विष प्राषी- (भाग- 1)

दिर्घ कथा * राकेश भ्रमर

एखाद्याला विसरायला दहा वर्षांचा काळ तसा कमी नसतो. पण आठवणीत  कडवटपणाचं विष भिनलेलं असेल तर मात्र विसरणं तेवढंसं सोपं नसतं. गेली दहा वर्षं डॉ. आशीष हे विष पित होता. आता कुठं तोंडाचा कटवटपणा जरा कमी झाला होता, तेवढ्यात विषाचं प्रमाण दुप्पट झालं.

दुपारी दीडचा सुमार. यावेळी डॉक्टर क्लिनीक बंद करतात. पण अजून एक पेशंट उरला होता. त्यांनी त्या पेशंटला आत पाठवायला सांगितलं अन् शेजारच्या स्टुलावरचा पेपर बघायला सुरूवात केली.

 

vish prasshi marathi story

पेशंट दार उघडून आत आल्यावरही त्यांची नजर पेपरवरच होती. त्यांनी एका हातानं पेशंटला बसायची खूण केली अन् पेपर बाजूला करून पेशंटकडे बघितलं अन् ते एकदम दचकले.

डोळ्यापुढे काजवे चमकल्याचा भास झाला. चेतना लुप्त झाल्यासारखी वाटली. चेहऱ्यावर प्रचंड आश्चर्य…ते पापणी न हलवता समोर बसलेल्या स्त्रीकडे बघत होते. मग भानावर येत त्यांनी म्हटलं, ‘‘तू…? म्हणजे तुम्ही?’’

स्थिर आवाजात ती म्हणाली, ‘‘होय, मीच.’’ तेवढं बोलून ती गप्प बसली अन् टक लावून डॉक्टरांकडे बघत राहिली. दोघंही एकमेकांकडे बघत होती. डॉक्टर आशीषला पुढे काय बोलावं ते सुचेना.

थोडा वेळ असाच गेल्यावर डॉक्टरांनी आपल्या डोक्यातील निरर्थक विचार परतवून लावत स्वत:ला संयत केलं अन् मग व्यावसायिक डॉक्टरप्रमाणे प्रश्न केला, ‘‘बोला, काय त्रास होतोय तुम्हाला?’’

आशीषच्या या प्रश्नावर ती स्त्री जरा बावरली. किंचित कापऱ्या आवाजात म्हणाली, ‘‘मला काही आजार नाहीए, मी फक्त तुम्हाला भेटायला आले आहे. एरवी तुमची भेट होणं शक्य नव्हतं. म्हणून पेशंट होऊन आले. माझं काही म्हणणं आहे, ते ऐकून घेण्यासाठी थोडा वेळ काढला का?’’ तिच्या स्वरात याचना होती.

डॉक्टर अत्यंत सज्जन व सहृदयी होते. क्वचित कधी चिडले असतील. चुकीच्या गोष्टींचा संताप आला तरी ते तो राग दाखवत नसत. टोकाच्या प्रतिक्रिया कधी देत नसतं. आजही त्या स्त्रीला बघून ते अस्वस्थ झाले. जुन्या आठवणी, कडू जहर विषासारख्या त्रास देऊ लागल्या. पण त्या स्त्रीचा त्यांना राग आला नाही. खरं तर याच स्त्रीनं दहा वर्षांपूर्वी त्यांचं आयुष्य विषाक्त करून सोडलं होतं. अजूनही ते विष ते घोट घोट पचवताहेत.

पण आज अवचित ती स्वत:हून त्यांच्यासमोर येऊन बसली होती. तिच्या येण्याचा उद्देश काय? का आली आहे ती इथं? कारण आता तिचा त्यांचा काहीही संबंध नाहीए…एकदा वाटलं सरळ नकार द्यावा, पण विचार केला, बोलल्याखेरीज तिच्या येण्याचा उद्देश तरी कसा समजणार?

स्वत:वर ताबा ठेवत ते म्हणाले, ‘‘ही वेळ माझी घरी जाण्याची असते. तुम्ही सायंकाळी येऊ शकाल?’’

अत्यंत उत्साहानं तिनं विचारलं, ‘‘किती वाजता?’’

‘‘मी सायंकाळी इथंच असेन, सातच्या सुमाराला या.’’

‘‘ठीक आहे,’’ प्रथमच त्या स्त्रीच्या चेहऱ्यावर थोडं हसू उमटलं.

‘‘बराय, मी येते सायंकाळी.’’ म्हणत ती उठून उभी राहिली.

ती गेल्यावर डॉक्टर पुन्हा आठवणींच्या दाट जंगलात हरवले. आपल्याला घरी जायचंय, हेसुद्धा ते विसरले. त्यांच्या अटेंडंटनं सुचवलं, तेव्हा त्यांच्या लक्षात आलं.

घरी बायको वाट बघत होती. ‘‘आज उशीर झाला?’’ तिनं विचारलं.

‘‘आमच्या धंद्यात असं होतं. अचानक कुणी पेशंट येऊन धडकतो, अटेंड करावाच लागतो.’’ त्यांनी बोलता बोलता हात धुतले अन् ते जेवायला बसले.

बायकोसमोर ते अगदी नेहमीसारखेच नॉर्मल वागत होते. पण मन थाऱ्यावर नव्हतं. शांत तळ्यात कुणी उगीचच दगड फेकून तरंग उठवावेत तसं झालं होतं. पण हा काही बारकासा दगड नव्हता तर अख्खा डोंगर कुणी पाण्यात ढकलून दिला होता.

‘‘आज जरा दमलोय थोडा आराम करतोय. डिस्टर्ब करू नको,’’ असं सांगून ते खोलीत गेले.

बायकोनं संशयानं त्यांच्याकडे बघितलं, ‘‘डोकं दुखतंय का? बाम चोळून देऊ?’’

‘‘नाही…तसं काहीच नाहीए. पण दमलोय.’’ एवढं सांगून ते अंथरूणावर आडवे झाले.

बायकोला थोडं नवल वाटलं. असं डॉक्टर सहसा वागत नाहीत. पण तिला बरीच कामं होती. फारसा विचार न करता ती आपल्या कामांना लागली. मुलगा शाळेतून यायचा होता. कामाची बाई आता येणार. मुलाचं खाणंपिणं आटोपून आधी त्यांचा होमवर्क करून घ्यायचा, मग त्याला ग्राउंडवर पाठवायचं. सायंकाळचा डॉक्टरांचा चहा, खाणं. मग ते क्लीनिकला गेले की तिला थोडा वेळ आराम करायला मिळायचा.

बेडवर पडून डोळे मिटून घेतले होते तरी डॉक्टर जागेच होते. झोप येणार नव्हती. मेंदूत खूप खळबळ सुरू होती. मनांत आठवणींचं वादळ घोंघावत होतं. उगीचच ते कूस पालटत होते. असंबद्ध आठवणी हळूहळू नीट वळणावर आल्या…खरं तर डॉक्टरांना त्या आठवणी अजिबात नको होत्या. पण ते माणसाच्या हातात नसतं.

विद्यार्थी दशेत असल्यापासूनच आशीष हुषार आणि थोडा गंभीर स्वभावाचा होता. हुषारीच्या बळावरच त्याला कुठंही डोनेशन द्यावं लागलं नाही. मेडिकल कॉलेजला अॅडमिशन झालं. एमबीबीएसनंतर एमडीही झाल्यावर एका प्रायव्हेट हॉस्पिटलमध्ये नोकरी लागली. पण तिथं त्याचा जीव रमत नव्हता. त्याला सरकारी हॉस्पिटलमध्ये नोकरी हवी होती. त्यासाठी तो प्रयत्न करत होता.

एव्हानां लग्नासाठी स्थळं सांगून येऊ लागली होती. वडील सरकारी नोकरीत होते. आईदेखील नोकरी करत होती. छोटंसं कुटुंब होतं. आईवडिलांनी त्याला कशी मुलगी हवीय हे विचारून घेतलं. त्याच्या स्वभावाला साजेशीच मुलगी ते बघत होते.

गंभीर अन् अभ्यासू वृत्तीचा असला तरी आशीष खडूस आणि माणूसघाणा नव्हता. तारूण्यातलं प्रेम आणि रोमांस त्याच्या आयुष्यातही डोकावून गेलंच. प्रेमाचं सप्तरंगी इंद्रधनुष्य त्याच्या आयुष्यात उगवलं. अनेक तरूणी त्याच्याकडे आकर्षिंत व्हायच्या तर त्यालाही अनेकजणी आवडायच्या, पण खूप खोलवर प्रेम रूजलं नाही. भेटल्या तशा मुली दुरावल्याही…

प्रेमाचा मुसळधार पाऊस नव्हता, पण रिमझिम होती. मनानं तो त्यात भिजत होता. पण वाटेवरच्या वळणावर एकेक जण गळायला लागली. एक खरं की आशीषची कुणाबद्दल तक्रार नव्हती. कुणाची आशीषबद्दल तक्रार नव्हती. आयुष्यात खूप खुसपटं न काढणाऱ्यांचंच भलं होतं. आशीष त्यामुळे सुखी होतं.

आशीषची ‘बायको कशी असावी’ याबद्दल काहीही अट नव्हती. त्यानं सगळंच त्याच्या आईवडिलांवर सोपवलेलं होतं. जी मुलगी ते निवडतील तिच्याबरोबर तो आपलं सर्व आयुष्य काढणार होता. त्याला काही डॉक्टर मुलीही सांगून येत होत्या. पण आई व बाबा जी मुलगी बघून पसंत करतील, असं म्हणून त्यानं डॉक्टर मुली नाकारल्या होत्या. महानगरातली मुलगी बघावी की साध्या शहरातील यावरही आईबाबांची चर्चा झाली.

शेवटी एक मुलगी सर्वांनाच पसंत पडली. ती एमबीए झाली होती. एका मोठ्या कंपनीत एचआर डिर्पाटमेंटमध्ये सीनियर मॅनेजर म्हणून काम करत होती.

एकमेकांना पाहणं, पसंत करणं वगैरे औपचारिक गोष्टी आटोपल्यावर नंदिता व आशीषचं लग्न झालं. लग्नानंतर काही दिवसांतच आशीषला जाणवलं की नंदिताच्या प्रेमात नव्या नवरीची ओढ नाहीए. वैवाहिक आयुष्याबद्दल कुठलाही उत्साह नाहीए. रात्रीदेखील अंथरूणात तिच्याकडून कुठलाच प्रतिसाद नसतो. ती अगदी थंड असते.

आशीष डॉक्टर असल्यामुळे मानवी शरीराची त्याला पूर्ण ओळख होती. आधुनिक जीवनात मुली किती स्वतंत्र अन् स्वच्छंद असतात हे ही तो जाणून होता. कदाचित नवेपणामुळे ती बुजत असेल, हळूहळू मोकळी होईल, जसजशी ओळख वाढेल तसतसं प्रेम वाढेल असा विचार करून आशीष फार बोलला नाही.

पण तो काही मानसशास्त्रज्ञ नव्हता. नंदिताच्या मनांत नेमकं काय आहे, ती उदास अन् अबोल का असते. कुठल्याच बाबतीत ती उत्साह का दाखवंत नाही, घरकामातही तिला गती नव्हती, मुळात आवडच नव्हती, असं का त्याला कळत नव्हतं.

घरात ती दोघंच होती. कामाला एक बाई होती. घरातली बहुतेक सगळी कामं तिच करायची. तिची नोकरी व आशीषचं क्लीनिक यानंतर दोघांकडेही एकमेकांसाठी पुरेसा वेळ असे. पण नंदिता कधी आशीषशी बोलण्याचाही प्रयत्न करत नव्हती.

ऑफिसातून आली की ती इतकी थकलेली असायची की सरळ अंथरूणातच शिरायची. कोमेजलेला चेहरा, थकलेला देह, जणू हजारो किलोमीटर अंतर पायी तुडवून आली आहे. रात्री तिच्याशी प्रणय करताना तर आशीषला वाटायचं आपण एखाद्या प्रेताशी संभोग करतो आहोत.

डॉक्टर आशीषला एवढं लक्षात आलं होतं की नंदिता कुमारी नाही. तिच्या शरीरानं यापूर्वीही देहसुख भोगलेलं आहे. लग्नापूर्वी ती कुणाशी तरी बांधील होती. पण लग्नानंतरही ती त्याच कुणाशी बांधील आहे. आशीष तिचा नवरा असला तरी तिचं मन, तिचं शरीर आणखी कुणाचं तरी आहे. दिवसा ती त्या व्यक्तीबरोबर असते अन् स्वत:च्या हक्काच्या घरी पतल्यावरही ती इथली नसतेच.

काही दिवसातच ही बाब आशीषच्या लक्षात आली. पण ती त्याच्यापासून दूर का असते, उदास का असते. नवीन लग्न झाल्यावर इतक्या चांगल्या पतीबरोबर ती प्रेमानं का नांदू शकत नाही, हे त्याला कळत नव्हतं. आशीष व नंदिनी नवरा बायको होती. तिला जर हे संबंध आवडत नव्हते तर तिनं लग्नाला होकार का दिला. सरळ नकार देऊन मोकळी का झाली नाही? घरच्यांच्या दबावामुळे तिला हे लग्न करावं लागलंय का? दुसऱ्या कुणाशी तरी शरीरानं, मनानं गुंतलेली असल्यावर त्याच्याशीच लग्न करायचं होतं…तो माणूस आधीच विवाहित होता का? तसं असेल तर ती आजही त्याच्याशी संबंध ठेवून का आहे? स्वत:चं लग्न झाल्यावर तर ती त्याच्याशी संबंध तोडू शकते ना? स्वत:चा संसार चांगला करावा ना?

आशीषला ठाऊक होतं. नंदिता स्वत:हून काहीच सांगणार नाही. पुढाकार त्यालाच घ्यायला हवा. उगीच उशीर करण्यात अर्थ नाहीए. जी आग दुसऱ्या कुणी लावली आहे, त्या आगीत आपण का व्यर्थ होरपळायचं?

एका सायंकाळी अगदी शांत आणि गंभीर आवाजात त्यानं म्हटलं, ‘‘नंदिता, तुझ्या भूतकाळाबद्दल मी तुला काही विचारणार नाही, आत्ताबद्दलही काही बोलणार नाही, पण तुला एवढंच सांगतो की ज्या आगीत तू होरपळते आहेस, त्यात मला होरपळायला लावू नकोस. माझा काय अपराध आहे? माझा अपराध इतकाच की तुझ्याशी लग्न केलंय. पण तेवढ्यासाठी मी ही काळ्यापाण्याची शिक्षा भोगू शकत नाही. तुझी काय इच्छा आहे, ते एकदा मला अगदी स्पष्ट सांगून टाक.’’

नंदिता भकास चेहऱ्यानं त्याच्याकडे बघत होती. ती काही विचार करत होती. क्षणभर तिचे डोळे ओलावल्याचा भास झाला…मग वाटलं आता ही रडायला सुरूवात करेल. तिनं मान खाली घातली अन् ती कापऱ्या आवाजात बोलू लागली, ‘‘मला माहीत होतं, एक दिवस हे होणार आहे. मला खरं तर तुमचं आयुष्य असं नासवायचं नव्हतं. पण समाज आणि कुटुंबाची काही बंधनं, आपल्याला हवं ते, हवं तसं करू देत नाहीत. घरच्यांशी इच्छा अन् त्यांचा दबाव इतका असतो की आपल्याला झुकावंच लागतं. त्यामुळे मी असं आयुष्य जगतेय, जे माझं नाही, घरच्यांचं किंवा माझ्या कुटुंबाचंही नाही अन् समाजाचं तर नाहीच नाही.’’

‘‘तुझी कोणती असहायता किंवा नाईलाज आहे ते मला ठाऊक नाही पण तू सांगितलंस तर आपण त्यावर काही उपाय शोधू शकू.’’

‘‘नाही, माझ्या समस्येवर काही तोडगाच नाहीए. कृपा करून तुम्ही गैरसमज करून घेऊ नका. मी जाणूनबूजुन तुमची उपेक्षा करते असं समजू नका. खरं तर माझ्या मनात असलेल्या अपराधाच्या जाणीवेमुळे मी इतकी अपसेट असते की तुमच्याशी मोकळेपणानं वागू शकत नाही. माझ्या अपराधामुळे मला नीट वागताच येत नाही. आतल्या आत मी जळतेय…कुढतेय.’’

‘‘तुझ्या हातून काही अपराध घडला असेल तर तू त्याचं प्रायश्चित घेऊ शकतेस.’’

‘‘तेच तर अवघड आहे, माझा अपराध माझा पिच्छा सोडत नाहीए.’’

आशीषला काहीच कळलं नाही. त्यानं नंदिताकडे अशा नजरेनं बघितलं की तिला काही सांगायचं असेल तर तिनं सांगावं.

नंदिता म्हणाली, ‘‘तुमच्यापासून काही लपवण्याचं कारणच नाहीए. मी तुम्हाला सांगते, कदाचित त्यामुळे माझ्या मनातली अपराधाची भावना थोडी कमी होईल. मला कळतंय की मी जी चूक करतेय, त्याला क्षमा नाही…मी प्रयत्न करूनही त्यापासून स्वत:ची सुटका करून घेऊ शकत नाही..तो ही माझा पिच्छा सोडत नाहीए.’’

‘‘तर मग तू माझा पिच्छा सोड. मी तुला मुक्त करतो. तू त्याच्याशी लग्न कर.’’

हे ऐकून नंदिता अवाक् झाली. ती थरथर कापू लागली. तिच्या डोळ्यात भीती दाटून आली. ती एकदम किंचाळली, ‘‘नाही, तो माझ्याबरोबर लग्न करू शकत नाही…त्याचं लग्नं झालेलं आहे.’’ आशीषला वाटलं आपल्या डोक्याच्या चिंध्या होताहेत. नंदिता हा कोणता खेळ खेळतेय. एकीकडे तिला स्वत:च्या नवऱ्याशी चांगले संबंध ठेवता येत नाहीएत अन् ज्याच्याशी तिचं लग्न झालेलं नाही, होऊ शकत नाही तो तिचं सर्वस्व आहे.

त्याच्याबरोबरचे अनैतिक संबंध ती तोडू शकत नाही. तो हलकट नंदिताच्या शरीराशी, तिच्या आयुष्याशी खेळतोय. स्वत:च्या सार्वजनिक छबीसाठी तो माणूस आपलं कुटुंब, पत्नी, मुलंबाळं सोडू शकत नाही, पण त्याच्यासाठी नंदिता आपलं वैवाहिक आयुष्य उद्ध्वस्त करायला निघाली आहे. या पोरीला विवेक नाही. ती भावनाविवश होतेय, मोहात गुरफटतेय, पुन्हापुन्हा चुका करतेय अन् नेमकी कोणती वाट निवडावी, ज्यामुळे आपलं आयुष्य सुखी होईल हे तिला कळत नाहीए.

डॉक्टर आशीषला कळेना की तिला नेमकं काय हवंय? त्याच्या मनात बरेच प्रश्न होते, पण तो काहीच बोलला नाही.

नंदिताच सांगू लागली, ‘‘तो माझं पहिलं प्रेम होता. मी भाबडी, हळवी होते, तो लबाड, चतुर होता. त्यानं माझ्या भावनांना हात घातला. मी बहकले. सरळ देह त्याच्या स्वाधीन केला. नंतर समजलं तो विवाहित आहे, तरीही मी त्याला आयुष्यातून हाकलून लावला नाही. मी त्याच्याशी संबंध तोडू शकत नाही, त्याला बघितलं की मी वेडी होते. माझं भान हरपतं, काहीतरी विचित्र आकर्षण आहे त्याच्यात. त्याचं बोलणं मला गुंगवून ठेवतं. मी ओढली जाते त्याच्याकडे.

‘‘लग्नानंतर मी खूप प्रयत्न केले, त्याला भेटायचं नाही असं ठरवलं, त्याच्या समोर जायचंच नाही असं ठरवलं पण जेव्हा तो माझ्यासमोर नसतो, तेव्हा मी त्याचाच विचार करत असते. त्याला भेटण्यासाठी तळमळत असते. त्याच्याशिवाय कुणाचा विचार मी करूनच शकत नाही…तुमचासुद्धा नाही.

‘‘माझं शरीर मी तुम्हाला देते तेव्हाही माझं मन त्याच्याजवळ असतं. मला कळतंय, मी तुमच्याशी एकनिष्ठ नाही. मी तुमचा विश्वासघात करतेय. वैवाहिक जीवनात प्रामाणिकपणे समर्पण करण्याऐवजी मी तुम्हाला त्रास देते आहे…पण माझा माझ्यावर ताबा नाही. मी एक दुबळी स्त्री आहे. हाच माझा गुन्हा आहे.’’

‘‘कुणीही पुरूष किंवा स्त्री दुर्बळ नसते. आपण केवळ भावना आणि प्रेमाचं कारण पुढे करतो. जगात आपण इतक्या गोष्टी सोडून देत असतो. नातलग, आईबाप, कितीतरी आवडत्या गोष्टी आपण सोडतो, तर मग एखादी वाईट गोष्ट आपण का त्यागू शकत नाही? कदाचित वाईट गोष्टींचं आकर्षण जास्त असतं म्हणून. तुझ्या बाबतीत नेमकं काय घडतंय मला ठाऊक नाही…पण…एकदा लग्न झाल्यावर तू त्याच्यापासून दूर राहण्याचा प्रयत्न का केला नाहीस?’’

‘‘केला, खूप केला. पण मन त्याच्याकडेच ओढ घेतं. तो माझ्या ऑफिसातही नाहीए. दुसरीकडे काम करतो. तो मला फोनही करत नाही, पण मग मी बेचैन होते. स्वत:च त्याला फोन करून बोलावून घेते. मी काय करू?’’

आशीषकडे तिच्या प्रश्नाचं उत्तर नव्हतं. पण त्याच्या लक्षात आलं नंदिता दृढ निश्चयी किंवा दृढ चरित्र्याची मुलगी नाहीए. ती भावुक आहे. अपरिपक्व आहे. तिचा विवेक कमी पडतो. ती परिस्थितीला शरण जाते. चांगलं वाईट कळलं तरी वाईटाला सोडायची तिची तयारी नाहीए…त्यातच तिला सुख वाटतंय, आनंद मिळतोय…भले ही तो आनंद निर्मल नाही, अनैतिक पद्धतीनं मिळवलेला आहे.

– क्रमश :

अंतरीचे दीप

* आशा लागू

‘‘अगं रागिणी, २ वाजलेत. घरी जायचं नाहीए का? ५ वाजता परत स्पेशल ड्युटीसाठीही यायचं आहे,’’ सहकारी नेहाच्या आवाजाने रागिणीची तंद्री भंगली. दिवाळीत स्पेशल ड्युटी लावल्याची ऑफिस ऑर्डर हातात घेऊन रागिणी गेल्या दिवाळीच्या काळरात्रीच्या काळोखात भटकत होती. जी तिच्या मनातील काळोखाला अजून काळाकुट्ट करत होती. द्वेषाची एक काळी सावली तिच्यात पसरली होती. त्यामुळे पाहता-पाहता सणाचा सगळा आनंद, सर्व उत्साह लोप पावला. रागिणी निराश मनाने नेहासोबत चेंबरच्या बाहेर निघाली.

असं नव्हतं की तिला प्रकाशाचा त्रास होत होता. एक काळ होता, जेव्हा तिलाही दिव्यांचा सण खूप आवडत होता. घरात सर्वात लहान आणि लाडकी असलेली रागिणी नवरात्र सुरू झाल्यानंतर आईसोबत दिवाळीच्या तयारीलाही लागत असे. संपूर्ण घराची साफसफाई करणे, जुने भंगार, वर्षभर न वापरलेले सामान, छोटे झालेले कपडे आणि रद्दी इ. बाजूला काढणे व त्यानंतर घराच्या सजावटीसाठी नवीन सामान खरेदी करणे तिचा आवडता छंद होता. या सर्व कामात तुळशीबाई व पूजाही तिला मदत करत असत आणि सर्व काम हसत-खेळत पूर्ण होत असे.

दिवाळीच्या सफाई अभियानात अनेकदा स्टोरमधून जुनी खेळणी आणि कपडे निघत असत. ते रागिणी व पूजा घालून पाहत असत आणि आईला दाखवत. कधी तुटलेल्या खेळण्यांनी खेळून जुने दिवस पुन्हा जगत असत…आई कधी चिडत असे, कधी हसत असे. एकूणच हसत-खेळत दिवाळीच्या स्वागताची तयारी केली जात असे.

‘‘पूजा त्यांची घरातील नोकराणी तुळशीबाईंची एकुलती एक मुलगी होती आणि दोघी मायलेकी छतावर बनलेल्या छोट्याशा खोलीत राहत होत्या. पूजाच्या वडिलांचा मृत्यू विषारी दारू प्यायल्याने झाला होता. पतिच्या मृत्यूनंतर तरुण विधवा तुळशीबाईंवर त्यांच्या झोपडपट्टीतील प्रत्येक पुरुष वाईट नजर ठेवू लागला, तेव्हा तिने रागिणीची आई शीलाकडे त्यांच्या घरी राहण्याची परवानगी मागितली. शीलाला तशीही एका फुल टाईम मोलकरणीची गरज होती. तिने आनंदाने होकार दिला. तेव्हापासून या संपूर्ण दुनियेत रागिणीचे कुटुंबच त्यांचे कुटुंब झाले. पूजा रागिणीपेक्षा जवळपास १० वर्षांनी लहान होती. सुंदर, गुटगुटीत पूजा तिला एखाद्या बाहुलीप्रमाणे भासत असे आणि ती तिला बाहुलीप्रमाणेच नटवत असे, केस विंचरत असे आणि तिच्यासोबत खेळत असे.

काळानुसार दोन्ही मुली मोठ्या होत होत्या. रागिणीने इलेक्ट्रिकल इंजीनियरिंगमध्ये बीटेकची डिग्री घेतली आणि स्पर्धा परीक्षा पास होऊन वीज विभागाच्या राजकीय सेवेत आली. रागिणीला पहिली पोस्टिंग जैसलमेरजवळील एक छोटेसे खेडेगाव फलौदीमध्ये मिळाली. रागिणीचे आई-बाबा तिला आपलं शहर जोधपूरपासून दूर एकटीला पाठविण्यास कचरत होते. तेव्हा तुळशीबाईंनी तिची समस्या हे सांगत सोडवली, ‘‘ताई लहान तोंडी मोठा घास घेत एक सांगू? तुम्ही पूजाला रागिणी बेबीसोबत पाठवा. ती तिचं छोटं-मोठं काम करेल. दोघींचं मनही रमेल आणि तुम्हाला काळजी राहणार नाही.’’

अर्थात, असा विचार शीलाच्या मनातही आला होता, पण ती असा विचार करून गप्प राहिली की परक्या मुलीच्या शंभर जबाबदाऱ्या असतात. उद्या काही कमी-जास्त झालं तर तुळशीला काय उत्तर देणार?

आणि मग रागिणी जेव्हा आपलं संपूर्ण कुटुंब म्हणजेच आईबाबा, तुळशीबाई आणि पूजासोबत नोकरी जॉईन करायला आली, तेव्हा सर्वांना पाहून तिच्या अधिकाऱ्यांनी त्यांचं हसून स्वागत केलं. ४ दिवस रेस्ट हाउसमध्ये थांबून स्टाफच्या मदतीने ऑफिसच्या जवळच २ खोल्यांचा एक छोटासा फ्लॅट भाड्याने घेऊन रागिणी व पूजाला तिथे शिफ्ट करण्यात आले. आता आईबाबा रागिणीबाबत पूर्णपणे चिंतामुक्त झाले होते.

रागिणीचा फिल्डचा जॉब होता. नेहमीच तिला साइट्सवर दूरदूरवर जावे लागत असे. काही वेळा परतायला रात्रही होत असे. परंतु तिचे अधिकारी व स्टाफ सर्वांचा स्वभाव चांगला होता. त्यामुळे तिला काहीही अडचण येत असे. घरी येताच पूजा गरमागरम जेवण बनवून तिची वाट पाहत बसलेली दिसे. दोघीही सोबत जेवत. रागिणी दिवसभराच्या गोष्टी पूजाला सांगत असे. तिला दिवसभर भेटणाऱ्या वेगवेगळ्या लोकांबाबत सांगत असे आणि दोघीही खूप हसत असत. एकूणच सर्व ठीक चालले होते.

४ महिन्यांनंतर रागिणीचा खास सण दिवाळी आला. ती सणाला आपल्या घरी जाऊ शकत नव्हती. ज्याप्रकारे पोलिसांची होळीला आणि पोस्टमनची रक्षाबंधनाला स्पेशल ड्युटी लागते, तशाप्रकारे वीज विभागाच्या इंजीनियर्सची दिवाळीला स्पेशल ड्युटी लावली जाते. जेणेकरून विजेची व्यवस्था नीट राहावी आणि लोकांना कोणत्याही अडचणीशिवाय सण साजरा करता यावा.

रागिणीची धनत्रयोदशीपासून दिवाळीपर्यंत ३ दिवस संध्याकाळी ५ ते रात्री १२ वाजेपर्यंत स्पेशल ड्युटी लावण्यात आली. पहिल्या २ दिवसांची ड्युटी आरामात पार पडली. रागिणीची खरी परीक्षा आज म्हणजे दिवाळीच्या मुख्य सणाच्या दिवशी होती. ती निश्चित वेळी आपल्या सबस्टेशनवर पोहोचली. संध्याकाळी जवळपास ७ वाजता फीडर्सवर विजेचा लोड वाढू लागला. ८ वाजेपर्यंत लोड स्थिरावला आणि या दरम्यान कोणत्याही प्रकारची काही ट्रिपिंगही आली नाही. म्हणजे सर्वकाही सामान्य होते.

‘आता लोड वाढणार नाही. मला एरियाचा एक राउंड मारला पाहिजे,’ असा विचार करत रागिणी गाडी घेऊन राउंडला निघाली. आपल्या गल्लीजवळून जाताना अचानक पूजाची आठवण झाली, तर विचार केला की, ‘आलेच आहे, तर घरात दीवाबत्ती करून जाते. नाहीतर पूजा रात्री १२ वाजेपर्यंत काळोखात बसून राहील.’

तिला पाहताच पूजा खूश झाली. पहिल्यांदा दोघींनी घरात दिवे लावले आणि थोडेसे खाऊन रागिणी पुन्हा आपल्या ड्युटीवर निघाली.

आता बस अशा प्रकारचंच शेड्यूल बनलेलं होतं. दर दिवाळीला रागिणी ५ वाजता ड्युटीवर जात असे आणि ८ वाजता पुन्हा ड्युटीवर जात असे. मग दिवाळीच्या दुसऱ्या दिवशी आठवड्याभराची सुट्टी घेऊन दोघी बहिणी आईवडिलांजवळ जोधपूरला सण साजरा करण्यासाठी आणि थकवा उतरावायला जात असत.

गेल्या ३ वर्षांमध्ये रागिणी आणि पूजाच्या जीवनात खूप काही बदललं होतं. २ वर्षांपूर्वी अचानक तुळशीबाईंचा हार्टअटॅकने मृत्यू झाला होता. पूजा अनाथ झाली होती. रागिणीच्या आईवडिलांनी तिला विधीपूर्वक दत्तक घेऊन आपली मुलगी बनवलं. रागिणी तर कायमच तिच्यावर छोट्या बहिणीप्रमाणे प्रेम करत असे. आता या नात्यावर सामाजिक मोहोरही लागली होती.

वर्षभरापूर्वी रागिणीचं लग्न विवेकशी झालं. विवेकही तिच्याप्रमाणेच विद्युत विभागात अधिकारी होता. त्याची पोस्टिंग जैसलमेरमध्ये होती. लग्नानंतर त्यांची ही पहिली दिवाळी होती. पण नेहमीप्रमाणे दोघांचीही ड्युटी आपापल्या सबस्टेशन्सवर लागली होती. त्यामुळे दोघांनाही आपली पहिली दिवाळी सोबत साजरी न करण्याचं दु:ख होतं. दिवाळीच्या दुसऱ्या दिवशी रागिणी विवेककडे जैसलमेरला आणि पूजा आईबाबांकडे जोधपूरला निघून गेली. पहिल्यांदा दोन्ही बहिणी वेगवेगळ्या बसेसमधून प्रवास करत होत्या.

रागिणी आणि तिच्या घरच्यांना वाटत होते की विवेक आणि तिची बदली एकाच ठिकाणी व्हावी. म्हणजे ते रागिणीच्या काळजीतून मुक्त होऊन पूजाच्या लग्नाबाबत विचार करतील. दोन्ही कुटुंबांनी खूप प्रयत्न केला, अनेक नेत्यांची शिफारस दिली, सरकारी नियमांचा हवाला दिला आणि जवळपास वर्षभराच्या मेहनतीनंतर शेवटी रागिणीची बदली फलौदीमधून जैसलमेरमध्ये झाली. रागिणी खूप खूश होती. आता तिला विवेकचा विरह सहन करावा लागणार नव्हता. आता तिचं कुटुंब पूर्ण होऊ शकेल आणि पूजाचंही लग्न होईल. अनेक स्वप्न पाहू लागली होती रागिणी.

बदलीनंतर पूजाही रागिणीसोबत जैसलमेरला आली. इथे विवेकला मोठेसे क्वार्टर मिळाले होते. एक नोकरही मदतीसाठी होता. पण तो केवळ बाहेरचीच कामे पाहत असे. घरातील सर्व व्यवस्था पूजाच सांभाळत असे.

आता रागिणीही हाच प्रयत्न करत असे की तिला जास्त वेळ बाहेर राहावे लागू नये. तिला ऑफिसमधून लवकर घरी येऊन जास्तीत जास्त वेळ विवेकसोबत घालवायचा होता. नेहमीच दोघंही संध्याकाळी फिरायला जात असत आणि रात्री उशिरा घरी परतत असत, पण भले कितीही रात्र होऊ दे, रात्रीचं जेवण ते पूजाबरोबरच करत असत. सुट्टीच्या दिवशी रागिणी पूजालाही आपल्यासोबत घेऊन जात असे. कधी पटवोंची हवेली, कधी सोनार किल्ला, कधी गढीसर लेक आणि कधी समच्या धोरोंवर. तिघंही खूप मस्ती करत असत. पूजाही अधिकाराने विवेकला जीजू जीजू म्हणत मस्करी करत असे. संपूर्ण घर तिघांच्या हास्याने उत्साहित राहत असे.

पाहता-पाहता पुन्हा दिवाळी आली. यावेळी रागिणी पूर्ण उत्साहाने सण साजरा करणार होती. नेहमीप्रमाणे दोघींनी मिळून साफसफाई केली. अनेक प्रकारच्या नवीन सजावटी वस्तू खरेदी करून घर सजवलं. २ दिवस आधी दोघांनी मिळून अनेक प्रकारच्या मिठाया व खमंग पदार्थ बनवले. नवीन कपडे खरेदी करण्यात आले. संपूर्ण घरावर रंगीत विजेची तोरणे लावण्यात आली. घराच्या मुख्य प्रवेशद्वारावर यावेळी पूजाने सुंदरशी रांगोळीही काढली होती.

नेहमीप्रमाणे संध्याकाळी ५ वाजता रागिणी आपल्या ड्युटीवर निघून गेली आणि विवेक त्याच्या. धनत्रयोदशी आणि छोटी दिवाळी कोणत्याही अडथळ्याशिवाय पार पडली. आज दिवाळीचा मुख्य सण होता. रागिणीला विवेकला सरप्राइज द्यायचं होतं. ती जवळपास ८ वाजता ऑफिसमधून निघाली आणि सरळ मार्केटमध्ये गेली. ज्वेलरीच्या शोरूममधून विवेकसाठी सोन्याची चेन घेतली, जी तिने धनत्रयोदशीला बुक केली होती आणि घराच्या दिशेने गाडी वळवली.

घरी पोहोचण्यापूर्वीच का कुणास ठाऊक, काहीतरी अघटित घडणार असण्याची पाल तिच्या मनात चुकचुकू लागली. आज पूजाने घराबाहेर रिवाजाचा एकही दिवा लावलेला नव्हता. घराचा दरवाजाही आतून बंद होता. दिवाळीच्या दिवशी तर पूजा घराचा दरवाजा एक मिनिटासाठीही बंद करायला देत नसे. तिला काही झालं नाही ना… घाबरलेली रागिणी जोरजोरात दरवाजा ठोकू लागली. दरवाजा काही वेळात उघडला. तो उघडताच पूजाने रडत रागिणीला मिठी मारली.

पूजाचे अश्रू आणि विवेकने घाबरून आपली पँट घालून बाहेर निघून जाणं, तिथे घडलेली घटना सांगण्यास पुरेसे होते. रागिणी दगडासारखी स्तब्ध झाली. तिने लगेच पूजाचा हात पकडला आणि घरातून बाहेर पडली. संपूर्ण रात्र दोघींनी रडत-रडत विभागाच्या गेस्टहाउसमध्ये काढली आणि सकाळ होताच, दोघी जोधपूरला रवाना झाल्या.

मागोमाग विवेकही माफी मागायला आला होता. परंतु रागिणीला अशा व्यक्तिची साथ मुळीच स्वीकार नव्हती, ज्याने आपल्या बहिणीसारख्या मेव्हणीवर वाईट नजर ठेवली. आईबाबांनीही तिचं समर्थन केलं आणि दोघांचं नातं बहरण्यापूर्वी तुटलं.

आज तिला विशालची खूप आठवण येत होती, जो कॉलेजच्या काळात तिला खूप पसंत करत होता, तिच्याशी लग्न करायची इच्छा होती. धर्माच्या ठेकेदारांच्या मते तो खालच्या जातीचा होता. त्यामुळे आईबाबांसमोर त्याचा उल्लेख करण्याची रागिणीची हिंमत झाली नव्हती. हो, पूजाला जरूर सर्वकाही माहीत होतं. विवेकशी नातं जुळल्यानंतर रागिणीने आपल्या अव्यक्त प्रेमाला मनाच्या एका कोपऱ्यात दफन करून केवळ विवेकवरच लक्ष केंद्रित केलं होतं.

एकच विभाग आणि एकच शहर असल्यामुळे रागिणीचा विवेकशी सामना होणे साहजिकच होतं. तिने पुन्हा प्रयत्न करून आपली ट्रान्सफर फलौदीला करून घेतली. पूजाने सर्व चूक आपली असल्याचं म्हणत कधीही लग्न न करण्याचा व रागिणीसोबत राहण्याचा हट्ट पकडला. पण आपल्या बहिणीचं आयुष्य असं बर्बाद व्हावं, अशी रागिणीची मुळीच इच्छा नव्हती. काही दिवसांपूर्वीच एक चांगलासा मुलगा पाहून आईबाबांनी पूजाचं लग्न लावून दिलं.

या दिवाळीला रागिणी अगदी एकटी होती. शरीरानेही आणि मनानेही… आज दिवाळीचा मुख्य सण होता. ती निराश मनाने आपली ड्युटी करत होती. नेहमीप्रमाणे ती रात्री ८ वाजता एरियाच्या राउंडवर निघाली, तेव्हा आपसूकच गाडी घराच्या दिशेने वळली. हे काय? घराबाहेर दिवे कोणी लावले? घराचा दरवाजा उघडा होता. दरवाजात उभी रागिणी संभ्रमात पडली होती. इतक्यात, कोणीतरी मागे येऊन तिला आलिंगन दिलं, ‘‘दिवाळीच्या शुभेच्या ताई.’’

‘‘अगं पूजा, तू इथे? येण्याबाबत कळवायचं तरी होतंस. मी स्टेशनला गाडी पाठवली असती.’’

‘‘मग हा आनंद कुठे पाहायला मिळाला असता आम्हाला, जो तुझ्या चेहऱ्यावर दिसतोय, ताई,’’ पूजा तिचा चेहरा आपल्या हातात घेत म्हणाली. पूजाच्या पतिने वाकून रागिणीला नमस्कार केला.

‘‘आणि हो, आम्ही सर्वांनी ठरवलं आहे की यापुढे येणारी प्रत्येक दिवाळी आपण पूर्वीप्रमाणे एकत्र मिळून साजरी करू,’’ पूजा पुन्हा आपल्या बहिणीला बिलगली.

‘‘अरे बाबांनो, अजूनही खूप सारे लोक आलेत,’’ मागून आईबाबांचा आवाज आला, तेव्हा रागिणीने वळून पाहिलं. आईच्या मागे उभा असलेला विशाल मिश्कीलपणे हसत होता. आई रागिणीचा हात विशालच्या हातात देत म्हणाली, ‘‘पूजाने आम्हाला सर्वकाही सांगितलं आहे. तुम्हा दोघांना दिवाळीच्या खूप खूप शुभेच्छा.’’ हे ऐकताच रागिणीची नजर लाजेने झुकली.घराच्या छतावर, भिंतींवर झगमगणाऱ्या दिव्यांप्रमाणे रागिणीच्या मनातील आनंदही झगमगू लागला.

‘‘चला, चला, लवकर जेऊन घेऊ. मग आतषबाजी करू या. ताई, तुला ड्युटीवरही जायचं आहे ना,’’ पूजा म्हणाली, तर सर्व हसले. रागिणी आईच्या खांद्यावर डोकं     टेकून घरात गेली. सर्वात मागून चालणाऱ्या बाबांनी सर्वांची नजर चुकवून हळूच आपले अश्रू पुसले.

दीड दमडीची नोकरी

कथा * भावना गोरे

‘‘हॅलो,’’ फोनवर विद्याचा परिचित आवाज ऐकून स्नेहा खुशीत आली.

‘‘आणि काय विशेष? सगळं सरोगाद आहे ना?’’ वगैरे औपचारिक गप्पा झाल्यावर दोघीही आपापल्या नवऱ्याबद्दल बोलू लागल्या.

‘‘प्रखरला तर घराची, संसाराची काही काळजीच नाहीए. काल मी त्याला म्हटलं होतं, घरी जरा लवकर ये. चिंटूचे शाळेचे बूट अन् अजून थोडंफार सामान घ्यायचं आहे. पण तो इतका उशिरा आला की काय सांगू?’’ विद्या म्हणाली.

स्नेहानं म्हटलं, ‘‘रूपेश पण असंच करतो. अगं, शुक्रवारी नवा सिनेमा बघायचा प्लॅन होता आमचा. पण हा इतक्या उशिरा आला की आम्ही पोहोचेपर्यंत तिथं मध्यांतर व्हायला आलं होतं.’’

विद्या आणि स्नेहा दोघीही गृहिणी होत्या. दोघींचे नवरे एकाच कंपनीत काम करत होते. मुलंही साधारण एकाच वयाची होती. कंपनीच्या एका पार्टीत दोघी प्रथम भेटल्या. दोघींच्याही लक्षात आलं की त्यांचे स्वभाव, त्यांच्या समस्या साधारण सारख्याच आहेत. प्रथम त्या मुलं, त्यांचे अभ्यास, महागाई वगैरेवर बोलायच्या. नंतर मात्र नवऱ्याला सतत नावं ठेवणं हाच त्यांच्या गप्पांचा विषय झाला.

तेवढ्यात स्नेहाच्या घराची डोअरबेल वाजली. तिनं म्हटलं, ‘‘विद्या, बहुतेक मोलकरीण आलेली आहे. मी फोन ठेवते.’’ फोन ठेवून तिनं दार उघडलं अन् रखमा आत आली. आली तशी मुकाट्यानं भराभरा कामं आटोपू लागली.

‘‘काय झालंय गं रखमा? आज एवढी गप्प का? फार घाईत दिसतेस?’’ स्नेहानं विचारलं तशी ती रडू लागली.

‘‘काय झालं?’’ घाबरून काळजीनं स्नेहानं विचारलं.

‘‘काय सांगू बाई, माझा धनी एका शाळेच्या बसचा ड्रायव्हर म्हणून काम करतो. काल चुकून एका मुलाला शाळेतून घरी न्यायला विसरले तर शाळेनं त्याला ड्यूटीवरून काढून टाकलंय.’’ रखमानं रडत रडत सांगितलं.

‘‘हे तर वाईट झालं,’’ स्नेहानं सहानुभूती दाखवली.

रखमा काम आटोपून गेली अन् स्नेहाला आठवलं आज भाजी नाहीए घरात. लव आणि कूश शाळेतून घरी येण्याआधी तिला भाजीबाजार गाठायला हवा. घाईघाईनं आवरून ती भाजीच्या मोहिमेवर निघाली. मनातून रूपेशला भाजीही आणून टाकायला जमत नाही म्हणून चिडचिड चाललेलीच होती. घरी येऊन स्नेहानं स्वयंपाकाला सुरूवात केली. मुलं शाळेतून आल्यावर त्यांची जेवणं, थोड्या गप्पा, त्यानंतर शाळेचं होमवर्क, त्यानंतर पार्कात खेळायला घेऊन जाणं, आल्यावर उरलेला अभ्यास की लगेच रात्रीचा स्वयंपाक. तेवढ्यात रूपेश येतो, जेवतो की लगेच झोपतो. हीच त्यांची दिनचर्या होती.

कधीकधी स्नेहाला या सगळ्याचा वैताग यायचा. मग ती रूपेशशी भांडायची. ‘‘माझ्यासाठी नाही तर निदान, मुलांसाठी तरी थोडा वेळ काढता येत नाही का तुला?’’

रूपेशही चिडून म्हणायचा, ‘‘अख्खा दिवस घरात असतेस तू. काय करतेस बसून? बाहेर मला किती गोष्टींना तोंड द्यावं लागतं. ते तुला कुठं माहीत आहे?

विद्याला विचार, प्रखरही माझ्याबरोबर थांबून काम करत होता. सध्या आमच्या कंपनीची परिस्थिती वाईट आहे. एक नवी कंपनी आल्यामुळे आमचा बिझनेस एकदम डाऊन झाला आहे.’’

‘‘पुरे हो तुमचं! तुमच्या कंपनीत रोजच काहीतरी प्रॉब्लेम निघतो. इतकी कंपनीची अवस्था वाईट आहे तर सोडून द्या ही नोकरी,’’ स्नेहा रागानं फणफणत असते.

दुसऱ्या दिवशी फोनवर हा सगळा मसाला विद्याला पोहोचवला जातो.

एकदा मात्र विद्या अन् स्नेहानं बराच प्रयत्न करून एका रविवारी पिकनिकचा बेत जमवला. गप्पा, खादाडी, हसणं, मुलांचे खेळ यातही प्रखर अन् रूपेश मात्र त्यांच्या कंपनीच्याच कामांबद्दल बोलत होते.

शेवटी वैतागून स्नेहानं म्हटलं, ‘‘तुम्ही दोघं ही कंपनी सोडून स्वत:चा बिझनेस का सुरू करत नाही?’’

‘‘बिझनेस?’’ तिघांनी एकदमच विचारलं.

‘‘हो ना. थोडं लोन घेऊ, थोडा पैसा आपलं सोनंनाणं गहाण ठेवून उभा करता येईल. छोटासा बिझनेस छोट्याशा भांडवलावर उभा करता येईल की?’’

स्नेहाची कल्पना सर्वांना पसंत तर पडली. पण व्यवसाय म्हणजे काही पोरखेळ नसतो. प्रखरनं तर स्पष्टच नाही म्हटलं, ‘‘बिझनेसमध्ये फार रिस्क असते. आपला व्यवसाय चालेल, न चालेल, कुणी खात्री द्यायची? नको रे बाबा…मी नाही करणार बिझनेस…’’

विद्याला मात्र कल्पना आवडली. ‘‘स्नेहा बरोबर म्हणते आहे. स्वत:चा बिझनेस म्हणजे कुणाचं बॉसिंग नाही, मनांत येईल तेव्हा सुट्टी घ्यावी. बॉसच्या मिनतवाऱ्या करायला नकोत.’’ ती म्हणाली.

‘‘पण व्यवसाय म्हणजे एक प्रकारचा जुगारच आहे. सगळं काही डावावर लावलं तरी जिंकूच याची खात्री नसेल.’’ प्रखर म्हणाला. मग तो विषय तिथंच संपला.

रूपेशचं खरं तर बायको, मुलांवर, संसारावर खरोखर खूप प्रेम होतं. त्यांना फिरायला न्यावं, त्यांना वेळ द्यावा असं त्यालाही वाटायचं. पण बॉसच्या धाकानं तो कधी मोकळेपणानं वागू शकत नव्हता. स्नेहाच्या म्हणण्यावर तो गंभीरपणे विचार करू लागला.

दुसऱ्या दिवशी स्नेहानं विद्याला फोन करायला म्हणून रिसीव्हर हातात घेतला अन् डोअरबेल वाजली. रखमा आली वाटतं. असं पुटपुटतं तिनं दार उघडलं तर समोर रूपेश उभा. तिला नवलच वाटलं.

‘‘तुम्ही एवढ्यात तर ऑफिसला गेला होता, मग इतक्या लवकर परत कसे आलात?’’

‘‘मी आता ऑफिसला जाणारच नाही. नोकरी सोडून आलोय मी,’’ हसत हसत रूपेशनं सांगितलं.

स्नेहाला काहीच कळेना. ‘‘बॉसशी भांडण झालं का? अशी कशी नोकरी सोडलीत?’’

‘‘अगं बाई, यापुढे स्वत:चा व्यवसाय करायचा आहे ना? बिझनेस?’’

रूपेशच्या बोलण्यावर स्नेहा हसली खरी. पण मनातून खरं तर ती घाबरली होती. तिच्या मनात होतं प्रखरही धंद्यात राहिला तर दोघांच्या मदतीने व्यवसाय करता येईल. एकावर एक अकरा होतातच ना? प्रखरनं स्पष्टच नकार दिल्यावर मग तिनंही त्यावर विचार केला नाही. पण रूपेश आता जॉबच सोडून आलाय म्हटल्यावर…स्नेहा काही बोलणार तेवढ्यात रखमा आली. स्नेहा तिच्याकडून स्वयंपाकघराची स्वच्छता करून घेऊ लागली.

‘‘रूपेश, मी भाजी घेऊन येते,’’ म्हणून स्नेहा निघाली. तसा रूपेश म्हणाला, ‘‘मी पण चलतो.’’

भाजीवाल्यानं रुपेशला बघितलं तर हसून म्हणाला, ‘‘साहेब, आज तुम्ही कसे? कामावर नाही जायचं का?’’

‘‘मी नोकरी सोडलीय,’’ हसून रुपेशनं म्हटलं.

‘‘काय?’’ दचकून भाजीवाल्यानं विचारलं अन् रूपेशकडे अशा नजरेनं पाहिलं जणू तो रखमाचा नवरा आहे, ज्याला कामावरून काढून टाकण्यात आलंय.

स्नेहा बिचारी गप्प बसली. घरी येऊन तिनं भाजी केली. कोथिंबीर, उसळ केली. कणिक भिजवून वरणाला फोडणी घातली. भराभरा कामं आटोपून तिनं रूपेशला म्हटलं, ‘‘मी भाताचा कुकर लावून जाते. तीन शिट्या झाल्या की गॅस बंद कर.’’

‘‘मी चलतो तुझ्यासोबत, आल्यावर कुकर लाव.’’ म्हणत रूपेशही तिच्याबरोबर निघाला.

बाबांना बघून मुलांनाही आश्चर्य वाटलं.

‘‘बाबा, आज तर ‘रेनी डे’ नाहीए. तुम्ही कसे सुट्टीवर?’’ धाकट्यानं निरागसपणे विचारलं.

घरी आल्यावर स्नेहानं कुकर लावला. जेवायला वाढेपर्यंत पोरांनी ‘भूक भूक’ करत भंडावून सोडलं.

जेवणं झाल्यावर रुपेश म्हणाला, ‘‘चल, जरा निवांत बिझनेस प्लॅनिंग करूयात.’’

पण स्नेहाला स्वयंपाकघर, ओटा स्वच्छ करायचा होता. अजून धुणं व्हायचं होतं. ती म्हणाली, ‘‘तुम्ही जरा मुलांचं होमवर्क आटोपून घ्या. मी कपडे धुवून येते. मग प्लॅन करू.’’

मुलांचं होमवर्क घेणं रूपेशला जमेना. त्याला त्यातलं काहीच ठाऊक नव्हतं.

धाकट्यानं विचारलं, ‘‘भोपळा अन् वांग यात काय अन् कसा फरक आहे?’’

रूपेशनं म्हटलं, ‘‘लिहि ना, भोपळा पिवळा आणि वांग जांभळं काळं असतं,’’ हे ऐकून दोघं मुलं हसायला लागली. धाकटा तर टाळ्या वाजवू लागला.

दंगा ऐकून बाथरूममधून स्नेहा बाहेर आली. ‘‘हे काय अभ्यास का करत नाहीए?’’ मुलानं तोच प्रश्न आईला विचारला.

‘‘भोपळा हा वेलावर लागतो. क्रीपर म्हणजे वेल. वांगं रोपावरझाडावर लागतं. श्रब असा शब्द आहे.’’

मुलं वडिलांकडे बघून पुन्हा हसू लागली. त्यांना नीट अभ्यास करण्याची तंबी देऊन स्नेहा कपडे धुवायला गेली.

रूपेश डोळे बंद करू आडव झाला. मुलांनी काहीतरी विचारलं, पण त्यानं उत्तर दिलं नाही. त्याला झोप लालगी आहे असं समजून मुलं खेळायला निघून गेली.

रूपेशला खरंच झोप लागली. जागा झाला तेव्हा सायंकाळ झाली होती.

स्नेहा मुलांना रागवत होती, ‘‘तुम्ही अभ्यास पूर्ण केला नाहीत, खेळायला निघून गेलात. आता आपण आधी अभ्यास, करूयात.’’

तेवढ्यात रूपेश उठलेला बघून तिनं त्यांचा दोघांचा चहा केला. मुलांना दूध दिलं अन् चहा घेऊन ती मुलांचा अभ्यास घ्यायला लागली.

रूपेशच्या मनात आलं, सकाळपासून स्नेहा कामं करतेय. ती बिझनेससाठी वेळ कसा अन् कधी काढेल?

पुन्हा रात्रीचा स्वयंपाक…ओटा धुणं, अन्नाची झाकपाक, मुलांची उद्याची तयारी…

दुसऱ्या दिवशी रूपेश कामावर गेला नाही. रखमा कामावर आली. काम करता करता म्हणाली, ‘‘बाई, तुम्ही माझ्या नवऱ्याला कामावर ठेवून घ्यायला साहेबांना सांगा ना? त्याला काम नाही लागलं तर माझ्या मुलांची शाळा बंद होईल.’’

स्नेहाच्या सांगण्यावरून रखमानं मुलांना चांगल्या शाळेत घातलं होतं. आता स्नेहा तिला काय सांगणार की तिचाच नवरा नोकरी सोडून आलाय म्हणून. तो रखमाच्या नवऱ्याला कुठून काम देणार?

रखमा गेली अन् रूपेशनं म्हटलं, ‘‘स्नेहा, जरा तुझे दागिने आण बघू. बघूयात त्यात किती पैशाची सोय होऊ शकतेय.’’

स्नेहानं कपाटाच्या लॉकरमधून दागिन्यांचा डबा काढून आणला. रूपेशच्या हातात डबा देताना तिचे हात थरथरत होते.

तेवढ्यात विद्याचा फोन आला. ‘‘आज ऑफिसची पार्टी आहे, तू येणार आहेस ना?’’

‘‘बघते,’’ तिनं कसंबसं म्हटलं अन् फोन ठेवला. दागिने नाहीत म्हटल्यावर आता यापुढे पार्ट्यांना कसं जायचं?

ती रूपेशकडे येऊन म्हणाली, ‘‘दागिने दोन तीन दिवसांनी विकले किंवा गहाण ठेवले तर चालेल का?’’

‘‘चालेल ना!’’ रूपेशनं डबा तिला देत म्हटलं.

त्या निर्जीव दागिन्यांबद्दल स्नेहाल इतका प्रेमाचा उमाळा दाटून आला. या पाटल्या माझ्या आईनं दिलेल्या. या बांगड्या आजी अन् मामाकडची भेट. ही अंगठी ताईनं दिलेली, हा नेकलेस अन् सेट रूपेशने किती प्रेमानं माझ्यासाठी आणला होता. तिचे डोळे भरून आले. एकेका दागिन्याचा ती मुका घेऊ लागली.

तेवढ्यात फोन वाजला. विद्या विचारत होती, ‘‘अगं, तू येते आहेस की नाहीस पार्टीला? काहीच कळवलं नाहीस?’’

‘‘हो, हो, अगं राहिलंच ते. पण एक सांग, पार्टी आहे कशासाठी?’’

‘‘बॉसचा वाढदिवस आहे. म्हणूनच ऑफिसला दोन दिवस सुट्टी दिलीय ना?’’

‘‘बरं, मी येतेय पार्टीला,’’ तिनं फोन ठेवला अन् सरळ रूपेशपाशी गेली.

‘‘मला बुद्धु बनवलंत तुम्ही, म्हणे नोकरी सोडून आलोय, खरं तर बॉसच्या वाढदिवसाची सुट्टी आहे तुम्हाला.’’

‘‘हो गं! ऑफिसला सुट्टी आहे हे खरंय. पण मी खरंच विचार करतोय की नोकरी सोडावी म्हणून. मी आजच्या पार्टीतच माझा राजीनामा देणार होतो. हे बघ, लिहून तयारच आहे.’’

दोन दिवसांपूर्वी लिहिलेला राजीनामा त्यानं तिला दाखवला. म्हणजे रूपेश खरोखर नोकरी सोडतोय तर!

सायंकाळी पार्टीसाठी तयार होत असताना स्नेहाला सारखं भरून येत होतं. आता हे दागिने तिला परत कधीच बघायला मिळणार नाहीत किंवा काही वर्षांनंतर जेव्हा व्यवसाय छान चालेल, भरपूर पैसा हातात येईल तेव्हा नवे दागिने घेता येतील. पण निदान सध्या काही वर्षं तरी दागिन्यांशिवाय राहावं लागेल.

गाडीतून पार्टीला जाताना तिच्या मनात आलं जर रूपेशनं नोकरी सोडली नाही तर रखमाच्या नवऱ्याला ते लोक ड्रायव्हर म्हणून ठेवून घेऊ शकतील.

रूपेशही काळजीतच होता. स्नेहानं धंद्यात मदत करायची म्हटलं तर तिच्याकडं जास्तीचा वेळ कुठं होता? मुलं अजून पुरेशी मोठी झालेली नव्हती. सासर माहेर कुठूनच कुणी वडिलधारं येऊन राहील अशी परिस्थिती नव्हती. सगळा वेळ तर घरकामात अन् मुलांमध्ये जातो. मग धंदा कसा होणार?

ती पोहोचली तेव्हा पार्टी सुरू झाली होती. प्रखर आणि विद्या त्यांची वाटच बघत होते. पार्टीच्या शेवटी बॉस बोलायला उभे राहिले. सगळ्या स्टाफला उद्देशून ते म्हणाले, ‘‘आजची पार्टी माझ्या ऑफिसमधल्या सगळ्या सहकाऱ्यांच्या पत्नींना समर्पित आहे. त्या सगळ्या घरातल्या जबाबदाऱ्या पूर्णपणे सांभाळतात आणि ऑफिसच्या कामासाठी आपल्या नवऱ्यांना पूर्ण मोकळीक देतात म्हणूनच आमचं ऑफिस व्यवस्थित चाललंय. झोकून देऊन ऑफिसचं काम करणाऱ्या सहकाऱ्यांच्या पत्नींचा मी आभारी आहे. आज की शाम…बीबीयों के नाम…’’’

स्नेहाला भीती वाटत होती की रूपेश आता त्याचा राजीनामा सादर करतो आहे की काय? हृदय धडधडत होतं. नोकरी सुटली तर पार्ट्या वगैरे बंदच होतील.

घरी परतताना रूपेशनं म्हटलं, ‘‘स्नेहा, तू माझ्यासाठी, आपल्या मुलांसाठी, संसारासाठी खरोखर खूप राबतेस. बॉस बरोबर बोलले. तू घर सांभाळतेस म्हणूनच मी ऑफिसची जबाबदारी सांभाळू शकतो. मी उगीचच तुझ्याशी भांडलो, ओरडलो…सॉरी, माझं चुकलंच!’’

‘‘नाही रूपेश, माझंच चुकलं. मी तुमच्या नोकरीला दीडदमडीची ठरवत होते. पण ती किती महत्त्वाची आहे, हे मला आता कळतंय. आज जो काही संसार आहे तो तुमच्या नोकरीमुळेच आहे. तुमच्या कष्टाचं फळ आहे. पण मला त्याची सवय झालीय ना, म्हणून मी उगीचच चिडचिड करत बसते. जर हे सगळं नसलं तर मी कशी राहीन? काय काय करीन? बरं झालं तुम्ही राजीनामा दिला नाहीत ते.’’

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें