* डॉ. विनोद गुप्ता
शरीर निरोगी ठेवण्यासाठी काही लोक जिममध्ये जाऊन घाम गाळतात, तर काही घरातच व्यायाम करतात. काही मॉर्निंग वॉकला जातात, तर काही धावतात. जर तुम्हीही धावून निरोगी बनू इच्छित असाल तर ही चांगली गोष्ट आहे, पण धावण्यापूर्वी काही गोष्टी माहिती करुन घेणे गरजेचे आहे, अन्यथा फायदा होण्याऐवजी नुकसान होऊ शकते.
तज्ज्ञांच्या सल्ल्यानुसार, रोज १ तास धावून तुम्ही सुदृढ आणि निरोगी राहू शकता. सोबतच तुमचे आयुष्यही ३ वर्षांपर्यंत वाढवू शकता. १८ ते १०० वर्षे वयापर्यंतच्या या ५५ हजार लोकांच्या जीवनमानाचा अभ्यास करुन संशोधक या निष्कर्षापर्यंत येऊन पोहोचले की, कोणत्याही व्यायामाच्या तुलनेत धावल्यामुळे शरीरातील ताकद आणि आयुष्य दोन्हीही सर्वात जास्त वाढते. या संशोधानातील प्रमुख अमेरिकेच्या ‘आयोवा स्टेट युनिव्हर्सिटीच्या प्राध्यापक डकचुल्ली यांच्या मते, अभ्यासात असे निदर्शनास आले की, अन्य व्यायाम करणाऱ्या लोकांच्या तुलनेत धावणारे दीर्घ काळपर्यंत जगतात. लवकर मरण येण्यासाठी जबाबदार ठरणाऱ्या गोष्टींशी लढण्याची ताकद धावणाऱ्यांमध्ये सर्वात जास्त असते.
सर्वसाधारण लोकांच्या तुलनेत रोज धावणाऱ्यांना हृदयरोगाच्या झटका येण्याची शक्यता २५ टक्क्यांपर्यंत कमी असते. धावणे निरोगी राखते, जो चांगल्या आरोग्यासाठी मुख्य समजल्या जाणाऱ्या निर्देशकांपैकी एक आहे. रोज १ तास धावल्यास लवकर मरण येण्याची शक्यता ४० टक्क्यांपर्यंत कमी होते. धावल्यामुळे संपूर्ण शरीराच्या सर्व अवयवांचा चांगला व्यायाम होतो. पायांव्यतिरिक्त हृदय, फुफ्फुस इत्यादींचाही व्यायाम होतो आणि त्यांची कार्यक्षमता वाढते.
धावायची सुरुवात कधी करावी?
विशेषज्ज्ञांच्या मते, लठ्ठपणा कमी करण्यासाठी डायटिंग करण्याची नव्हे तर धावण्याची गरज आहे. तुम्ही आधीपासूनच धावत असाल तर लठ्ठपणा कधीच येणार नाही. धावल्यामुळे मांसपेशी सशक्त होतात. अधिक क्षमतेने कार्य करू लागतात. धावल्यामुळे पोटाच्या मांसपेशींचाही व्यायाम होतो. डायबिटीसही नियंत्रणात ठेवता येतो, कारण यामुळे बऱ्याच प्रमाणात कॅलरीज जाळल्या जातात किंवा बर्न होतात.
धावल्यामुळे निरोगी राहण्यास मदत होतेच, शिवाय याला नैराश्य दूर करण्यासाठीही सर्वात प्रभावी मानले जाते, कारण ९७ टक्के लोकांना याची प्रचिती आली आहे की, धावल्यामुळे त्यांच्या मानसिक आणि भावनात्मक आरोग्यातील सुधारणेसाठी मदत झाली. या सव्हेक्षणात मुंबई, दिल्ली, बंगळुरू आणि जयपूर अशा ४ शहरांमधील लोकांना सहभागी करुन घेण्यात आले होते. सकाळी धावल्यामुळे जास्त ऑक्सिजन मिळते, जे फुफ्फुसांसाठी खूपच गरजेचे असते.
धावल्यामुळे रक्तप्रवाह गतिमान होतो. यामुळे शरीरातील वाहिन्या सक्षम होऊन चांगल्या प्रकारे कार्य करू लागतात.
जर तुम्ही कधीच धावला नसाल तर पहिल्याच वेळी जागतिक विक्रम करण्याचा प्रयत्न करू नका. सुरुवात पायी चालण्याने म्हणजेच मॉर्निंग वॉकने करा. मॉर्निंग वॉकवेळी सुरुवातीला सामान्यपणे चालतो तसेच चालत रहा. त्यानंतर थोडे वेगाने चालण्याचा प्रयत्न करा. जॉगिंगही करा. त्यानंतर जेव्हा धावायची सुरुवात कराल तेव्हा कमी अंतरच धावा आणि धावण्याचा वेग जास्त ठेवू नका. प्रत्येक आठवडयाला धावण्याचे अंतर आणि वेग वाढवत रहा. झेपेल तेवढेच धावा.
कधी आणि किती धावावे?
मोसमानुसार धावण्याच्या वेळेत बदल करता येईल. गरमीत सकाळी ५ ते ७ वाजण्याच्या दरम्यानची वेळ योग्य ठरू शकते. तर थंडीच्या दिवसांत सकाळी ७ ते ८ वाजण्याच्या दरम्यान तुम्ही धावू शकता. गरमीत डिहायड्रेशनची शक्यता जास्त असते. म्हणूनच धावण्यापूर्वी पाणी अवश्य प्या, कारण धावताना खूप घाम येतो. थंडीत मांसपेशी ऊबदार ठेवणे गरजेचे असते. यासाठी वॉर्मअप करता येईल.
काही कारणास्तव तुम्ही मॉर्निंग वॉकवेळी धावू इच्छित नसाल तर ही क्रिया संध्याकाळीही करू शकता. लक्षात ठेवा की, संध्याकाळचा नाश्ता आणि धावण्याच्या दरम्यान ३ तासांचा कालावधी असायलाच हवा. दररोज किती वेळ आणि किती अंतरापर्यंत धावायला हवे याबाबत काहीच निश्चित ठोकताळे नाहीत. हे माणसाचे वय, लिंग आणि शारीरिक क्षमतेवर अवलंबून असते.
धावण्यापूर्वी काही लोक अनवाणी धावतात, पण ते योग्य नाही. धावण्यासाठी विशेष प्रकारचे बूट असतात, ते घालूनच धावायला हवे. बूट तुमच्या पायांच्या मापाचेच हवेत. दुसऱ्यांचे बूट घालून धावणे धोकादायक ठरू शकते. चांगले बूट धावताना पायांना आधार मिळवून देतात. मापाचे नसलेले बूट धावताना अडचणीचे ठरतात.
धावणे भलेही चांगला व्यायाम आहे, पण तो सर्वांसाठीच उपयुक्त नाही. धावणे सुरू करण्याआधी डॉक्टरांकडून संपूर्ण बॉडीचा चेकअप करुन घ्यायला हवा. त्यांनी परवानगी दिली तरच धावावे. तुम्हाला एखादा आजार किंवा आरोग्यासंबंधी काही समस्या असेल तर त्याबाबत डॉक्टरांना नक्की सांगा. जसे की, हाय बीपी, डायबिटीस, थायरॉईड, अस्थमा, टीबी इत्यादी असल्यास डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार आणि पुरेशी काळजी घेऊनच धावा.
तुम्ही आतापर्यंत टीएमटी, ईसीजी आणि इकोकार्डिओग्राफी केली नसेल तर सर्वात आधी या टेस्ट करुन घ्या. यामुळे तुम्हाला हृदयासंबंधी एखादी समस्या तर नाही ना, हे डॉक्टर सांगू शकतील. एखादा हृदयरोगी जास्त धावण्याचा प्रयत्न करत असेल तर ते त्याच्यासाठी जीवघेणे ठरू शकते. त्याला हार्टअटॅक येऊ शकतो किंवा हार्ट फेल्युयर होऊ शकते.
तुम्ही धुम्रपान करत असाल तर धावणे तुमच्यासाठी योग्य नाही. त्यामुळे धावण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे हेच योग्य ठरेल.
नुकतेच एखादे ऑपरेशन झाले असेल तर धावणे टाळा. शरीरात रक्ताची कमतरता असल्यास अशक्तपणा येतो. त्यामुळेच हिमोग्लोबीन सामान्य स्तरापर्यंत येत नाही तोपर्यंत धावू नका.
