* डॉ. कपिल अग्रवाल, संचालक, हॅबिलिट सेंटर फॉर बॅरिएट्रिक आणि
लॅपरोस्कोपिक शस्त्रक्रिया
प्रश्न : मी ३२ वर्षांची आहे आणि माझे वजन १०८ किलो आहे. मी डायटिंग आणि व्यायामाद्वारे वजन कमी करण्याचा खूप प्रयत्न करते, पण फारसा फरक पडत नाही. बाजारात उपलब्ध असलेली वजन कमी करणारी औषधे आणि सप्लिमेंट्स घेणे सुरक्षित आहे का आणि ते प्रभावी आहेत का?
उत्तर : वजन कमी करण्यासाठी औषधे आणि पूरक आहारांचा वापर केला जाऊ शकतो. त्याचा प्रभाव असतो पण तो फार कमी काळ टिकतो. तुम्ही औषध घेणे बंद करताच, वजन पुन्हा वाढू लागते. दुसरे म्हणजे वजनात फक्त ५ ते १० टक्केच फरक पडतो.
ही औषधे आणि सप्लिमेंट्स फक्त काही जास्त वजन असलेल्या सामान्य लोकांवरच प्रभावी असल्याचे सिद्ध होते. हे मेंदूतील सेरोटोनिन रिसेप्टर २ सक्रिय करते. या रिसेप्टरच्या सक्रियतेमुळे भूक कमी होते आणि थोडेसे अन्न खाल्ल्यानंतर पोट भरल्यासारखे वाटते. खूप लठ्ठ असलेल्या लोकांवर या औषधाचा कोणताही परिणाम होत नाही. तुम्हाला हे समजून घेणे आवश्यक आहे की जर तुम्हाला लठ्ठपणाची अनुवांशिक पूर्वस्थिती असेल, तर तुमच्याकडे शस्त्रक्रिया आणि नियमित संतुलित आहार व व्यायामच पर्याय आहे.
प्रश्न : मी ४० वर्षांचा आहे. बऱ्याच दिवसांपासून मला माझे ओटीपोट आणि मांडीच्यामध्ये सूज येत आहे. हळूहळू त्यात वाढ होत आहे. मी डॉक्टरांना दाखवल्यावर त्यांनी हर्नियाची तक्रार सांगितली आणि ऑपरेशन करण्याचा सल्ला दिला. मला ऑपरेशनची भीती वाटते याला दुसरा पर्याय आहे का?
उत्तर : हर्निया रोगावर शस्त्रक्रिया हा एकमेव उपचार आहे. इतर कोणत्याही औषधाने तो बरा होऊ शकत नाही. आजकाल हर्नियाची शस्त्रक्रिया लॅपरोस्कोपीद्वारे ही केली जाते. यामध्ये घाबरण्यासारखे काही नाही कारण शस्त्रक्रिया फक्त ३ छोटी छिद्र्रे करून केली जाते. रुग्णाला २४ तासांच्या आत रुग्णालयातून डिस्चार्ज दिला जातो. म्हणून कोणतीही भीती किंवा शंका न बाळगता आपण एखाद्या सक्षम सर्जनकडून आपली शस्त्रक्रिया करून घ्यावी.
प्रश्न : मी ३८ वर्षांचा आहे आणि माझे वजन ११८ किलो आहे. मला गेल्या ८ वर्षांपासून मधुमेहाचा त्रास आहे. मला कोणीतरी सल्ला दिला आहे की बॅरिअॅट्रिक शस्त्रक्रियेद्वारे अतिरिक्त चरबी काढून टाकून मधुमेहदेखील बरा होऊ शकतो. यात किती तथ्य आहे?
उत्तर : होय, बॅरिअॅट्रिक शस्त्रक्रियेने मधुमेह पूर्णपणे नाहीसा होण्याची दाट शक्यता आहे. यासाठी सर्वप्रथम शरीरातील इन्सुलिनची पातळी काही चाचणी करून आपल्याला तपासावी लागते. चाचणी अनुकूल असल्यास रुग्णाची चयापचय शस्त्रक्रिया केली जाते. ही शस्त्रक्रिया केल्यावर तुमचा मधुमेहही बरा होतो.
प्रश्न मी ३० वर्षांची आहे. अलीकडेच माझ्या गाल ब्लॅडरमध्ये एक खडा आढळून आला आहे. यावर उपचार करण्यासाठी कोणकोणते पर्याय उपलब्ध आहेत? औषधाने यावर उपचार करणे शक्य आहे का?
उत्तर : किडनी स्टोनप्रमाणे तोंडावाटे औषधे पित्ताशयातील खडे काढून टाकण्यासाठी फारशी प्रभावी ठरत नाहीत, कारण गाल ब्लॅडर हे आपल्या शरीरात अशा ठिकाणी आहे, जिथे औषधाचा फारसा परिणाम होत नाही. दुसरे म्हणजे ही अशी स्थिती असते ज्यामध्ये रुग्णाला खूप वेदना सहन कराव्या लागतात. त्यामुळे पित्ताशयातील खडयांवर ताबडतोब शस्त्रक्रिया करण्याचा सल्ला दिला जातो. बहुतेक डॉक्टर पारंपारिक शस्त्रक्रियेनुसार ४ छिद्र करून पित्ताशयातील खडा काढतात, परंतु आम्ही प्रगत तंत्राने नाभीला एक छिद्र करून यशस्वी शस्त्रक्रिया करतो, परिणामी रुग्णाच्या शरीरावर ऑपरेशनचे कोणतेही निशाण दिसत नाही आणि रिकव्हरीदेखील लवकर होते.
प्रश्न : माझा मुलगा १४ वर्षांचा आहे आणि त्याचे वजन ६६ किलो आहे. लठ्ठपणामुळे तो न्यूनगंडाचा बळी ठरत आहे. एवढया लहान वयात मधुमेह चाचणीत त्याला प्री-डायबेटिक स्थिती असल्याचे सांगण्यात आले आहे. मला माझ्या मुलाची खूप काळजी वाटते. मी काय करावे?
उत्तर : बहुतेक मुलांमध्ये लठ्ठपणा हा आनुवंशिक कारणांमुळे आणि जंक फूड खाणे व शारीरिक हालचाली न करणे यामुळे होतो. जर तुमच्या कौटुंबिक इतिहासात लठ्ठपणाचा आजार असेल, तर मुलाची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे, कारण जास्त बीएमआयमुळे मधुमेहाचा धोकाही दुप्पट होतो. पूर्व-मधुमेह असण्याचा अर्थ असा आहे की त्याची ग्लुकोज पातळी सामान्यपेक्षा थोडी जास्त आहे आणि मधुमेहाच्या पातळीपेक्षा थोडी कमी आहे. म्हणूनच तुमच्या मुलाच्या जीवनशैलीत सकस आहार आणि व्यायामाचा समावेश करणे तुमच्यासाठी खूप महत्वाचे आहे, तरीही वजन नियंत्रणात न राहिल्यास आणि वाढतच असल्यास मुलाची बॅरिएट्रिक शस्त्रक्रिया करण्याचा पर्याय देखील आहे, कारण नंतर लठ्ठपणामुळे इतर अनेक गंभीर समस्या होऊ शकतात.
