* पारुल भटनागर
जगातील सुमारे 13 टक्के महिलांना बाळंतपणानंतर मानसिक तणावाचा सामना करावा लागतो. ज्याचा त्यांना त्रास होतो. प्रसूतीनंतर लगेच येणाऱ्या नैराश्याला पोस्टपार्टम डिप्रेशन म्हणतात. भारत आणि इतर विकसनशील देशांमध्ये ही संख्या २० टक्क्यांपर्यंत आहे. 2020 मध्ये CDC ने केलेल्या अभ्यासानुसार, हे उघड झाले आहे की 8 पैकी 1 महिला प्रसुतिपश्चात नैराश्याने ग्रस्त आहे. विशेषत: टियर 2 आणि टियर 3 शहरांमध्ये प्रसूतीनंतरच्या नैराश्याचा धोका जास्त असतो. या संदर्भात बंगळुरूच्या मणिपाल हॉस्पिटलच्या कन्सल्टंट, ऑब्स्टेट्रिक्स आणि गायनॅकॉलॉजिस्ट डॉ. हेमानंदिनी जयरामन सांगतात की, जेव्हा महिलांना मानसिक समस्या येतात तेव्हा त्या आतून तुटतात, जे घरातील सदस्यांनाही समजत नाहीत, त्यामुळे त्यांना खूप अशक्तपणा जाणवतो.
प्रसूतीनंतरचा काळ म्हणजे बाळाच्या जन्मानंतर लगेचचा काळ. प्रसूतीनंतर लगेचच स्त्रियांमध्ये शारीरिक, मानसिक आणि वर्तनात होणार्‍या बदलांना प्रसूतीनंतरचे म्हणतात. प्रसुतिपूर्व अवस्थेपर्यंत पोहोचण्यापूर्वी तीन टप्पे असतात, ते म्हणजे इंट्रापार्टम (प्रसूतीपूर्वीची वेळ), आणि प्रसूतीनंतरची वेळ (प्रसूतीदरम्यान). प्रसूतीनंतरचा काळ म्हणजे मुलाच्या जन्मानंतरचा काळ. मुलाच्या जन्मानंतर एक अनोखा आनंद असला तरी, हे सर्व असूनही अनेक महिलांना प्रसूतीनंतरचा त्रास सहन करावा लागतो. या समस्येचा प्रसूती नॉर्मल डिलिव्हरी किंवा ऑपरेशनशी काही संबंध नाही. बाळंतपणाच्या काळात शरीरातील सामाजिक, मानसिक आणि हार्मोनल बदलांमुळे महिलांमध्ये प्रसूतीनंतरच्या समस्या उद्भवतात.
प्रसूतीनंतर आई आणि मूल दोघांनाही होऊ शकते. नवीन मातांमध्ये अनेक हार्मोनल आणि शारीरिक बदल दिसून येतात. ज्याची अनेक लक्षणे आहेत – वारंवार छातीत जळजळ होणे, जास्त झोपेची इच्छा होणे, कमी खाण्याची इच्छा होणे, मुलाशी योग्य संबंध ठेवू न शकणे इ. या नैराश्यामुळे अनेक वेळा आई स्वतःचे आणि मुलाचे नुकसान करते. अशा स्थितीत रुग्णाच्या मेंदूमध्ये अनेक बदल होतात, त्यामुळे चिंताग्रस्त झटकेही येतात.
बाळंतपणानंतर महिलांना अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते. यासाठी त्यांनी मुलासोबतच स्वत:चीही विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. कारण या काळात मातेला शरीराच्या कमकुवतपणासह शरीरावर स्ट्रेच मार्क्स दिसणे, वाढत्या तणावामुळे पाठदुखी, वारंवार केस गळणे, स्तनांचा आकार बदलणे अशा बदलांमधून जावे लागते. यासोबतच ते काम करत असतील तर करिअर पुढे चालू ठेवण्याची चिंता त्यांना सतावत आहे. यामुळे मनात अनेक समस्या आणि प्रश्न धावतात, मुलाच्या आगमनाच्या आनंदासोबतच आईला अनेक संकटांनी घेरले आहे, ज्यामुळे तणाव निर्माण होतो.
