेग वाढवतात, ज्याला आपण सोप्या भाषेत धाप लागणे म्हणतो. श्वासोच्छवासाच्या त्रासाची वेळीच काळजी घेतली नाही तर त्याचे परिणाम घातक ठरू शकतात.
श्वास लागणे टाळण्यासाठी दोन मार्ग आहेत. प्रथम, शरीराची ऑक्सिजनची मागणी पूर्ण करण्यासाठी बाहेरून अतिरिक्त ऑक्सिजन द्यावा, दुसरे म्हणजे, शरीराची ऑक्सिजनची मागणी कमी केली पाहिजे.
महत्वाचे कारण
विशेषतः आपल्या देशात दम लागण्याची दोन मुख्य कारणे आहेत. एक म्हणजे अति लठ्ठपणा आणि दुसरे म्हणजे शरीरात रक्ताची कमतरता म्हणजेच लाल पेशी. ऑक्सिजन एका ठिकाणाहून दुसऱ्या ठिकाणी नेणाऱ्या रक्तपेशींमध्ये हिमोग्लोबिनची कमतरता असल्यास ऑक्सिजनचा पुरवठा खंडित होतो.
आपल्या देशातील बहुतांश महिला कुपोषणाच्या बळी आहेत. मोठ्या संख्येने महिलांना गर्भाशयाच्या समस्या आणि संबंधित अनावश्यक आणि जास्त रक्तस्त्राव होतो. देशातील बहुसंख्य देशांमध्ये मुलांच्या जन्मादरम्यानचे अंतर खूपच कमी असणे हे देखील अशक्तपणा आणि श्वासोच्छवासाच्या तक्रारीचे प्रमुख कारण आहे. श्वास लागणे टाळण्यासाठी, कुपोषण दूर करणे आवश्यक आहे.
लठ्ठपणा एक शाप
आजकाल लोकांची आरामाची इच्छा वाढत आहे. नियमित मॉर्निंग वॉक आणि व्यायामाचा अभाव, अल्कोहोल आणि चरबीयुक्त पदार्थांचे अतिसेवन, या दोन गोष्टी शरीरातील लठ्ठपणा झपाट्याने वाढवत आहेत. बऱ्याचदा लठ्ठ लोक अशा तक्रारी करताना ऐकायला मिळतात की लहान पायऱ्या चढतानाही त्यांना दम लागतो. लठ्ठपणामुळे हृदयविकार होतोच असे नाही. कुपोषण वेळीच दूर केले आणि लठ्ठपणा आटोक्यात आणला तर श्वासोच्छवासाची समस्या दूर होऊ शकते.
फुफ्फुसाचा आजार, प्रमुख कारण
फुफ्फुसातील संसर्ग, जसे की न्यूमोनिया आणि टीबी, श्वासोच्छवासाचे सर्वात मोठे कारण आहे का? श्वसनमार्ग आणि त्याच्या शाखांमध्ये सूज येणे हे देखील याचे एक कारण आहे, ज्याला वैद्यकीय भाषेत अस्थमाटिक ब्रॉन्कायटिस म्हणतात. कधीकधी छातीत गळू किंवा ट्यूमरचा दाब वाऱ्याच्या नळीवर आल्यानेही श्वास घेण्यास त्रास होऊ शकतो. अनेकदा अपघातात छातीच्या दुखापतीवर योग्य उपचार न झाल्यास रक्त किंवा पू जमा होऊन फुफ्फुसांवर दबाव निर्माण होतो. त्यामुळे अनेकदा खोकल्याबरोबरच श्वासोच्छवासाचीही तक्रार असते.
