* डॉ. सागरिका अग्रवाल, आयवीएफ, इंदिरा हॉस्पिटल, नवी दिल्ली
पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीज म्हणजेच पीआयडी हे गर्भाशय, फॅलोपियन ट्यूब आणि अंडाशयात होणारे इन्फेक्शन आहे. अनेकदा हे इन्फेक्शन पेल्विक पेरिटोनियमपर्यंतही पोहोचते. पीआयडीचा योग्य इलाज करणे जरुरी असते, कारण यामुळे महिलांमध्ये एक्टॉपिक प्रेग्नन्सी किंवा गर्भाशयाच्या बाहेर प्रेग्नन्सी अथवा पेल्विकमध्ये सतत दुखणे अशा तक्रारी असू शकतात.
साधारणत: हे बॅक्टेरियल इन्फेक्शन असते, ज्याची लक्षणे म्हणजे ओटीपोटात दुखणे, ताप, व्हजायनल डिस्चार्ज, अति रक्तस्त्राव, लैंगिक संबंध किंवा युरीनेशनच्या वेळेस दुखणे ही आहेत.
पीआयडीची प्राथमिक कारणे काय आहेत
जेव्हा बॅक्टेरिया योनीमार्ग किंवा गर्भाशयाच्या ग्रीव्हेद्वारा महिलांच्या प्रजनन अवयवांपर्यंत पोहोचतात, तेव्हा ते पेल्विक इन्फ्लेमेटरी डिसीजचे कारण असते. पीआयडी इन्फेक्शनसाठी अनेक प्रकारचे बॅक्टेरिया(जीवाणू) जबाबदार असतात. बहुतांशवेळा हे इन्फेक्शन यौन संबंधांच्या वेळेस निर्माण होणाऱ्या बॅक्टेरियल इन्फेक्शनमुळे होते. याची सुरुवात क्लॅमायडियाची आणि प्रमेह रूपात असते. एकाहून अधिक सेक्शुअल पार्टनर असल्यास पीआयडीचा धोका वाढतो. अनेकवेळा क्षयरोगही यास कारणीभूत ठरतो. २० ते ४० वर्षांच्या महिलांना हा आजार होण्याची सर्वाधिक शक्यता असते.
असा त्रास होतो
पीआयडीमुळे अनेकदा प्रजनन अवयव कायमस्वरूपी क्षतीग्रस्त होतात आणि फॅलोपियन ट्यूब्सना जखम होऊ शकतात. यामुळे अंडे गर्भाशयापर्यंत पोहचण्यात अडथळे येतात. अशा स्थितीत स्पर्म अंडयापर्यंत पोहोचू शकत नाही किंवा अंडे फर्टिलाइज होऊ शकत नाही, ज्यामुळे भ्रुणाचा विकास गर्भाशयाच्या बाहेरच होऊ लागतो. क्षतिग्रस्त असल्याने आणि पुन्हापुन्हा ही समस्या असल्यास इन्फर्टिलिटीचा धोका वाढतो आणि जेव्हा पीआयडीची समस्या टीबीमुळे उद्भवते, तेव्हा रुग्णाला एन्डोमेट्रिअल ट्यूबरक्लॉसिस असण्याची शक्यता असते.
निदान आणि उपचार
पीआयडीला थांबवणे शक्य आहे. पीआयडीची भलेही कमी लक्षणे आढळून येत असली आणि याचे निदान करण्यासाठी कोणत्याही प्रकारची तपासणी अस्तित्वात नाही. रुग्णाकडे विचारपूस करून आणि लक्षणांच्या आधारे डॉक्टर याचे निदान करतात. डॉक्टरांना हे माहीत करून घेण्याची आवश्यकता निर्माण होऊ शकते की कोणत्या प्रकारच्या बॅक्टेरियामुळे पीआयडीची समस्या निर्माण झाली आहे. यासाठी क्लॅमायडियाची तपासणी केली जाते. फॅलोपियन ट्यूबमध्येच इन्फेक्शन समजण्यासाठी अल्ट्रासाउंड करता येते. पीआयडीचा इलाज अँटिबायोटिक्सद्वारे केला जातो. रुग्णाने औषधाचा कोर्स पूर्ण करणे जरुरी असते.
पीआयडी नंतर प्रेग्नन्सी
ज्या महिलांमध्ये पीआयडी नंतर प्रजनन अवयव क्षतिग्रस्त झाले आहेत, त्यांनी फर्टिलिटी विशेषज्ञाचा सल्ला घेणे आवश्यक असते, जेणेकरून आरोग्यदायी गर्भावस्था प्राप्त होईल. पेल्विक इन्फेक्शनमुळे गर्भाशयाच्या बाहेर प्रेग्नन्सी होण्याचा धोका ६ ते ७ पटीने वाढतो. हा धोका दूर करण्याकरता आणि फॅलोपियन ट्यूब्समध्ये समस्या असताना आयवीएफ थेरपी घेण्याचा सल्ला दिला जातो, कारण आयवीएफद्वारा ट्यूब्सना पूर्णपणे पार केले जाऊ शकते.
फॅलोपियन ट्यूब्समध्ये कुठल्याही प्रकारचा अवरोध असल्यास रिप्रॉडक्टिव्ह टेक्नोलॉजी ट्रीटमेंटचा सल्ला दिला जातो.
