* निलू चोपडा
अनेकदा महिलांना लग्नानंतर स्वत:चं व्यक्तिमत्व, स्वभाव यांना पूर्णपणे बदलावं लागतं. स्त्रीला स्वत:ची अशी ओळखच नाहीए, अशीच समाजात धारणा आहे. लग्नानंतर तर अगदी प्रेमाने तिचं सामाजिक, मानसिक स्वातंत्र्य काढून घेतलं जातं. आणि तिचं स्वातंत्र्य हिसकावून घेणारे हे तिचे स्वत:चेच आईवडील, सासूसासरे आणि तिचा पती नावाचा प्राणी असतो.
पाठवणीच्या वेळी आईबाबा मुलीला अगदी हुंदके देत समजावतात की मुली हा आता तुझा दुसरा जन्म आहे. सासूसासरे आणि पती यांचं म्हणणं ऐकणं तुझं पहिलं कर्तव्य आहे.
सासरी तर सासूसासरे आणि पती कधी स्पष्टपणे तर कधी आडून सासरच्या चालीरीतीनुसार चालण्याची ताकीद देतात. मध्यम आणि उच्चमध्यमवर्गीय समाजाची हिच तर मोठी समस्या आहे.
पत्नी बुद्धिमान आणि एखाद्या कलेत पारंगत असेल तर सासरची आणि संकुचित मानसिकता असणारा पती तिच्या कलेला मूठमाती देऊन टाकतात. नृत्य पारंगत वा गायन क्षेत्र असेल तर सरळसरळ सांगून टाकलं जातं की इथे हे काही चालणार नाही. कुटुंबाच्या मानमर्यादा यांचे दाखले दिले जातात.
अनेक घरात तर सुनांना नोकरी करण्यासदेखील मनाई केली जाते. मग घरात कितीही तंगी असली तरी चालेल. मात्र घराचा आर्थिक डोलारा घसरु लागताच तिला नोकरी करण्याची मुभा दिली जाते तीदेखील कार्यालयात कोणत्याही पुरुषाशी बोलायचं नाही आणि सगळा पगार पती वा सासूबाईच्या हाती द्यायचा ही खास अट ठेऊनच.
कळसूत्री बाहुलीचं आयुष्य
सुनंदा राष्ट्रीय स्तरावरची टेनिस खेळाडू होती. घरात सगळयांची लाडकी. आयुष्याचा मनमुराद आनंद कसा घ्यायचा हे तिच्याकडून शिकावं. मात्र आयुष्याच्या स्पर्धेत मात्र मागे पडली. वरवरचा सरंजाम पाहून एका अनोळखी ठिकाणी लग्न जमवलं गेलं. पती व सासरे दोघेही उच्चपदस्थ होते. मात्र लग्नाच्या महिनाभरातच कळसूत्री बाहुलीसारखं आयुष्य तिला नाईलाजाने जगावं लागलं. काय घालायचं, कुठे जायचं, किती बोलायचं हे सर्व पती आणि सासरची मंडळी ठरवत होती.
तिच्या वाहिनीने स्वत:चा मोबाईल तिला देऊन ठेवला होता. संधी मिळताच सुनंदाने तिला स्वत:ची व्यथा सांगितली तेव्हा तिच्या वाहिनीला आश्चर्य वाटलं. मात्र जर हे घरी सांगितलं तर सासरची माणसं तिच्या भावाला आणि वडिलांना त्रास देतील या भीतीने ती गप्प राहत होती.
एके दिवशी संधी मिळताच तिच्या वडिलांनी आणि भावाने तिला माहेरी परत आणलं. वर्षभर ती त्यांच्यासोबत राहिली. जिल्ह्याच्या क्लबमध्ये टेबल टेनिसची कोच बनली. वर्षभर सासरची माणसं नाराजच होती त्यामुळे कोणीच चौकशी करायला देखील आलं नाही. मात्र एकेदिवशी तिचा पती माफी मागून सुनंदाला येण्याचा आग्रह करू लागला.
नंतर मात्र तिच्या घरातल्यांनी त्याच्याकडून तो आणि त्याचे वडील ज्या गोष्टीवरून सुनंदाला धमकावत होते त्याबद्दल लेखी लिहून घेतलं तसंच सुनंदाला कोणत्याही प्रकारचा त्रास न देण्याबाबतच वचन रेकॉर्ड करून घेऊन नंतरच सुनंदाला त्याच्यासोबत पाठवलं.
त्रास देण्याच्या नव्या पद्धती
अश्याच एका नव्या घटनेत एका तरुणीचा विवाह एका फसवेगिरी करणाऱ्या कुटुंबात करण्यात आला होता. त्यांनी खूप श्रीमंत आणि सुशिक्षित असल्याचा दिखावा केला होता. खरंतर ही लोकं पूर्णपणे कर्जात बुडालेली होती. लग्नात भरपूर पैसाअडका मिळेल अशी लालसा होती, मात्र तो मिळत नसल्याचं दिसताच खरं रूप समोर आलं.
मुलीच्या सर्व मूलभूत गरजावरच आडकाठी करण्यात आली. पती आणि सासरे यांच्या जेवणानंतर उरलंसूरलेलं ती खात असे. फोन करण्यास, बाहेर जाण्यास मनाई होती. माहेर दुसऱ्या शहरात होतं. सासरचे तर ओळखीच्या लोकांना देखील भेटायला देत नसतं. जर कोणी भेटायला आलं तर ती झोपलीय वा तब्बेत बिघडल्याची कारण देत असत. बऱ्याच प्रयत्नानंतर तिला तिथून बाहेर पडण्याची संधी मिळाली.
सेक्सबाबतीतदेखील पती त्याला हवं तेव्हा मागणी करतो. मग पत्नी थकलेली असो वा आजारी वा तिची इच्छा असो वा नसो तिला पतीची गरज पूर्ण करावीच लागते आणि जर पत्नीने यात पुढाकार घेतला तर तिला कामातून गेलेली बाई समजून अपमानित केल जातं. म्हणजेच पावलोपावली तिचं स्वातंत्र्य नाकारलं जातं.
काही पुरुष तर स्वत:च्या पत्नीला स्वत:ची मालमत्ताच समजतात. काही दिवसापूर्वी एका बातमीची चर्चा होती की एक सैनिक स्वत:च्या पत्नीला आपले सैनिक मित्र आणि सहकाऱ्यासोबत शारीरिक संबंध ठेवायला भाग पाडत होता. नकार दिल्यास चाकूने तिचे कपडे फाडत असे. खरंच एखाद्या स्त्रीसोबत असा दुव्यवहार करणं खूपच भयानक आहे. लग्नानंतर जर एखादी स्त्री अशाप्रकारे पुरुषरुपी लांडग्यांच्या तावडीत सापडली तर तिचं सर्वप्रकारचं स्वातंत्र्य संपून जातं.
अनेकदा स्त्रियांना स्त्री समस्यां, बलात्काराच्या वाढत्या घटना, कोणत्याही सभेत बोलण्यास वा लिहिण्यासदेखील बंदी केली जाते. पती जर दारुडा, मारझोड करणारा, नपुंसक असला तरी तिलाच जबाबदार ठरवलं जातं.
महिलांनी यासाठी काय करावं
लग्नानंतर स्वत:ची ओळख, स्वत:चं स्वातंत्र्य अबाधित राहावं यासाठी स्वत:च्या अधिकारांबाबत जागरूक असायला हवं. काही दिवसांपूर्वी एका लग्नात नवरदेव दारूच्या नशेत नाचत होता. हे पाहून नववधू लग्न मोडून सरळ लग्नाच्या मंडपातून बाहेर पडली. अलीकडे अनेकदा हुंडा घेणाऱ्यांना धडा शिकवण्यासाठी स्वत: मुलीने लग्नाचं वऱ्हाड पाठवून देण्याच्या बातम्या येत असतात. हा खूपच चांगला संकेत आहे.
आजच्या तरुण पिढीने स्वत:च्या होणाऱ्या पती वा पत्नीसोबत एकत्र बसून आपली स्वप्न, इच्छा-आकांक्षा, विचार यांची देवाणघेवाण करायला हवी.
दारुडे, बेरोजगार तसंच हुंडा घेणाऱ्या लोभी पुरुषांवर बहिष्कार टाकायला हवा. आईवडिलानीदेखील स्वत:च्या मुलींना विनाकारण माघार घ्यायला भर पाडू नये.
ज्याप्रकारे आपण एखादं रोपटं मुळासकट उखडून दुसऱ्या जागी लावतो, तेव्हा आपण माती, पाणी, हवा या सगळयासाठी अनुकूल आहे की नाही हे पाहतो. जर माती ठिक नसेल, पाणी कमी वा अधिक दिलं, हवा, ऊन व्यवस्थित मिळालं नाही तर रोपटं सुकून जातं. त्याचप्रकारे स्त्रीदेखील लग्नानंतर स्वत:ची मूळ माहेराहून काढून सासररुपी बागेत लावते.
लग्न हा स्त्री स्वातंत्र्याचा शेवट नाहीए. प्रत्येक स्त्रीने स्वत:ची प्रतिभा, आकांक्षा आणि स्वप्न पाहण्याचा पूर्णपणे हक्क आहे. हा तिच्या आयुष्याचा एक अमूल्य ठेवा आहे, तो नष्ट होण्यापासून रोखायला हवा. तिचं व्यक्तिमत्व आणि अस्तित्व मिटविण्याचा कोणालाच हक्क नाहीए.
जर एखादी स्त्री एखाद्या कारणामुळे अशा नरकयातना भोगत असेल, तर तिने कोणाची तरी मदत घ्यायला हवी. स्वत:च्या स्वातंत्र्याबाबत जागरूक असायला हवं. स्त्री ही जननी आहे. तिचा अपमान करणं, तिच्यावर अत्याचार करणं वा तिचा मानसिक, शारीरिक, स्वातंत्र्यांवर पाबंदी लावणं हा सर्वात मोठा गुन्हा असण्याबरोबरच संपूर्ण कुटुंबाच्या अधोगतीस कारणीभूत ठरेल.
