- डॉ. शिखा शर्मा,

प्रिमस सुपर स्पेशालिटी हॉस्पिटल

प्रवासादरम्यान तब्येत बिघडण्याला टॅ्व्हल सिकनेसही म्हणतात. ही फारच अनियमित अवस्था असते, जी आपले पूर्णपणे खच्चीकरण करते. प्रवासात होणारा हा त्रास कोणालाही होऊ शकतो. त्यातही स्त्रिया आणि ३ ते १२ वर्षांच्या मुलांना हा त्रास जास्तच प्रभावित करतो.

टॅ्व्हल सिकनेस कानाच्या आतल्या भागाला अस्वस्थ करणारा प्रभाव असतो, जो वारंवार होणारी हालचाल जसं की समुद्राच्या लाटा, रिक्षाचा आवाज, विमान उडणं इत्यादीमुळे होते. तुमच्या नजरेला जे दिसते त्याचे तरंग कानांच्या आतल्या भागांपर्यंत जाणवतात, आणि मग ते मेंदूला संदेश पाठवतात आणि समस्या निर्माण करतात.

टॅ्व्हल सिकनेसची लक्षणं
मळमळणे, त्वचा पिवळी पडणे, घाम सुटणं, उलट्या येणं, चक्कर येणं, डोकेदुखी, थकवा जाणवणं इत्यादी.

टॅ्व्हल सिकनेसची कारणं

प्रवासादरम्यान होणाऱ्या या समस्येचं सर्वात मोठं कारण हे आहे की हे न्यूरोटॉक्सिनच्या विरूद्ध मानसिक सुरक्षेच्या रूपात उत्पन्न होतं. तुमच्या शरीराचा जो वेग असतो, तुमचा मेंदू त्याची ओळख संवेदनात्मक ग्रंथींच्या ३ वेगवेगळ्या भागांद्वारे कानांचे आंतरभाग, डोळे आणि शरीराच्या खोल पेशींद्वारे करतो. उदाहरणार्थ जर डोळे मेंदूला हे सांगतात की व्यक्ती थांबलेला आहे याउलट वॅस्टिबुलर फ्रेमवर्कमध्ये डोक्याच्या हालचालींची माहिती होते तेव्हा ते मेंदूला संदेश देऊन भुरळ देतात आणि प्रवासादरम्यान उद्भवणाऱ्या समस्येची जाणीव करून देत. कानाच्या आतील भागांद्वारे अशा हालचालींची अनुभूती न झाल्यास प्रवासादरम्यान होणारा त्रास होत नाही आणि यावरूनच कळतं की प्रवासात होणारा त्रास वाढण्यासाठी कानाचे अंतर्गत भाग प्रमुख भूमिका साकारतात.

नेत्रहीन लोकांमध्येही प्रवासादरम्यान होणारा त्रास आढळण्याचं कारण हे समजलं जाऊ शकतं की दृश्य इनपुट यामध्ये कमी भूमिका निभावतात. मूव्हमेंट सिकनेस शक्यतो गंभीर प्रकारच्या डेव्हलपमेंटमुळे होते.

रिक्षा किंवा गाडीने प्रवास करतेवेळी त्रास होत असेल तर मागच्या सीटवर बसणं टाळा. मागे बसून पुस्तक वाचण्याऐवजी समोरच्या सीटवर बसल्याने तुम्हाला वेगाशी निगडित असलेले प्रश्न कमी त्रास देतात, जे तुम्हाला या समस्यांपासून दूर ठेवतात.
स्वत:ला अशा अवस्थेत ठेवा जिथे तुम्हाला कमीत कमी वेगाची जाणीव होईल, जसं की एखाद्या विमानात विंग्सच्यावर.
प्रवासादरम्यान कायम नैसर्गिक हवा घेण्याचा प्रयत्न करा. कारण तुम्हाला श्वास घेणं गरजेचं असतं आणि त्यामुळे तुम्हाला चांगलं वाटतं.
प्रवासादरम्यान कधीच आपले डोळे बंद करू नका, कारण यामुळे काही हालचालींची जाणीव जास्त होते आणि तुम्हाला टॅ्व्हल सिकनेस सुरू होतो. तुम्हाला जेव्हा कधी त्रास व्हायला सुरूवात होईल, तेव्हा बदलणाऱ्या गोष्टींवर आपली नजर टाकायला सुरूवात करा.
मोठ्या प्रवासात भरपूर खाऊ नका. समुद्री प्रवासापूर्वी हलकं जेवण जेवा आणि मोठ्या टॅ्रकवर कमी प्रमाणात थोड्या थोड्या अंतराने खात राहा.
समुद्री प्रवासादरम्यान डोकं आणि शरीराची हालचाल कमी करा. तुम्ही आराम करू शकता किंवा कंबर टेकू शकता. एखादी उशी मानेखाली घेऊन आपलं डोकं तुम्ही स्थिर ठेवू शकता.
औषधं कानाच्या आतल्या भागांच्या मज्जातंतुंना आणि मळमळणे यासारख्या मेंदूच्या प्रतिक्रियेला शांत करतात. औषधं तेव्हा जास्त प्रभावी ठरतात, जेव्हा ती त्रास होण्याची जाणीव होण्यापूर्वीच घेतली जातात.
या समस्येपासून बचावासाठी खिडकीच्या बाहेर पाहात राहा किंवा ताजी हवा येण्यासाठी खिडकी खोला.
डुलकी घेतल्याने सायकोडेनिक प्रभावानेदेखील आराम मिळतो.
टॅ्व्हल सिकनेसपासून बचाव करण्याची एक सोपी पद्धत काही तरी चघळत राहणंदेखील आहे. प्रवासादरम्यान चुइंगम चावत राहिल्यानेदेखील आराम पडतो.
काही लोकांना मनगटावरील असे बॅण्ड घातल्यानेदेखील आराम पडतो, जे नीडल पॉइंट थेरेपी (पी६०)वर दाब टाकतात.
आलं टॅ्व्हल सिकनेस दूर करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावतं. दीर्घ काळापासून मळमळण्यावर उपचार म्हणून आल्याचा वापर केला जात आहे.