* बृहस्पती कुमार पांडे
अनेकदा आपल्या कुटुंबाच्या गरजा पूर्ण करण्यासाठी आपल्याला अधिक पैशांची गरज भासते, ज्यासाठी आपल्याकडे एकतर चांगली नोकरी किंवा चांगला व्यवसाय असावा. या दोन गोष्टी आपल्याजवळ नसतील तर आपल्या शरीराला जेवढ्या वेदना होतात त्यापेक्षा जास्त वेदना देऊन काम करावे लागते. जे खाजगी किंवा कमी पगाराच्या नोकऱ्यांमध्ये किंवा मजूर म्हणून काम करतात त्यांच्यामध्ये या परिस्थिती अधिक प्रचलित आहेत. अशा परिस्थितीत काही वेळा या लोकांना इच्छा नसतानाही ओव्हरटाईम म्हणजेच निर्धारित मर्यादेपेक्षा जास्त काम करावे लागते. अशा परिस्थितीत योग्य विश्रांती आणि खाण्याच्या सवयींची काळजी न घेतल्यास ते आरोग्यासाठी हानिकारक ठरू शकते.
संजय एका प्लॅस्टिकच्या कारखान्यात पाच हजार रुपये पगारावर काम करत होता. हा पगार त्यांच्या सहा जणांच्या कुटुंबासाठी अपुरा होता. संजय रोज सकाळी ८ ते सायंकाळी ५ या वेळेत कारखान्यात काम करायचा, मात्र पगार कमी असल्याने तो ओव्हरटाईमही करू लागला. ओव्हरटाईममुळे तो संध्याकाळी 5 ऐवजी रात्री 10 वाजता कारखाना सोडू शकला. यामुळे त्यांना अतिरिक्त उत्पन्न मिळू लागले, ज्यामुळे त्यांच्या कुटुंबाचा खर्च सहज भागवता आला. मात्र ओव्हरटाईममुळे त्यांच्या खाण्याच्या सवयी अकाली बनल्या आणि सकस आहार न मिळाल्याने त्यांच्या शरीराला पोषण मिळत नव्हते. ओव्हरटाईम काम केल्यामुळे त्याला पुरेशी झोप लागत नव्हती, त्यामुळे त्याला अनेकदा थकवा जाणवत होता.
एके दिवशी जास्त कामामुळे आणि पुरेशी झोप न मिळाल्याने संजयला मशीनवर काम करताना झोप लागली, त्यामुळे त्याच्या दोन्ही हातांची बोटे मशीनमध्ये अडकली आणि त्याला दोन्ही हातांची बोटे गमवावी लागली.
बँकेत काम करणाऱ्या सुरेशचीही तीच अवस्था आहे. बँकेचे खाते काढण्यासाठी बँकेचे काम संपल्यानंतरही ते अनेकदा रात्री उशिरापर्यंत काम करत असतात. काही दिवसांपासून ते कामाच्या ताणामुळे अस्वस्थ वाटू लागले होते. एके दिवशी बँकेतून सुटी घेऊन सुरेशने आपली समस्या डॉक्टरांना सांगितली आणि आवश्यक तपासण्या केल्यानंतर डॉक्टरांनी त्याला उच्च रक्तदाबाचा त्रास असल्याचे सांगितले. याचे कारण कामाचा अतिरेक असल्याचे सांगण्यात आले. डॉक्टरांनी सुरेशला आपल्या मनावर ऑफिसच्या कामाचे ओझे होऊ देऊ नये आणि काही दिवस सुट्टी घेऊन चांगल्या ठिकाणी जाण्याचा सल्ला दिला, जेणेकरून त्याचा उच्च रक्तदाब बऱ्याच अंशी आटोक्यात येईल. डॉक्टरांनीही त्यांना कामाचा बोजा ठराविक कालावधीसाठीच शरीरावर टाकण्याचा सल्ला दिला.
