विरंगुळा

कथा * लता सोनावणे

सकाळचे नऊ वाजले होते. नंदिनीनं नवऱ्याला अन् सोनी, राहुल या मुलांना हाक मारली, ‘‘ब्रेकफास्ट तयार आहे. लवकर या.’’

टेबलवर ब्रेकफास्ट मांडून नंदिनीनं त्यांचे डबे भरायला घेतले. दुपारच्या जेवणाचे डबे बरोबर घेऊनच तिघं सकाळी घराबाहेर पडायची. ती सरळ सायंकाळी परत यायची. बिपिन नाश्ता करता करता पेपर डोळ्याखालून घालत होते. सोनी अन् राहुल आपापल्या मोबाइलमध्ये गर्क होते. या तिघांचं आटोपून ती निघून गेल्यावरच नंदिनी स्वत: ब्रेकफास्ट घेते.

मुलांना मोबाइलमध्ये डोकं खुपसून बसलेलं बघितलं अन् नंदिनीचा पारा चढला, ‘‘जरा हसतबोलत नाश्ता करता येत नाही का? सगळा वेळ घराबाहेर असता, थोडा वेळ तरी तो मोबाइल बाजूला ठेवा ना?’’

बिपिनला तिचा उंच स्वर खटकला. कपाळाला आठ्या घालून म्हणाले, ‘‘का सकाळी सकाळी आरडा ओरडा करतेस? करत असतील काही त्यांच्या कामाचं.’’

नंदिनी पुन्हा करवादली, ‘‘आता तुम्ही तिघंही एकदम सांयकाळी याल. जरा मोबाइल बाजूला ठेवून चवीनं हसत बोलत खायला काय हरकत आहे?’’

बिपिन हसून म्हणाले, ‘‘खरं तर आम्ही शांतपणे खातोय अन् आरडाओरडा तू करते आहेस.’’

मुलांना बापाचं हे वाक्य फारच आवडलं, ‘‘बाबा, काय छान बोललात.’’ मुलांनी एकदम म्हटलं.

नंदिनीनं तिघांचे डबे अन् पाण्याच्या बाटल्या टेबलावर ठेवल्या अन् ती उदास मनानं तिथून बाजूला झाली. आता सायंकाळपर्यंत ती घरात एकटीच होती. सकाळच्या जो थोडा वेळ हे लोक घरात असतात, त्यात नंदिनीशी थोडं बोलावं, तिची विचारपूस करावी असं यांना का वाटत नाही? सायंकाळी थकून येतील, मग टीव्हीसमोर पाय पसरून बसतील. फार तर फोन, लॅपटॉप…जेवतील की झोपले. आपसातला संवादच संपलाय. मुलं लहान असताना घरात कसं चैतन्य असे. पण ती मोठी झाली, मोबाइल, आयफोन वगैरे आले अन् घर अगदी भकास झालं. घरातल्या बाईलाही इतर सदस्यांनी तिच्याशी बोलावं, काही शाब्दिक देवाण घेवाण करावी असं वाटतं हे यांना का कळू नये?

मुलांना अन् नवऱ्याला वाटतं तिनं सोशल नेटवर्किंग करावं, शेजारीपाजारी ओळखी वाढवाव्यात, व्हॉट्सअॅप ग्रुप जॉइन करावेत. पण हे सगळं नंदिनीला आवडत नाही, त्याला ती तरी काय करणार? नवऱ्याला अन् मुलांना फेसबुक मित्रांची सगळी बित्तंबातमी असते. पण घरात आईशी दोन शब्द बोलायला वेळ नसतो.

नंदिनीला फारच उदास वाटलं. तिघंही आपापले टिफिन बॉक्स घेऊन निघून गेले. तिनं स्वत:चा ब्रेकफास्ट उरकला. मोलकरीण येऊन कामं करून गेली. नंदिनीनं अंघोळ आटोपून रोजची जुजबी कामं उरकली.

पूर्वीही ती फार सोशल नव्हती. पण घरातच किती आनंद होता…तीही सतत हसायची. गाणी गुणगुणायची. आता दिवस कंटाळवाणा वाटतो. संध्याकाळ तर अधिकच रटाळ वाटते. उगीचच टीव्हीसमोर बसून वेळ काढायचा.

तिच्या घरातली बाल्कनी ही तिची फार आवडती जागा होती. लखनौहून मुंबईला येऊन तिला एक वर्षच झालं होतं. दादरसारख्या मध्यवस्तीत त्यांना सुंदर फ्लॅट मिळाला होता. मुलांना कॉलेज आणि बिपिनला ऑफिसला जाणंही इथून सोयीचं होतं.

बाल्कनीत तिनं लावलेली रातराणी आता सुरेख वाढली होती. इतरही काही झाडं छान फोफावली होती. हा हिरवागार कोपरा तिला खूप सुखावायचा. इथं तिचं एकटीचं राज्य होतं. इतर कुणी इकडे फिरकत नसे.

तेवढ्यात तिला आठवलं, बरेच दिवसात स्टोअररूममध्ये ती फिरकली नव्हती. ती स्टोअररूममध्ये गेली. थोडी आवराआवरी करताना तिला मुलांच्या खेळण्यांचा कागदी डबा हाती लागला. त्यात एक दुर्बिण किंवा बायनॉक्युलरसारखं खेळणं होतं. नैनीतालला गेले असताना मुलांनी हट्ट करून ते विकत घ्यायला लावलं होतं. आता मुलं मोठी झाल्यावरही ते त्यांच्या सामानात होतंच.

तिनं ती दुर्बिण हातात घेतली अन् गंमत म्हणून ती डोळ्याला लावून बघू लागली…लगेच ती बाल्कनीत आली. झाडांच्या आडोशात स्टुलावर बसून तिनं दुर्बिण फोकस केली अन् डोळ्याला लावून बघायला लागली. थोड्याच अंतरावर एका बिल्डिगचं बांधकाम सुरू होतं. शेजारच्या बिल्डिंगमध्ये लोक राहायला आलेले होते. तिनं दुर्बिण थोडी फिरवली. समोरच्या घरातली बाल्कनी अन् त्याला लागून असलेली ड्रॉइंगरूम छान दिसत होती. ड्रॉइंगरूममध्ये एक मध्यमवयीन स्त्री डान्सच्या स्टेप करत कामं उरकत होती. बहुधा गाणं सुरू असावं.

तेवढ्यात तिची तरूण मुलगीही तिथं आली. आता मायलेकी दोघीही डान्स करू लागल्या. नंतर दोघीही खळखळून हसल्या अन् आतल्या खोलीत निघून गेल्या.

त्यांचं ते बिनधास्त नाचणं, खळखळून हसणं यामुळे नंदिनीचाही मूड एकदम छान झाला. तिच्या नकळत ती काही तरी गुणगुणु लागली. मग तिनं दुर्बिण इकडे तिकडे फिरवून पाहिली, पण बहुतेक फ्लॅट्स बंद होते किंवा त्यांचे पडदे ओढलेले होते.

अवचित तिची नजर एका फ्लॅटच्या बाल्कनीत स्थिरावली. ती दचकली. दुर्बिण हातातून पडता पडता वाचली.

एक बळकट, घोटील देहाचा तरूण बाल्कनीत टॉवेल गुंडाळलेल्या अवस्थेत उभा होता. दुसऱ्या टॉवेलनं तो केस पुसत होता. तेवढ्यात त्याची तरूण नवविवाहित सुंदर पत्नी मागून येऊन त्याला बिलगली. वळून त्यानं तिला कवेत घेऊन तिचं चुंबन घेतलं अन् कंबरेत हात घालून तिला घेऊन तो ड्रॉइंगरूमच्या सोफ्यावर रेळून बसला. दोघंही एकमेकांची चुंबनं घेत होती. ती बेभान होती. बघताना नंदिनीचीही कानशिलं गरम झाली. हृदयाची धडधड वाढली. अंगावर गोड रोमांच उभे राहिले. किती तरी दिवसांनी शरीर अन् मन असं टवटवीत झाल्यासारखं वाटलं. काही क्षणांतच ते जोडपं आतल्या खोलीत निघून गेलं. बहुधा बेडरूममध्ये गेले असावेत, नंदिनीला हसायला आलं.

नंदिनी उठून घरात आली. एक वाजून गेला होता. वेळ इतका भर्रकन गेला होता. छान वाटत होतं. नंदिनी जेवतानाही प्रसन्न होती. तिला आपला लग्नातला शालू आठवला, हिरवा चुडा आठवला. छान नटून थटून बिपिनबरोबर फिरायला जावं असं वाटू लागलं.

जेवण आटोपून ती थोडा वेळ आडवी झाली. छानपैकी डुलकी झाली.

बारीकसारीक कामं आटोपून तिनं चहा केला. चहाचा कप अन् दुर्बिण घेऊन ती पुन्हा बाल्कनीत येऊन बसली. मायलेकींच्या घरात तर शांतता होती पण नवविवाहित जोडप्याची मात्र लगबग सुरू होती. खूप हौसेनं अन् उत्साहानं ती दोघं घर लावत होती. नवं लग्न, नवा संसार, नवं घर मांडताना त्यांचा प्रणयही रंगत होता. जोडी फारच छान होती.

नंदिनीनं हसून तिच्या बायनाक्युलरचा मुका घेतला. आज तिला एक नवीनच उत्साह वाटत होता. सगळा दिवस किती आनंदात गेला होता. गंमत म्हणजे आज तिला नवऱ्याचा किंवा मुलांचा राग आला नाही. कुठल्या जुन्या दुखवणाऱ्या घटना आठवल्या नाहीत. एकदम प्रसन्न होतं मन.

पाच वाजले. रोज सायंकाळी नंदिनी तासभर फिरायला जाते. तिनं कुठलंसं गाणं गुणगुणत स्वत:चं आवरलं अन् ती फिरायला निघाली. आज तिची चालही झपाझप होती. आपली ही दुर्बिणीची गंमत कुणालाही सांगायची नाही हे तिनं मनोमन ठरवलं होतं.

खरं तर असं चोरून बघणं बरोबर नाही, पण आजचा दिवस किती छान गेला. जाऊ दे, उगीच काय चूक काय बरोबर याचा विचार करायचाच नाही. ती फिरून आली आणि तिनं सर्वांसाठी संध्याकाळचा नाश्ता तयार केला. घरातली मंडळी येण्यापूर्वीच तिनं तिचं खेळणं कपाटात लपवून ठेवलं.

सायंकाळी घरी आलेल्या लोकांचा चहा फराळ आटोपून ती रात्रीच्या स्वयंपाकाला लागली. अधूनमधून मुलांशी कॉलेजबद्दल बोलत होती. फोनवर गर्क असलेल्या राहुलला तिनं काहीतरी विचारलं, तसा एकदम तो खेकसला, ‘‘किती प्रश्न करतेस गं आई?’’

नंदिनीला आज त्याचा अजिबात राग आला नाही की वाईटही वाटलं नाही. तिला स्वत:लाच या गोष्टींचं नवल वाटलं. ती मजेत गाणं गुणगुणत काम करत होती.

जेवण झाल्यावर मुलं आपापल्या खोल्यांमधून गेली अन् बिपिन न्यूज बघू लागले. नंदिनीला वाटलं आपण आपली दुर्बिण घेऊन बाल्कनीत बसावं का? पण नकोच. घरात कुणाला काहीच कळायला नकोय. मग तिनं अत्यंत रोमँटिक पद्धतीनं बिपिनच्या गळ्यात हात घातले अन् विचारलं, ‘‘बाहेर थोडे पाय मोकळे करून येऊयात का?’’

बिपिन एकदम दचकलाच! तिच्याकडे लक्षपूर्वक बघत त्यानं विचारलं, ‘‘तुला काय झालंय?’’

हसून नंदिनीनं म्हटलं, ‘‘फक्त एवढंच नेहमी विचारता…दुसरं काही तरी बोला ना?’’

बिपिनलाही हसायला आलं. त्यांनी टीव्ही बंद केला. दोघं फिरून आली. नंदिनीचा मूड फारच छान होता. त्या नवविवाहित जोडप्याच्या प्रणयलीला आठवून ती ही उत्तेजित झाली होती. त्या रात्री कितीतरी दिवसांनी तिनं बिपिनच्या प्रेमाला मनापासून प्रतिसाद दिला.

सकाळी घरातली तिन्ही माणसं बाहेर जाताच नंदिनी ‘खेळणं’ घेऊन स्टुलावर येऊन बसली. मायलेकींच्या फ्लॅटमधली आई बहुधा नोकरी करत असावी. ती साडी नेसून तयार होती. मुलगी कॉलेजमधली असावी. दोघीही आपापलं आवरून एकत्रच बाहेर पडल्या. घरात इतर कुणी नसावं. काल बहुधा त्यांनी रजा घेतली असावी, तरीच नाचगाणं करू शकल्या. आत्ताही दोघी एकदम आनंदात अन् टवटवीत दिसत होत्या.

मग नंदिनीनं दुर्बिण दुसऱ्या फ्लॅटकडे वळवली, बघूयात राघूमैना काय करताहेत? तिला स्वत:च्या विचारांची गंमत वाटून ती मोठ्यानं हसली. राघू ऑफिससाठी तयार झाला होता. मैना त्याला स्वत:च्या हातानं सँडविच भरवत होती. व्वा! काय छान रोमांस चाललाय…खरंय, हेच दिवस असतात आयुष्य उपभोगायचे. नव्या नवलाईचे हे नऊ दिवस संपले की रटाळ आयुष्य सुरू होतं. तिला पुन्हा हसायला आलं. तेवढ्यात मोलकरीण आली. चपळाईनं नंदिनीनं दुर्बिण लपवली.

कितीतरी वर्षांनी नंदिनीनं बिपिनला मेसेज केला. ‘आय लव्ह यू’ बिपिननं आश्चर्य व्यक्त करणारी स्माइली पाठवत उत्तर दिलं, ‘आय लव्ह यू, डियर.’ नंदिनी अगदी वेगळ्याच मूडमध्ये घरातली कामं आवरत होती. दुपारी ती ब्यूटीपार्लरला गेली. फेशियल, मेनिक्योर, पॅडीक्योर, छानसा मॉडर्न हेअरकट करून घेतल्यावर आरशात स्वत:चं रूप बघून एकदम खुष झाली. तिथून ती मॉलमध्ये गेली. स्वत:साठी सुंदर कुर्ता विकत घेतला.

घरी परत येताच दुर्बिण उचलून बाल्कनी गाठली. मायलेकी बहुधा एकदम सायंकाळीच परतत असाव्यात. नवी नवरी एकदा ओझरती तिच्या बाल्कनीत दिसली अन् मग एकदम संध्याकाळी छान नटून थटून नवऱ्याची वाट बघत बाल्कनीत उभी होती. नंदिनीही आज एकदम वेगळ्याच पद्धतीने तयार झाली.

सायंकाळी सोनी, राहुल घरी परतले अन् नंदिनीला बघून सोनीनं म्हटलं, ‘‘व्वा, आई, किती छान दिसते आहेस. हा नवा हेअरकट खूप शोभून दिसतो आहे तुला.’’

राहुलनंही हसऱ्या चेहऱ्यानं म्हटलं, ‘‘अशीच राहत जा आई, लुकिंग गुड!’’

बिपिन घरी आले. ते तर कालपासूनच नंदिनीत झालेल्या बदलामुळे चकित झाले होते. वरपासून खालपर्यंत तिच्याकडे बघितल्यावर म्हणाले, ‘‘व्वा! फारच छान! काय, काही खास बेत आहे का?’’

नंदिनीनं हसून म्हटलं, ‘‘वाटलं तर तसं समजा.’’

‘‘चला तर, आजच्या या मेकओव्हर प्रित्यर्थ आपण आईस्क्रिम खाऊयात. रात्रीच्या जेवणानंतर ‘कूल कॅम्प’ला जाऊ.’’ बिपिननं म्हटलं, तशी दोघं ही मुलं आनंदानं चित्कारली.

‘‘व्वा! बाबा, किती मज्जा.’’

चौघंही आनंदात आईस्क्रीम खाऊन गप्पा मारत घरी पोहोचले. नंदिनीला स्वत:चंच आश्चर्य वाटत होतं. गेले दोन दिवस तिला कशाचाही राग आला नव्हता. सगळंच छान वाटत होतं. ती आनंदात असल्यामुळे घरातलंही वातावरण मोकळं आणि आनंदी होतं…म्हणजे, तिच्या तक्रारी व चिडचिडीमुळे घरातलं वातावरण बिघडतं? स्वत:च्या आयुष्यात आलेल्या नीरसपणाला ती स्वत:च जबाबदार होती का?

रिकामपण तिच्याजवळ होतं. इतरांना त्यांचे व्याप होते. त्या रिकामपणामुळे ती चिडचिडी बनली होती, आपला वेळ अन् एनर्जी तिघांबद्दल तक्रारी करण्यात खर्च करत होती. खरं तर आनंदी राहण्यासाठी तिनं कुणावर अवलंबून का असावं?

आता नंदिनीचं हेच रूटीन झालं. आपली बाल्कनी ती अधिक छान ठेवू लागली. रातराणी, मोगऱ्याच्या सुवासात, फांद्या अन् पानांच्या आडोशाच्या आधारानं स्टुलावर बसून दुर्बिण डोळ्याला लावायची अन् समोरच्या घरातली मजा बघायची. त्या हिरोहिरोइनच्या मादक प्रणयाची ती अबोल साक्षीदार होती. त्यांच्यामुळेच तिला स्वत:चे लग्न झाल्यानंतरचे प्रेमाचे दिवस आठवले. ती अन् बिपिन तेव्हा याच वयाचे होते.marathi-storyत्या दिवसांचा ताजेपणा आता तिला नव्यानं जाणवत होता. बिपिन टूरवर गेले तरी ती आता चिडचिड करत नव्हती. कधी मुलीबरोबर सिनेमा बघून यायची, कधी दोन्ही मुलांबरोबर त्यांच्या सोयीनुसार लंच किंवा डिनरला जायची. स्वत:च्या राहणीबद्दल अधिक सजग झाली होती. दैनंदिन कामाच्या जोडीनं व्यायमावरही लक्ष देत होती.

मायलेंकीच्या फ्लॅटमधल्या त्या दोघीही घाई गडबडीच्या आयुष्यात कायम आनंदी दिसायच्या. त्यांचा आनंद तिला सुखावत होता. ती मनातल्या मनात अंदाज बांधायची. या दोघीच का राहतात? यांच्या घरात अजून कुणी का नाही? आई विधवा असेल की घटस्फोटिता? मुलगी विवाहित आहे की अविवाहित? नंदिनीचा दिवस लवकर संपायचा. शिवाय, दुर्बिण लपवून ठेवणं आपलं गुपित आपल्यापुरंतच ठेवणं हीसुद्धा एक मज्जाच होती.

समोरच्या बिल्डिंगमधले इतर फ्लॅट्सही आता भरायला लागले होते. तिथली वस्ती वाढत होती. दुर्बिणीचा खेळ सुरू होऊन आता जवळपास सहा महिने लोटले होते. हिरोहिरोइनच्या रोमांसने तर तिच्या आयुष्यात नवं चैतन्य निर्माण केलं होतं. ती किती बदलली होती.

नेहमीप्रमाणे तिनं सकाळी आपली जागा धरून, बाल्कनीत बसून दुर्बिण डोळ्याला लावली अन् तिला धक्काच बसला. तिच्या हाताला कंप सुटला. स्वप्नांच्या जगातून वास्तवाच्या जमिनीवर दाणकन् आदळावं असं झालं. तिचे हिरोहिरोईन फ्लॅट रिकामा करण्याच्या लगबगीत होते. खाली रस्त्यावर ट्रकही उभा दिसला. हिरोनं पॅकर्स बोलावले होते. त्यांची लगबग दिसत होती.

हे काय झालं? नंदिनीला खूपच वाईट वाटलं. स्वत:च्या नकळत की किती गुंतली होती त्यांच्यात? त्यांना तर कल्पनाही नव्हती की त्यांच्यामुळेच एका कुटुंबात किती आनंद निर्माण झाला होता. त्या कुटुंबातली गृहिणी किती बदलली होती…आता पुन्हा तेच उदासपण…बोअर रूटीन…दिवसभर नंदिनी अस्वस्थ होती. बाल्कनीतून घरात फेऱ्या मारत होती.

सायंकाळ होता होता ट्रक भरून निघून गेला. हिरोहिरोइन त्यांच्या कारमधून निघून गेली. मांडीवर दुर्बिण ठेवून नंदिनीनं भिंतीला डोकं टेकवलं. कितीतरी वेळ ती तशीच बसून होती.

संध्याकाळी तिचा उतरलेला, मलूल चेहरा सगळ्यांच्याच काळजीचा विषय झाला.

पण, ‘‘जरा बरं वाटत नाहीए,’’ म्हणून तिनं पटकन् खोली गाठली अन् ती अंथरूणावर पडली. त्यानंतरचे चार पाच दिवस खूपच उदास वाटत होतं. नाही म्हणायला त्या आठवड्यात मायलेकींनी दोन दिवस रजा घेतली असावी. त्यांच्या घरात थोडा उत्साह होता. पण नंदिनीची कळी फारशी खुलली नाही.

मात्र एक दिवस स्टुलावर बसून नंदिनी दुर्बिणीतून उगीचच इकडे तिकडे बघत असताना अचानक त्या हिरोवाल्या घरात गडबड जाणवली. तीन चार तरूण मुलांनी तो फ्लॅट बहुधा भाड्यानं घेतला होता.

ती तरूण देखणी मुलं घर लावण्यात मग्न होती. एक जण पडदे लावत होता. दुसरा बहुधा डस्टिंग करत होता, पांढरा टी शर्ट आणि काळी शॉर्ट घातलेला एक जण बाल्कनीत कपडे वाळायला घालत होता. त्याच्या शेजारच्या बाल्कनीत एक तरूण मुलगी कुंड्यांना पाणी घालत होती. पाणी घालताना तिचं लक्ष पुन्हा:पुन्हा बाल्कनीतल्या त्या तरूणाकडे जात होतं.

नंदिनीला हसू फुटलं. ती लक्षपूर्वक पाहत होती. तो मुलगाही त्या मुलीकडे बघून हसला अन् ती मुलगी लाजली. अरेच्चा! इथं तर लव्हस्टोरी सुरू झालीय की! दोघं एकमेकांकडे बघून हसताहेत…मजा येईल आता. शिफ्टिंग झाल्या झाल्याच रोमांसही सुरू झाला.

तेवढ्यात एक वयस्कर स्त्री बाल्कनीत येऊन त्या मुलीला काही म्हणाली. ती बहुधा त्या तरूणीची आजी असावी. मुलीनं लगेच मुलाकडे पाठ केली. मुलगाही लगेच बाल्कनीतून घरात गेला. आजीनं कुंड्यांचं बारकाईनं निरीक्षण केलं. मग तीही आत गेली. किती तरी दिवसांनी गाणं गुणगुणत नंदिनी बाल्कनीतून उठली अन् तिनं दुर्बिण कपाटात लपवून ठेवली. आज तिला पुन्हा उत्साही वाटत

वेलीच सुचलेलं शहाणपण

– सुधा गुप्ते

बरेच दिवसात निमाशी माझ्या फोनवर संभाषण झालं नव्हतं. अनेकदा फोन करायचं ठरवलं अन् दुसऱ्याच कुठल्यातरी कामात गुंतल्यानं फोन करणं राहून गेलं. निमा माझी लाडकी धाकटी बहीण आहे.

‘‘मावशीची काळजी करू नकोस, अगं ती चांगलीच असेल ना? म्हणून तर तिचं रडगाणं गाणारा फोन आला नाहीए…काही प्रॉब्लेम असता तर तिचा नक्कीच फोन आला असता. रडत भेकत तिनं तुला आपली अडचण सांगितलीच असती.’’ मानवनं माझ्या मुलानं हसत हसत मला टोमणा दिला. धाकट्या मानसीनं हसून त्याला अनुमोदन दिलं. तिनं त्याला हसत हसत दोन्ही हातांचे अंगठे उंचावून ‘बकअप’ केल्याचं मी बघितलं.

हल्लीची मुलं खरोखरंच हुषार अन् जागरूक आहेत. त्यांच्या वयात आम्हाला एवढी समजूत नव्हती हे मान्य करावंच लागेल. नातलगांविषयी एवढं ज्ञान आम्हाला नव्हतं. त्यांनी काहीही म्हटलं तरी आम्हाला ते खरं वाटायचं, पटायचं. शिवाय एकत्र कुटुंबात मुलांचा संबंध फक्त मुलांशीच यायचा. घरातल्या मोठ्या माणसांचे आपापसातले हेवेदावे, रागलोभ किंवा प्रेम, आदर, त्याग वगैरे आमच्यापर्यंत पोहोचत नसे. आता चार माणसांच्या कुटुंबात कुणी कपाळावर किती आठ्या घातल्या, कुणी कुणावर डोळे वटारले हे सगळ्यांच्या लक्षात येतंच.

‘‘अगं आई, काल मी मावशीला मॉलमध्ये बघितलं. कदाचित बँकेतून लवकर बाहेर पडली असेल. केवढी ढीगभर खरेदी केलेली होती? दोन्ही हातात पिशव्या मावत नव्हत्या. तिच्या दोन कलिग्जपण होत्या सोबत.’’

‘‘तुझ्याशी बोलली का?’’

‘‘नाही गं! मी थर्डफ्लोअरला होतो अन् मावशी सेकंड फ्लोअरला होती.’’

‘‘पण ती मावशीच होती कशावरून? दुसरी कुणी असू शकते. तू वरून खाली कसं बघितलंस?’’

‘‘म्हणजे काय? मी काय आंधळा आहे का? अन् वरून खालचं व्यवस्थित दिसतं. चांगली हसत खिदळत होती. तुला फोन करते तेव्हा मात्र सतत रडत असते. मला असं होतंय, माझे पैसे संपले. मला पैशांची अडचण आहे. आनंदाचे क्षण शेयर करताना तिला तुझी आठवण येत नाही अन् थोडाही प्रॉब्लेम आला की रडत तुझ्याकडे येते. अशा माणसांची काळजी कशाला करायची, सोड तिची काळजी करणं. तिचा फोन नाही आला याचाच अर्थ सगळं काही ठीकठाक चाललंय…’’

मुलाचं सडेतोड पण, खरं बोलणं मला आवडलं नाही. मी त्याला रागावून पिटाळून लावलं. विषय तिथंच संपला. पण त्यानं त्याच्या मावशीचं किती सूक्ष्म निरीक्षण केलंय याचं मला कौतुकही वाटलं. तो बोलला ते खरंच होतं. अगदी फुसक्या गोष्टींसाठी रडून भेकून गहजब करणं अन् समोरच्याला पेचात आणणं तिला छान जमतं. पण मोठ्यातला मोठा आनंद ती कधीही बोलून दाखवत नाही. म्हणते, आनंद कधी दाखवू नये. दृष्ट लागते. कुणाची दृष्ट लागते, आमची? माझी? मी तिची मोठी बहीण, आईसारखी तिची काळजी घेते. सतत तिच्या अडचणी सोडवते. आमची कशी दृष्ट लागेल? काहीतरी अंधश्रद्धा. असा कसा स्वभाव हिचा?

आता मागच्या आठवड्यातच तर सांगत होती, पैशांची फारच अडचण आहे. मार्च एंडिंग म्हटलं की पैशांची ओढाताण असतेच. थोडे पैसे देशील का? मी काटकसरीनं राहून काही पैसा शिल्लक ठेवत असते. त्यामुळे मला अशी अडचण कधी जाणवत नाही. हे पैसे मी कुणाच्याही नकळत साठवत असते. ऐनवेळी काही अडचण आलीच तर कामी यावेत हाच माझा उद्देश्य असतो. त्यातून काही पैसे तिला द्यावेत असं मी मनोमन ठरवलंही होतं. तिला दिलेले पैसे परत कधीच मिळत नाहीत हे मलाही ठाऊक आहे. चुकून माकून आलेच तर थोडे थोडे करत अन् तिच्या सोयीनं येतील. आईबाबांनी मरताना मला सांगितलं होतं की धाकट्या बहिणीला आईच्या मायेनं सांभाळ. तिला कधी अंतर देऊ नकोस. निमा माझ्याहून दहा वर्षांनी धाकटी आहे. मी तिची मोठी बहिण आहे, तरीही तिच्या अनंत चुका, मी आईच्या मायेनं पोटात घालते. तिचे अपराध माझ्या नवऱ्यापासून, मुलांपासून, जगापासून लपवून ठेवते. अनेकदा माझा नवरा मला समजावतो, ‘‘शुभा, तू फार भाबडी आहेस. बहिणीवर प्रेम कर. पण तिला स्वार्थी होऊ देऊ नकोस. ती फार आत्मकेंद्रिय आहे. तुझा विचार ती करत नाही. आईवडिलांनीच मुलांना शिकवायला हवं. चुका केल्या तर त्या दाखवून द्यायला हव्यात. गरज पडली तर कान उपटायला हवेत. तू तिला प्रत्येक वेळी पाठीशी का घालतेस? तिला समजव…रागव…’’

‘‘मी काय रागावणार? ती स्वत: शिकलेली आहे, नोकरी करतेय. लहान मुलगी थोडीच आहे ती रागवायला? प्रत्येकाचा आपापला स्वभाव असतो…’’

‘‘प्रत्येकाचा आपापला स्वभाव असतो तर तिला राहू दे आपल्या स्वभावासोबत. चूक झाली तर जबाबदारीही घेऊ दे स्वत:वर. तू तिला प्रोत्साहन देतेस, जबाबदारी घेऊ देत नाहीस हे मला खटकतं.’’

उमेश म्हणाले ते अगदी बरोबरच होतं. पण काय करू? मनाच्या एका कोपऱ्यात तिच्याकरता वेगळाच जिव्हाळा आहे. मी म्हणते ती लहान नाहीए, पण मी तिला लहान समजून तिच्या चुकांवर पांघरूण घालत असते. मी खरं तर तिला १०-२० हजार रुपये द्यायचे असं ठरवलं होतं. ती म्हणाली होती की या महिन्याचा सगळा पगार इन्कम टॅक्स भरण्यात संपला म्हणून. आता घरखर्च कसा चालणार? पण खरं तर मार्च महिन्यात इन्कम टॅक्स भरायचा असतो हे का तिला माहीत नाही. लोक आधीपासून त्यासाठी तयारी करतात. अरे, पावसाळ्याची बेगमी तर पशूपक्षीही करूनच ठेवतात ना? पावसाळ्यासाठी आपली छत्री आपणच घ्यावी लागते. लोक थोडीच तुमच्यासाठी छत्री घेऊन ठेवतील? आपलं डोकं, आपलं शरीर जर ओलं होऊ द्यायचं नाही तर आपणच प्रयत्न केला पाहिजे. उपाय शोधला पाहिजे. मला नवल वाटलं. निमाकडे पैसे नसताना तिनं मॉलमधून पिशव्या भरभरून खरेदी कशी काय केली? शॉपिंगसाठी पैसे कुठून आले?

उमेशचं म्हणणं योग्यच आहे. मीच तिला बिघडवते आहे. खरं तर मी तिचे कान उपटून तिला योग्य मार्गावर आणायला हवं. काही नाती अशी असतात की ती तोडता येत नाहीत. पण त्यांचा उपद्रव मात्र फारच होतो. आपण नातं निभवायला बघतो, पण त्याचं रूप अक्राळ विक्राळ होतं, आपल्यालाच गिळू बघतं. आता चाळीशीला आलीय निमा. कधी तिच्या सवयी बदलणार? कदाचित कधीच ती तिच्या या चुकीच्या सवयी बदलणार नाही. तिच्यामुळे अनेकदा माझ्या संसारात कुरबुरी होतात, माझी घडी विस्कटते. कुणा दुसऱ्याच्या पाय पसरण्यामुळे माझी चादर, माझं अंथरूण मला पुरत नसेल तर त्यात माझाच दोष आहे. आपल्या अंथरूणात किंवा पांघरूणात मी कुणाला कशाला शिरू द्यावं? आईवडिलांना मुलांचा कान धरून समजावण्याचा, त्यांना योग्य मार्गावर आणण्याचा अधिकार असतोच. अर्थात् एका ठराविक वयानंतर मुलं आईबाबांना जुमानत नाहीत अन् आईवडीलही त्यांना काही सांगू धजत नाहीत हा भाग वेगळा. तरीही चूक होत असेल तर सावध करण्याचा हक्क आईबापाला असतोच.

दुपार माझा विचार करण्यात गेली अन् सायंकाळी मी सरळ निमाच्या घराच्या दिशेनं चालू लागले. मानव कोचिंगक्लासला निघाला होता. त्याला त्याच वाटेनं जायचं होतं. मी त्याला वाटेत मला निमाकडे सोडायला सांगितलं. मुद्दामच मी तिला आधी फोन केला नाही. मला दारात बघून निमा एकदम स्तब्ध झाली.

‘‘ताई…तू?’’

निमानं आश्चर्यानं विचारलं.

‘‘ताई, अगं फोन न करता कशी आलीस?’’

‘‘म्हटलं तुला आश्चर्याचा धक्का द्यावा. आत तरी येऊ देशील की नाही? दार अडवूनच उभी आहेस?’’

तिला हातानं बाजूला सारत मी आत शिरलेच. समोर कुणीतरी पुरूष बसलेला होता. बहुधा तिच्या ऑफिसमधला सहकारी असावा. टेबलावर खाण्यापिण्याच्या वस्तूंची रेलचेल दिसत होती. हॉटेलातून मागवलेलं असावं. ज्या डब्यांमधून आलेलं होतं, त्यातूनच खाणंही सुरू असावं. ही निमाची फार जुनी अन् घाणेरडी सवय आहे. अन्न व्यवस्थित भांड्यांमधून काढून ठेवत नाही. सामोसे, वडे, भजी वगैरे तर सरळ बांधून आणलेल्या कागदी पाकिटातूनच खायला लागते. आम्हालाही तसंच देते. वर म्हणते, ‘‘शेवटी जाणार तर पोटातच ना? मग उगीच भांड्याचा पसारा कशाला? धुवायचं काम वाढतं.’’

मला बघून तो पुरूषही दचकला. भांबावला. त्याला नक्कीच वाटलं असेल की निमाची बहीण अगदीच गावंढळ आहे. बेधडक घरात शिरलीय.

मी ही पक्केपणानं म्हटलं, ‘‘अगं, हे हक्काचं घर आहे माझं. फोन करून येण्याची फॉर्मेलिटी कशाला हवी होती? एकदम मनात आलं, तुला भेटावं म्हणून, तर आले झालं…का गं, तुला कुठं बाहेर वगैरे जायचं नव्हतं ना?’’

मी मानभावीपणे म्हटलं, ‘‘मध्यंतरी तू म्हणाली होतीस, तुला बरं नाहीए…म्हणून तुझ्या तब्येतीची काळजी वाटून मी आले.’’

‘‘हो…हो ना, हे माझे सहकारी विजय हेदेखील माझ्या तब्येतीची चौकशी करायला आले आहेत.’’

माझ्या प्रश्नानं तिलाही दिलासा दिला. मी तब्येतीचा विषय काढताच तिला विजयच्या तिथं उपस्थित असण्याचं कारण सांगता आलं. एरवी ती दोघंही गोंधळली होती.

माझी बहीण आहे निमा. तिचे सगळे रंगढंग, तिच्या सवयी, तिचे रागलोभ मी चांगले ओळखते. लहानपणापासूनच तिचा चेहरा बघून ती काय करणार आहे, तिच्या मनात काय आहे, तिनं काय केलंय, हे सगळं मी ओळखतेय. माझ्याहून ती दहा वर्षांनी लहान आहे अन् माझी फार फार लाडकी आहे. माझ्या वयाच्या दहाव्या वर्षांपर्यंत मी घरातली एकुलती एक लेक होते. आईवडिल एका मुलीवरच संतुष्ट होते. पण मला मात्र एकटेपणा सहन होत नव्हता. नातलगांना, अवतीभोवती सर्वांना दोन दोन मुलं होती. प्रत्येकाला एक भावंड होतं. मीच एकटी होते. मोठ्यांमध्ये जाऊन बसलं की ते हाकलायचे, ‘‘जा आत. इथं कशाला बसतेस? आत खेळत बैस.’’ आता एकटी मी काय खेळू? कुणाशी खेळू? निर्जीव खेळणी अन् निर्जीव पुस्तक…मला कुणी तरी सजीव खेळणं हवं होतं. शेवटी मला भावंड आणायचा निर्णय आईबाबांना घ्यावा लागला.

भावंड येणार म्हटल्यावर आईबाबांनी मला समजवायला सुरूवात केली की येणाऱ्या बाळाची सर्व जबाबदारी माझ्यावर असणार आहे. मी स्वत:ला विसरून निमाचं सगळं बघायला लागले. तिच्यापुढे मला आपली सुखदु:ख, आपल्या इच्छा, अपेक्षा कशाचीही तमा वाटत नव्हती. दहाव्या वर्षीच मी एकदम जबाबदार, गंभीर अन् मोठी मुलगी झाले.

निमा केवळ माझ्यासाठी या जगात आली आहे किंबहुना माझ्यासाठीच तिला आणण्यात आलंय ही गोष्ट माझ्या मनावर इतकी खोल कोरली गेली होती की मी तिची आई होऊनच तिला सांभाळू लागले. आम्ही जेवत असताना तिनं कपडे ओले केले तर मी जेवण सोडून आधी तिचे कपडे बदलत असे. त्यावेळी आई उठत नसे. आता वाटतं, आईनं तरी माझ्यावर इतकी जबाबदारी का टाकली? तिचंही ते कर्तव्यच होतं ना की त्यांनी एक बहीण मला देऊन माझ्यावर उपकार केले होते? इतकं मोठं कर्ज माझ्यावर झालं की चाळीस वर्षं मी फेडतेय, फेडता, फेडता मी दमलेय तरी ते कर्ज फिटत नाहीए.

‘‘ताई ये, बैस ना,’’ अगदी अनिच्छेनंच निमा म्हणाली.

माझं लक्ष सोफ्यावर विखुरलेल्या पॉलिथिनच्या पिशव्यांकडे गेलं. त्यावर त्याच मॉलचं नाव होतं, ज्याचा उल्लेख मानवनं केला होता. काही घालून काढून टाकलेले नवे डेसेसही तिथंच सोफ्यावर होते. बहुतेक त्यांची ट्रायल निमानं घेतली असावी किंवा ते घालून त्या तिच्या सहकाऱ्याला दाखवले असावेत.

माझ्या मेंदूनं दखल घेतली…हा माणूस कोण आहे? त्याचे अन् निमाचे संबंध कसे, कुठल्या प्रकारचे आहेत? त्यालाच हे कपडे घालून ती दाखवत होती का?

‘‘तुला ताप आला होता का? सध्या वायरलचीच साथ आहे. हवा बदलाचा परिणाम होतोच,’’ मी सगळे कपडे अन् पिशव्या बाजूला ढकलून स्वत:ला बसण्यापुरती जागा करून घेत विचारलं.

तेवढ्यात तो पुरुष उठला, ‘‘बराय, मी निघतो,’’ त्यानं म्हटलं.

‘‘अहो बसा ना, निदान तुमचं खाणं तरी पूर्ण करा. निमा तूही बैस ना,’’ मी म्हटलं. तसं दचकून दोघांनी माझ्याकडे बघितलं.

‘‘तब्येतीची काळजी घ्या. येतो मी,’’ म्हणत तो निघून गेला. निमाही अस्वस्थपणे बसली होती.

‘‘अगं, आजारी होतीस तर हे असलं हॉटेलचं खाणं, त्यातूनही नूडल्स अन् मंचूरियन कशाला खातेस?’’ मी टेबलवरच्या डब्यांकडे बघत म्हटलं. डब्यात एकच चमचा होता म्हणजे दोघं एकाच चमच्यानं खात होती का?

‘‘हे बघ निमा, थोडं काम होतं तुझ्याकडे. म्हणून मी आलेय. फोनवर बोलणं मला प्रशस्त वाटेना. मला पैसे हवेत. मानसीच्या कोचिंगक्लाससाठी. तुझ्याकडून माझे एकूण चाळीस हजार रुपये येणं आहे. तू निदान पंधरा वीस हजार दिलेस तर माझी सध्याची गरज भागेल…’’

निमानं माझ्याकडे विचित्र नजरेनं बघितलं. जणू ती प्रथमच मला बघत होती…इतके दिवस मी पैसे कधीच परत मागितले नव्हते, त्यामुळेच ते परत करणं तिलाही गरजेचं वाटलं नव्हतं. मी तिच्या चेहऱ्याकडे टक लावून बघत होते. एक तर तिची छानशी संध्याकाळ बिघडवून टाकली होती अन् शिवाय ती विवाहबाह्य संबंधात अडकल्याचंही माझ्या लक्षात आलं होतं.

फार फार वाईट वाटतंय मला. आम्ही दोघी एकाच आईबापाच्या पोरी जन्माला येऊनही आम्हा दोघींमध्ये इतका फरक असावा? एकाच घरात वाढलो, एकच अन्न आम्ही खाल्लं, तरीही आमच्या अंगात वाहणाऱ्या रक्तानं असे वेगवेगळे परिणाम दाखवावेत?

‘‘अगं पण ताई, माझ्याकडे पैसे कुठाय?’’ निमा चाचरत म्हणाली.

‘‘का गं? इथं एकटीच राहतेस, घरभाडं बँक भरतेय. नवरा अन् मुलगा तुझ्या सासू सासऱ्यांबरोबर राहतात. त्यांचा काडीचा खर्च नाही तुझ्यावर, तर मग सगळा पैसा जातो कुठे?’’

निमा अवाक् होती, सतत तिची बाजू घेणारी, तिला सतत चुचकारून घेणारी तिची ताई आज अशी कशी वागतेय? इतकं कसं बोलतेय? खरं तर निमाच्या वागणुकीमुळे तिचं कुटुंब अन् माझंही कुटुंब नाराजच असायचं. मीच तिच्यासाठी बुडत्याला काडीचा आधार म्हणतात तशी होते, कारण मनातून मला उगीचच आशा होती की अजूनही वेळ गेली नाहीए, निमा सावरेल, स्वत:ला बदलेल.

‘‘निमा, मला तुझ्यासारखी नोकरी नाही. नवरा देतो त्या पैशातून घर चालवून मी पैसे शिल्लक टाकते म्हणून पैसा जमतो. अक्षरश: एक एक रूपया करत पैसे जमवले आहेत मी. दोन्ही मुलांचे कोचिंग क्लास गरजेचे आहेत. तिथं भरपूर पैसे भरावे लागतात. तुझे पैसे नको देऊस, फक्त माझे पैसे परत केलेस तरी माझी गरज भागेल,’’ एवढं बोलून मी उठून उभी राहिले.

निमा पुतळ्यासारखी बसून होती. मी कधी अशी वागेन असं तिला वाटलंच नव्हतं. तिच्या आजच्या रंगीत सोनेरी संध्याकाळचा शेवट असा होईल अशी तर तिला कल्पनाही नसेल.

काय बोलणार होती ती? तिच्यासाठी मी भक्कम आधार होते. माझ्या आडोशाला येऊन ती अजयलाही गप्प बसवायची.

बिचारा अजय खरं तर पत्नीपीडित नवऱ्यांच्या संघटनेचा अध्यक्ष शोभला असता. मला ते कळत होतं, पण बहिणीवरचं प्रेम मला ते वळू देत नव्हतं. मीच कमी पडले. निमाला आधीच ऐकवलं असतं तर बरं झालं असतं. ती चुकतेय हे मी का सांगू शकले नाही? मला वाईट वाटतंय, स्वत:चाच राग येतोय.

मला त्या घरात बसवेना. जीव गुदमरत होता. नकारात्मक लहरी सतत अंगावर आदळताहेत असं वाटत होतं. आज प्रथमच मला तिच्यापासून लांब लांब जावं असं वाटू लागलं. तिच्यात एरवी मला आईबाबाच दिसायचे…पण आज नाही दिसले.

‘‘निमा, येते मी…एवढंच काम होतं.’’

मी ताडकन् बोलून चालू लागले. रिक्षावाला समोरच भेटला. त्याला घराचा पत्ता सांगितला. गळा दाटून आला होता. डोकं गरगरत होतं. डोळेही भरून आले होते. डोळे पुसून मी मागे वळून बघितलं…निमा बाहेर आली नव्हती. मला बरंच वाटलं. आता ती पैसे परत करेल न करेल, पुन्हा मागणार नाही. माझ्या मनावरचं मोठं ओझं उतरलं. मी दोन तीनदा दीर्घ श्वास घेतला. हलकं वाटलं. मनातून एक सकारात्मक विचार उमटला…आता नक्कीच निमा बदलेल. ती माझ्यासारखी होण्याचा प्रयत्न करेल.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें