थंड आणि हृदय व रक्तवाहिन्यासंबंधी रोग, कारणे आणि प्रतिबंध

-गरिमा पंकज

डॉक्टर बिपिन कुमार दुबे, एचसीएमसीटी मनिपाल हॉस्पिटल, दिल्ली.

हिवाळा सुरू झाल्याबद्दल सामान्य लोकांकडून संमिश्र प्रतिक्रिया उमटल्या आहेत. काही लोक थंड हवामानाचे स्वागत करतात तर काहींना हिवाळ्याच्या काळात फ्लू, श्वसन रोग, फ्रॉस्टबाइटची भीती असते. परंतु काळजी करण्यामागे आणखी एक कारण आहे ज्याबद्दल बरेच लोकांना माहितीही नसते. थंड हवामानात रक्तवाहिन्या आकुंचन होऊ शकतात, वाढत्या सहानुभूतीच्या स्वरुपामुळे हृदय गती वाढू शकते, रक्तदाब वाढतो आणि शरीरात रक्त जमण्याची शक्यतादेखील वाढते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका आणि स्ट्रोकचा धोका वाढतो.

खरं तर, हिवाळ्यादरम्यान हृदयविकाराचा झटका येण्याची शक्यता सुमारे 33 टक्क्यांनी वाढते. हे सांगणे आवश्यक नाही की हिवाळ्यात उबदार राहण्यासाठी लोकांनी पुरेशी काळजी घेतली पाहिजे. सर्दीच्या या महिन्यांत वृद्धांना त्रास होऊ शकतो, सर्दीमुळे त्यांच्या शरीराचे तापमान नाटकीयरित्या हायपोथर्मिया होऊ शकते. जर शरीराचे तापमान 95 अंशांपेक्षा कमी झाले तर हायपोथर्मियामुळे हृदयाच्या स्नायूचे गंभीर नुकसान होऊ शकते. याव्यतिरिक्त, एनजाइनामुळे ग्रस्त रूग्णांना विशेषतः सावधगिरी बाळगणे आवश्यक आहे कारण थंड हवामानात कोरोनरी रक्तवाहिन्यांमधे उबळ येऊ शकते ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येऊ शकतो. काही व्यक्तींना थंड हवामानात हृदयविकाराचा धोका जास्त असतो, ज्यात हृदयविकाराचा झटका, कोरोनरी हृदयरोग किंवा हृदयाची कमतरता, उच्च रक्तदाब, उच्च कोलेस्ट्रॉल, मधुमेह, धूम्रपान आणि सुस्ती यांचा समावेश आहे अशा जीवनशैलीचा मागील इतिहास आहे.

लक्षणे

हिवाळ्यात हृदयविकाराचा धोका जास्त असतो हे जाणून घेतल्यास हृदयविकाराचा झटका येणा-या लक्षणांची जाणीव ठेवणे व समजून घेणे शहाणपणाचे ठरेल. छातीत तीव्र वेदना किंवा अस्वस्थता सामान्यत: रेट्रोस्टर्नलपेक्षा वेगळी असते परंतु छातीच्या उजव्या किंवा डाव्या बाजूला, खांद्यावर, मान किंवा खालच्या जबड्यात, जठरासंबंधी असू शकते, जी वरच्या अवयवापर्यंत पसरते.

मळमळ, उलट्या किंवा चक्कर येणे श्वास घेण्याशी संबंधित असू शकते; स्त्रियांना विशेषतः जागरूक रहावे लागेल कारण त्याची लक्षणे थोडी वेगळी दिसू शकतात. म्हणूनच, जरी त्यांना असामान्य लक्षणांचा अनुभव आला तरीही हे महत्वाचे आहे की ते कोणत्याही संभाव्य लक्षणांबद्दल नेहमी सतर्क असतात.

कारणं

जरी सर्दीमुळे सहानुभूतिशील यंत्रणा सक्रिय झाल्या आहेत, परंतु त्यामुळे रक्तवाहिन्या आकुंचन होतात, हृदयाचा वेग वाढतो, अशा प्रकारे हृदयावर रक्तदाब आणि वजन वाढतो. हृदयाच्या रक्तवाहिन्या संकुचित करण्याव्यतिरिक्त, हृदयाच्या स्नायूंमध्ये ऑक्सिजनची अतुलनीय मागणी आणि पुरवठा होतो आणि हृदयविकाराचा झटका येतो.

थंड हंगामात फायब्रिनोजेन, फॅक्टर, इत्यादी रक्ताच्या जाड होणा फट्स या घटकांच्या वाढीमुळे, रक्ताच्या गुठळ्या होण्याच्या शक्यतेमुळे हृदय आणि खालच्या अवयवांच्या पेशींमध्ये गोठणे होते, ज्यामुळे हृदयविकाराचा झटका येतो. खोल शिरासंबंधी थ्रोम्बोसिस उद्भवते.

हिवाळ्यात, सामान्य सर्दी, फ्लू, न्यूमोनियाची वाढ होणारी घटना असते ज्यामुळे हृदयाच्या पात्रात एथेरोस्क्लेरोटिक प्लेक विस्कळीत होते, ज्यामुळे गठ्ठा होतो आणि हृदयविकाराचा झटका येतो.

याशिवाय हिवाळ्यामध्ये लोक जास्त तळलेले पदार्थ आणि मद्यपान करतात, जास्त धूम्रपान करतात आणि व्यायाम कमी करतात. या सर्व गोष्टी आपल्याला समजल्याशिवाय हृदयाचे नुकसान करतात.

प्रदूषण हा हृदयविकाराचा झटका आणि मेंदूच्या झटक्यासाठी आणखी एक जोखीम घटक आहे, ज्याबद्दल प्रत्येकजण जागरूक आहे. हिवाळ्यात, हवेतील धुके, निलंबित कणांच्या वाढीमुळे प्रदूषण अतिशय उच्च पातळीवर जाते, ज्यामुळे हृदय आणि फुफ्फुसाचा आजार आणि हृदयविकाराचा झटका येतो, विशेषत: प्रदूषित महानगरांमध्ये.

प्रतिबंध

निरोगी खा : एखाद्याने कमी चरबीयुक्त, कमी साखर, कमी-मीठ, उच्च-प्रथिने शिल्लक आहार घ्यावा, ज्यामध्ये फळे आणि भाज्या, फायबर समृद्ध धान्य, फॅटी फिश (सॅमन, सार्डिन), नट, शेंगदाणे आणि बियाणे. तसेच मद्यपान कमी करा, धूम्रपान करणे थांबवा.

सक्रिय रहा : बाह्य क्रियाकलाप टाळा आणि अत्यधिक थंड, घरातील व्यायाम, घरातील खेळ आणि योगामध्ये व्यायाम करणे तंदुरुस्त आणि निरोगी राहील.

पुरेशी झोप घ्या : चांगल्या आरोग्यासाठी 7 ते 8 तासांची झोप चांगली असते.

हवामानानुसार कपडे घालाः कोणत्याही किंमतीत कमी कपडे घालून लोकांनी घराबाहेर जाण्याचे टाळले पाहिजे. हायपोथर्मिया (कमी शरीराचे तापमान) टाळण्यासाठी लोकांनी भरपूर कपडे, विशेषत: कोट, टोपी, हातमोजे आणि भारी मोजे घालून स्वत: ला झाकून ठेवणेदेखील महत्वाचे आहे. डोक्यावरुन बरीच उष्णता सोडली जात असल्याने बाहेर पाऊल टाकण्यापूर्वी स्कार्फ आणि / किंवा टोपी घालण्याची देखील शिफारस केली जाते.

वारंवार हात धुवा : हे सर्वज्ञात आहे की श्वसन संसर्गामुळे हृदयविकाराचा झटका येण्याची शक्यता वाढू शकते. साबणाने आणि पाण्याने नियमितपणे हात धुवून एखाद्याने अशी परिस्थिती टाळली पाहिजे. याव्यतिरिक्त, ताप, व्हायरल खोकला किंवा शरीरावर वेदना यासारख्या फ्लूची लक्षणे लक्षात येण्यासारखी असल्यास फ्लूचे औषध घेण्यासाठी त्वरित डॉक्टरांचा सल्ला घ्यावा.