* डॉ. भीमसेन बन्सल
कडाक्याच्या उन्हात, प्रत्येकजण मान्सूनची वाट पाहत आहे ज्यामुळे दिलासा मिळेल. परंतु या ऋतूमध्ये आरोग्यासंबंधी अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते. याचे प्राथमिक कारण म्हणजे तापमानात अचानक होणारा बदल, ज्यामुळे शरीराची प्रतिकारशक्ती कमकुवत होते आणि नंतर संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते. याशिवाय बॅक्टेरियासारखे अनेक जीव उष्ण आणि दमट वातावरणात वेगाने वाढू लागतात.
सामान्य मूत्रात कोणतेही जंतू आणि जीवाणू आढळत नाहीत, परंतु ते गुदाशयाच्या भागात असतात. यूरिनरी ट्रॅक्ट इन्फेक्शन म्हणजेच यूटीआय हा लघवी प्रणालीमध्ये होणारा बॅक्टेरियाचा संसर्ग आहे. पावसाळ्यात गुदाशयाच्या आजूबाजूच्या भागात असलेले बॅक्टेरिया झपाट्याने वाढतात, ज्यामुळे संसर्ग होतो.
जेव्हा बॅक्टेरिया मूत्राशयात पोहोचतात तेव्हा ते जळजळ करतात, या संसर्गास सिस्टिटिस म्हणतात. त्याचवेळी, जेव्हा ते मूत्रपिंडात पोहोचतात आणि जळजळ करतात, तेव्हा त्याला पायलोनेफ्रायटिस म्हणतात, ही एक जास्त गंभीर समस्या मानली जाते. महिलांव्यतिरिक्त पुरुषांमध्येही या प्रकारचा संसर्ग होऊ शकतो. मात्र, महिलांना हा आजार होण्याची शक्यता जास्त असते. याचे कारण म्हणजे शरीराच्या रचनेतील फरक. महिलांची मूत्रमार्ग पुरुषांच्या तुलनेत लहान असते. महिला वारंवार संक्रमणाची तक्रार करतात. मुले देखील संसर्गास बळी पडू शकतात, परंतु त्यांची शक्यता कमी आहे.
मूत्रमार्गाच्या संसर्गाची लक्षणे सामान्य आहेत आणि सहज ओळखता येतात. यामध्ये लघवी करताना वेदना (डिसुरिया), लघवीची वारंवार इच्छा होणे, लघवी करताना जळजळ होणे, खालच्या ओटीपोटात जखमेची भावना, पाठीच्या खालच्या भागात किंवा पोटाच्या खालच्या भागात दुखणे, ताप, चक्कर येणे, उलट्या होणे आणि थरथर वाटणे इत्यादींचा समावेश आहे.
मूत्रमार्गाच्या संसर्गामुळे, संक्रमित व्यक्तीला खूप अस्वस्थता जाणवू शकते. त्याची लक्षणे वय, लिंग आणि संसर्गाच्या ठिकाणानुसार बदलू शकतात. पण जर एखाद्या व्यक्तीला UTI ची लागण झाली असेल तर त्याची फारशी काळजी करण्याची गरज नाही. लघवी कल्चर चाचणीद्वारे हे आढळून येते. लघवीतील बॅक्टेरियांची संख्या आणि रक्ताच्या नमुन्यातील पांढऱ्या रक्त पेशींची संख्या संसर्गाची तीव्रता दर्शवते. काही उपायांचा अवलंब करून युरिनरी इन्फेक्शन नक्कीच टाळता येऊ शकते. काही पुष्टी आणि काही निषिद्धांचे पालन केल्याने, शरीराला मोठ्या प्रमाणात सूक्ष्मजीव क्रियाकलापांपासून, विशेषतः पावसाळ्यात संरक्षित केले जाऊ शकते.
संक्रमण आणि पावसाळ्यात व्यक्तीने भरपूर पाणी, ज्यूस आणि सूप प्यावे. यामुळे लघवीचा प्रवाह वाढेल आणि कोणत्याही प्रकारचा संसर्ग होण्याची शक्यता कमी होईल. याशिवाय, लघवी रोखून ठेवू नये, उलट जेव्हा जेव्हा ते उत्सर्जित करण्याची इच्छा दिसून येते तेव्हा ते टाकून द्यावे. पिण्याचे पाणी कोणत्याही परिस्थितीत जंतूमुक्त असले पाहिजे, ते फिल्टर किंवा उकळलेले असावे. या ऋतूमध्ये बिगर-हंगामी फळांऐवजी हंगामी फळांचे सेवन करणे चांगले.
जननेंद्रियाची स्वच्छता आणि वैयक्तिक स्वच्छता पुरुष आणि स्त्रियांसाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे, विशेषतः दमट हंगामी परिस्थितीत.
स्वच्छतेची काळजी घ्या
या ऋतूमध्ये महिलांनी काही गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत. UTI चे सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक म्हणजे आतड्यांतील जीवाणू, जे त्वचेत राहतात आणि मूत्रमार्गात पसरतात. यानंतर, हा जीवाणू आणखी प्रगती करतो आणि मूत्राशयापर्यंत पोहोचतो आणि संक्रमणास कारणीभूत ठरतो. महिलांनी मागून पुढची स्वच्छता करू नये, तर ती समोरून मागे करावी. पाश्चात्य शैलीतील टॉयलेटमध्ये उपलब्ध पाण्याचे जेट्स वापरु नयेत.
याशिवाय, कधीकधी संभोग दरम्यान, लैंगिक क्षेत्रातून बॅक्टेरिया मूत्रमार्गात प्रवेश करतात, ज्यामुळे मूत्रमार्गात संसर्ग होऊ शकतो. हनिमून जोडप्यांमध्ये सिस्टिटिस सामान्य आहे. योग्य स्वच्छता आणि पुरेशा जलसाठ्यातून हे टाळता येऊ शकते.
महिलांनी उच्च पातळीची स्वच्छता राखणे अत्यंत आवश्यक आहे. मासिक पाळीच्या दरम्यान हे अधिक महत्वाचे होते. स्वच्छ आणि कोरडे सॅनिटरी नॅपकिन्स वापरावेत. याशिवाय, मधुमेह, गर्भवती किंवा रजोनिवृत्तीतून जात असलेल्या महिलांना या काळात मूत्रमार्गाच्या संसर्गाचा त्रास होण्याची शक्यता लक्षणीय वाढते. रजोनिवृत्तीनंतर, स्त्रियांमध्ये एट्रोफिक योनिमार्गाचा ऱ्हास होऊ शकतो, ज्यामुळे मूत्रमार्गात संक्रमण होऊ शकते.
पूर्णपणे कोरडे कपडे घाला. आतील कपडे सुती असावेत आणि पावसाळ्यात इस्त्री केलेले असावेत. डॉक्टरांनी शिफारस केल्याशिवाय गुप्तांग स्वच्छ करण्यासाठी पाण्यात अँटिसेप्टिक्स वापरण्याची गरज नाही. खरं तर, हे अँटिसेप्टिक्स त्वचेचा सामान्य बॅक्टेरियाचा थर नष्ट करू शकतात आणि त्वचेची ऍलर्जी आणि संक्रमण वाढवू शकतात. नवजात मुलांमध्ये लंगोट पुरळांवर मातांनी नियमितपणे लक्ष ठेवले पाहिजे आणि त्यांच्या बाळाच्या लंगोट कोरड्या ठेवाव्यात.
पुरुषांनीही काळजी घ्यावी
पुरुषांनी हे लक्षात ठेवले पाहिजे की सुंता लैंगिक संक्रमित रोग (एसटीडी), मूत्रमार्गात संक्रमण आणि कर्करोग टाळण्यास मदत करते. याव्यतिरिक्त, सौम्य प्रोस्टेटिक हायपरप्लासिया (BPH), जे वयानुसार प्रोस्टेट ग्रंथी वाढवते, मूत्रमार्गात संक्रमण होण्याचा धोका वाढवते. यावर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे.
वेळेत ओळखल्यास, मूत्रमार्गाच्या संसर्गावर सहज उपचार केले जाऊ शकतात. कोणत्याही प्रकारची अस्वस्थता लक्षणे दिसल्यास, व्यक्तीने ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधावा. वेळेवर उपचार न केल्यास, या संसर्गामुळे गंभीर परिस्थिती उद्भवू शकते.
