* डॉ. यतीश अग्रवा
प्रश्न : माझ्या पतीचे वय ५२ वर्षं आहे. त्यांच्या कुटुंबात त्यांच्या वडिलांचे व बहिणीचे दोघांचेही मृत्यू ब्रेन स्ट्रोकमुळे झाले होते. वडिलांचे वय ६६ वर्षं व बहिणीचे वय ६२ वर्षं असतानाच त्यांचा मृत्यू झाला. या कारणांमुळेच त्यांच्या प्रकृतीबाबत मला अधिक काळजी वाटते. ब्रेन स्ट्रोक हा आनुवंशिक आजार आहे का? यापासून बचाव करायचा झाल्यास काय उपाय करता येतील?
उत्तर : सद्यस्थितितील वैज्ञानिक माहितीनुसार ब्रेन स्ट्रोक किंवा मेंदूची विकार त्याच हानिकारक बाबींमुळे उद्भवू शकतो, ज्यामुळे हृदय विकाराचा धोका संभवतो. या बाबींमध्ये प्रामुख्याने उच्च रक्तदाब, मधुमेह, धुम्रपान, अस्थिर लिपिड प्रोफाईल व कौटुंबिक रोगाची जनुके येतात.
यात उपाय म्हणून नियमित रक्तदाब तपासून घेणे व तो १३०/८० पर्यंतच ठेवण्याचा प्रयत्न करणे. ब्लड शुगर नियंत्रणात ठेवणे व फास्टींग ब्लड शुगर ११० मिलिग्रॅम व लाकोसिलेटेड हेमोग्लोबिन ६.५च्या आत ठेवणे. धुम्रपान करत असाल तर सोडून द्या, कोलेस्ट्रॉलवर नियंत्रण असू द्या, संतुलित आहार घ्या, स्थूल होणार नाही याची काळजी घ्या, नियमित व्यायाम करा व अतिताण घेऊ नका, डॉक्टरांच्या सल्ल्याने नियमित बेबी अॅस्प्रीनचा डोस घेणे ही लाभदायक ठरेल. बेबी अॅस्प्रिनच्या डोसमुळे धमन्यांमधील रक्तप्रवाह सुरळीत होतो आणि धमन्यांमध्ये रक्ताची गुठळी न होण्यासही मदत होते.
तरीही कधी त्यांना कुठल्याही प्रकारच्या पक्षाघाताची लक्षणे दिसलीच तर वेळ न दवडता त्यांना इस्तिळात दाखल करा. बऱ्याचदा मेंदूच्या विकारांमध्ये योग्य प्रकारे प्रथमोपचार मिळाल्यास परिस्थिती आटोक्यात राखता येते, अन्यथा पक्षाघात किंवा इतरही अडचणींना सामोरे जावे लागू शकते.
प्रश्न : मी १८ वर्षांचा असून बीए प्रथम वर्षाचा विद्यार्थी आहे. काही दिवसांपासून जवळपास दर आठवड्याला १-२ वेळेस तरी रात्री स्वप्नंदोष होत आहे. माझ्या एका मित्राचे म्हणणे आहे की मला लवकरात लवकर डॉक्टरांना दाखवायला हवं नाहीतर त्याचे माझ्या तब्येतीवर दुष्परिणाम होतील. ही समस्या खरंच एवढी गंभीर आहे का? की मला खरंच एखाद्या डॉक्टरकडे जायला पाहिजे? मी काही वैद्य-हकीम यांच्या जाहिरातीदेखील पाहिल्या आहेत. ज्यात स्वप्नदोषावर खात्रीशीर उपचारांचा दावा केला जातो. माझी मानसिक स्थिती खूप विचलित झाली आहे. मी काय करावे? उपाय सुचवा.
उत्तर : तुम्ही गोंधळून जाऊ नका. किशोरावस्थेतून युवावस्थेत प्रवेश करताना आपले शरीर अधिक संवेदनशील झालेले असते. लैंगिक हारमोन्स वाढीस लागलेले असतात. अंड ग्रंथी शुक्राणू तयार करू लागलेल्या असतात. प्रजनन प्रक्रियेत वीर्य बनू लागते आणि पौरूषत्त्वाची इतर शारीरिक लक्षणंही दिसू लागतात. या अवस्थेत काही किशोरावस्थेतील मुलांना व युवकांनाही रात्री झोपताना उत्तेजना जागृत झाल्यामुळे वीर्यपतन होणे सामान्य लक्षण आहे. बोली भाषेत याला आपण स्वप्न दोष असे म्हणतो.
खरं तर हा कुठलाही आजार नसून एक सामान्य शारीरिक क्रिया आहे. तरूणांपासून ते वृद्धांपर्यंत ही शारीरिक घटना कुठल्याही वयोगटातील पुरुषांमध्ये आढळते. या क्रियेला स्वप्नमैथुन म्हणणं अधिक योग्य ठरेल कारण याचा संबंध कामुक स्वप्नांशी आहे, जी झोपेतून उठल्यानंतर आठवतही नाहीत. ही क्रिया म्हणजे कामेच्छांचा निचरा होण्याचा नैसर्गिक मार्ग आहे असे मानसोपचार सांगतात.
पण लक्षात ठेवा चुकूनही वैद्य हकिम यांच्या नादी लागू नका. कित्येक वैदू बाबा काहीही भ्रमाक गोष्टी सांगून अनेक युवकांचे युवा जीवन उध्वस्त करतात.
प्रश्न : मी एक ५४ वर्षीय महिला आहे. माझ्या उजव्या कानावर एक भुरकट काळ्या रंगाचा तीळ आहे. मागील काही दिवसांपासून मला असं वाटतंय की तीळाचा आकार वाढलेला आहे हे काही आजाराचे लक्षण तर नाही ना? माझ्या एका मैत्रिणीचं असं म्हणणं आहे की कधीकधी तीळामध्येसुद्धा कॅन्सर उत्पन्न होऊ शकतो. हेखरं आहे का? मला काय करावे लागेल
उत्तर : हे खरे आहे की तीळ एक सेंटिमीटर ने वाढला, रंगात काही फरक दिसू लागला, खाज सुटू लागली किंवा त्यातून रक्त येऊ लागले तर तात्काळ डॉक्टरांना दाखवून तपासणी करून घेतली पाहिजे. अनेक वर्षांच्या अभ्यासाअंती असा निष्कर्ष काढला गेला आहे की त्यातील ३,००० पुरुषांमधील एक व १०,८००मधील एका स्त्रिच्या तीळामध्ये मेलोनोमा नामक कॅन्सर उद्भवू शकतो.
सुरुवातीलाच जर शस्त्रक्रिया करून मुळापासून तीळ काढून टाकला तर यापासून अडचणीतून मार्ग काढता येऊ शकतो. जर दुर्लक्ष केले गेले तर मेलोनोमा शरीरात पसरल्यामुळे हा रोग जीवघेणा ठरू शकतो.
