नातं जन्मांतरीचं – पहिला भाग

(पहिला भाग)

दिर्घ कथा * रजनी दुबे

फोनच्या घंटीमुळे डोळे उघडले, तेव्हा लक्षात आलं मी बेडवर आहे…आपल्याच हॉस्पिटलच्या रूममध्ये. मी इथं केव्हा अन् कशी आले ते आठवेना. पुन्हा फोनची घंटी वाजली अन् लख्खकन् वीज चमकावी तसं सगळं आठवलं. मी दुपारी सगळी वर्तमानपत्रं घेऊन बसले होते. त्या सगळ्या वृत्तपत्रातून माझ्या लेकीचे अन् जावयाचे फोटो आले होते. दोन दिवसांपूर्वीच आम्ही तिचा साखरपुडा खूप थाटात केला होता. त्या समारंभाला राज्यपालही आले होते. फोटो त्यांच्या सोबतचा होता. शहरातील नामांकित डॉक्टरांच्या लेकीचा साखरपुडा शरद यांच्याबरोबर झाला. दोघेही आयएएस होण्यासाठी ट्रेनिंग घेत आहेत. अशी फोटो ओळही छापलेली होती.

फोटोत मी व माझे पतीही होतो. मला खूप समाधान आणि अभिमानही वाटत असतानाच फोन वाजला. मी रिसीव्हर उचलला, तेव्हा पलीकडून कर्कश्श आवाजात कुणीतरी ओरडलं. ‘‘माझ्या पोरीला आपली म्हणवून गर्वानं फुगली’ आहेस. ती माझी लेक आहे. ते माझं रक्त आहे. मी सांगतोय येऊन तिला सत्य काय आहे ते…’’

एवढं ऐकलं अन् रिसीव्हर माझ्या हातून गळून पडला अन् मी बेशुद्ध पडले. ती आत्ता शुद्धीवर येते आहे. थोडी मान वळवून बघितलं तर माझा हल्लीच डॉक्टर झालेला मुलगा तिथंच खुर्चीवर बसल्या बसल्या झोपलेला दिसला.

मुलगी…दिसली नाही. बाप रे! ती कुठं असेल? तो दुष्ट माणूस तिला भेटून तर गेला नाही ना? माझी पोर माझ्या काळजाचा तुकडा…माझ्या आयुष्याचा आधार…माझं सर्वस्व आहे माझी मुलगी…पण तो म्हणत होता ती त्याची आहे…तिच्या धमन्यांमधून त्याचं रक्त वाढतंय म्हणाला खरंय का ते?

पाऊस पडायला लागल्याचं आवाजावरून जाणवलं…पावसाच्या आवाजानं मन थेट भूतकाळात जाऊन पोहोचलं.

बाबांशी खूप वाद घालून, भांडूनच मी आमच्या छोट्या गावातून आयएएस होण्याच्या जिद्दीनं दिल्लीला आले होते. कोचिंग छान सुरू होतं. दुपारी दोन तास मधे वेळ असायचा. त्या वेळात मी जवळच्याच एका हॉटेलात लंच आटोपून पुन्हा क्लासला जायचे. त्या दिवशीही मी लंचसाठी निघाले अन् अवचित खूपच जोराचा पाऊस आला. जवळच्याच एका बंगल्याचं फाटक उघडं दिसलं अन् मी पळतच त्या घराच्या व्हरांड्यात जाऊन उभी राहिले. अन् मग मनात आलं की घरातल्या लोकांना माझं इथं असं येऊन उभं राहणं खटकणार तर नाही? पण पाऊस जोरात होता काय करू?

तेवढ्यात हळूहळू घराचा दरवाजा उघडला अन् आठ दहा महिन्यांची एक गोंडस मुलगी रांगत रांगत बाहेर आली. मी चकित होऊन तिच्याकडे बघत होते. ती माझ्याकडे बघून खुदकन् हसली अन् तिनं आपले चिमुकले हात पसरले. न राहवून मी तिला उचलून घेतली. मी दाराकडे बघत होते की तिची आई किंवा कुणीतरी बाहेर आलं तर मी सांगेन की बाळ पावसात जात होतं म्हणून उचलून घेतलं. पण बराच वेळ कुणी बाहेर आलं नाही, तेव्हा मीच आत जाण्याचा निर्णय घेतला. बाळाला कडेवर घेऊन मी दारातून आत आले. समोरच्याच भिंतीवर एका अत्यंत देखण्या तरूणीचा फोटो होता. त्याला हार घातलेला होता. तेवढ्यात आतल्या खोलीतून एक वयस्कर स्त्री त्या हॉलमध्ये आली. मी त्यांना नमस्कार करून बाहेर पावसापासून बचाव करण्यासाठी मी उभी असताना हे बाळ रांगत बाहेर आलं अन् पावसात जात होतं म्हणून मी उचलून घेतल्याचं स्पष्टीकरण दिलं.

marathi-koutumbik-katha

त्यांनी हसून मला बसायला सांगितलं. मी बाळाला खाली ठेवायला गेले तर ती मुलगी मलाच बिलगली. मला काय करू समजेना.

त्या स्त्रीनं म्हटलं, ‘‘मुली, थोडा वेळ खाली बस. तू उभी आहेस, त्यामुळे तू तिला बाहेर नेशील या लालसेने ती तुझ्याकडून माझ्याकडे येत नाहीए.’’

मी बाळासकट सोफ्यावर बसले. घर खूपच छान होतं. अभिरूची अन् वैभवाच्या खुणा सर्वत्र दिसत होत्या. जवळच टेबलावर जेवायचं ताट वाढलेलं होतं अन् त्यातलं अन्न गार झालं होतं. बाळामुळे म्हणजे प्रियामुळे त्या मावशींना जेवायला मिळालं नसावं असा मी अंदाज बांधला.

मी त्यांना म्हटलं, ‘‘मी सांभाळते हिला. तुम्ही शांतपणे जेवण घ्या.’’

त्या हसून म्हणाल्या, ‘‘हे तर रोजचंच आहे. हिला सांभाळणारी आया सध्या रजेवर आहे. हिच्या खोड्या आवरता आवरता माझं जेवण गार होतं.’’

माझ्या लक्षात आलं ही स्त्री म्हणजे बाळाची आजी आहे अन् त्या फोटोतली स्त्री म्हणजे बाळाची आई आहे. आता ही स्त्री म्हणजे त्या फोटोतल्या सुंदर तरूणीची आई किंवा सासू असणार.

माझ्या मांडीवर असलेली प्रिया माझ्या थोपटण्यामुळे झोपी गेली होती. ‘‘तिला इथं पाळण्यात झोपव,’’ मावशी म्हणाल्या.

मी हळूवारपणे बाळाला पाळण्यात झोपवलं अन् जाण्याची परवानगी मागितली.

‘‘तूच आता बोलली होतीस की लंचसाठी निघालीस अन् पाऊस आला याचा अर्थ तुझंही जेवण झालेलं नाहीए. ये आपण दोघी एकत्र जेऊयात.’’ मावशी बोलल्या.

मी प्रथम नकार दिला, पण त्यांच्या प्रेमळ आग्रहाला नकार देणं बरं वाटेना, शिवाय भूकही खूप लागली होती. त्यांनी अन्न गरम करून दोन ताटं वाढून आणली अन् मी पोटभर जेवले. जेवण स्वादिष्ट होतं. बरेच दिवसांनी घरचं जेवण मिळालं होतं. त्यामुळे पोट तुडुंब भरेपर्यंत जेवले. जेवणाचं कौतुकही केलं.

हसून मावशी म्हणाल्या, ‘‘आता रोजच तू लंचला इथं येत जा. तू भेटलीस की प्रियालाही आनंद होईल.’’

मी त्यांना विचारलं की हिची बाई किती दिवस रजेवर आहे? तर त्या म्हणाल्या, ‘‘बाईची सासू वारल्यामुळे ती गावी गेलीय. आता पंधरा दिवस तरी लागतीलच. दुसरी बाई शोधतोय, पण स्वच्छ अन् प्रेमळ शिवाय प्रामाणिक बाई मिळत नाही. स्वंयपाकाला आचारी आहे…पण बाळाला सांभाळायला कुणी स्त्रीच हवीये.’’

मला काय सुचलं कोण जाणे. मी अभावितपणे बोलून गेले, ‘‘मावशी, काळजी करू नका. मी तुमचे हे अडचणीचे दिवस निभावून नेते. मलाही हा वेळ मोकळा असतो. त्या कठीण अभ्यासक्रमाच्या ताणातून थोडा विरंगुळा म्हणून मी दोन तास तुमच्याकडे येऊन प्रियाला सांभाळेन, खेळेन तिच्यासोबत. तेवढ्यात तुमचं जेवण निवांत ओटापून घेत जा.’’

मावशींनी एका अटीवर माझं म्हणणं मान्य केले…रोजचा लंच मी त्यांच्याबरोबर घ्यायचा.

मी गमतीनं म्हटलं, ‘‘मावशी, इतका विश्वास कुणावरही टाकणं बरोबर नाही.’’

‘‘पोरी, जग बघितलं…इतकं वय झालंय. माणूस ओळखता येतो मला.’’ मावशींनी म्हटलं.

मग तर हा रोजचा नियमच झाला. लंच टाइममध्ये मावशींकडे जायचं. प्रियाशी खेळायचं, मावशींशी गप्पा मारत जेवायचं.

मावशी थोडंफार घरच्यांबद्दल सांगायच्या. त्यांचा मुलगा डॉक्टर आहे…लग्नाच्या वयाचा आहे, पण लग्नच करायला तयार नाही…घरात सून येणं गरजेचं आहे. माझी तब्येतही बरी नसते. प्रियाची काळजी वाटते वगैरे वगैरे…मलाही वाटायचं, इतकी देखणी होती यांची सून, मुलगा तिच्या प्रेमातून बाहेर पडणार कसा?

एक दिवस दुपारची घरी पोहोचतेय तोवर बाहेरूनच प्रियाच्या जोरजोरानं रडण्याचा आवाज ऐकला. धावतच आत गेले. किचनच्या दाराशी मावशी बेशुद्ध पडल्या होत्या. पाळण्यात प्रिया रडत होती. आधी तिला पाळण्यातून खाली घेतली. मावशींना चेहऱ्यावर पाणी शिंपडून शुद्धीवर आणायचा प्रयत्न करत होते. पटकन् सुचलं, मैत्रिण निशाला फोन करून डॉक्टराला पाठवून दे म्हटलं. तिला पत्ताही सांगितला. तिही ताबडतोब धावत आली. पाठोपाठ डॉक्टरही आले. मी व निशानं मावशीला बेडवर झोपवलं. डॉक्टरांनी तपासून सांगितलं की बी.पी. एकदम कमी झाल्यामुळे चक्कर आली. आवश्यक उपचार करून डॉक्टर गेले. निशाही तिचा क्लास होता म्हणून निघून गेली. मी टेलिफोनजवळ एका कार्डावर मोठ्या अक्षरात लिहिलेले नंबर बघितले. गरजेच्यावेळी लागणारे ते टेलिफोन नंबर्स होते. त्यात डॉ. प्रियांशूंचा फोन नंबर सगळ्यात वर होता. आता मी त्यांना फोन केला. तो आईच्या तब्येतीबद्दल ऐकून एकदम हवालदिल झाला. ‘ताबडतोब येतो’ म्हणाला. मावशी आता शुद्धीवर आल्या होत्या. पण अजून पडूनच होत्या. त्यांचा गोरापान चेहरा मलूष्ठ दिसत होता. चेहऱ्यावर अन् सर्वांगावर थकवा जाणवत होता. या वयात लहान बाळाची जबाबदारी खरोखर फार अवघड असते.

माझी आईही माझ्या लहानपणीच वारली होती. बाबांनी दुसरं लग्न केलं नव्हतं. पण माझ्या काकीनं माझी जबाबदारी घेतली अन् खूप प्रेमानं मला वाढवलं…कदाचित त्यामुळेच मला प्रियाविषयी विशेष लळा होता…इथं मावशींची गोष्ट वेगळी होती. त्यांची तब्येत अन् वय बघता त्यांच्या मुलानं लग्न करणं गरजेचं होतं. मी विचारातच होते, तेवढ्यात, दारातून एका देखण्या तरूणानं घाईघाईनं प्रवेश केला. धावतच तो बेडपाशी पोहोचला. ‘‘आई काय झालं तुला? आता कशी आहेस? मला लगेच बोलावलं का नाही? फोन केला असता…’’

मला त्याच्या त्या बोलण्याचा रागच आला. मला तो फार मानभानी वाटला. मी जरा तडकूनच बोलले, ‘‘आता मारे इतकी काळजी दाखवताय…त्या लहान अजाण पोरीची काळजी घ्यायची जबाबदारी आईवर टाकताना काही नाही वाटलं? का नाही दुसरं लग्न करून घेत? तुम्हाला काय वाटतं सगळ्याच सावत्र आया वाईट असतात? मिस्टर, जगात चांगली माणसंही आहेत…मला तर वाटतं तुम्ही स्वत:ला देवदास समजताय अन् आपल्या देवदासी दु:खात तुम्हाला आईचं दु:ख लक्षात येत नाहीए.’’

डॉक्टर प्रियांशुचा आश्चर्यानं वासलेला ‘‘आ’’ बंद होईना. कॉलेजात मी उत्तम डिबेटर, उत्तम वक्ता म्हणून प्रसिद्ध होते. त्यावेळी ज्या आक्रमकपणे मी बोलायची तसंच आत्ताही बोलून गेले. ‘‘बोला ना? का नाही म्हणताय दुसऱ्या लग्नाला?’’

एकाएकी माझ्या लक्षात आलं की डॉक्टरांच्या चेहऱ्यावरचा विस्मय नाहीसा होऊन तिथं आता मिश्किल, खट्याळ हसू उमटलं होतं. तेच मिश्किल हास्य ओठांवर असताना ते म्हणाले, ‘‘अगं बाई, दुसरं लग्न कधी करणार? अजून तर माझं पहिलंच लग्न झालं नाहीए…’’

‘‘म्हणजे?’’ मी आश्चर्यानं मावशींकडे बघितलं. आता ‘आ’ वासायची माझी पाळी होती.

एव्हाना मावशी हळूहळू उठून बसल्या होत्या. त्यांच्या चेहऱ्यावरही तसंच मिश्किल हास्य होतं. त्यांनी सावकाश बोलत मला समजावलं की प्रियांशु त्यांचा मुलगा आहे. प्रिया त्यांच्या मुलीची प्रियंवदाची मुलगी आहे, जिचा फोटो हॉलमध्ये लावलेला आहे. आता माझी चांगलीच गोची झाली होती. मी ओशाळून त्यांना ‘येते’ म्हटलं अन् निघायची तयारी केली.

इतक्या सगळ्या गोंधळात मावशीचं अन् माझं सकाळचं जेवण झालंच नव्हतं. एव्हाना संध्याकाळ ओसरून रात्र व्हायला आली होती. ‘‘तू आता जेव. आपण सगळेच जेवू. मग प्रियांशू तुला होस्टेलवर सोडून येईल.’’ मावशीनं म्हटलं.

डॉक्टरांनीही आईच्या म्हणण्याला दुजोरा दिला. आचारी स्वयंपाकाला लागला. त्यानं झटपट जेवण बनवलं. तेवढ्या वेळात डॉक्टर कपडे बदलून आले.

जेवताना मी गप्प होते. प्रियांशूने म्हटलं,‘‘तुमचं कौतुक वाटतं मला. कारण तुम्ही हे अगदी बरोबर ओळखलं आहे की मला प्रियाची फार काळजी वाटते. कोणतीही मुलगी लग्न होऊन घरी येताच बाळाची जबाबदारी घ्यायला तयार होणार नाही. त्यातून म्हातारी सासू सांभाळायची…खरं ना?’’

आता मीही जरा सावरले होते. मी बोलून गेले, ‘‘असं काही नाहीए. इतका देखणा डॉक्टर, सधन घरातला मुलगा, प्रेमळ सासू हे बघून तर कुणीही मुलगी लग्न करेल तुमच्याशी.’’

माझ्या लक्षात आलं की मावशी अन् प्रियांशु पुन्हा तसंच मिश्किल हसताहेत. मला स्वत:च्या बोलण्याचा त्याक्षणी राग आला अन् लाजही वाटली. मी जेवण संपवून पटकन् हात धुतले.

तेवढ्यात प्रियांशुही हात धुवायला उठला अन् त्यानं विचारलं, ‘‘तुम्ही तयार आहात माझ्याशी लग्न करायला? कराल का माझ्याशी लग्न?’’

बाप रे! मला तर घामच फुटला.

मावशींनी सांभाळून घेत म्हटलं, ‘‘अरे, तिला लवकर सोडून ये. उशीर झाला तर बोलणी खावी लागतील.’’

प्रियांशुनं गाडी काढली. मावशींचा निरोप घेऊन मी गाडीत जाऊन बसले. होस्टेलच्या आधी एका आइस्क्रीम पार्लरसमोर त्यांनी गाडी थांबवली.

माझ्या बाजूचा दरवाजा उघडत ते म्हणाले, ‘‘अजून हॉस्टेलचं गेट बंद व्हायला अवकाश आहे. या ना, आइस्क्रीम खाऊयात. मी तर कित्येक दिवसात खाल्लं नाहीए आइस्क्रीम.’’

मी मुकाट्यानं उतरले. आम्ही आत जाऊन बसलो. त्यांनी माझी आवड विचारली.

मी चॉकलेट फ्लेवर सांगताच ते दोन आइस्क्रीम घेऊन आले. माझी नजर खाली होती, पण ते सतत माझ्याकडे निरखून बघत आहेत हे मला जाणवत होतं.

आइस्क्रीम संपल्यावर ते दिलगिरीच्या सुरात म्हणाले, ‘‘माझ्या बोलण्यानं तुम्ही दुखावला गेला असाल तर मी क्षमा मागतो. पण आईकडून जे काही तुमच्याबद्दल ऐकलं होतं अन् आज तुम्हाला प्रत्यक्ष भेटल्यावर माझ्या लक्षात आलं की तुम्ही इतर सामान्य मुलींपेक्षा वेगळ्या आहात. खरंतर मी अशा वेगळ्या मुलीच्या शोधात होतो. त्यामुळेच मी पुन्हा तुम्हाला लग्नाची मागणी घालतो आहे. मला ठाऊक आहे की तुमची स्वप्नं वेगळी आहेत. तुम्हाला कलेक्टर वगैरे व्हायचंय. पण लग्नानंतरही ते करता येईल. माझा तुम्हाला संपूर्ण पाठिंबा असेल. प्रियावर जे निरपेक्ष प्रेम तुम्ही करता, तसं दुसरी कुणी मुलगी करू शकणार नाही…मला उत्तराची घाई नाहीए. तुम्ही विचार करा. भरपूर वेळ घ्या. तुमचा नकारही मी खिलाडूपणे स्वीकारेन. फक्त एकच अट. आई व प्रियाला मात्र नेहमीप्रमाणेच भेटत राहा.’’

काय उत्तर द्यावं मला समजत नव्हतं. त्यांनी मला होस्टेलच्या गेटपाशी उतरवलं अन् ते ‘गुडनाइट’ म्हणून निघून गेले.

आपल्या रूमवर गेल्यावर मी स्वत:ला पलंगावर झोकून दिलं. आत्तापर्यंत कुणा मुलानं अभ्यासाव्यतिरिक्त दुसऱ्या कुठल्याही विषयावर बोलण्यासाठी मैत्री वाढवली तर मी त्याला असा काही झापायची की बिचारा पुन्हा बोलायचं धाडस करायचा नाही. पण आज प्रियांशुनं सरळ मला लग्नाची मागणी घातली अन् मी मुकाट ऐकून घेतलं. खरं तर मला राग यायला हवा होता अन् मला चक्क लाज वाटतेय? काहीतरी वेगळं छान छान वाटतंय. कितीतरी वेळ मी विचार करत होते. काहीच निर्णय घेता येईना, तेव्हा मी बाबांना फोन लावला. बाबांचा आवाज ऐकताच मला एकदम रडू फुटलं. ‘‘बाबा, तुम्ही ताबडतोब इथं या. मला तुमची फार गरज आहे.’’ बाबांनी नेमकं काय झालंय विचारलं तरीही मी काहीच बोलले नाही.

दुसऱ्यादिवशी बाबा आले. मी धावत जाऊन त्यांना मिठी मारली. बाबांनी सगळी हकिगत शांतपणे ऐकून घेतली, मग मलाच विचारलं, ‘‘तुझी काय इच्छा आहे? मी त्या कुटुंबाला ओळखतो. प्रियांशु माझ्या मित्राचा, डॉक्टर नीरजचा मुलगा आहे.’’ बाबा स्वत:ही डॉक्टर होते.

मी म्हटलं, ‘‘मला समजतच नाहीए…म्हणून तर तुम्हाला बोलावून घेतलंय.’’

‘‘हे बघ, बेबी, एक बाप म्हणून विचारशील तर मुलगा आणि घराणं, दोन्ही उत्तम आहे. खरं सांगायचं तर इतकं चांगलं स्थळ मी ही तुझ्यासाठी शोधू शकलो नसतो. पण एक मित्र म्हणून विचारशील तर तुझी स्वप्नं यूपीएससी करून कलेक्टर व्हायचं आहे. अशावेळी लग्नाचा विचार दूरच ठेवावा लागतो. पण प्रियांशुनं तुला  लग्नानंतरही शिक्षण चालू ठेव, तो तुला सपोर्ट करेल असंही म्हटलंय, तर तू त्याला होकार द्यायला हरकत नाही.’’

मी बाबांना घेऊन प्रियांशुच्या घरी गेले. बाबांना भेटून मावशींना खूपच आनंद झाला अन् त्यानंतर दहा दिवसात मी डॉक्टर प्रियांशुशी लग्न करून, त्यांची बायको म्हणून त्या घरात आले. मावशींना मी आता आई अन् मम्मी म्हणत होते. सगळा वेळ माझ्यासोबत राहायला मिळत असल्यानं प्रियाही खुश होती.

खूपच दिवस गेले. खरं तर खूपच भराभर गेले. मी माझ्या संसारात खूपच रमले होते. आई अन् प्रियांशु मला अभ्यासाला बस म्हणून दटावत असले तरी मी अभ्यास करणं टाळतच होते. घर नित्य नव्या पद्धतीनं सजवणं, प्रियाला सांभाळणं आणि तऱ्हेतऱ्हेचे पदार्थ करून प्रियांशु व आईंना खायला घालणं यातच माझा वेळ जात होता. बाबांचे एक मित्र दिल्लीत वकिली करत होते. माझं कोचिंग सुरू असताना मी दर आठवड्याला त्यांच्याकडे जात होते. ते लग्नाला आले, तेव्हाही त्यांनी मला त्यांच्याकडे येत राहाण्याबद्दल सांगितलं होतं. पण मी त्यांच्याकडेही जात नव्हते. आपल्या या नव्या जगात मी खूपच आनंदात होते अन् तेवढ्यात माझ्या सुखाला दृष्ट लागली.

आमच्या बंगल्यातली प्रियंवदाची खोली तिच्या लग्नापूर्वी जशी होती, तशीच आईंनी ठेवली होती. मी विचार केला, एकदा  ही खोलीही छान स्वच्छ करून तिची पुन्हा नव्यानं मांडणी करूयात. खोली आवरताना  मला प्रियंवदाच्या काही डायऱ्या सापडल्या. मला एव्हाना इतकं समजलं होतं की प्रियंवदानं घरच्यांच्या विरोधात जाऊन लग्न केलं होतं. प्रियांशु त्यावेळी एमएस करायला अमेरिकेला गेले होते. वडिलांनी परवानगी दिली नाही तेव्हा प्रियंवदा घरातून निघून गेली. तिनं लग्न केलं अन् मुलगी झाली तेव्हा मुलीला जन्म देतानाच तिचा मृत्यू झाला होता. तेव्हाच प्रियाशुनं प्रियाला आपल्याकडे आणलं होतं. मुलीचं पळून जाऊन लग्न करणं अन् त्यानंतर तिचा अकाली मृत्यू यामुळे बाबा इतके खचले की तेही पॅसिव्ह हार्ट अटॅकनं गेले. या पुढची माहिती मला प्रियंवदाच्या डायऱ्यांवरून मिळाली. एक डायरी प्रियाच्या जन्माची चाहूल लागल्यानंतची होती. प्रत्येक दिवसाची हकिगत त्या डायरीत नोंदलेली होती. शेखर म्हणजे प्रियंवदाचा नवरा. तिच्यावर जिवापाड प्रेम करत होता. त्याला मुलगीच हवी होती. त्यानं तिच्यासाठी शिखा नावही ठरवलं होतं. प्रियंवदाला मुलगा हवा होता. तिनं   त्याच्यासाठी प्रियंक हे नाव ठरवलं होतं. त्याची ती प्रेमळ, खोटी खोटी भांडणं वाचून तर माझे डोळेच भरून आले. त्याचक्षणी माझ्या मनात आलं की बिचारा शेखर! त्याला त्याच्या मुलीची म्हणजे प्रियाची नक्कीच खूप खूप आठवण येत असणार. पण प्रियांशु किंवा आई, कधीच?शेखरचं नावही घेत नाहीत…का बरं? पण आपल्या लेकीला भेटण्याचा हक्क तर बाप या नात्यानं शेखरला आहेच. मी कायद्याचा अभ्यास करत होते, त्यामुळे हक्क वगैरे मला जास्तच कळत होते.

मी गुपचुप एक पत्र शेखरला टाकलं की तुम्हाला प्रियाला भेटायची इच्छा होत असेल तर तुम्ही केव्हाही येऊ शकता. शेवटी ती तुमची मुलगी आहे. आता मी शेखरची वाट बघत होते की ते जेव्हा येतील तेव्हा आई व प्रियांशुला कसा आश्चर्याचा धक्का बसेल अन् प्रियाला बघून शेखरला किती आनंद होईल.                                                       क्रमश:

ब्रेकअप

कथा * शकुंतला सोवनी

ब्रेकअप,’’ अमेरिकेतून आलेल्या फोनवर रागिणीचे हे शब्द ऐकताच मदनला कानांत कुणीतरी उकळतं तेल ओतल्याचा भास झाला. अभावितपणे त्याच्या डोळ्यांत अश्रू आले.

‘‘काय झालं रे मुन्नु? डोळ्यांत पाणी का आलं?’’ उमा वहिनीच्या या प्रश्नावर तो पार उन्मळून पडला. ‘‘सगळं, सगळं संपलंय गं वहिनी…पाच वर्षं माझ्यावर प्रेम केल्यावर रागिणीनं आयुष्याचा जोडीदार म्हणून दुसऱ्यालाच निवडलंय.’’ त्याला रडू अनावर झालं.

‘‘मुन्नु, खरं सांगू का? तू तिला विसर. खरं सांगते, ती तुझ्यासाठी योग्य मुलगी नव्हतीच,’’ उमावहिनीनं म्हटलं.

उमावहिनी मदनची एकुलती एक वहिनी. वयानं त्याच्याहून जवळजवळ १२ वर्षं मोठी. मदनला ती प्रेमानं मुन्नु म्हणते. मदन महाराष्ट्रातला. मुंबईतल्या एका उपनगरात त्याचे वडील सरकारी नोकरीत होते. स्वत:चं छोटसं घर होतं. आई साधीशी, व्यवस्थित घर सांभाळणारी गृहिणी होती. मदनचा मोठा भाऊ त्याच्याहून जवळजवळ १५ वर्षं मोठा होता. मदनचा भाऊ आईवडिलांना घेऊन एक दिवस व्हीटी स्टेशनला गेला होता. २६ नोव्हेंबरचा दिवस. त्याच दिवशी झालेल्या अतिरेक्यांच्या गोळीबारात ती तिघं मृत्यूमुखी पडली होती. मदन तेव्हा ११वीत होता. हुशार मदनला इंजिनियर व्हायचं होतं. पण एका झटक्यात घरातील तीन माणसं गेल्यानं तो अगदीच पोरका झाला होता.

आता घरात फक्त उमावहिनी अन् तिचा लहानसा मुलगा एवढीच माणसं होती. मात्र उमावहिनी आपल्या मुलाएवढंच मदनवरही प्रेम करत होती. तिनं जणू त्याच्या आईची जागा घेतली होती. उमाला राज्य सरकारनं नोकरी दिली, शिवाय तीन माणसांच्या मृत्यूची नुकसान भरपाई म्हणून काही रक्कम मिळाली. तिनं मदनच्या शिक्षणात खंड पडू दिला नाही. त्याला इंजिनियर करायचा उमानं चंग बांधला होता.

मेरिट बेसिसवर मदनला चांगल्या इंजिनिअरिंग कॉलेजात प्रवेश घेता आला. इथं बिहारमधून डोनेशन देऊन प्रवेश मिळवलेले अनेक विद्यार्थी होते. रागिणी त्यापैकीच एक होती. मदनच्याच बॅचला होती. अभ्यासात यथातथाच होती. म्हणूनच वडिलांनी एवढं मोठं डोनेशन देऊन तिचं एडमिशन करून घेतलं होतं. वडिल केंद्र सरकारच्या नोकरीत होते. पगाराव्यतिरिक्त भरपूर पैसा हातात येत होता. वडिल तिलाही चिकार पैसे पाठवायचे. तिचं स्वत:चं एटीएम कार्ड होतं. ती भरपूर पैसे खर्च करायची. मित्रांना हॉटेलात जेवू घालायची. कधी पिक्चरला न्यायची. त्यामुळे तिच्याभोवती पिंगा घालणारे चमचे भरपूर होते. सेकंड इयर संपल्यावर तिची मदनशी मैत्री झाली. मदन मुळात हुशार होता. आपला अभ्यास पूर्ण करून तो रागिणीलाही अभ्यासात मदत करत होता. त्याच्या हुशारीमुळे अन् सज्जन स्वभावामुळे रागिणीला तो आवडायचा. शिवाय तो तिला निरक्षपणे मदत करत होता. त्यामुळे हळूहळू ती त्याच्याकडे आकर्षित झाली. थर्ड इयर संपता संपता दोघांची मैत्री वाढली.

पुढे शनिवार, रविवार दोघं कधी कॉफीहाउसमध्ये तर कधी हॉटेलात लंचला भेटू लागली. अर्थात पुढाकार रागिणीचा असायचा. कारण भरपूर पैसे तीच खर्च करू शकत होती. दोघांनी अमेरिकेतून एमएस करायचं ठरवलं होतं. त्यासाठी जरूरी असलेल्या परीक्षांचीही त्यांची तयारी सुरू होती. मदन त्याच्या उमावहिनीपासून कोणतीही गोष्ट लपवत नसे. त्यानं रागिणीबद्दल वहिनीला सांगितलं होतं. स्कॉलरशिप मिळाली तर फारच छान होईल असं दोघांना वाटत होतं.

अमेरिकेतल्या शिक्षणासाठी लाखो रुपयांचा खर्च होता. रागिणीसाठी ते सहज शक्य होतं. कारण वडील करोडपती होते. प्रश्न मदनचा होता. स्कॉलरशिप त्यालाही मिळाली नाही.

स्टुंडट व्हिसा एफ१ साठी अभ्यास व राहाणं, जेवणखाणं एवढा खर्च करण्याची ऐपत असावी लागते. त्यासाठी तुमच्या बँक अकाउंटमध्ये तेवढा पैसा दाखवावा लागतो. रागिणीच्या अकांउटला तिच्या वडिलांनी तेवढा पैसा भरला होता. मदनला मात्र फारच काळजी लागली होती.

उमावहिनीचं त्याच्याकडे लक्ष होतं. तिनं त्याला दिलासा दिला, ‘‘मुन्नु, तू जायची तयारी कर. मी आहे ना? तुझं स्वप्नं नक्की पूर्ण होईल.’’ उमानं गावाकडची काही शेतजमीन विकून, काही दागिने गहाण ठेवून अन् काही शिल्लक पैसा काढून त्याच्या अकाउंटला पैसे भरले. रागिणी अन् मदन दोघांनाही व्हिसा मिळाला. दोघांच्या एडमिशन्स मात्र वेगवेगळ्या युनिव्हर्सिटीत झाल्या. पण दोघंही अमेरिकेला पोहोचले एकदाचे.

दोघांच्या कॉलेजमध्ये केवळ एक तासाचं कार ड्राइव्हचं अंतर होतं. रागिणीला कॅलिफोर्नियातल्या सांता क्लारा युर्निव्हर्सिटीत ऍडमिशन मिळाली होती तर मदनला जागतिक कीर्तीच्या वर्कले युनिव्हर्सिटीत ऍडमिशन मिळाली होती. श्रीमंत बापाची पोरगी रागिणीला वडिलांनी तिथं कारही उपलब्ध करून दिली. दोघं वीकेंडला भेटायची. भेटणं, एकत्र राहाणं, जेवणखाणं, अभ्यासाची चर्चा सगळंच त्यामुळे शक्य व्हायचं. बहुतेक वेळा रागिणीच कारनं मदनकडे यायची. क्वचित कधी मदन बसनं तिच्याकडे जायचा. तीच त्याला कारनं माघारी आणून सोडायची. एकमेकांच्या वाढदिवसाला, व्हॅलेंटाइन डेला दोघं एकमेकांना गिफ्ट द्यायची. अर्थात्च रागिणीच्या भेटवस्तू महागड्या असायच्या.

उमावहिनीला मदन सगळं सांगत होता. तिच्या फक्त एवढंच मनांत आलं होतं की इतक्या श्रीमंतीत वाढलेली मुलगी आपल्या निम्न मध्यमवर्गीय घरात रूळेल का? पण उघड ती काहीच बोलली नव्हती. तिची पूर्ण संमती होती. फक्त चुकीचं पाऊल उचलू नकोस अन् कुणा मुलीचा विश्वासघात करू नकोस एवढं तिनं मदनला बजावलं होतं.

रागिणीनंही घरी आईवडिलांना आपलं प्रेमप्रकरण सांगितलं होतं. त्यांचा मदनच्या मराठी असण्यावर आक्षेप नव्हता. पण त्याची आर्थिक परिस्थिती मात्र खूपच खटकत होती. मदनपेक्षा चांगल्या, श्रीमंत मुलाशी लग्न करण्याबद्दल त्यांनी रागिणीला सुचवलंही होतं. पण रागिणीनं त्याकडे दुर्लक्ष केलं होतं. मदन रागिणीचं प्रेम अबाधित होतं. लग्न करून आयुष्य एकत्र घालवण्याच्या आणाभाका घेऊन झाल्या होत्या.

दोन वर्षांत मास्टर डिग्री घेऊन मदन भारतात परतला होता. येताना रागिणीही त्याच्यासोबत मुंबईला आली होती.

दोन दिवस ती त्याच्या घरीच राहिली. उमावहिनीनं विचारलं, ‘‘आता तुमचा दोघांचा काय बेत आहे?’’

रागिणी म्हणाली, ‘‘वहिनी, मास्टर्स केल्यावर एक वर्ष आम्हा दोघांना पी.टी म्हणजे प्रॅक्टिकल ट्रेनिंग पूर्ण करावं लागेल. यात आम्ही कुठल्याही कंपनीत एक वर्षं काम करतो. आम्हाला दोघांना नोकरीही मिळाली आहे. या वर्षभराच्या प्रॅक्टिकल ट्रेनिंगनंतर आम्ही लग्न करणार आहोत. मदननं तुम्हाला सांगितलंच असेल ना?’’

‘‘होय, मदननं सांगितलंय, पण मला असं विचारायचं आहे की लग्नानंतर तुम्ही, म्हणजे तू नोकरी अमेरिकेत करणार की भारतात?’’ उमानं विचारलं.

रागिणी म्हणाली, ‘‘ते सगळं मी मदनवर सोपवलंय. त्याला योग्य वाटेल ते तो करेल. वहिनी, तुम्ही अगदी निश्चिंत असा.’’

दोन दिवस मुंबईत राहून रागिणी बिहारला आपल्या घरी गेली.

रागिणीच्या बोलण्यानं उमालाही दिलासा मिळाला. घरी गेल्यावर रागिणीचे वडिल म्हणाले, ‘‘हे बघ मुली, तुझ्या आनंदातच आमचाही आनंद आहे. पण तू विचारपूर्वक निर्णय घे. मदन मुलगा चांगलाच आहे…तरीही त्याच्या कुटुंबात तू व्यवस्थित ऍडजस्ट होशील याची तुला खात्री आहे का?’’

रागिणी म्हणाली, ‘‘मदनच्या कुटुंबात सध्या तरी मला काहीच प्रॉब्लेम वाटत नाहीए.’’

‘‘तरीही मला एकदा त्याला भेटायचं आहे.’’ वडिल म्हणाले.

‘‘ठीक आहे. तुम्ही म्हणाल तेव्हा त्याला बोलावून घेईन.’’

‘‘नको, आत्ता नको, मी स्वत:च जाऊन भेटेन त्याला.’’ वडिलांनी सांगितलं.

सुमारे दोन आठवड्यांनी मदन व रागिणी अमेरिकेला परत आले अन् त्यांची नोकरी सुरू झाली. पण आता दोघांची नोकरी दोन टोकांना होती. एक ईस्ट कोस्टला तर दुसरा वेस्ट कोस्टला. विमान प्रवासातच सहा-सात तास लागणार. आता भेटी फारच क्वचित व्हायच्या. इंटरनेटवर, स्काईपवर भेट व्हायची तेवढीच.

रागिणीच्या कंपनीत कुंदन नावाचा एक नवा भारतीय मुलगा आला. त्याचे वडिल मुंबईतले प्रसिद्ध ज्वेलर होते. तो दोन बेडरूमच्या आलिशान फ्लॅटमध्ये राहात होता. स्वत:ची एसयूव्ही होती. रागिणीचीही छोटी गाडी होती. रागिणी त्याच्या श्रीमंत राहणीमुळे भारावली होती. एका वीकेंडला कुंदननं रागिणीला गाडीतून ऑरलॅन्डोला नेलं. तिथं एका हॉटेलात दोघं थांबली होती. नंतरच्या पंधरवड्यात कुंदननं तिला डिस्ने लॅन्डला फिरवून आणलं. मदनशी हल्ली रागिणीचा संपर्क कमी द्ब्रा झाला होता. तिनं कुंदनबद्दल मदनला सांगितलं होतं. पण त्याच्याशी     इतकी जवळीक झाली आहे हे मदनला ठाऊक नव्हतं.

मदन कॅलिफोर्नियामध्ये एका स्टुडिओ अपार्टमेंटमध्ये राहात होता.  स्वत:च स्वयंपाक करून जेवत होता. एक छोटी टूसीटर कार होती. एक दिवस अवचित रागिणीचा फोन आला. ती वडिलांना घेऊन शनिवारी त्याला भेटायला येतेय. रविवारी राहून सोमवारच्या फ्लाइटनं परत जाईल.

गडबडीनं मदननं तीन दिवसांसाठी भाड्यानं एक कार घेतली. त्यांच्या वास्तव्यासाठी बाहेर गेलेल्या मित्राच्या फ्लॅलटची किल्ली मागून घेतली. शनिवारी एयरपोर्टवरून त्यांना तो घेऊन आला. त्यादिवशी मदननं केलेला स्वयंपाकच सगळे जेवले. नंतर मात्र हॉटेलातच जेवायला पसंती दिली. हॉटलचं बिल मदनलाच द्यायचं होतं.

रागिणीच्या वडिलांनी मदनला त्याचा पुढचा कार्यक्रम विचारला, ‘‘अंकल, मला हे वर्ष पूर्ण झाल्यावर भारतात परत जावं लागेल, वहिनीला माझी गरज आहे. शिवाय इथली माझी कंपनी त्यांच्या भारतातल्या मुंबई ऑफिसात मला पोस्ट करायला तयार आहे.’’
रागिणीचे बाबा फक्त ‘‘हूं,’’ म्हणाले. रागिणी वडिलांबरोबर परत गेली.

आता तिचे वीकेंड कुंदनबरोबरच जायचे. मदनसोबत व्हिडिओचॅटिंगही बंद झालं होतं. आठवड्यात कधी तरी चॅट करायची तेवढंच. याच अवधीत रागिणीचा वाढदिवस आला.

मदननं एक लेडीज पर्स तिला भेट म्हणून दिली. तर कुंदन सोन्याचे सुंदर इयररिंग्ज घेऊन आला. न्यू जर्सीत त्याचे नातलग होते. त्यांच्या दुकानातून त्यानं ते घेतले, रागिणीचे वडील अजून तिथेच होते. त्यांनी कुंदनबद्दल विचारलं, तेव्हा तिला जे काही त्याच्याबद्दल ठाऊक होतं ते तिनं सांगितलं.

योगायोग असा की त्याच शनिवारी कुंदन स्वत:ची गाडी घेऊन तिथं पोहोचला. रागिणीनं त्याची वडिलांशी ओळख करून दिली. तो उत्साहाने म्हणाला, ‘‘अंकल, आपण फ्लोरिडाला जाऊया का? उद्या तिथून रॉकेट लाँच होतंयं. आपण रॉकेट लाँचिंग बघू अन् तिथं मजेत राहू.’’

तिघं फ्लोरिडाला निघाले. कुंदन गाडी चावलत होता. वडील त्याच्या शेजारी बसले होते. बोलता बोलता त्यांनी कुंदनला त्याच्या पुढच्या प्लॅन्सबद्दल विचारलं. तो म्हणाला, ‘‘मी तर इथंच सेटल व्हायचं ठरवलंय. माझी नोकरी आहेच. अजून एक चांगली ऑफर आलीए. अन् मला इथं ज्वेलरीचा बिझनेसही सुरू करायचा आहे.’’

कुंदननं एका फोर स्टॉर हॉटेलात रूम बुक केली होती. तिघंही एकाच खोलीत होती. रॉकेट लाँचिंग बघून, फ्लोरिडा फिरून मंडळी परत आली. जोवर बाबा होते, मदन रोज हॉटेलमधून जेवण पॅक करून घरी आणायचा.

एकदा बाबा म्हणाले, ‘‘मला तर कुंदन अधिक योग्य मुलगा वाटतोय. तुझं काय मत आहे?’’

ती म्हणाली, ‘‘तो चांगला आहे, पण सध्या तरी आम्ही फक्त मित्र आहोत. त्याच्या मनांत काय आहे ते मला कळलेलं नाही.’’

वडील म्हणाले, ‘‘थोडा पुढाकार घेऊन तूच त्याचं मन जाणून घे. इतकी काळजी घेतोय तुझा, इतका खर्च करतो, त्याच्या मनांत लग्न करण्याचा विचार असेलच! असं बघ रागिणी, तुम्हा दोघी बहिणींवर मी इतका खर्च करतोय, तो एवढ्यासाठीच की तुम्हाला काही कमी पडायला नको. मदन मुळात गरीब, त्यातून तो वहिनी व तिच्या मुलासाठी भारतातच रहायचं म्हणतोय…’’

रागिणी त्यावेळी काहीच बोलली नाही.

बाबा परत जायला निघाले तेव्हा कुंदनने त्यांना विमानतळावर पोहोचवलं, शिवाय त्यांच्यासाठी व रागिणीच्या आईसाठी भेटवस्तूही दिली.

मदनशी आता रागिणीचा संपर्क नव्हता. कधीतरी फोन, कधीतरी चॅटिंग…वडील निघून गेल्यावर रागिणीला कळेना, मदन अन् कुंदनमधून नवरा म्हणून कुणाची निवड करावी? बाबा तर सतत कुंदनचीच वाहवाही करत होते. कुंदनशी तिची मैत्री वाढत होती तर मदनशी दुरावा वाढत होता.

त्याचवेळी एक दिवस कुंदननं तिला प्रपोज केलं. ‘‘रागिणी, तू माझ्याशी लग्न करशील? नीट विचार करून उत्तर दे, कारण मी अमेरिकेतच स्थायिक होणार आहे.’’

रागिणीला अमेरिका अन् इथली जीवनशैली आवडत होती. तरीही तिनं कुंदनकडून थोडावेळ मागून घेतला.

भारतात उमावहिनीला हार्ट अॅटक आला होता. तिला चारपाच दिवस इस्पितळात रहावं लागलं होतं. पण तिच्या भाऊ, भावजयीनं सगळं व्यवस्थित सांभाळलं.

मदनला फोन आला. उमा स्वत:च फोनवर बोलली, ‘‘आता मी बरी आहे मुन्नु, माझी काळजी करू नकोस. इथं माझे दादा वहिनी माझी काळजी घेताहेत.’’

त्यानंतर महिन्याभरातच मदन भारतात परतला. मुंबईतच त्याला पोस्टिंग मिळालं होतं. येण्यापूर्वी तो रागिणीला भेटला. तिच्याशी सविस्तर बोलला, ‘‘मी तर आता भारतात परत जातोय. मी तिथंच राहाणार आहे. तुझं पी.टी.ही आता संपतंय, तेव्हा तू भारतात कधी परत येणार? की अजून काही दिवस इथंच नोकरी करायचा विचार आहे?’’

रागिणीला नेमकं काय करावं ते कळत नव्हतं. मनाची दोलायमान अवस्था होती. ती म्हणाली, ‘‘अजून लगेचच मी इंडियात येत नाहीए. कारण मला एच वर्क व्हिसा मिळालेला आहे. अजून काही दिवस मी इथं नोकरी करून बघणार आहे. मला नोकरी मिळते आहे. मी तुला कुंदनबद्दल बोललो होते ना? त्यालाही वर्क व्हिसा मिळाला आहे. तोही सध्या इथंच राहातोय.’’

मदन भारतातल्या नोकरीवर रूजु झाला. उमा वहिनीला सध्या विश्रांती हवी होती. तिचा मुलगा अन् मुन्नु दोघं मिळून तिची काळजी घेत होते. घरकाम, स्वयंपाक करायला छान बाई मिळाली होती.

रागिणीचे आईवडिल तिला कुंदनशीच लग्न करण्यासाठी आग्रह करत होते. रागिणीलाही त्याच्याविषयी ओढ वाटत होती. कुंदननं तर अमेरिकेत एक मोठंसं घरही लीजवर घेतलं होतं.

सहा आठ महिने गेले. मदनने रागिणीला फोन केला. ‘‘रागिणी, तू भारतात येण्याबद्दल काय ठरवलं आहेस? तू इथं आल्यावर आपण लग्न करूयात. निर्णय लवकर घे. मी भारतातच राहाणार आहे.’’

रागिणी म्हणाली, ‘‘मी भारतात येणार नाही. तू जर अमेरिकेला येत असलास तरच लग्नाबद्दल विचार करता येईल. आता निर्णय तू घ्यायचा आहेस…’’

मदननं म्हटलं, ‘‘आईसारख्या उमावहिनीला मी सोडू शकत नाही. मी अमेरिकेत येणार नाही. तू सांग, काय म्हणतेस?’’

‘‘तर मग वाद कशाला वाढवायचा?’’ रागिणी पटकन् म्हणाली, ‘‘समज ब्रेअप झाला.’’ तिनं फोन बंद केला.

मदनला धक्का बसला…ती कुंदनच्या प्रेमात पडली आहे. त्याच्या वैभवाला भाळली आहे हे ही त्याच्या लक्षात आलं. त्यानं वहिनीला रडतंच सगळं सांगितलं.

मदननं फोन लावून दिला. उमानं रागिणीला विचारलं, ‘‘तू खरंच मदनशी लग्न करणार नाहीस?’’’

रागिणी म्हणाली, ‘‘मी तिथं येऊ शकत नाही अन् मदन इथं येऊ शकत नाही. तेव्हा मी इथंच माझ्या आयुष्याचा जोडीदार शोधलाय. मदनला म्हणावं, तू ही तसंच कर.’’

उमावहिनी मायेनं बोलली, ‘‘रागिणी, अगं मदन इथं रडतोय. पाच वर्षं तुम्ही प्रेमात होता. मैत्रीचं, प्रेमाचं, विश्वासाचं नातं तू असं तडकाफडकी कसं तोडू शकतेस? एकदा पुन्हा विचार कर.’’

रागिणी म्हणाली, ‘‘आता उगीचच वेळ घालवणं हा निव्वळ मूर्खपणा आहे. मदनला म्हणावं रडणं सोड, नवा जोडीदार शोध.’’

थोडा वेळ कुणीच काही बोललं नाही. मग उमा म्हणाली, ‘‘मग मी मदनला काय सांगू? तू कुंदन…’’

तिला पुढे बोलू न देता संतापून रागिणी ओरडली.

‘‘ब्रेकअप…ब्रेकअप…ब्रेकअप…फुल अॅण्ड फायनल.’’ फोन कट झाला.

उमा मदनच्या जवळ बसली. प्रेमानं त्याला थोपटत म्हणाली, ‘‘शांत हो. रडू तर अजिबात नकोस. रागिणीला कुंदन हवाय…सोनंनाणं, पैसा अडका, मोठं घर, आधुनिक राहणी अन् सुखासीन आयुष्य…तू दुसरी मुलगी बघ. तुझ्या परिस्थितीशी जुळवून घेईल अशी. खरं सांगते रागिणी कधीच तुझ्यासाठी योग्य जोडीदार नव्हती. तिला जाऊ दे. तिला विसर. नव्यानं आयुष्य सुरु कर.’’

विष प्राषी (अंतिम भाग)

दिर्घ कथा * राकेश भ्रमर

 

आत्तापर्यंत आपण वाचलंत :

व्यवसायानं आशीष डॉक्टर होता. नंदिता नावाच्या एका सुंदर, मोठ्या कंपनीत सीनिअर मॅनेजर असलेल्या मुलीशी त्याचं लग्नं झालं. पण लग्नानंतर नंदिता खुश नव्हती. पत्नी म्हणून तिनं आशीषला कधी समर्पण केलंच नाही. शरीरानं अन् मनानंही त्यांच्यात दुरावा होता. एक दिवस आशीषनं तिला खूप प्रयत्नांती बोलती केली. नंदितानं सांगितले की तिचं एका व्यक्तीवर प्रेम आहे. त्याच्यासाठी ती वेडी झाली आहे. आश्चर्य म्हणजे तो माणूस विवाहित आहे हे ही तिला माहित आहे. हे ऐकून आशीषला जबर धक्का बसला.

शेवटी नंदिताला त्यानं घटस्फोट दिला. नंतर त्यानं पुन्हा लग्न केलं ते दिव्याशी. प्रेमळ, सालस, समजूतदार दिव्याच्या सहवासात आठ वर्षं आशीष अत्यंत सुखात होता. त्यांचा मुलगा पाच वर्षांचा झाला होता. शाळेत जाऊ लागला होता.

दहा वर्षांनंतर अचानक एक दिवस नंदिता त्यांच्या क्लिनिकमध्ये भेटायला आली. तिने आपली कर्म कहाणी ऐकवली. स्वत:ची हीन, दीन, दयनीय परिस्थिती ऐकवली, स्वत:च्या वागणुकीबद्दल पुन:पुन्हा क्षमा मागितली अन् मदतीची याचनाही केली. कोमल हृदयाच्या आशीषनं माणुसकीच्या नात्यानं तिला मदत करण्याचा निर्णय घेतला.

तिला राहण्यासाठी फ्लॅट मिळवून दिला. नोकरीही मिळवून दिली. भरपूर पैसे त्यात खर्च झाले. खर्चाची आशीषला काळजी नव्हती. पण पत्नीपासून चोरून हे सर्व करण्याचा सल मनांत होता.

नोकरी मिळाल्याबद्दल तोंड गोड करायला घरी या असा नंदितानं वारंवार आग्रह केल्यामुळे आशीष तिच्या फ्लॅटवर गेला. नंदिता नटूनथटून त्याचीच वाट बघत होती…

पुढे वाचा…

 

नदिताचं सौंदर्य बघून आशीषला वाटलं, हे सौंदर्य खरं तर त्याच्या हक्काचं होतं. नंदितानं थोडं संयमानं, समजुतीनं घेतलं असतं तर तीही आज त्याचीच असती. पण आज ती त्याची नाही ही वस्तुस्थिती आहे, या क्षणी ती कुणाचीही नाही हे ही खरं आहे. ती स्वतंत्र आहे. कुणावरही ती प्रेम करू शकते, कुणाचीही ती प्रेमपात्र म्हणून निवड करू शकते.

‘‘या, या…मला खात्री होती तुम्ही यालंच.’’ ती लाडीकपणे म्हणाली. तिच्या चेहऱ्यापेक्षा तिची देहबोली अधिक चंचल होती. पाण्याबाहेर काढलेल्या मासोळीसारखी ती तळमळत, तडफडत होती. आशीषच्या येण्याचा तिला खरंच आनंद झाला होता की ती मुद्दाम हे सगळं नाटक करत होती हे कळायला मार्ग नव्हता. ती इतकी मोकळेपणानं वागत होती. जणू आजही ती आशीषची बायको होती. त्यांच्यात दुरावा निर्माण झाला होता, दहा वर्षं त्यांनी एकमेकांना बघितलंही नव्हतं असं कुठंच जाणवत नव्हतं.

तिच्या त्या मनमोहक विभ्रमांमुळे आशीषही विचलित झाला. तो तरूण पुरूष होता. सुंदर स्त्रीचे चंचल मोहक विभ्रम कुणाही पुरूषाला भुरळ घालतातंच. त्यात अनैसर्गिक काहीच नाही. त्यातून नंदिता एकेकाळी त्याची पत्नी होती. तिचं शरीर त्यानं हाताळलं होतं…इतक्या वर्षांनी जेव्हा ते सौंदर्य स्त:हून समोर आलंय तेव्हा चित्त विचलित होणं स्वाभाविक होतं.

वरकरणी अगदी शांत चित्तानं आशीष, आत येऊन सोफ्यावर बसला. नंदितानं घर खूपच सुंदर मांडलं होतं. कलात्मकता अन् उच्च अभिरूची जाणवत होती. (अर्थात सर्व सामान आशीषनंच घेऊन दिलं होतं. पैसा त्यानंच खर्च केला होता.) नंदिताचा हा गुण त्याच्या संसारात त्याला कधीच जाणवला नव्हता. कारण त्यावेळी मनानं ती त्याच्या संसारात नव्हतीच. ती प्रजीतच्याच जगात रमलेली होती. आशीष, त्याचं घर, त्याचा संसार तिचा कधी नव्हताच!

चहा घेऊन आशीष उठला तेव्हा नंदितानं त्याचा हात धरून विचारलं, ‘‘कोणत्या शब्दात आभार मानू?’’ आशीषच्या अवघ्या झिणझिण्या आल्या. तो स्पर्श त्याला नकोसा वाटला नाही. या क्षणी तो स्पर्श हवासा अन् उत्तेजित करणारा होता. गेल्या दहा वर्षांत नंदिताचं फक्त वय वाढलं होतं…पण तिचं सौंदर्य आजही तेवढंच उन्मादक, टवटवीत अन् दिलखेचक होतं. कुणीही पुरूष घायाळ होईल असं तिचं सौंदर्य होतं.

झटक्यात आशीषनं हात सोडवून घेत कोरडेपणानं म्हटलं, ‘‘आभार मानायची गरज नाहीए, माणूसच माणसाची मदत करतो.’’

माणसाला सौंदर्य आवडतं. मग ते सौंदर्य आधी उपभोगलेलं असो की नवीन असो. त्याचा प्रभाव माणसाच्या देह मनांवर असतो. नंदिताचं सौंदर्य आशीषनं अनुभवलेलं होतं पण आज ती अगदी वेगळी अन् पूर्णपणे नवीन भासत होती. चुंबकासारखं आकर्षण होतं तिच्यात.

घरी येईपर्यंत आशीष शांतचित्त झाला होता. समोरच दिव्या वाट बघत काही काम करत बसली होती. आशीषनं तिच्याकडे निरखून बघितलं…ती ही सुंदर होती. टवटवीत अन् प्रसन्न दिसत होती. डॉक्टरची बायको म्हणून वावरताना आपली अदब अन् रूबाब राखून होती. पण तिचं सौंदर्य शालीन होतं.   समर्पणाची, जबाबदारीची जाणीव असणारं  होतं. नंदिताचं सौंदर्य चंचल अन् फुलपाखरी होतं.

नंदिताला त्यानं एक स्थिर आयुष्य दिलं होतं. त्याचं त्याला मानसिक समाधान होतं. पण त्याचा मोबदला म्हणून काही मागावं, घ्यावं असं त्याला मुळीच वाटत नव्हतं. तो तिला कधी फोनही करत नसे पण नंदिता मात्र दिवसाकाठी दोन तीनदा त्याला फोन लावायची. कधी तो उचलायचा कधी दुर्लक्ष करायचा. ती फोनवर गोड गोड बोलायची, जुन्या गोष्टी उकरून काढून पुन:पुन्हा क्षमा मागायची. पुन:पुन्हा जाणवून द्यायचा प्रयत्न करायची की ती त्याच्या ऋणांत आहे. त्या ऋणातून तिला मुक्त व्हायचं आहे. आशीष हसून तिचं बोलणं टाळायचा, दुर्लक्ष करायचा. त्याला तिच्याकडून काहीच नको होतं, हे तिला कळायला हवं होतं.

नंदिता रोजच त्याला आपली घरी बोलवायची. तिच्या आग्रहात इतकं आर्जव असायचं की नाही म्हणणं आशीषच्या जिवावर यायचं. दुसरं म्हणजे या शहरात ती एकटी आहे. तिच्या अजून ओळखी नाहीत. तिला आधाराची गरज आहे या भावनेनंही आशीष तिला नकार देऊन दुखवत नव्हता. चारपाच दिवसांनी एकदा तो तिच्याकडे जायचा. तिची बडबड ऐकायचा. तिनं केलेले काही तरी खाऊन, कधी चहा घेऊन घरी यायचा.

एक दिवस नंदिता त्याच्या शेजारी सोफ्यावर येऊन बसली. आशीष दचकला अन् थोडा बाजूला झाला. त्यानं अंग चोरून घेतलं.

हसून नंदितानं म्हटलं, ‘‘तुम्ही माझ्यापासून असे दूर दूर का असता? एके काळी मी तुमची पत्नी होते. अजूनही आपल्या नात्यात आपलेपणा आहे. मग असा दुरावा का?’’

कोरडेपणानं आशीष म्हणाला, ‘‘मी असा बरा आहे.’’

‘‘पण मी नाहीए.’’ ती अजून जवळ सरकली. ‘‘माझ्या मनांत अपराधीपणाची भावना आहे. मी तुम्हाला किती त्रास दिला, मनस्ताप दिला. पण तुम्ही ते सगळं अगदी सहजपणे सहन केलं. कधी मला रागावला नाहीत. मारझोड केली नाही, बळजबरी केली नाही, तरीही मला कळलं नाही की तुम्हाला त्रास देऊन मी अपराधीपणाच्या भावनेने होरपळत आहे. तुम्ही जर त्यावेळी कठोरपणे वागला असता, तर कदाचित तुम्हाला सोडून जाण्याची घोडचूक मी केली नसती. माझ्या या अपराधीपणाच्या भावनेतून मी कशी मुक्त होऊ?’’

आता यातून कसं मुक्त व्हायचं हा नंदिताचा प्रश्न होता, आशीष काय सांगणार? तिनं निर्णय घ्यायला हवा.

‘‘मी इथं तुमच्या माध्यमातून नोकरी मिळवायला आले नव्हते. सुखासीन, आनंदी आयुष्य जगण्यासाठी आले नव्हते. हे तर मला मुंबईतही करणं शक्य होतं. सोडलेली नोकरी परत धरता आली असती. नवी नोकरीही मिळवता आली असती. ते तेवढं अवघड नव्हतं.’’

आशीष दचकला. ती मनांतलं काहीतरी बोलत होती. म्हणजे तिला तसा प्रॉब्लेम, दु:ख किंवा अडचण नव्हतीच, ती फक्त त्याच्यासाठी इथं आली होती.

‘‘बरं तर, मग?’’जरा बेचैन होऊन आशीषनं विचारलं. खरं त्याला अजून बरंच काही विचारायचं होतं, पण त्यानं न विचारताही ती सगळं सांगेल हे त्याला ठाऊक होतं. तिचा स्वभाव चंचल होता, थोडा बालिश…मनांतलं सगळं बोलून टाकल्याखेरीज तिला चैन पडत नसे.

नंदितानं आपला हात त्याच्या डाव्या मांडीवर ठेवला. पण आपल्याच विचारात असलेल्या आशीषला ते जाणवलं नाही.

‘‘जोपर्यंत माणूस स्वत: दु:ख भोगत नाही, तोवर त्याला दुसऱ्याच्या दु:खाची कल्पना येत नाही. जेव्हा त्यानं मला नाकारलं, ठोकरलं, सोडून गेला तेव्हा मला जाणीव झाली…की मी तुम्हाला नाकारलं, तुमचा विश्वासघात करत होते तेव्हा तुम्हाला किती वेदना झाल्या असतील. माझ्या हृदयाच्या चिंधड्या झाल्या, मी कुणाला तोंड दाखवण्याच्या लायकीची उरले नाही. त्यावेळी मनांत आलं, सरळ आत्महत्त्या करावी. आयुष्य संपवावं.

‘‘पण मग मनांत विचार आला, माझ्यामुळे तुम्ही इतकं दु:ख सहन केलं, विषाचा घोट पचवला, विषप्राशन करून विष प्राषी झालात, तर त्यानं दिलेलं विष मी का पचवू नये? मी ठरवलं, मी तुम्हाला भेटेन. तुम्ही मला क्षमा केलीत तर माझं दु:ख कमी होईल.

‘‘तुम्ही मला भेटलात. मला जाणवलं की तुमच्या निर्मळ मनांत माझ्याविषयी कडवटपणा नाहीए, त्यामुळे मला खूप बरं वाटलं. दु:ख कमी झालं. सुखाच्या सागरात डुंबल्यासारखं वाटतंय. मला आता जगावंसं वाटतंय. मला आता खूप काही मिळवायचं आहे, जे माझ्या मूर्खपणामुळे मी याआधी घालवून बसले.’’

आशीष गप्प बसून होता.

‘‘तुम्ही माझ्या अपराधांना क्षमा केली, माझं दु:ख दूर केलंत पण माझं प्रायश्चित्त अजून कुठं झालंय? ते व्हायचं आहे…’’

‘‘ते काय?’’ आशीषनं थेट नंदिताच्या डोळ्यात बघत विचारलं. तिच्या डोळ्यात अश्रू होते पण खात्रीही होती की आशीष तिचं म्हणणं टाळणार नाही. अश्रूभरल्या डोळ्यांमधला आत्मविश्वास आशीषला चकित करून गेला.

भावना विवश होऊन नंदितानं त्याचे दोन्ही हात घट्ट धरले. ‘‘मला ठाऊक आहे, तुमचं मन फार मोठं आहे. म्हणूनच मी याचना करते आहे, मला प्राय:चित्त घेऊ द्या. आयुष्यभर तुमच्याबरोबर राहू द्या.’’

आशीषला जणू शॉक बसला. झटक्यात हात सोडवून घेत तो उठून उभा राहिला, ‘‘काय?’’

नंदिताही उठून उभी राहिली. ‘‘तुम्ही इतके दचकलात का? मी काही विचित्र नाही बोलले. या जगात किती तरी माणसं लग्नं न करता एकत्र राहतात. मी तर तुमची पूर्व पत्नीच आहे. माझा तुमच्यावर काहीही हक्क नाही पण मला माझं उर्वरित आयुष्य आता तुम्हालाच समर्पित करायचं आहे.’’

‘‘हे…हे कसं शक्य आहे?’’ आशीषला बोलणं सुधरेना.

‘‘सगळं काही शक्य आहे. फक्त मनाला समजवायला पाहिजे.’’

‘‘माझं लग्न झालंय. घरात पूर्ण समर्पित पत्नी आहे. लहान मुलगा आहे. तुझ्याबरोबर कसा राहणार मी?’’

‘‘मी दिलेल्या मनस्तापाचं, अपमानाचं विष प्यायलात अन् जगता आहात.    आता सुखाचा घोट घेऊन माझ्याबरोबर आनंदात राहा. मला तुमच्याकडून काहीही नको, संपत्ती, मुलंबाळं, कशावरही मी हक्क सांगणार नाही. मला फक्त तुम्ही हवे आहात. तुमची सोबत, सहवास हवाय…तुम्हाला समर्पित व्हायचंय…’’

आशीषला गरगरायला लागलं. तो स्वत: डॉक्टर होता. विचारी होता. कठिण आणि प्रतिकूल परिस्थितीतही कधी तो डगमगत नसे. नंदिताच्या दुसऱ्या पुरूषाबरोबरच्या संबंधांविषयी समजलं तेव्हाही तो एवढा भांबावला नव्हता. त्याही परिस्थितीतून त्यानं मार्ग काढला पण आज त्याला काही कळेनासं झालं होतं.

नंदिताला जे हवंय, ते कधीच शक्य नाही. निदान त्याच्यासाठी तरी ते अशक्यच होतं. एकदा विषाची चव चाखली होती. दुसऱ्यांदा ती विषपरीक्षा नको. उघड्या डोळ्यांनी, जाणूनबुजून तर नकोच नको…

नंदिता त्याला चिकटून उभी होती. तिनं त्याला मिठी घातली, ‘‘इकडे बघा, नाही म्हणू नका,  मी खूप आशेनं तुमच्याकडे आले आहे. इथं येण्याचा एकमेव उद्देश जन्मभर तुमची सेवा करणं हाच होता. हे करूनच मी आपल्या चुका सुधारू शकेन. माझ्या पापाचं प्रायश्चित्त घेऊ शकेन.’’

‘‘तुमच्या खेरीज दुसऱ्या कुणालाच मी समर्पित होऊ शकत नाही. तुम्ही मला स्वीकारलं नाहीत तर जन्मभर मी अविवाहित राहीन. तुमचीच वाट बघेन.’’ तिच्या आवाजात विवशता, असहायता होती. जर आशीषनं तिला आधार दिला नाही तर ती मोडून पडेल… पण. आशीषवर कशाचाच परिणाम झाला नाही.   मात्र त्याच्या डोक्याच्या शिरा तडकताहेत असं त्याला वाटलं. चारी बाजूला बॉम्बस्फोट होताहेत अन् सगळं उद्ध्वस्त होतंय असं त्याला वाटलं.

गडबडीनं नंदिताला दूर सारून तो दाराकडे जायला निघाला. पुन्हा नंदितानं त्याचे हात धरले.

‘‘तुम्ही जाताय, तर मी तुम्हाला अडवणार नाही. मात्र मी तुमची वाट बघेन. तुमची प्रतीक्षा करेन. याच शहरात राहीन…तुमचा निर्णय कळवा.’’

काही न बोलता आशीष घराबाहेर आला. साऱ्या शहराची वीज गेल्यासारखा सगळीकडे अंधार होता. मात्र काही घरातून दिवे जळंत होते, रस्ते अंधारात बुडाले होते. आशीषला असं वाटत होतं हे रस्ते म्हणजे अंधाऱ्या गुहा आहेत. त्यातून तो मार्ग काढतोय.

त्याला समजंत नव्हतं. हे असं का घडतंय? तो कधीच कुणासा त्रास देत नाही पण त्याला मात्र त्रास सोसावा लागतो. दु:ख सहन करतोय म्हणजे दु:खाला आमंत्रण थोडीच देतोय?

कशी त्यानं नंदिताच्या बिल्डिंगच्या बाहेर उभी असलेली गाडी स्टार्ट केली, कधी ती मुख्य रस्त्यावर आणली, कधी गाडी त्याच्या घराच्या वाटेवर धावू लागली, त्याला काही कळंत नव्हतं. शरीराला कंप सुटला होता. पण हातपाय काम करत होते. मेंदू बधीर झाला होता. पण दुसरं कुणी तरी सूचना देत असल्याप्रमाणे आशीषच्या योग्य त्या हालचाली होत होत्या अन् गाडी योग्य मार्गावर चालली होती.

गाडी चालवताना समोरून येणाऱ्या गाड्यांच्या दिव्यांचा प्रकाश डोळ्यांवर येत होता. डोळे दिपत होते. पुन्हा पुन्हा डोळे उघडून मिटून आशीष समोर बघत होता.

किती वेळ असा गेला कुणास ठाऊक. पण गाडी त्याच्या घराजवळ आली तेव्हा शरीराचा कंप थांबला होता. मेंदू तरतरीत झाला होता. मनावर ताबा आला होता मात्र मघा नंदिनीच्या घरी घडलेल्या प्रसंगाचा ताण चेहऱ्यावर दिसत होता. अजून त्या वादळाच्या खुणा शिल्लक होत्या.

गाडी गॅरेजमध्ये लावून आशीष घरात आला. या क्षणी दिव्याशी भेट होऊ नये असं त्याला वाटत होतं. पण ती त्याचीच वाट बघत होती. रात्र बरीच झाली होती. मुलगा झोपी गेला होता. दिव्याला त्याची वाट बघण्याशिवाय दुसरं कामंच नव्हतं. घरात प्रवेश करणाऱ्या आशीषचा थकलेला चेहरा बघून ती पटकन् उठली. त्याला आधार देत तिनं सोफ्यावर बसवलं. ‘‘किती दमलाय तुम्ही,’’ ती मायेनं म्हणाली.

आवाजातली काळजी आशीषला सुखावून गेली. आशीषनं एकदा तिच्याकडे बघितलं अन् सोफ्याच्या पाठीवर डोकं टेकून डोळे मिटून घेतले.

दिव्यानं पट्कन लिंबाचं मधुर सरबत आणलं, ग्लास त्याच्या ओठाशी लावून म्हणाली, ‘‘किती दमता तुम्ही, इतकं काम नका करत जाऊ. पेशंट तर येतच असतात. पण त्यावर थोडं नियंत्रण नको का? अतिश्रमानं तुम्ही आजारी पडलात तर मग पेशंटची काळजी कोण घेणार? तुम्ही आनंदी, तरतरीत तर आम्ही ही सुखी आणि आनंदी. यामुळे कामं कमी करायची.’’ तिच्या स्वरातली काळजी अन् अधिकार आशीषला सुखावून गेला. तिच्या स्पर्शानं त्याला खूप बरं वाटलं.

‘‘किती उतरलाय चेहरा…चला थोडं खाऊन घ्या. रात्री पाय चेपून देते. शांत झोपा. उद्या बरं वाटेल.’’ दिव्यानं म्हटलं.

आशीषला डोळे उघडायला होत नव्हते. दिव्याचा शब्द न शब्द कानांत शिरत होता. समजंत होते पण डोळे उघडावेसे वाटत नव्हते. तिला बिचारीला कुठं ठाऊक होतं की तिचा नवरा आत्ता केवढ्या मोठ्या वादळात सापडला होता. त्यातून सही सलामत बाहेर पडू शकला हेच खूप झालं. आशीष हे सगळं दिव्याला सांगणारही नव्हता. तिनं प्रेमानं जोपासलेला श्रद्धेनं जोपासलेला तिचा सुखी संसार असाच अभंग रहायला हवा. तिचा आनंद हिरावता कामा नये.

दिव्यानं त्याला कधीच दुखवलं नव्हतं. कधी त्यांचे मतभेद झाले नव्हते. या प्रकरणांत दिव्याचा काहीच संबंध नव्हता. दुसऱ्या कुणाच्या कृत्याची शिक्षा तिला कशाला? जे विष तो प्यायला होता त्याचा एक थेंबही तो दिव्याला देणार नव्हता. हे विष अजून किती छळणार होतं कुणास टाऊक?

ती रात्र सरली. सकाळी सगळं आलबेल होतं, आशीषलाही खूप बरं वाटत होतं. शांतपणे उठून त्यानं दैनंदिन कामं आटोपली. मनांतल्या मनांत काही योजना तयार झाली होती. आज सगळ्याचा निकाल लावायचा. काहीच अधांतरी नको राहायला.

दिव्या स्वयंपाकघरात होती. स्नान आटोपून आशीष बैठकीच्या खोलीत आला. मोबाइल बघितलाच नव्हता. खूप खूप मेसेजेस होते. एक मेसेज नंदिताचा होता. ‘‘तुम्ही व्यवस्थित घरी पोहोचलात ना? मला तुमची काळजी वाटते?’’

त्यानं उत्तर लिहिलं, ‘‘मी उत्तम आहे. तू ही तशीच असशील, नंदिता. मी आयुष्यात भरपूर विष प्यायलो आहे. कुणामुळे ते तू जाणतेस. तुला एकच सांगतो, आता यापुढे माझी विष प्राषनाची शक्ती संपली आहे. एक थेंबही विष मी पचवू शकणार नाही. मला आता शांतपणे जगायचं आहे. माझ्या मुलावर, बायकोवर, संसारावर माझं प्रेम आहे. त्यांच्यावर अन्याय करणं मला मान्य नाही. कारण मला आयुष्य जगायचं बळ त्यांनीच दिलं आहे. तुलाही सल्ला देतो,    आता इकडे तिकडे धावणं, भटकणं बंद कर, चांगला जोडीदार शोधून लग्न कर,  सुखाचा संसार कर. यापुढे मला भेटण्याचा प्रयत्नही करू नकोस. फोन, मेसेज काहीही करू नकोस.’’

नंदिताला मेसेज पाठवल्यावर आशीषला एकदम हलकं वाटलं. आता त्याच्या मनांत शंका, कुशंका, पूर्वग्रह, काळजी, वेदना अगदी काही म्हणता काही नव्हतं. त्याला आतून जाणवलं की गेली दहा वर्षं जो विषघट त्याच्या मनांत सतत थेंब थेंब झिरपत होता तो एकाएकी फुटून सगळं विष वाहून गेलंय. आता तो विषमुक्त झाला आहे.

आतून बाहेर येत दिव्यानं म्हटलं, ‘‘नाश्ता तयार आहे. येताय ना?’’

त्यानं तिच्याकडे बघितलं, स्नान आटोपून ती अगदी ताजीतवानी दिसत होती. नटलेली नव्हती तरीही तिचं सात्विक सोज्वळ रूप अन् चेहऱ्यावरचं स्निग्ध हसू मोहात पाडत होतं. हा मधुपट जवळ असताना आता त्याला कुणाची भीती वाटत नव्हती. खुषीत येऊन त्यानं शीळ घातली अन् तो डायनिंग टेबलपाशी येऊन बसला.

                                                                           – समाप्त

विष प्राषी- (भाग- 1)

दिर्घ कथा * राकेश भ्रमर

एखाद्याला विसरायला दहा वर्षांचा काळ तसा कमी नसतो. पण आठवणीत  कडवटपणाचं विष भिनलेलं असेल तर मात्र विसरणं तेवढंसं सोपं नसतं. गेली दहा वर्षं डॉ. आशीष हे विष पित होता. आता कुठं तोंडाचा कटवटपणा जरा कमी झाला होता, तेवढ्यात विषाचं प्रमाण दुप्पट झालं.

दुपारी दीडचा सुमार. यावेळी डॉक्टर क्लिनीक बंद करतात. पण अजून एक पेशंट उरला होता. त्यांनी त्या पेशंटला आत पाठवायला सांगितलं अन् शेजारच्या स्टुलावरचा पेपर बघायला सुरूवात केली.

 

vish prasshi marathi story

पेशंट दार उघडून आत आल्यावरही त्यांची नजर पेपरवरच होती. त्यांनी एका हातानं पेशंटला बसायची खूण केली अन् पेपर बाजूला करून पेशंटकडे बघितलं अन् ते एकदम दचकले.

डोळ्यापुढे काजवे चमकल्याचा भास झाला. चेतना लुप्त झाल्यासारखी वाटली. चेहऱ्यावर प्रचंड आश्चर्य…ते पापणी न हलवता समोर बसलेल्या स्त्रीकडे बघत होते. मग भानावर येत त्यांनी म्हटलं, ‘‘तू…? म्हणजे तुम्ही?’’

स्थिर आवाजात ती म्हणाली, ‘‘होय, मीच.’’ तेवढं बोलून ती गप्प बसली अन् टक लावून डॉक्टरांकडे बघत राहिली. दोघंही एकमेकांकडे बघत होती. डॉक्टर आशीषला पुढे काय बोलावं ते सुचेना.

थोडा वेळ असाच गेल्यावर डॉक्टरांनी आपल्या डोक्यातील निरर्थक विचार परतवून लावत स्वत:ला संयत केलं अन् मग व्यावसायिक डॉक्टरप्रमाणे प्रश्न केला, ‘‘बोला, काय त्रास होतोय तुम्हाला?’’

आशीषच्या या प्रश्नावर ती स्त्री जरा बावरली. किंचित कापऱ्या आवाजात म्हणाली, ‘‘मला काही आजार नाहीए, मी फक्त तुम्हाला भेटायला आले आहे. एरवी तुमची भेट होणं शक्य नव्हतं. म्हणून पेशंट होऊन आले. माझं काही म्हणणं आहे, ते ऐकून घेण्यासाठी थोडा वेळ काढला का?’’ तिच्या स्वरात याचना होती.

डॉक्टर अत्यंत सज्जन व सहृदयी होते. क्वचित कधी चिडले असतील. चुकीच्या गोष्टींचा संताप आला तरी ते तो राग दाखवत नसत. टोकाच्या प्रतिक्रिया कधी देत नसतं. आजही त्या स्त्रीला बघून ते अस्वस्थ झाले. जुन्या आठवणी, कडू जहर विषासारख्या त्रास देऊ लागल्या. पण त्या स्त्रीचा त्यांना राग आला नाही. खरं तर याच स्त्रीनं दहा वर्षांपूर्वी त्यांचं आयुष्य विषाक्त करून सोडलं होतं. अजूनही ते विष ते घोट घोट पचवताहेत.

पण आज अवचित ती स्वत:हून त्यांच्यासमोर येऊन बसली होती. तिच्या येण्याचा उद्देश काय? का आली आहे ती इथं? कारण आता तिचा त्यांचा काहीही संबंध नाहीए…एकदा वाटलं सरळ नकार द्यावा, पण विचार केला, बोलल्याखेरीज तिच्या येण्याचा उद्देश तरी कसा समजणार?

स्वत:वर ताबा ठेवत ते म्हणाले, ‘‘ही वेळ माझी घरी जाण्याची असते. तुम्ही सायंकाळी येऊ शकाल?’’

अत्यंत उत्साहानं तिनं विचारलं, ‘‘किती वाजता?’’

‘‘मी सायंकाळी इथंच असेन, सातच्या सुमाराला या.’’

‘‘ठीक आहे,’’ प्रथमच त्या स्त्रीच्या चेहऱ्यावर थोडं हसू उमटलं.

‘‘बराय, मी येते सायंकाळी.’’ म्हणत ती उठून उभी राहिली.

ती गेल्यावर डॉक्टर पुन्हा आठवणींच्या दाट जंगलात हरवले. आपल्याला घरी जायचंय, हेसुद्धा ते विसरले. त्यांच्या अटेंडंटनं सुचवलं, तेव्हा त्यांच्या लक्षात आलं.

घरी बायको वाट बघत होती. ‘‘आज उशीर झाला?’’ तिनं विचारलं.

‘‘आमच्या धंद्यात असं होतं. अचानक कुणी पेशंट येऊन धडकतो, अटेंड करावाच लागतो.’’ त्यांनी बोलता बोलता हात धुतले अन् ते जेवायला बसले.

बायकोसमोर ते अगदी नेहमीसारखेच नॉर्मल वागत होते. पण मन थाऱ्यावर नव्हतं. शांत तळ्यात कुणी उगीचच दगड फेकून तरंग उठवावेत तसं झालं होतं. पण हा काही बारकासा दगड नव्हता तर अख्खा डोंगर कुणी पाण्यात ढकलून दिला होता.

‘‘आज जरा दमलोय थोडा आराम करतोय. डिस्टर्ब करू नको,’’ असं सांगून ते खोलीत गेले.

बायकोनं संशयानं त्यांच्याकडे बघितलं, ‘‘डोकं दुखतंय का? बाम चोळून देऊ?’’

‘‘नाही…तसं काहीच नाहीए. पण दमलोय.’’ एवढं सांगून ते अंथरूणावर आडवे झाले.

बायकोला थोडं नवल वाटलं. असं डॉक्टर सहसा वागत नाहीत. पण तिला बरीच कामं होती. फारसा विचार न करता ती आपल्या कामांना लागली. मुलगा शाळेतून यायचा होता. कामाची बाई आता येणार. मुलाचं खाणंपिणं आटोपून आधी त्यांचा होमवर्क करून घ्यायचा, मग त्याला ग्राउंडवर पाठवायचं. सायंकाळचा डॉक्टरांचा चहा, खाणं. मग ते क्लीनिकला गेले की तिला थोडा वेळ आराम करायला मिळायचा.

बेडवर पडून डोळे मिटून घेतले होते तरी डॉक्टर जागेच होते. झोप येणार नव्हती. मेंदूत खूप खळबळ सुरू होती. मनांत आठवणींचं वादळ घोंघावत होतं. उगीचच ते कूस पालटत होते. असंबद्ध आठवणी हळूहळू नीट वळणावर आल्या…खरं तर डॉक्टरांना त्या आठवणी अजिबात नको होत्या. पण ते माणसाच्या हातात नसतं.

विद्यार्थी दशेत असल्यापासूनच आशीष हुषार आणि थोडा गंभीर स्वभावाचा होता. हुषारीच्या बळावरच त्याला कुठंही डोनेशन द्यावं लागलं नाही. मेडिकल कॉलेजला अॅडमिशन झालं. एमबीबीएसनंतर एमडीही झाल्यावर एका प्रायव्हेट हॉस्पिटलमध्ये नोकरी लागली. पण तिथं त्याचा जीव रमत नव्हता. त्याला सरकारी हॉस्पिटलमध्ये नोकरी हवी होती. त्यासाठी तो प्रयत्न करत होता.

एव्हानां लग्नासाठी स्थळं सांगून येऊ लागली होती. वडील सरकारी नोकरीत होते. आईदेखील नोकरी करत होती. छोटंसं कुटुंब होतं. आईवडिलांनी त्याला कशी मुलगी हवीय हे विचारून घेतलं. त्याच्या स्वभावाला साजेशीच मुलगी ते बघत होते.

गंभीर अन् अभ्यासू वृत्तीचा असला तरी आशीष खडूस आणि माणूसघाणा नव्हता. तारूण्यातलं प्रेम आणि रोमांस त्याच्या आयुष्यातही डोकावून गेलंच. प्रेमाचं सप्तरंगी इंद्रधनुष्य त्याच्या आयुष्यात उगवलं. अनेक तरूणी त्याच्याकडे आकर्षिंत व्हायच्या तर त्यालाही अनेकजणी आवडायच्या, पण खूप खोलवर प्रेम रूजलं नाही. भेटल्या तशा मुली दुरावल्याही…

प्रेमाचा मुसळधार पाऊस नव्हता, पण रिमझिम होती. मनानं तो त्यात भिजत होता. पण वाटेवरच्या वळणावर एकेक जण गळायला लागली. एक खरं की आशीषची कुणाबद्दल तक्रार नव्हती. कुणाची आशीषबद्दल तक्रार नव्हती. आयुष्यात खूप खुसपटं न काढणाऱ्यांचंच भलं होतं. आशीष त्यामुळे सुखी होतं.

आशीषची ‘बायको कशी असावी’ याबद्दल काहीही अट नव्हती. त्यानं सगळंच त्याच्या आईवडिलांवर सोपवलेलं होतं. जी मुलगी ते निवडतील तिच्याबरोबर तो आपलं सर्व आयुष्य काढणार होता. त्याला काही डॉक्टर मुलीही सांगून येत होत्या. पण आई व बाबा जी मुलगी बघून पसंत करतील, असं म्हणून त्यानं डॉक्टर मुली नाकारल्या होत्या. महानगरातली मुलगी बघावी की साध्या शहरातील यावरही आईबाबांची चर्चा झाली.

शेवटी एक मुलगी सर्वांनाच पसंत पडली. ती एमबीए झाली होती. एका मोठ्या कंपनीत एचआर डिर्पाटमेंटमध्ये सीनियर मॅनेजर म्हणून काम करत होती.

एकमेकांना पाहणं, पसंत करणं वगैरे औपचारिक गोष्टी आटोपल्यावर नंदिता व आशीषचं लग्न झालं. लग्नानंतर काही दिवसांतच आशीषला जाणवलं की नंदिताच्या प्रेमात नव्या नवरीची ओढ नाहीए. वैवाहिक आयुष्याबद्दल कुठलाही उत्साह नाहीए. रात्रीदेखील अंथरूणात तिच्याकडून कुठलाच प्रतिसाद नसतो. ती अगदी थंड असते.

आशीष डॉक्टर असल्यामुळे मानवी शरीराची त्याला पूर्ण ओळख होती. आधुनिक जीवनात मुली किती स्वतंत्र अन् स्वच्छंद असतात हे ही तो जाणून होता. कदाचित नवेपणामुळे ती बुजत असेल, हळूहळू मोकळी होईल, जसजशी ओळख वाढेल तसतसं प्रेम वाढेल असा विचार करून आशीष फार बोलला नाही.

पण तो काही मानसशास्त्रज्ञ नव्हता. नंदिताच्या मनांत नेमकं काय आहे, ती उदास अन् अबोल का असते. कुठल्याच बाबतीत ती उत्साह का दाखवंत नाही, घरकामातही तिला गती नव्हती, मुळात आवडच नव्हती, असं का त्याला कळत नव्हतं.

घरात ती दोघंच होती. कामाला एक बाई होती. घरातली बहुतेक सगळी कामं तिच करायची. तिची नोकरी व आशीषचं क्लीनिक यानंतर दोघांकडेही एकमेकांसाठी पुरेसा वेळ असे. पण नंदिता कधी आशीषशी बोलण्याचाही प्रयत्न करत नव्हती.

ऑफिसातून आली की ती इतकी थकलेली असायची की सरळ अंथरूणातच शिरायची. कोमेजलेला चेहरा, थकलेला देह, जणू हजारो किलोमीटर अंतर पायी तुडवून आली आहे. रात्री तिच्याशी प्रणय करताना तर आशीषला वाटायचं आपण एखाद्या प्रेताशी संभोग करतो आहोत.

डॉक्टर आशीषला एवढं लक्षात आलं होतं की नंदिता कुमारी नाही. तिच्या शरीरानं यापूर्वीही देहसुख भोगलेलं आहे. लग्नापूर्वी ती कुणाशी तरी बांधील होती. पण लग्नानंतरही ती त्याच कुणाशी बांधील आहे. आशीष तिचा नवरा असला तरी तिचं मन, तिचं शरीर आणखी कुणाचं तरी आहे. दिवसा ती त्या व्यक्तीबरोबर असते अन् स्वत:च्या हक्काच्या घरी पतल्यावरही ती इथली नसतेच.

काही दिवसातच ही बाब आशीषच्या लक्षात आली. पण ती त्याच्यापासून दूर का असते, उदास का असते. नवीन लग्न झाल्यावर इतक्या चांगल्या पतीबरोबर ती प्रेमानं का नांदू शकत नाही, हे त्याला कळत नव्हतं. आशीष व नंदिनी नवरा बायको होती. तिला जर हे संबंध आवडत नव्हते तर तिनं लग्नाला होकार का दिला. सरळ नकार देऊन मोकळी का झाली नाही? घरच्यांच्या दबावामुळे तिला हे लग्न करावं लागलंय का? दुसऱ्या कुणाशी तरी शरीरानं, मनानं गुंतलेली असल्यावर त्याच्याशीच लग्न करायचं होतं…तो माणूस आधीच विवाहित होता का? तसं असेल तर ती आजही त्याच्याशी संबंध ठेवून का आहे? स्वत:चं लग्न झाल्यावर तर ती त्याच्याशी संबंध तोडू शकते ना? स्वत:चा संसार चांगला करावा ना?

आशीषला ठाऊक होतं. नंदिता स्वत:हून काहीच सांगणार नाही. पुढाकार त्यालाच घ्यायला हवा. उगीच उशीर करण्यात अर्थ नाहीए. जी आग दुसऱ्या कुणी लावली आहे, त्या आगीत आपण का व्यर्थ होरपळायचं?

एका सायंकाळी अगदी शांत आणि गंभीर आवाजात त्यानं म्हटलं, ‘‘नंदिता, तुझ्या भूतकाळाबद्दल मी तुला काही विचारणार नाही, आत्ताबद्दलही काही बोलणार नाही, पण तुला एवढंच सांगतो की ज्या आगीत तू होरपळते आहेस, त्यात मला होरपळायला लावू नकोस. माझा काय अपराध आहे? माझा अपराध इतकाच की तुझ्याशी लग्न केलंय. पण तेवढ्यासाठी मी ही काळ्यापाण्याची शिक्षा भोगू शकत नाही. तुझी काय इच्छा आहे, ते एकदा मला अगदी स्पष्ट सांगून टाक.’’

नंदिता भकास चेहऱ्यानं त्याच्याकडे बघत होती. ती काही विचार करत होती. क्षणभर तिचे डोळे ओलावल्याचा भास झाला…मग वाटलं आता ही रडायला सुरूवात करेल. तिनं मान खाली घातली अन् ती कापऱ्या आवाजात बोलू लागली, ‘‘मला माहीत होतं, एक दिवस हे होणार आहे. मला खरं तर तुमचं आयुष्य असं नासवायचं नव्हतं. पण समाज आणि कुटुंबाची काही बंधनं, आपल्याला हवं ते, हवं तसं करू देत नाहीत. घरच्यांशी इच्छा अन् त्यांचा दबाव इतका असतो की आपल्याला झुकावंच लागतं. त्यामुळे मी असं आयुष्य जगतेय, जे माझं नाही, घरच्यांचं किंवा माझ्या कुटुंबाचंही नाही अन् समाजाचं तर नाहीच नाही.’’

‘‘तुझी कोणती असहायता किंवा नाईलाज आहे ते मला ठाऊक नाही पण तू सांगितलंस तर आपण त्यावर काही उपाय शोधू शकू.’’

‘‘नाही, माझ्या समस्येवर काही तोडगाच नाहीए. कृपा करून तुम्ही गैरसमज करून घेऊ नका. मी जाणूनबूजुन तुमची उपेक्षा करते असं समजू नका. खरं तर माझ्या मनात असलेल्या अपराधाच्या जाणीवेमुळे मी इतकी अपसेट असते की तुमच्याशी मोकळेपणानं वागू शकत नाही. माझ्या अपराधामुळे मला नीट वागताच येत नाही. आतल्या आत मी जळतेय…कुढतेय.’’

‘‘तुझ्या हातून काही अपराध घडला असेल तर तू त्याचं प्रायश्चित घेऊ शकतेस.’’

‘‘तेच तर अवघड आहे, माझा अपराध माझा पिच्छा सोडत नाहीए.’’

आशीषला काहीच कळलं नाही. त्यानं नंदिताकडे अशा नजरेनं बघितलं की तिला काही सांगायचं असेल तर तिनं सांगावं.

नंदिता म्हणाली, ‘‘तुमच्यापासून काही लपवण्याचं कारणच नाहीए. मी तुम्हाला सांगते, कदाचित त्यामुळे माझ्या मनातली अपराधाची भावना थोडी कमी होईल. मला कळतंय की मी जी चूक करतेय, त्याला क्षमा नाही…मी प्रयत्न करूनही त्यापासून स्वत:ची सुटका करून घेऊ शकत नाही..तो ही माझा पिच्छा सोडत नाहीए.’’

‘‘तर मग तू माझा पिच्छा सोड. मी तुला मुक्त करतो. तू त्याच्याशी लग्न कर.’’

हे ऐकून नंदिता अवाक् झाली. ती थरथर कापू लागली. तिच्या डोळ्यात भीती दाटून आली. ती एकदम किंचाळली, ‘‘नाही, तो माझ्याबरोबर लग्न करू शकत नाही…त्याचं लग्नं झालेलं आहे.’’ आशीषला वाटलं आपल्या डोक्याच्या चिंध्या होताहेत. नंदिता हा कोणता खेळ खेळतेय. एकीकडे तिला स्वत:च्या नवऱ्याशी चांगले संबंध ठेवता येत नाहीएत अन् ज्याच्याशी तिचं लग्न झालेलं नाही, होऊ शकत नाही तो तिचं सर्वस्व आहे.

त्याच्याबरोबरचे अनैतिक संबंध ती तोडू शकत नाही. तो हलकट नंदिताच्या शरीराशी, तिच्या आयुष्याशी खेळतोय. स्वत:च्या सार्वजनिक छबीसाठी तो माणूस आपलं कुटुंब, पत्नी, मुलंबाळं सोडू शकत नाही, पण त्याच्यासाठी नंदिता आपलं वैवाहिक आयुष्य उद्ध्वस्त करायला निघाली आहे. या पोरीला विवेक नाही. ती भावनाविवश होतेय, मोहात गुरफटतेय, पुन्हापुन्हा चुका करतेय अन् नेमकी कोणती वाट निवडावी, ज्यामुळे आपलं आयुष्य सुखी होईल हे तिला कळत नाहीए.

डॉक्टर आशीषला कळेना की तिला नेमकं काय हवंय? त्याच्या मनात बरेच प्रश्न होते, पण तो काहीच बोलला नाही.

नंदिताच सांगू लागली, ‘‘तो माझं पहिलं प्रेम होता. मी भाबडी, हळवी होते, तो लबाड, चतुर होता. त्यानं माझ्या भावनांना हात घातला. मी बहकले. सरळ देह त्याच्या स्वाधीन केला. नंतर समजलं तो विवाहित आहे, तरीही मी त्याला आयुष्यातून हाकलून लावला नाही. मी त्याच्याशी संबंध तोडू शकत नाही, त्याला बघितलं की मी वेडी होते. माझं भान हरपतं, काहीतरी विचित्र आकर्षण आहे त्याच्यात. त्याचं बोलणं मला गुंगवून ठेवतं. मी ओढली जाते त्याच्याकडे.

‘‘लग्नानंतर मी खूप प्रयत्न केले, त्याला भेटायचं नाही असं ठरवलं, त्याच्या समोर जायचंच नाही असं ठरवलं पण जेव्हा तो माझ्यासमोर नसतो, तेव्हा मी त्याचाच विचार करत असते. त्याला भेटण्यासाठी तळमळत असते. त्याच्याशिवाय कुणाचा विचार मी करूनच शकत नाही…तुमचासुद्धा नाही.

‘‘माझं शरीर मी तुम्हाला देते तेव्हाही माझं मन त्याच्याजवळ असतं. मला कळतंय, मी तुमच्याशी एकनिष्ठ नाही. मी तुमचा विश्वासघात करतेय. वैवाहिक जीवनात प्रामाणिकपणे समर्पण करण्याऐवजी मी तुम्हाला त्रास देते आहे…पण माझा माझ्यावर ताबा नाही. मी एक दुबळी स्त्री आहे. हाच माझा गुन्हा आहे.’’

‘‘कुणीही पुरूष किंवा स्त्री दुर्बळ नसते. आपण केवळ भावना आणि प्रेमाचं कारण पुढे करतो. जगात आपण इतक्या गोष्टी सोडून देत असतो. नातलग, आईबाप, कितीतरी आवडत्या गोष्टी आपण सोडतो, तर मग एखादी वाईट गोष्ट आपण का त्यागू शकत नाही? कदाचित वाईट गोष्टींचं आकर्षण जास्त असतं म्हणून. तुझ्या बाबतीत नेमकं काय घडतंय मला ठाऊक नाही…पण…एकदा लग्न झाल्यावर तू त्याच्यापासून दूर राहण्याचा प्रयत्न का केला नाहीस?’’

‘‘केला, खूप केला. पण मन त्याच्याकडेच ओढ घेतं. तो माझ्या ऑफिसातही नाहीए. दुसरीकडे काम करतो. तो मला फोनही करत नाही, पण मग मी बेचैन होते. स्वत:च त्याला फोन करून बोलावून घेते. मी काय करू?’’

आशीषकडे तिच्या प्रश्नाचं उत्तर नव्हतं. पण त्याच्या लक्षात आलं नंदिता दृढ निश्चयी किंवा दृढ चरित्र्याची मुलगी नाहीए. ती भावुक आहे. अपरिपक्व आहे. तिचा विवेक कमी पडतो. ती परिस्थितीला शरण जाते. चांगलं वाईट कळलं तरी वाईटाला सोडायची तिची तयारी नाहीए…त्यातच तिला सुख वाटतंय, आनंद मिळतोय…भले ही तो आनंद निर्मल नाही, अनैतिक पद्धतीनं मिळवलेला आहे.

– क्रमश :

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें