मुलाच्या उद्याची आर्थिक सुरक्षा द्या

* राजेश कुमार

एका अंदाजानुसार, देशातील निम्मी मुले एकतर शाळेत जात नाहीत किंवा काही वर्षांतच त्यांचा अभ्यास अपूर्ण ठेवतात. अशा स्थितीत देशातील भावी तरुण किती साक्षर असतील, याचा अंदाज बांधणे अवघड नाही. देशातील वाढत्या महागाईमुळे आपल्या पाल्याला चांगले शिक्षण देणे हे सर्वात कठीण काम आहे. चांगले शिक्षण म्हणजे केवळ त्याला शाळेत पाठवणे नव्हे, तर त्याच्या प्राथमिक शिक्षणापासून उच्च शिक्षणापर्यंत, अशा प्रकारे की त्याच्या अभ्यासादरम्यान आणि करिअर घडवताना कोणतीही आर्थिक अडचण भासणार नाही आणि तो आपले इच्छित करिअर निवडू शकेल. सहसा, आम्ही खर्चाचा समावेश करतो. मुलांच्या शैक्षणिक खर्चात शाळा, कॉलेज आणि पोस्ट ग्रॅज्युएशनपर्यंतच्या शिक्षणावर, तर आजकाल मुलांच्या शालेय शिक्षणातील शाळेची फी, तसेच वाहतूक, इतर सर्जनशील उपक्रम, प्रवेश, शिकवणी फी, ड्रेस, स्कूल बॅगसाठी परदेशात जाण्यापासून, स्टेशनरी आणि उच्च शिक्षण, इतर अनेक खर्च गुंतलेले आहेत, जे खिशात पैसे नसल्यास भविष्यात तुमच्या मुलांच्या शिक्षणाची आणि करिअरची भिंत बनतात.

अशा परिस्थितीत मुलांच्या उच्च शिक्षणाचा खर्च उचलणे इतके सोपे आहे का? मार्ग नाही. मग मुलांच्या शिक्षणासाठी पुरेशी रक्कम जमा करत आहात का? नाही तर आतापासून कंबर कसली. मुलांच्या चांगल्या शिक्षणासाठी आणि भविष्यासाठी आतापासून पैसे जमा करायला सुरुवात करा.

खर्च, अंदाजपत्रक आणि नियोजन

भारतात तीन प्रकारचे शिक्षण आहेत- प्राथमिक, मध्यम आणि उच्च शिक्षण. उच्च शिक्षणात शैक्षणिक आणि व्यावसायिक म्हणजेच व्यावसायिक शिक्षण येते. हे शिक्षण सगळ्यात महाग आहे. जवळपास सर्व प्रकारच्या व्यावसायिक शिक्षणावर लाखो रुपये खर्च केले जातात. उदाहरणार्थ, वैद्यक, अभियांत्रिकी, एमबीए इत्यादींच्या शिक्षणावर सुमारे 4 लाख ते 10 लाख रुपये खर्च केले जातात. मुलांच्या प्राथमिक शिक्षणाचा खर्च आपण उचलतो, पण महाविद्यालयीन आणि व्यावसायिक शिक्षणासाठी पैशांची व्यवस्था करणे कठीण होते. मग आपत्कालीन परिस्थितीत कुणाला कर्ज घ्यावे लागते, तर कुणाला आपले दागिने विकावे लागतात. त्यामुळे मुलांनी लहानपणापासूनच शिक्षणासाठी पैसे जमा करायला सुरुवात केली तर पुढे आर्थिक संकटातून सुटका होऊ शकते.

एका विमा कंपनीशी संबंधित आर्थिक नियोजक अखिलेंद्र नाथ यासाठी काही मार्ग सुचवतात, ज्याच्या आधारे तुम्ही तुमच्या मुलाच्या शिक्षणाची योजना करू शकता. सर्व प्रथम, लक्ष्य तारीख ठरवा म्हणजे तुमचा मुलगा उच्च शिक्षण घेण्यास सक्षम असेल त्या तारखेची आणि वर्षाची गणना करा. त्यानंतर सध्याच्या शिकवणी खर्चाची गणना करा. नंतर मुलाच्या शिक्षणानुसार भविष्यातील महागाईच्या दरानुसार त्यात भर घाला. या जोडणीनंतर, तुम्हाला भविष्यातील खर्चाच्या रकमेची अंदाजे कल्पना येईल. समजा आज उच्च शिक्षणासाठी सुमारे 10 लाख ते 12 लाख खर्च आला, तर वाढत्या महागाईनुसार 20-21 वर्षांपर्यंत हा खर्च 25 लाखांवरून 30 लाखांपर्यंत वाढेल, असा अंदाज तुम्ही लावू शकता. तुमच्याकडे आता लक्ष्य रकमेचा अंदाज आहे. फक्त या रकमेची व्यवस्था करण्यासाठी, तुम्हाला तुमच्या उत्पन्न आणि स्थितीनुसार पैसे जोडावे लागतील किंवा गुंतवावे लागतील. या हिशोबानुसार तुम्ही ही रक्कम योग्य वेळेत जमा करू शकलात तर तुमच्या मुलाच्या शिक्षणात कोणतीही अडचण येणार नाही. अशाप्रकारे, शिक्षणासाठी आर्थिक योजना तयार करून, तुम्ही तुमच्या मुलासाठी आजच्यापेक्षा चांगले भविष्य सुरक्षित करू शकता.

गुंतवणूक केव्हा, कुठे आणि कशी करावी

गुंतवणूक केव्हा, कुठे आणि कशी करावी हा पहिला प्रश्न पालकांच्या मनात निर्माण होतो. तसे, याचे साधे उत्तर असे आहे की जेव्हा मुलांसाठी गुंतवणूक करण्याचा विचार येतो तेव्हा तुम्ही जितक्या लवकर सुरुवात करता तितके चांगले. एका विमा कंपनीशी संबंधित नितीन अरोरा सांगतात की, ज्या प्रमाणात लोकांचा पगार वाढत आहे, त्या तुलनेत शिक्षणाचा खर्चही वेगाने वाढत आहे. अशा परिस्थितीत मुलांच्या शिक्षणाचे नियोजन आम्ही काही टप्प्यांत विभागतो. हे टप्पे पालकांच्या पगाराच्या आधारावर आणि मुलाच्या टप्प्यावर विभागले गेले आहेत. पहिल्या टप्प्यात मुलाच्या जन्मापासून ते ५ वर्षांचे होईपर्यंत शक्य तितकी बचत करावी, कारण या काळात मुलाच्या शिक्षणावर होणारा खर्च जवळपास नगण्य असतो. त्यानंतर मूल शाळेत जाऊ लागते. या टप्प्यात, बचत कमी होते, कारण त्याचा अभ्यासाचा खर्च भागतो. 9 ते 16 वर्षे वयोगटात अतिशय संतुलित रक्कम जमा करा. मग 18 ते 25 वर्षांच्या वयात, मूल लहान असताना, ते आपल्या ठेवीचा योग्य वापर करण्यास सक्षम होते. अशा प्रकारे तुम्ही तुमची रक्कम वेगवेगळ्या टप्प्यात जमा केल्यास तुमच्या खिशावर फारसा बोजा पडणार नाही.

मुलाचे भविष्य डोळ्यासमोर ठेवून कुठे, केव्हा आणि कशी गुंतवणूक करावी यावर आर्थिक सल्लागारांची वेगवेगळी मते असतात. काहींच्या मते विमा कंपन्या मुलांसाठी बालशिक्षण योजनेच्या अनेक योजना चालवतात. यामध्ये, कोणत्या योजनेत कमी जोखीम आणि जास्त परतावा आहे हे पाहून गुंतवणूक करण्याचा सल्ला दिला जातो. बाजारातील जवळपास सर्व मोठ्या बँका आणि वित्तीय कंपन्या मुलांसाठी आकर्षक ऑफर देतात. या व्यतिरिक्त, इतर अनेक गुंतवणूक पर्याय आहेत जे चांगले परतावा देतात. उदाहरणार्थ, म्युच्युअल फंड, बाँड, सार्वजनिक भविष्य निर्वाह निधी, राष्ट्रीय बचत खाते इ. तसेच, तुम्ही तुमच्या मुलांसाठी गुंतवणूक करण्यासाठी पोस्ट ऑफिस गुंतवणूक योजना वापरू शकता. म्युच्युअल फंड कंपन्यांनी मुलांचे शिक्षण आणि लग्न लक्षात घेऊन अशा 20 हून अधिक योजना सुरू केल्या आहेत. तुम्हाला फक्त तुमच्या गरजेनुसार योजना निवडायची आहे. अखिलेंद्र नाथ यांच्या मते, एखाद्या विमा कंपनीच्या अशा विशिष्ट उत्पादनाच्या किंवा योजनेच्या फंदात पडण्याऐवजी तुम्ही गुंतवणुकीच्या नाविन्यपूर्ण पद्धतींचा अवलंब केल्यास ते अधिक चांगले होईल. वयाच्या १८ व्या वर्षापर्यंत मूल आर्थिकदृष्ट्या कुटुंबावर अवलंबून असते. त्या काळात त्याच्या मनाचा अभ्यास होऊ शकला नाही तर तो भरकटतो. या वयात बेरोजगारी त्याला गुन्हेगार बनवते. त्यामुळे गुंतवणुकीच्या पारंपारिक पद्धतींशिवाय इतरही अनेक मार्ग आहेत.

उदाहरणार्थ, काही लोक त्यांच्या मुलाच्या नावावर मालमत्ता खरेदी करतात, जी नंतर मुलासाठी खूप उपयुक्त ठरते. तसेच काही पालक सोन्या-चांदीमध्ये गुंतवणूक करतात. इथे समजून घ्यायचा मुद्दा हा आहे की मुलांच्या शिक्षणासाठी पैसे फक्त शैक्षणिक योजना किंवा पारंपारिक पद्धतींद्वारे जोडले जावेत, हे आवश्यक नाही. तुम्हाला फक्त पैसे जोडावे लागतील, जे भविष्यात त्याच्या अभ्यासावर खर्च करता येतील. त्याचप्रमाणे जनरल इन्शुरन्समध्ये केवळ मोठे लोकच गुंतवणूक करू शकतील अशी स्थिती नाही. पालक त्यांच्या मुलासाठी या योजनांमध्ये गुंतवणूक करू शकतात. होय, अशा बाबतीत आर्थिक नियोजक किंवा तज्ञाचा सल्ला घ्या. एकंदरीत समजण्यासारखी गोष्ट म्हणजे आतापासून पैसे जमा करायला सुरुवात करा. बालशिक्षण योजनेच्या माध्यमातून असो किंवा इतर कोणत्याही योजनेद्वारे, ध्येय हेच असायला हवे की मूल मोठे होऊन चांगल्या शिक्षणासाठी बाहेर पडेल, तेव्हा तुमच्या खिशाने त्याला साथ दिली पाहिजे. जेणेकरून कोणताही अडथळा न येता त्याला उत्तम शिक्षण घेऊन चांगले जीवन जगता येईल आणि एक चांगला नागरिक म्हणून समाजात योग्य योगदान देता येईल.

मुलांसाठी कशी बनवाल गुंतवणूक योजना

* रायसा काजी

ज्या क्षणाला एखादी स्त्री आई बनते, तेव्हा त्याच क्षणापासून तिचे मूल तिच्या संसारातील मुख्य घटक बनते. रोज आपल्या मुलाच्या लहानसहान गरजांपासून ते त्याच्या सुरक्षित भवितव्यापर्यंत, ती त्याला सगळे उत्तम देऊ इच्छिते. तसेही आता मुलांना उत्तम शिक्षण आणि उत्तम भवितव्य देण्याची जबाबदारी केवळ वडिलांची राहिली नाही, आईसुद्धा यात आपले संपूर्ण सहकार्य देऊ लागली आहे.

या संदर्भात अनिता सहगल नामक एका महिलेचे उदाहरण घेऊ या. तिचे वय ३५ वर्ष आहे आणि ती आपल्या पती आणि २ मुलांसोबत पुण्यात राहते. तिचा मोठा मुलगा १२ व लहान ६ वर्षांचा आहे. सध्या एका मुलाचे पालनपोषण करण्यात होणाऱ्या खर्चाची यादी भयभीत करते, मग अशावेळी अनितालासुद्धा आपल्या मुलांच्या शिक्षणाची योजना आत्तापासून तयार करण्याची गरज आहे.

भारतात शिक्षणावरील खर्च अतिशय वेगाने वाढत चालला आहे. उच्च शिक्षणाच्या खर्चाचा महागाई दर खूप जास्त आहे. हा दर आर्थिक वर्ष २०१२ पासून २०१८ दरम्यान सरासरी ६.४२ असा होता, पण आता वार्षिक १० टक्के आहे. आपण पुढील २० वर्षात ७ टक्क्यांच्या अपरिवर्तित दराबाबतसुद्धा विचार केला तर ४ वर्षांचा बी. टेक. अभियांत्रिकी पाठयक्रम ज्याचा सध्याचा खर्च साधारण ८ लाख आहे, तोही ३० लाखात बदलू शकतो. अशाचप्रकारे सध्या एमबीए कोर्सवर एकूण जवळपास १२ लाख खर्च होतो, पण भविष्यातील २० वर्षात हा खर्च अंदाजे ४६ लाख होईल. हे लक्षात घेता अनितासारख्या प्रत्येक महिलेने लवकरात लवकर आपल्या मुलाच्या शिक्षणाची एखादी योजना बनवणे अनिवार्य आहे.

गुंतवणुकीची योजना बनवा

सर्वात आवश्यक हे आहे की अनिताने आपले लक्ष्य लिहून काढावे, जेणेकरून या गोष्टीची जाणीव होईल की केव्हा, कोणत्या कारणांसाठी आणि किती खर्च करावा लागेल. उदाहरणार्थ प्री प्रायमरी एज्युकेशनच्या खर्चासाठी उच्च शिक्षणाच्या तुलनेत कमी गुंतवणूकीची गरज आहे. अशाच प्रकारे पदवीच्या तुलनेत पदव्यूत्तर अध्ययनासाठी जास्त पैसे लागतील. केवळ ट्युशन फीजसुद्धा लक्षात ठेवण्याऐवजी एका आईने होस्टेल फी, स्टेशनरी व प्रिंटिंग वगैरे यासंबंधित खर्चाचासुद्धा विचार करण्याची गरज आहे. तिला हेसुद्धा ठरवावे लागेल की मुलाचे शिक्षण भारतात होईल की परदेशात.

या सर्व बाबी चार्टमध्ये लिहिल्याने आवश्यक रकमेचा अंदाज घेऊन आणि त्याप्रमाणे गुंतवणूक केल्यास मदत होईल. तिला बजेटची एक अशी पायाभूत योजना बनवायची गरज आहे जी, वायफळ खर्च कमी करणे आणि अतिरिक्त पैसे वाचवण्यास सहाय्यक ठरेल. हे जास्तीचे पैसे मुलाच्या ध्येयासाठी गुंतवले जाऊ शकतात.

मुलाचा वाढदिवस आणि उत्सवांमध्ये नातेवाईकांकडून  भेटवस्तूरूपात जे पैसे मिळतात, त्याची एकरकमी  गुंतवणूक करायला हवी. जेव्हा मुलाला पैसे मिळतील, त्याचा उपयोग व्यवस्थित विचार करून गुंतवणुकीला प्राधान्य देत करा.

गुंतवणूक करण्याचा प्रभावी मार्ग

मुलाशी संबंधित ध्येयासाठी गुंतवणूक करण्याचे अनेक मार्ग आहेत. ८.५ टक्के व्याज दराने (आर्थिक वर्ष २०१९ची तिसरी तिमाही) देणारी सुकन्या समृद्धी योजना अथवा एकाच वेळी ९-१० टक्के परतावा देणारे युनिट लिक्ड इन्व्हेस्टमेंट प्लॅन (यूलिप) आदर्श गुंतवणूक ठरू शकतात.

तसे पाहता एक डायव्हर्सिफाइड म्युच्युअल फंड गुंतवणूकीचा सगळयात प्रभावी मार्ग आहे. एका ठराविक वेळेत हा लहान बचत योजनांच्या तुलनेत जास्त मोठी रक्कम देण्यात सहायक ठरतो.

एखाद्या मुलाचे उच्च शिक्षण घेण्याचे दीर्घकालीन ध्येय असेल तर यासाठी नातेवाईकांकडून दर २० वर्षांपर्यंत वार्षिक १०,००० रुपये जरी मिळाले तरी ते एकंदरीत १७ लाख रुपयांची रक्कम बनू शकते. म्युच्युअल फंडात गुंतवलेला पैसा १८ टक्के दिला तरी शक्य आहे. म्हणून अनितासारख्या अधिकांश महिलांनी असा दीर्घकालीन फायदा लक्षात ठेवून चांगल्याप्रकारे डायव्हर्सिफाइड म्युच्युअल फंड योजनेत गुंतवणूक करावी आणि खूप पैसे जमा करावे.

दीर्घकाळासाठी केली जाणारी गुंतवणूक

कुटुंबाकडून कधीकधी जो पैसा मिळतो, त्याशिवायसुद्धा त्यांनी एसआयपीसारख्या इक्विटी योजनांमध्ये आपल्या बचतीतील गुंतवणूक करायला हवी. नियमितपणे दीर्घकाळापर्यंत केली जाणारी ही गुंतवणूकसुद्धा भरपूर रक्कम देऊ शकते.

उदाहरणार्थ १५ वर्षांसाठी एसआयपीमध्ये दरमहिन्याला १५ हजार रुपये गुंतवल्यास तर वार्षिक १८ टक्के परतावा गृहीत धरल्यास शेवटी साधारण ४० लाख गोळा होतील.

शेवटची बाब, नियम कायद्याशी आणि संचलनाशी निगडीत अनावश्यक चिंतांपासून दूर राहण्यासाठी प्रत्येक महिलेने आपल्या नावाने गुंतवणूक करावी. मुलांना नॉमिनी बनवले जाऊ शकते.

एक चांगली आई बनण्यासाठी आपल्या मुलाला उज्ज्वल भवितव्य देणारी प्रत्येक जूबाबदारी पूर्ण करणं जरूरी आहे. तुमच्या आयुष्यापेक्षा चांगले आयुष्य मुलांना देण्याची जबाबदारी तुम्हाला घ्यावीच लागेल.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें