* डॉ. संजय सचदेवा
शरीराच्या सर्व भागांच्या विकासाप्रमाणेच, मुलाची ऐकण्याची क्षमता असणे खूप महत्वाचे आहे. बहिरेपणा हे लहान मुलामध्ये लपलेले अपंगत्व आहे. मूल जन्मल्यापासून एक किंवा दोन वर्षांचे होईपर्यंत झपाट्याने वाढते. या संवेदनशील टप्प्यात, पालकांनी आपल्या मुलाच्या वाढीचे आणि विकासाचे मूल्यांकन करणे आवश्यक आहे. जर मुलाची वाढ आणि विकासामध्ये होणारा विलंब वेळेत ओळखला गेला आणि योग्य उपाययोजना केल्या गेल्या, तर या प्रक्रियेच्या सुरुवातीपासूनच मुलांना सकारात्मक परिणाम मिळू लागतात.
बाल मानसशास्त्रानुसार, मुलाच्या वाढ आणि विकासाशी संबंधित 4 टप्पे आहेत ज्या अंतर्गत पालक त्यांच्या मुलाच्या बालपणीच्या विकासाच्या या मैलाच्या दगडावर लक्ष ठेवू शकतात. हे टप्पे म्हणजे ग्रॉस मोटर, फाइन मोटर, सोशल कम्युनिकेशन आणि भाषा आणि ऐकण्याची कौशल्ये. येथे आपण प्रत्येक टप्प्यावर चर्चा करत आहोत. पहिला टप्पा म्हणजे ग्रॉस मोटर. यामध्ये, 4 महिन्यांनंतर मूल त्याच्या डोक्यावर नियंत्रण ठेवू लागते. 8 ते 10 महिन्यांत तो आधाराशिवाय बसायला शिकतो. 12 महिन्यांपासून समर्थनाशिवाय उभे राहण्यास सुरवात होते. या व्यतिरिक्त, मूल 15 महिन्यांपासून पायऱ्या चढू लागते.
2 वर्षात हात आणि गुडघ्यांवर पायऱ्या चढून वर येण्याचा प्रयत्न करतो आणि 3 वर्षांनी दोन्ही पायांनी पायऱ्या चढू लागतो. फाइन मोटरच्या अवस्थेत, 4 महिन्यांनंतर, मूल त्याच्या दोन्ही हातांनी एखादी वस्तू धरण्यास सुरुवात करते, जसे की- अनेकदा मुले त्यांच्या हातांनी दुधाची बाटली धरण्याचा प्रयत्न करतात. 12 महिन्यांत, मूल प्रौढांप्रमाणे पेन किंवा पेन्सिल धरण्यास शिकते. त्याच वेळी, 18 महिन्यांपर्यंत, तो पेन्सिल किंवा क्रेयॉनने काहीतरी लिहू लागतो आणि पालकांच्या मार्गदर्शनानुसार, तो 4 ब्लॉक्स किंवा क्यूब्सपासून टॉवर बनवण्यासारखे मजेदार क्रियाकलाप करतो. जन्म ते 3 महिन्यांचा टप्पा.
* मोठ्या आवाजावर प्रतिक्रिया देणे.
* परिचित आवाज ऐकून शांत होतो.
* हसताना वेगवेगळे आवाज काढणे. 3 ते 6 महिन्यांचा टप्पा.
* कोणाचा तरी आवाज ऐकून इकडे तिकडे डोळे व डोके वळवणे.
