* प्रतिनिधी
जगातल्या सुमारे १३ टक्के महिलांना प्रसूतीनंतर मानसिक तणावाचा सामना करावा लागतो, ज्यामुळे त्या अस्वस्थ राहतात. प्रसूतीनंतर लगेच येणाऱ्या नैराश्याला पोस्टपार्टम डिप्रेशन म्हणतात. भारत आणि इतर विकसनशील देशांमध्ये ही संख्या २० टक्यांपर्यंत आहे. २०२० मध्ये सीडीसीने केलेल्या अभ्यासानुसार, हे उघड झाले आहे की, ८ पैकी १ महिला प्रसूतिपश्चात नैराश्याने ग्रस्त आहे. विशेषत: टियर २ आणि टियर ३ शहरांमध्ये प्रसूतिपश्चात नैराश्याची शक्यता जास्त असते.
या संदर्भात बंगळूरूमधील मणिपाल रुग्णालयाच्या सल्लागार, प्रसूती आणि स्त्रीरोगतज्ज्ञ डॉ. हेमनंदिनी जयरामन सांगतात की, जेव्हा महिलांना मानसिक समस्या येतात तेव्हा त्या आतून तुटतात, जे घरातील सदस्यांनाही समजत नाही, त्यामुळे त्यांना खूपच एकटेपणा जाणवतो.
पोस्टपार्टम म्हणजे प्रसूतीनंतरचा काळ अर्थात बाळाच्या जन्मानंतरचा काळ. प्रसूतीनंतर लगेचच महिलांमध्ये होणाऱ्या शारीरिक, मानसिक आणि वर्तणुकीतील बदलांना पोस्टपार्टम म्हणतात. पोस्टपार्टम अवस्थेपर्यंत पोहोचण्यापूर्वीचे तीन टप्पे असतात, जसे की इंट्रापार्टम म्हणजे प्रसूतीपूर्वीचा काळ आणि एट्रेपार्टम म्हणजे प्रसूतीदरम्यानचा काळ तर पोस्टपार्टम म्हणजे बाळाच्या जन्मानंतरचा काळ.
भलेही बाळंतपणानंतर अनोखा आनंद मिळत असला, तरी अनेक महिलांना प्रसूतीनंतरचा त्रास सहन करावा लागतो. प्रसूती सामान्य होते की, शस्त्रक्रियेद्वारे होते याच्याशी या समस्येचा काहीही संबंध नसतो. प्रसूतीदरम्यान शरीरातील सामाजिक, मानसिक आणि हार्मोनल बदलांमुळे महिलांमध्ये पोस्टपार्टम म्हणजे प्रसूतीनंतरच्या समस्या उद्भवतात.
नैराश्याचे कारण
पोस्टपार्टम नैराश्य आई आणि बाळ दोघांनाही येऊ शकते. पहिल्या प्रसूतीनंतर आईमध्ये अनेक संप्रेरक आणि शारीरिक बदल दिसून येतात, ज्याची लक्षणे वारंवार रडणे, जास्त झोपण्याची इच्छा, कमी खाण्याची इच्छा, बाळाशी नीट संबंध ठेवू न शकणे इत्यादी आहेत. या नैराश्यामुळे अनेकदा आई स्वत:चे तसेच बाळाचेही नुकसान करते.
प्रसूतीनंतर महिलांना अनेक समस्यांना सामोरे जावे लागते. यासाठी बाळासोबतच त्यांनी स्वत:चीही विशेष काळजी घेणे गरजेचे असते, कारण या काळात शरीर कमकुवत होण्यासोबतच अंगावर स्ट्रेच मार्क्स येणे, वाढत्या ताणामुळे पाठदुखी, सततची केस गळती, स्तनांच्या आकारात बदल अशा बदलांमधून आईला जावे लागते. यासोबतच ती नोकरदार असेल तर करिअर पुढे सुरू ठेवण्याची चिंताही तिला सतावत असते.
