धर्माची जपमाळ जपतात महिला

* प्रतिनिधी

अफगाणिस्तानच्या नवीन राज्यकर्त्यांनी मुलींचे शिक्षण पूर्णपणे बंद केले, याचे कोणालाही आश्चर्य वाटता कामा नये. इराण, सौदी अरेबिया, यूएई, कतार, इराक, लिबिया यांची सत्ता असती तर त्यांनी फार वर्षांपूर्वीच असे केले असते, पण या तेल विकणाऱ्या देशांना पाश्चिमात्य देशांना खूश ठेवायचे होते, म्हणूनच त्यांनी अर्धवट इस्लामिक देश तयार केले, जिथे महिलांना काही सवलत देण्यात आली.

अफगाणिस्तानकडे आता तेल नाही, रशिया किंवा चीनच्या सैन्यासाठी तो महत्त्वाचा देश नाही आणि म्हणूनच तो पूर्णपणे इस्लामिक देश बनला आहे. इस्लामची किंवा कोणत्याही धर्माची पहिली अट आहे की, महिलांनी शिकू नये, फक्त मुले जन्माला घालावीत आणि धर्माची सेवा करावी. इसाई देशांत शतकानुशतके हेच घडत आले, परंतु वृत्तपत्रांच्या आगमनानंतर नव्या विचारांची लाट आली. त्यामुळे तंत्रज्ञान वाढले, जगण्याची पद्धत सुधारली आणि त्यासोबतच महिलांना स्वातंत्र्य मिळाले.

अफगाणिस्तानला काहीच नको आहे. तो आपल्या मेंढरांमध्ये, डोंगरावर पिकवल्या जाणाऱ्या पिकांमध्ये, पूजापाठ आणि रक्तपातात खुश आहे. तिथल्या तालिबान्यांना शिक्षण किंवा काहीतरी चांगले बनणे म्हणजे काय, हेच माहीत नाही. त्यांना फक्त कसे मारायचे एवढेच माहीत आहे. कसेबसे ते आधुनिक शस्त्रे वापरण्यास शिकले आहेत. पेट्रोल, बंदुका, तोफा, वाहने, दारूगोळा मिळवण्यासाठी ते शेतातून काढलेले मादक पदार्थ, चटई वगैरे विकतात. आज ते कच्चा रस्ते, कच्ची घरे, हातांनी बनवलेल्या कपडयांमध्ये आनंदी आहेत, त्यामुळे पाश्चिमात्य देश असोत किंवा चीन, पाकिस्तान अथवा रशिया, ते त्यांना कोणत्याही प्रकारे तयार करू शकत नाहीत.

आज तिथे महिलांसोबत जे काही घडत आहे, त्यामागे महिलांचाच हात आहे, हे विसरता येणार नाही. त्यांना पुष्कळ मुलं असतात. त्यातली २-४ मारली गेली तर दु:ख कसले? त्या आपल्या मुलींवर स्वत:हूनच धर्मांधतेने हल्ले करतात. त्यांचे स्वातंत्र्य हिरावून घेतात. त्यांचे बाहेर पडणारे पाय तोडून टाकतात.

अफगाणिस्तानची अर्थव्यवस्था अफगाण महिलांच्या मदतीने चालते. त्या गालिचे विणतात, पिकांची काळजी घेतात, जनावरे पाळतात. त्या स्वत: गुलाम असल्या तरी इतर महिलांना कायम गुलाम बनवून ठेवतात. मुलींना शाळेत न पाठवण्याच्या निर्णयामागे जास्त करून महिलाच आहेत. त्यांनी या निर्णयाला विरोध केला असता तर तालिबान सरकार काहीच करू शकले नसते.

सार्वजनिक ठिकाणी महिलांना मारल्यावर अनेक महिला टाळया वाजवतात. महिलांचा श्वास कोंडण्याच्या राजवटीला थोडासाही विरोध करणाऱ्या महिलांचा त्यांना राग येतो.

भारतात हाच प्रयत्न दिवसरात्र सुरू आहे. मुलींनी काय परिधान करावे, काय खावे, कुठे फिरावे, कोणाशी मैत्री करावी, लग्न कसे करावे, कशा प्रकारची पत्नी बनून राहावे, हे सर्व महिला ठरवतात. त्या रात्रंदिवस धर्माची जपमाळ जपतात. हिंदू राष्ट्राच्या नावाने मतदान करतात.

याचा अंतिम थांबा अफगाणिस्तान आहे, त्यांनी हे विसरता कामा नये की, हिंदु राष्ट्र म्हणजे मुस्लीमबहुल देश नाही. हा असा देश आहे जिथे महिलांना वाटेल तेव्हा पळवून नेले जाऊ शकते. वाटेल तेव्हा त्यांचे नाक-कान कापले जाऊ शकतात. पाहिजे तेव्हा त्यांच्यावर घाणेरडे आरोप, बलात्कार केला जाऊ शकतो. वाटेल तेव्हा त्यांचे तुकडे केले जाऊ शकतात, वाटेल तेव्हा जमिनीखाली गाडून घेण्यासाठी त्यांच्यावर सक्ती केली जाऊ शकते. तालिबानी केवळ काळया रंगात नाहीत तर ते भगव्या आणि पांढऱ्या रंगातही असतात.

निवडणूक प्रचारात महिलांचा पुढाकार

* शैलेंद्र सिंह

उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणुकीत महिलांचे महत्त्व अधिक दिसून आले. काँग्रेसने ‘मुलगी आहे लढूही शकते’चा नारा दिला. सोबतच विधानसभेची निवडणूक लढवण्यासाठी ४० टक्के तिकिटे महिलांना दिली. त्यामुळे इतर पक्षही असा प्रयोग करतील, अशी अपेक्षा होती. प्रत्यक्षात तिकीट देताना मात्र कोणताही मोठा बदल केला नाही, तरीही निवडणूक प्रचारात महिलांची भूमिका खूपच विशेष होती.

ज्या घरांमध्ये पुरुष निवडणूक लढवत होते, त्या घरांमध्ये निवडणूक प्रचाराची संपूर्ण धुरा पत्नीने हाती घेतली होती. पत्नी तिच्या मैत्रिणींचा एक गट बनवून सतत प्रचार करत राहिली. निवडणूक प्रचारात महिलांची भूमिका दोन भागात विभागली गेली. एका भागात निवडणूक लढवणारा उमेदवार स्वत: प्रचार होता.

तो त्याचा पक्ष आणि संघटनेच्या लोकांसोबत जनतेच्या भेटीगाठी, रॅली काढणे, बड्या नेत्यांसाठी व्यासपीठ उपलब्ध करून देण्यात मग्न होता, तर दुसऱ्या भागात उमेदवाराचे कुटुंबीय स्वत: त्यांचा प्रचार करत होते. यात सर्वात महत्त्वाची भूमिका पत्नीने बजावली. याशिवाय काही लोकांच्या मुली, बहिणी आणि इतर महिला नातेवाईकांनीही प्रचार केला.

कार्यालय आणि प्रचार दोन्ही सांभाळले

बिंदू बोरा यांनी त्यांचे पती डॉ. नीरज बोरा यांच्या निवडणूक प्रचाराची धुरा स्वत: सांभाळली. डॉ. नीरज बोरा हे भारतीय जनता पक्षाकडून लखनऊच्या उत्तर विधानसभा मतदारसंघातून निवडणूक लढवत होते. बिंदू बोरा यांनी २ प्रकारे निवडणूक प्रचाराची धुरा सांभाळली. त्या कार्यालयात बसून प्रचाराची रणनीती ठरवत असत की, कोणता परिसर आणि कोणत्या घरांना भेट द्यायची. प्रचारासाठी प्रत्येक मतदाराच्या घरोघरी पोहोचण्याचे त्यांचे लक्ष्य होते. त्यासाठी महिला सहकाऱ्यांचा गट तयार करण्यात आला होता.

बिंदू बोरा सांगतात, ‘‘आम्ही दिवसभरात प्रचारासाठी २० ते २५ किलोमीटर रोज चालत असू. चेहरा थकल्यासारखा वाटणार नाही, याची काळजी घेत असू. स्वत:च्या खाण्यापिण्याव्यतिरिक्त सोबत चालणाऱ्या लोकांची काळजी घ्यावी लागत असे. सतत चालल्याने बरेच वजन कमी झाले. लोक अनेक प्रकारच्या तक्रारीही सांगत. मतदारांना हसतमुखाने भेटण्याचा नेहमीच प्रयत्न असायचा, जेणेकरून ते नाराज होणार नाहीत. रात्री झोप न येण्याची तक्रार दूर झाली. अंथरुणावर पडल्याबरोबर झोप येत असे. रोज रात्री झोपण्यापूर्वी उद्या काय आणि कसे करायचे, याचे मी नियोजन करत असे. निवडणुकीच्या प्रचारामुळे संपूर्ण भागातील जनता मला चांगल्या प्रकारे ओळखू लागली.’’

निवडणुकीच्या रणांगणात

लखनऊच्या सरोजिनी नगर विधानसभा मतदारसंघातून समाजवादी पक्षाकडून निवडणूक लढवणाऱ्या प्राध्यापक अभिषेक मिश्रा यांच्या पत्नी स्वाती मिश्रा यांनी पतीच्या निवडणूक प्रचाराची धुरा सांभाळली. सरोजिनी नगर परिसरातील बराचसा भाग गावाकडचा आहे. तिथेही त्या गेल्या.

त्यांनी मात्र स्वत:च्या अपप्रचाराकडे दुर्लक्ष केले. त्या सांगतात, ‘‘मी एकटीने तसेच माझ्या गटासोबत प्रचार करत राहिले. प्रचारादरम्यान अनेक घरांमध्ये खूप मान मिळत असे. आम्ही सोबत बसून चहा घ्यावा, अशी लोकांची इच्छा असायची. आम्हाला कमी वेळेत जास्तीत जास्त लोकांपर्यंत पोहोचायचे होते, त्यामुळे मनात असूनही लोकांना हवा असला तरी जास्त वेळ देता येत नव्हता.’’

कोणत्या समस्या यायच्या?

स्वाती सांगतात, ‘कोविड-१९ चा काळ सुरू होता.  त्यापासून स्वत:ला दूर ठेवायचे होते. अडचण अशी होती की, मास्क लावून प्रचार करता येत नव्हता आणि मास्क न घातल्यास कोरोनाचा धोका होता. लोक प्रचारादरम्यान सेल्फी काढण्यासाठी जवळ येत असत. त्यावेळी सावध राहावे लागत असे.

कार्यकर्त्यांना प्रचारासाठी सोबत घेऊन जावे लागायचे. त्यांना हवे तसेच वागावे लागायचे. कधीच कुणाला नाराज करू शकत नव्हते. आमचा मुद्दा लोकांना समजावा आणि त्यांनी माझ्या पतीला मतदान करावे, यासाठी संपूर्ण निवडणूक प्रचारात प्रयत्न केले.’’

सोशल मीडियाचा घेतला आधार

नम्रता पाठक या पती ब्रजेश पाठक यांच्या निवडणूक प्रचारात खूप सक्रिय होत्या. ब्रजेश पाठक लखनऊच्या कँट विधानसभा मतदारसंघातून निवडणूक लढवत होते. नम्रता पाठक यांनी प्रचारासाठी सोशल मीडियाचाही पुरेपूर वापर केला. एक व्हॉट्सअॅप ग्रुप तयार केला, ज्याद्वारे हे ठरवले जायचे की, कोणत्या परिसरात जायचे. सकाळी उठून सर्वात आधी त्या घरातील कामं करायच्या.

त्यानंतर निवडणुकीच्या प्रचारासाठी आलेल्यांसोबत व्यूहरचना तयार करून पायीच घरोघरी जाऊन प्रचार करत होत्या. संपूर्ण महिलांचा संघ नम्रतेने काम करायचा. प्रत्येक क्षेत्रातील जाणकार व्यक्तींशी संपर्क साधून त्यांनाही प्रचारासाठी बोलावले जायचे.

सेल्फीची क्रे

नम्रता पाठक सांगतात, ‘‘लोकांना भेटून त्यांना समजावून आमचे म्हणणे पटवून देण्याचा प्रयत्न केला जात असे. १५-२० दिवसांच्या निवडणूक प्रचारात एका व्यक्तीकडे अनेकदा जावे लागायचे. आम्ही ज्या प्रचाराच्या गटात असायचो त्यासोबत लोकं जास्त जोडले जायचे. सर्वसाधारणपणे कार्यकर्ते फक्त घोषणाबाजी करून निघून जातात.

जेव्हा तुम्ही एखाद्याला वैयक्तिकरित्या भेटता आणि त्याच्या काही समस्या समजून घेता, तेव्हा लोक अधिक प्रभावित होतात. मोहिमेत सहभागी लोक ती सोशल मीडियावर लाईव्ह करायचे, त्यामुळे एकाचवेळी अनेक लोक या मोहिमेचा भाग बनले. निवडणूक प्रचारात सेल्फीची क्रेझ सर्वाधिक होती.

याशिवाय परिसरातील लोक ज्या काही समस्या मांडायचे, त्यांचे नाव, पत्ता, मोबाइलसह नोंद ठेवून ती समस्या सोडवली जाईल, असे आश्वासनही आमच्याकडून देण्यात येत असे.’’

लंडनमधून आलेल्या बहिणींनी सांभाळला प्रचार

अमनमणी त्रिपाठीचे वडील मधुमिता खून प्रकरणात कैदेत आहेत, त्यांचा मुलगा अमनमणी त्रिपाठी महाराजगंजच्या नौतनवा मतदारसंघातून निवडणूक लढवत आहे. भावाला मदत करण्यासाठी तनुश्री आणि वंदना या बहिणी लंडनहून आल्या आणि त्यांनी प्रचार केला. तनुश्री ‘युनिव्हर्सिटी ऑफ लंडन’मध्ये ‘इंटरनॅशनल रिलेशनशिप’मध्ये पोस्ट ग्रॅज्युएशन करत आहे.

निवडणूक प्रचारात महिला सर्वश्रेष्ठ यासाठी ठरत आहेत, कारण त्यांच्यात लोकांशी संवाद साधण्याची चांगली कला आहे. लोक महिलांचे ऐकण्यास नकार देत नाहीत. विरोधकही महिलांना परावृत्त करू शकत नाहीत. यातून महिला शक्तीचे दर्शन घडते.

समाज महिलांना राजकारणात स्वीकारत आहे. त्यामुळे निवडणूक प्रचारात महिलांचे महत्त्व वाढले आहे, यावरून निवडणुकीतही महिलांची भूमिका वाढणार असल्याचे स्पष्ट होते. काँग्रेसने जी मोहीम सुरू केली ती प्रभावी ठरत असून हळूहळू निवडणुकीत महिलांची भूमिका वाढणार आहे.

मला जे आवडणार ते घालणार

* गरिमा पंकज

अलीकडेच दिल्लीत एका नामवंत रेस्टॉरंटमध्ये एका महिलेला तिने साडी घातली होती म्हणून प्रवेश दिला गेला नव्हता. दिल्लीच्या अंसल प्लाझामधील अक्विला रेस्टॉरंटवर आरोप करत पीडिता अनिता चौधरीने फेसबुकवर एक व्हिडिओ टाकला ज्यात पाहू शकतो की कसं गेट मॅनेजरने त्या महिलेने साडी नेसली आहे म्हणून आतमध्ये जाण्यापासून रोखलं होतं.

अनिता चौधरीने जेव्हा स्टाफला विचारलं की साडी घालून येण्याची मनाई का आहे त्यावर कर्मचाऱ्याने उत्तर दिलं की साडीला स्मार्ट कॅज्युअलमध्ये मोडलं जात नाही आणि इथे फक्त स्मार्ट कॅज्यूअल घालूनच येण्याची परवानगी आहे.

यानंतर या मुद्दयावर खूपच चर्चा झाली. राष्ट्रीय महिला आयोगाने माहिती घेत दिल्ली पोलिसांना चिठ्ठी लिहिली. रेस्टॉरंटमध्ये या महिलेबाबत झालेल्या भेदभावाचा व्हिडिओ सोशल मीडियावर वायरल झाल्यानंतर लोकांमध्ये संताप वाढला होता. साडी स्मार्ट कॅज्युअल नाही यावर कोणी ह्याला विचित्र गोष्ट म्हणू लागलं, तर कोणी यावर प्रश्न विचारू लागलं की जेव्हा ख्रिश्चन मुस्लीम देशातदेखील साडीवर बॅन नाही आहे तर मग भारतात अशी मानसिकता कशी होऊ शकते. खरंतर साडी आपला पारंपारिक पेहराव आहे.

नंतर रेस्टॉरंटच्या वतीने एक उत्तर देण्यात आलं की त्या महिलेने रेस्टॉरंटच्या कर्मचाऱ्यांशी गैरवर्तन केलं होतं म्हणून हे पाऊल उचलावं लागलं आणि साडीला एक कारण बनवाव लागलं.

कारण कोणतही असो आपण कोणालाही सांगू शकत नाही की या ड्रेसमुळे तुम्हाला येथे प्रवेश दिला जाणार नाही. आपल्याला आपल्या पसंतीनुसार कपडे घालण्याचं स्वातंत्र आहे. खासकरून सार्वजनिक जागी अशाप्रकारे ड्रेसकोडबद्दल बोलणं चुकीचं आहे. मग कुठेही ड्रेस कोड लागू करणं चुकीचं आहे.

स्वत:च्या मर्जीने स्त्रियांनी का सजू नये

२०१७ साली लंडनच्या संसदेने स्त्रियांना त्यांच्या आवडीचा ड्रेस कोड नाही म्हणून काही कंपन्यांवर दंडित केलं होतं. लंडनच्या एका रिसेप्शनिस्टने उंच टाचांच्या सँडल वापरण्यास नकार दिला म्हणून ऑफिसमधून घरी पाठवण्यात आलं होतं. या दबावामुळे ड्रेस कोडला आव्हान देत याचिका दाखल करण्यात आली. लाखो लोकांनी यावर सह्या केल्या होत्या.

कपडे आणि इतर वस्तूंबाबत टीकाटिपणी आणि कोड भारतात अनेकदा दिसून येतो. मग ती मोठी टिकली असो, बॉडी हँगिंग वा ऑफ शोल्डर टॉप असो, फाटलेली जीन्स वा घुंगरू असलेली चप्पल वा आवाज करणाऱ्या हिल्स असो, लोकांच्या भुवया आपोआप उंचावतात. खासकरून मुलींच्या कपडयांतबाबत आणि मेकअपबाबत अनेकदा या गोष्टींवर चर्चा केली जाते. मुलींना घरातून लहानपणापासूनच शिकवलं जातं की हे घाल वा हे घालू नकोस. मोठं झाल्यावर त्यांना पूर्णपणे समाज शिकवू लागतो की त्यांनी काय घालायला हवं आणि काय नाही.

मनपसंत कपडे वापरण्याची सुट का नाही

छोटया शहरातील मुली जीन्स वापरणं तसंच ओढणीशिवाय कुठे बाहेर पडणं यासाठी कितीतरी लढाया लढल्या आणि हरल्या आहेत. २६ वर्षाची प्रियंका शर्मा सांगते, ‘‘त्यावेळी दिल्लीमध्ये ती नवीन होती. मैत्रिणींनी आग्रह केला म्हणून ती इंग्लिश वर्तमानपत्राच्या कार्यालयात सरोजिनीनगरमधून विकत घेतलेला मोठया गळयाचा टॉप घालून पोहोचली. थोडयाच वेळात एका सीनियर सहकारीने मला खोलीत बोलावलं. थोड औपचारिक बोलल्यानंतर मला वरपासून खालपर्यंत पहात ती गंभीरपणे म्हणाली की, काय आज कोणाला काम करू देणार नाहीस का?

‘‘मला काहीच समजलं नाही. ती सहकर्मी अजून थोडी गंभीर झाली. मला समजावत म्हणाली की तुला नाही माहित की या ऑफिसमधील लोकांची विचारसरणी काय आहे. ते तुला चुकीचं समजतील. म्हणून जा आणि जवळच्या मार्केटमधून एक ओढणी विकत घेऊन ये. तोपर्यंत माझा हा स्टॉल ओढून घे.

तिच्या केबिनमधून बाहेर पडल्यावर बराच वेळ मला हे समजलं नाही की केवळ तिचीच विचारसरणी संकुचित आहे का पूर्ण ऑफिसची वा समाजाची?’’

‘‘मी दुपट्टा विकत घेऊन आली परंतु तो घातला नाही. आतून खूप विचित्र आणि राग आला होता. थोडया वेळानंतर मी त्यांच्या केबिनमध्ये ऑफिसमध्ये जशी आली होती तशीच ओढणीविना गेली. यानंतर ती सीनियर स्त्री माझ्याशी कायम नाराज राहू लागली.’’

शरीर, विचार आणि तुमचा लुक

आपण स्वत:ला कशा प्रकारे दाखवता, स्वत:ला किती फीट ठेवता, एखाद्या परिस्थितीबाबत काय विचार करता आणि कुठे जाण्यासाठी कसे तयार होता, हे सर्व तुमच्या मर्जीवर अवलंबून असायला हवं, ना ही लोकांच्या सांगण्यावरून. ज्याप्रकारे तुमची विचारसरणी व बॉडी शेप कोणी बदलू शकत नाही तसंच तुमचा पेहराव व लुकवर कमेंट करण्याची वा दखल देण्याचा अधिकार त्यांना देता कामा नये आणि नाही या आधारावर तुमच्यासोबत कोणत्याही प्रकारचा भेदभाव केला जाऊ शकतो. कपडे वा लुकच्या आधारावरती कोणालाही जज केलं जाऊ शकत नाही. तुमची मोठी टिकली तुमच्या अॅक्टिविस्ट होण्याचा पुरावा होऊ शकत नाहीत वा मिनी स्कर्ट /शोर्टस वा स्लीटेड गाऊन तुमच्या बिंदास होण्याची निशाणी मानली जाऊ शकत नाही.

पूर्वीच्या स्त्रियांचा पेहराव

जुन्या काळात पाहिल्यावर समजतं की पूर्वी स्त्रियांच्या शरीरावर खूपच कमी कपडे असायचे. इसवीसन ३ च्या शतकांपूर्वी मौर्य आणि शुंग राज वंशाच्या काळातील दगडाच्या मूर्ती सांगतात की तेव्हा स्त्री आणि पुरुष आयताकार कपडयाचा एक तुकडा शरीराच्या खालच्या भागात आणि एक वरच्या भागात वापरत असत.

गुप्त राजवंशाच्या दरम्यानदेखील म्हणजे सातव्या आणि आठव्या शतकाच्या दरम्यान स्त्रियांच्या छातीपर्यंत एक पट्टीसारखं वस्त्र असायचं जे त्या पाठीवर बांधत असत. त्या कमरेच्या खालचे कपडेदेखील वापरत असत.

स्त्रीची लज्जा कायमच चेहरा आणि शरीर झाकण्यासाठीच्या कृतीशी संबंधित राहिलेली नाहीए. भारतात हवापाणी याचं सर्वात मोठं कारण राहिलंय. लोकांनी फक्त तेच केलं जे त्यांना योग्य वाटलं. परंतु क्षेत्रीय विविधता खरोखरच खूप आश्चर्यकारक होत्या. दक्षिण भारतात अगदी जुन्या काळातदेखील काही स्त्रिया आपल्या शरीराचा वरचा भाग झाकत नसत. अनेकदा स्त्रिया सरळ साडीला पदर बनवायच्या.

हळूहळू भारतात इतर संस्कृतींशी संपर्क झाला तसा फॅशन आणि विचारांमध्येदेखील बदल झाला. कधी मुगल, कधी ग्रीक, कधी रोमन अरबी आणि कधी चीनी संस्कृतीच्या संपर्कात आल्यामुळे याचा परिणाम झाला.

पंधराव्या शतकात मुसलमान आणि हिंदू स्त्रिया वेगवेगळया प्रकारचे कपडे घालत असत. मुसलमान स्त्रिया अधिक कपडे घालत असत त्या स्वत:ला पूर्णपणे झाकत असत आणि त्यांच्या पेहेरावात अनेक भाग होते. सोळाव्या आणि सतराव्या शतकात या काळात जेव्हा भारतात मुगलांची सत्ता होती तेव्हा याचा परिणाम सरळसरळ दिसून येतो.

पुढे जाऊन सुप्रसिद्ध कवी रवींद्रनाथ टागोरांचे भाऊ सत्येंद्र्रनाथ टागोर यांची पत्नी ज्ञानदानंदिनी देवीने ब्लाउज, बंडी, कुर्ती आणि साडीसारख्या पेहरावाची फॅशन आणली होती. साडीच्या आतमध्ये ब्लाऊज वापरण्याची फॅशनदेखील त्या काळात जोरात होती. भारतात आज स्त्रिया आपल्या पेहरावाबाबत अधिक स्वतंत्र आहेत. तरीदेखील काळानुसार ड्रेस कोड बनवले जातात. कारण स्त्रियांना नियंत्रित करण्याचा आपला तथाकथित अधिकार समाजाला कायम ठेवायचा आहे. त्यांना कायमच त्यांच्या पेहरावाबाबत बंधने घालण्यात आली आहेत.

अश्लील कपडयांवर बंदी

सप्टेंबर २०१८ साली इटलीची ही बातमी सोशल मीडियावर खूपच व्हायरल झाली होती की जेवढा छोटा ड्रेस तेवढाच त्यांना अधिक टॅक्स द्यावा लागणार. या बातमीनुसार इटलीमध्ये ज्या स्त्रिया छोटे आणि तंग कपडे घालून लग्न करायच्या त्यांना सभ्यता म्हणजे डिसेन्सी टॅक्स जास्त द्यावा लागायचा.

एक इटालियन पादरीने याची शिफारस केली होती त्याचं म्हणणं होतं की ज्यादेखील स्त्रिया छोटे आणि तंग कपडे घालून लग्न करतात त्यांनी अधिक टॅक्स द्यायला हवा. याव्यतिरिक्त व्हेनिसच्या ओरिगोचे फादर क्रिस्तियानो बॉबीनेदेखील सांगितलं होतं की चर्चमध्ये स्त्रियांच्या छोटया कपडयावर टॅक्स लावण्याचा रिवाज असायला हवा. यामुळे जेवढे छोटे कपडे असतील तेवढा अधिक टॅक्स स्त्रियांना द्यावा लागणार.

अशाप्रकारच्या टॅक्सची मागणी करणाऱ्या लोकांचं म्हणणं होतं की यानंतरदेखील स्त्रियांनी छोटे आणि अश्लील कपडयांवर बंदी आणता येईल. ज्या स्त्रिया चर्चसारख्या जागी अश्लील कपडे वापरतात त्यांच्यावर टॅक्स लावला जाईल, ज्यामुळे त्या हे सर्व काही करू शकणार नाही. धर्मगुरूंच असं म्हणणं होतं की चर्चमध्ये लग्नासाठी येणाऱ्या स्त्रिया आणि महिलांनी अशा प्रसंगी भडक जाऊन वापरण्यावर बंदी यायला पाहिजे.

हे पहिल्यांदाच नाही तर जेव्हा कोणती स्त्री आपल्या पेहरावाबाबत गुन्हेगार म्हणून उभं करण्यात आलं तेव्हा हे संकट आलं आहे. आपला समाज वर्षानुवर्षे स्त्रियाना हे समजावू लागला आहे की त्यांनी काय वापरायला हवं आणि काय नाही. समाजाचे तथाकथित ठेकेदार आणि धर्मगुरू स्त्रियांच्या पेहरावाबाबत टीका करत आपली नैतिक जबाबदारी समजतात. मग स्त्रिया घर चालवत असो वा मोहल्ला, कोणत्या रेस्टॉरंटमध्ये असो वा कोणत्या खेळात सहभागी होत असो अथवा आपल्या कॉलेजमध्ये वा ऑफिसमध्ये असो, आजूबाजूची अनेक जागरूक लोकं तिला समजावून अनुचित टिपण्या करण्यात मागे पुढे राहत नाही.

विरोध का

लोक मोठया राष्ट्रीय व सामाजिक विषयावर भलेही तोंड बंद करुन बसतील, कोणता गुन्हा होत असेल तर मूक बनून बसतील, स्त्रियांच्या सुरक्षेवर कोणीही बोलणार नाही, परंतु जेव्हा स्त्रियांच्या पेहरावबाबत गोष्ट येते तेव्हा सर्वांची तोंडे उघडली जातात. त्यांनी काय वापरायला हवं यावर सगळयांचे एकमत होतं. अलीकडेच नॉर्वेच्या स्त्री वॉलीबॉल टीमने युरोपियन बीच हॅन्ड्बॉल चॅम्पियनशिपमध्ये स्पेन विरुद्ध एका सामन्याच्या दरम्यान बिकनी बॉटमच्या जागी शॉर्ट्स वापरली असता, नॉर्वे फेडरेशनने या खेळाडूंना पाठिंबा दिला आणि म्हटलं की त्या दंड भरण्यासाठीदेखील तयार आहेत. युरोपियन हॅण्डबॉल फेडरेशनने टीमला योग्य कपडे न वापरण्यासाठी १५०० युरो जवळजवळ १,३०,००० रुपयांचा दंड केला होता.

टोकीयो २०२० मध्ये जर्मनीच्या महिला जिमनास्टनेदेखील बोडी कव्हरिंग युनितार्ड वापरला. महिला जिमनास्टचे कपडे पूर्ण शरीर झाकलेले नसतात तर पुरुष जिमनास्ट संपूर्ण शरीर झाकणारे कपडे वापरतात. या भेदभावाविरुद्ध या टीमने मोठया प्लॅटफॉर्मवर विरोध दर्शविला होता.

आसामची एक तरुणी एग्रीकल्चर प्रवेश परीक्षा देण्यासाठी पोहोचली. तिला परीक्षा हॉलमध्ये तिने शॉर्टस घातली होती म्हणून प्रवेश देण्यात आला नव्हता. जेव्हा तिने सांगितलं की अॅडमिट कार्डमध्ये असं काहीच लिहिलं नाही तेव्हा तिला सांगण्यात आलं की ही कॉमन सेन्सची गोष्ट आहे. मुलीला पडद्याने पाय झोकून परीक्षा द्यावी लागली.

अलीकडेच एक व्हिडिओ खूपच व्हायरल झाला आहे. बंगळुरूचा हा व्हिडिओ होता ज्यामध्ये रस्त्याने चालणाऱ्या माणसाने शॉर्ट घातलेल्या एका मुलीला म्हटलं की तिने भारतीय कायदे मानायला पाहिजेत आणि योग्य कपडे घालायला हवेत.

काही काळापूर्वी दिल्लीच्या गोल्फ क्लबने एका खास जातीच्या एका स्त्रीला प्रवेश दिला नव्हता. खरं तर स्त्रीने आपला पारंपरिक पेहराव केला होता. गेट कीपर्सने तिच्याशी गैरवर्तणूक केली आणि सांगितलं की ती एखाद्या मोलकरणीसारखी दिसत आहे, म्हणून तिला प्रवेश देता येत नाही.

शरीर झाकण्याचा सल्ला

अभिनेत्री श्रिया सरनला एका कायक्रमाच्या दरम्यान तिच्या ड्रेसबाबत काही लोकांनी विरोध दर्शविला वा म्हणायचं झाल्यास मॉरल पोलिसिंगचा सामना करावा लागला. तिच्या पेहरावाबाबत विरोध करण्यात आला. या कार्यक्रमात तामिळनाडूचे तत्कालीन मुख्यमंत्री एम करुणानिधी उपस्थित होते. अभिनेत्री विरुद्ध पोलिसात तक्रारदेखील दाखल करण्यात आली आणि त्यांनी हिंदू आणि तमिळ लोकांच्या भावना दुखावल्या म्हणून माफी मागावी लागली.

भारतीय क्रिकेटर मोहम्मद शमीने आपली पत्नी हसिन जहानसोबत एक फोटो टाकला होता. फोटोमध्ये हसीन जहाने स्लीवलेस पेहराव केला होता. यानंतर सोशल मीडियावर लोकांनी तिला हिजाब वापरण्याचा, बुरखा घालण्याचा, शरीर झाकण्याचा सल्ला दिला होता

पेहराव वाईट का

अलीकडे बंगळुरूमधील एका कॅथलिक कॉलेजने प्रथम वर्षाच्या एका विद्यार्थिनीला विज्ञानाचे डीनने कॅप्री वापरलेले पाहिलं, तेव्हा तिला कपडे बदलावे लागले. विद्यार्थिनीकडे कोणताच पर्याय नव्हता. तिने बाजारात जाऊन नवीन पॅन्ट विकत आणली, तेव्हा ती कॉलेजमध्ये जाऊ शकली.

मोनाली ठाकूर, नर्गीस फाखरी, दीपिका पादुकोण, करीना कपूर, मलायका अरोरासारख्या कितीतरी अभिनेत्रींना कपडयावरून ट्रोल करण्यात आलं आहे. अभिनेत्यांच्या फोटोवरून कधीच अशा कमेंट्स येत नाही परंतु अभिनेत्रिना मात्र येतात. देशात असे अनेक कॉलेजेस आहेत जिथे स्ट्रीक्त ड्रेसकोडच्या नावाखाली मुलींना गुडघ्याखाली कुर्ता वापरावा लागतो, लेगिंग्स व जीन्सवर बंदी आणलेली आहे. विचार करण्यासारखी गोष्ट ही आहे की एखाद्या माणसाला असं का वाटतं की दुसऱ्यांनी अमूक एक कपडे घालण्याची पद्धत शिकवायला हवी. प्रत्येक मनुष्य स्वत:ला एक स्वतंत्र व्यक्तिमत्व आहे. तो काहीही घालू शकतो. त्याला वा त्याच्या घरच्यांना जर हा पेहराव वाईट वाटत नसेल तर मग दुसऱ्यांना सांगण्याचा हक्क कसा काय मिळाला?

जोखड झुगारून देणारा स्त्री देह

* नसीम अंसारी कोचर

शकानुशतके समाजाने स्त्रीला सात पडद्यांमध्ये आणि चार भिंतीत जखडून ठेवले आहे. ती समाजाच्या तथाकथित ठेकेदारांनी स्त्रियांसाठी बनवलेल्या नियमांचे उल्लंघन तर करत नाही ना याकडे सतत लक्ष ठेवले गेले. तिच्या प्रत्येक मर्यादेची सीमा पुरुषाने ठरवली. तिच्या शरीराला आणि मनाला कधी कशाची गरज आहे, तिला किती आणि कधी दिले पाहिजे हे पुरुषांनी आपल्या सोयीनुसारच ठरवले. परंतु प्रत्येक गोष्टीची एक मर्यादा असते, हा दबाव आणि लादलेपण कधीतरी थांबणारच होते.

शिक्षणाने स्त्री सक्षम झाली. लोकशाहीने तिला उभे राहायला आधार दिला. आचार, विचार स्वातंत्र्य आणि आपले अधिकार जाणून घेण्याची संधी दिली. गेल्या अनेक दशकांमध्ये स्त्रीने कधी बंडखोर होऊन तर कधी घरातील अन्यायाला कंटाळून, कधी घरातील आर्थिक समस्येमुळे सबळ बनण्यासाठी चार भिंती तोडून बाहेरच्या जगात प्रवेश केला. गेल्या दोन शतकांत आर्थिक दृष्टया सक्षम होण्यासोबतच स्त्री वैचारिक पातळीवरही खूप प्रगल्भ झाली आहे. तिला केवळ एक शरीर म्हणून नाही तर माणूस म्हणून ओळख मिळाली आहे.

बेडयांतून मुक्त स्त्री देह

आजची स्त्री आपल्या इच्छा व्यक्त करायला संकोचत नाही. ती तिच्या निर्णयाचे चांगले वाईट परिणाम भोगायलाही तयार आहे. आपली पर्सनॅलिटी आणि समजूतदारपणा यांमुळे ती अशी दारेही आपल्यासाठी उघडत आहे, जी आजपर्यंत तिच्यासाठी बंद होती. सर्वात मोठी क्रांती तर शरीराच्या पातळीवर झालेली आहे. स्त्री देह ज्यावर पुरुष शतकानुशतके स्वत:चा अधिकार मानत आला आहे, त्या आपल्या देहाला तिने त्याच्या नजरेच्या बेडयांतून मुक्त केले आहे.

तिच्या शरीराला जखडू पाहणाऱ्या धार्मिक आणि सामाजिक मर्यादांना तिने झुगारून दिले आहे. आता ती आपल्या शारीरिक गरजांविषयी मुक्तपणे बोलते. आधी आपल्या इच्छा व्यक्त करायला संकोचणारी स्त्री आता बेडरूममध्ये खाली मान घालून राहण्याऐवजी आपल्या इच्छा बेधडक पुरुषांसमोर व्यक्त करून त्याला आश्चर्यचकित करून सोडत आहे.

तिचे बेडरूम दररोज नव्या उत्तेजनेने परिपूर्ण असते. लग्नाआधी सहमतीने सेक्स संबंध ठेवायलाही ती आता मागेपुढे पाहत नाही.

या नवीन स्त्रीची उन्मुक्त चाहूल अनेक दशकांआधीच लागली होती. विवाहाच्या असमान बंधनात कैद, नैतिक द्विधांनी त्रस्त आणि अपराधीपणाच्या भावनेने कंटाळून आता एका नवीन स्त्रीचे पदार्पण झाले आहे, जी आपले भविष्य स्वत: लिहिते, स्वत:च वाचते, जी आपल्या पसंतीचे कपडे परिधान करून रात्री उशीरापर्यंत पार्टी अटेंड करते. मोठमोठी स्वप्ने पाहते आणि ती पूर्ण करण्याची हिंमतही बाळगते.

माझे आयुष्य माझ्या अटी

एका सर्व्हेनुसार २००३ साली जेव्हा पोर्न पाहण्याची सवय फक्त ९ टक्के महिला कबूल करत होत्या, तिच संख्या आज ४० टक्के इतकी वाढली आहे. आता स्त्री आपल्या इच्छा आकांक्षांचा बळी देत नाही तर ती विनासंकोच आपल्या प्रेमी सोबत लग्नाआधीही शारीरिक संबंध प्रस्थापित करते. आता हे तिच्या इच्छेवर अवलंबून असते की एखाद्या पुरुषाशी लग्न करावे की नाही. तसेच तिने आई कधी बनायचे हेही तिच ठरवते. जर तिला विवाह बंधनात अडकायचे नसेल तर त्याशिवायही ती तिच्या शारीरिक गरजा पूर्ण करण्यासाठी आणि आई होण्यासाठी स्वतंत्र असते.

आजची स्त्री आपल्यावर झालेल्या अन्यायावरही बोलते. छेडछाड, लैंगिक छळ, हिंसा, बलात्कार यासाठी ती स्वत:ला दोषी समजत नाही. उलट ज्याने हा गुन्हा केला आहे त्याला गजाआड करण्याची हिंमतही बाळगते. ‘मी टू’ कॅम्पेन याचे ताजे उदाहरण आहे. इंटरनेट सेवांनी स्त्रीला खूप सपोर्ट दिला आहे तर सोशल मिडियाने तिला आपल्या भावना व्यक्त करायला एक प्लॅटफॉर्म दिला आहे.

स्त्री आणि पुरुष दोघेही थोडयाफार फरकाने एकमेकांविषयी समान वासनेने प्रेरित असतात. आपल्या शारीरिक सौंदर्याची जाणीव आजच्या स्त्रीला पुरेपूर आहे आणि ते सौंदर्य अधिकच खुलवण्याचा ती क्षणोक्षणी प्रयत्न करत असते. आपल्या या सामर्थ्याचा वापर कधी, कुठे आणि किती करायचा हेही ती जाणते.

वर्कप्लेसवर बॉसला खुश करून नोकरीत बढती मिळवणे यासाठी तिचे शरीर हे तिचे खास शस्त्र बनले आहे. मिडिया इंडस्ट्री, फिल्म इंडस्ट्री, टीव्ही किंवा मॉडेलिंगच्या क्षेत्रात स्त्रीचे शरीर हे तिच्या टॅलेंटपेक्षा अधिक महत्त्वाचे ठरू लागले आहे आणि तिच्या यशाचे मार्ग उघडणारे ठरू लागले आहे. पुढे जाण्यासाठी सेक्सचा वापर करणे यात आता तिला काही गैर वाटत नाही. या लैंगिक स्वातंत्र्यामुळे स्त्रीला पुरुषाच्या समान पातळीवर तर कधी त्याच्यापेक्षाही वरचढ ठरवले आहे.

समाजाने आता हे सत्य मानलेच पाहिजे की सेक्सची जितकी गरज आणि महत्त्व पुरुषासाठी आहे, तितकेच ते स्त्रीसाठीही आहे. जर पुरुष आपल्या पत्नी व्यतिरिक्त दुसऱ्या स्त्रीशी संबंध बनवू शकतो, विवाहबाह्य संबंध प्रस्थापित करू शकतो आणि आनंदी राहू शकतो तर एक स्त्री असे का करू शकत नाही? स्त्रीने का एकाच पुरुषासोबत आयुष्यभर जबरदस्तीने बांधून घ्यावे? का तिने आपल्या इच्छेविरुद्ध त्याच्या शारीरिक गरजा पूर्ण कराव्यात? जर तिचा पती तिच्या भावनात्मक आणि शारीरिक गरजा पूर्ण करण्यात असमर्थ ठरत असेल तर तिला दुसऱ्या पुरुषासोबत नाते जोडण्याचा अधिकार का नसावा?

ही चिंतेची बाब आहे की तनुश्री दत्ता नंतर जी प्रकरणे ‘मी टू’समोर आली, त्या एकातही छळवणूक करणाऱ्या पुरुषाने असे म्हटले नाही की स्त्रीने स्वत:ला समर्पित केले होते. ते असेच म्हणत राहिले की असे काहीही घडले नाही.

सुरक्षित आर्थिक भविष्य

आर्थिक स्वातंत्र्याने स्त्रीला पुरुषाच्या गुलामीतून मुक्त केले आहे. तिच्यातील उत्साह आणि सौंदर्य वाढवले आहे. आज त्यांची सुंदर शरीरे आणि लोभसवाणे चेहरे वर्कप्लेसला फ्रेशनेस देत आहेत. आपल्या पुरुष सहकाऱ्यांच्या तुलनेत स्त्रिया वर्कप्लेसवर अधिक खुश दिसून येतात. आजचे वास्तव हे आहे की स्त्रीला सुरक्षित आर्थिक भविष्य आणि समाधानकारक नात्यांचे वातावरण जसे आज लाभत आहे, ते पूर्वी कधीच नव्हते.

स्त्रीच्या स्वातंत्र्याला सर्वोच्च न्यायालयानेही खूप सपोर्ट केला आहे. मग ते लिव्ह इन रिलेशनशिप असो की विवाहबाह्य संबंध असोत, न्यायालयाने नेहमीच स्त्रीच्या बाजूनेच सर्व निर्णय दिले आहेत. यामुळे स्त्रियांमध्ये जोशाचे आणि उत्साहाचे वातावरण आहे. बंधनाना तोडत ताज्या हवेत श्वास घेणारी स्त्री आपल्या सुरक्षेप्रति खूप जागरूक बनली आहे.

‘मी टू’ कॅम्पेन याचे ताजे उदाहरण आहे. १०-२० वर्षांपूर्वी ज्या स्त्रिया त्यांच्यासोबत झालेल्या अत्याचाराविरुद्ध समाज बंधने आणि आर्थिक दृष्टया विशेष सक्षमता नसल्याने नाईलाजाने गप्प राहिल्या होत्या, आज सोशल मिडियावर आपली ही वेदना ठासून व्यक्त करत आहेत. कायदेशीररित्या एफ आय आरला नोंदवत आहेत आणि आरोपींना गजाआड करण्यासाठी कायदेशीर लढाई लढायलाही तयार आहेत.

पुरुषांना असे वाटते की स्त्रियांसोबत त्यांनी काहीही केले, तरी आपली प्रतिष्ठा राखण्यासाठी त्या तोंड उघडणार नाहीत. काहींना सेक्सच्या बदल्यात पद किंवा पैसा देऊन त्यांना असे वाटू लागले होते की प्रत्येक स्त्री देह हा विकाऊ आहे. प्रत्येक स्त्री ही गायीसारखी आहे जेव्हा वाटले तेव्हा तिचा फायदा घेतला आणि जेव्हा वाटले तेव्हा लाथाडले.

हा ‘मीटू’ कॅम्पेनचाच परिणाम आहे, ज्यामुळे देशाचे तत्कालिन परदेश राज्यमंत्री एम. जे. अकबर यांना न केवळ आपले पद गमवावे लागले, पण जगभरात त्यांचे नाव खराब झाले. त्यांच्या वाह्यात अपराधी कृत्यांमुळे राजकीय आणि मिडिया जगत दोन्हीही लाजिरवाणे झाले आहेत.

जागरूक आहे अर्धी लोकसंख्या

आज स्त्री ही आपल्या स्वातंत्र्याविषयी जागरूक तर आहेच, पण आपल्या विरोधात घडणाऱ्या अपराधांविषयीही ती तितकीच जागरूक आहे. यामुळे पुरुषांमध्ये भय निर्माण झाले आहे. कामाच्या ठिकाणी, घरात, पार्टीमध्ये, सार्वजनिक ठिकाणी आधी जिथे महिलांसोबत छेडछाड आणि अश्लील चाळे करणे हे पुरुष आपला जन्मसिद्ध अधिकार मानत होते आणि त्यांच्यावर कोणतीही कारवाई केली जात नसे, आता तो काळ गेला आहे. आता त्याला आपल्या चुकीच्या कृत्यांकरता एक्स्पोज केले जाते. त्याच्या विरोधात कायदेशीर खटला चालवला जाऊ शकतो. त्याला शिक्षा होऊ शकते आणि हे सर्व अशामुळे होते की स्त्री आता जागरूक झाली आहे.

जेव्हा शारीरिक संबंधांमध्ये स्त्रीची इच्छा ही ग्राह्य धरली जाईल, तेव्हा हे अपराधाच्या चौकटीतून बाहेर पडून आनंदाची परिसीमा गाठेल. ज्या दिवशी स्त्रीच्या ‘होय’चा अर्थ ‘होय’ आणि ‘नाही’चा अर्थ ‘नाही’ हे पुरुषांच्या लक्षात येईल, त्यादिवशी स्त्रीपुरुष संबंध या विश्वात नवीन परिभाषा रचतील आणि सुंदर रूपात समोर येतील.

देहाच्या स्वातंत्र्याचा अर्थ आहे जे सहमतीने होते त्याच्यासाठीच प्रेम आहे. स्त्री हे काही खेळणे नाही जिच्याशी तुम्ही खेळाल आणि सोडून निघून जाल.

आवडत्या वेशभूषेवर पहारा का?

प्राची भारद्वाज

फॅशन प्रत्येक महिलेला आकर्षित करते. पण कित्येक अशा महिला आहेत, ज्यांना कुठल्या न कुठल्या कारणास्तव मनाजोगते कपडे घालता येत नाहीत. कारणे सामाजिक असोत किंवा वैयक्तिक, मनासारखे कपडे घालण्याचे स्वातंत्र्य सर्वांनाच मिळत नाही. बहुतेक महिलांना मनाप्रमाणे कपडे खरेदी करता येत नाहीत. त्यांना मन मारून असेच कपडे विकत घ्यावे लागतात, जे घालण्यास सभोवतालची परिस्थिती अनुमती देते.

नैतिक दबाव

आपल्या समाजात घरी कुटुंबात, नातेवाईक किंवा शेजाऱ्यांपर्यंतच ही गोष्ट मर्यादित नाही. नैतिक दबाव देण्याची अजूनही माध्यमे आहेत. जसे धर्म रक्षक, विद्यापीठ, रस्त्यावर चालणारे अनोळखी लोक, नेतेमंडळी, पोलिस इत्यादी. सामान्य आयुष्यात अशी अनेक उदाहरणे पाहायला मिळतील, जिथे आवडते कपडे घालण्यावर प्रश्नचिन्ह उभी केली जातात.

* मागच्या वर्षी मे महिन्यात पुणे इथून अशी बातमी समजली की ५ पुरूषांनी एका महिलेला कारमधून खेचून बाहेर काढले आणि तिला मारझोड केली. कारण तिने आखुड कपडे घातले होते.

* जून, २०१४ मध्ये गोव्याचे लोकनिर्माण विभाग मंत्री सुधीन ढवळीकर यांचे म्हणणे असे की नाईट क्लबमध्ये तरूणींनी घातलेल्या आखुड कपड्यांमुळे गोव्याच्या संस्कृतीला धोका संभवतो. असे व्हायला नको, यावर आळा घातला पाहिजे.

* मागच्या वर्षी २५ एप्रिलला बंगळुरूमध्ये जेव्हा ऐश्वर्या सुब्रमण्यम्ने ऑफिसला जाण्यासाठी रिक्षा थांबवली, तेव्हा रिक्षा चालक श्रीकांतने म्हटले की माझ्या बोलण्याचे वाईट वाटून घेऊ नका. पण तुम्ही जे कपडे घातले आहेत ते योग्य नाहीत.

ऐश्वर्याने त्यावेळी गुडघ्यापर्यंत पांढरा सामान्य पोशाख घातला होता. हे ऐकून ऐश्वर्याला आश्चर्यच वाटले. तिने त्याला म्हटले की त्याने आपले काम करावे.

यावर श्रीकांत म्हणाला की आपल्या समाजात स्त्रियांनी व्यवस्थित कपडे घातले पाहिजेत. असे शरीर प्रदर्शन करणारे कपडे घालू नयेत. याच दरम्यान आसपासचे इतर पुरुषही तिथे जमा झाले आणि श्रीकांतला साथ देऊ लागले. या घटनेने ऐश्वर्या इतकी विचलित झाली की तिला रडू कोसळले. नंतर तिने ही घटना फेसबुकवर शेअर केली.

* त्याच महिन्यात बंगळुरूचे एक प्राध्यापक एका मुलीला छोटे कपडे घातले म्हणून ओरडले. या विरोधात दुसऱ्या दिवशी पूर्ण वर्गाने शॉर्ट्स घातल्या.

आथिरा वासुदेवन या विद्यार्थिनीचे मत आहे की कॉलेजच्या प्राध्यापकांकडून अशा वर्तनाची अपेक्षा आम्ही बाळगत नाही. पण लोक बऱ्याचदा स्त्रियांना सभ्य कपडे घालण्याचा सल्ला देतात.

* देशाची राजधानी दिल्ली युनिव्हर्सिटीच्या हिंदू कॉलेजच्या नव्या प्रॉस्पेक्टसमधील नव्या नियमानुसार हॉस्टेलमध्ये मुलींसाठी ड्रेसकोड असावा असे सांगण्यात आले. मुलींनी याला कडाडून विरोध केला आहे.

* राष्ट्रीय टेक्सटाईल विद्यापीठातही एक नोटीस काढण्यात आली की मुलींनी जीन्स, टाईट्स, अर्ध्या बाह्यांचे किंवा स्लिव्हलेस कपडे घालू नयेत.

२५ वर्षीय फरहत मिर्जा, जे काउंसिल फॉर द अॅडवांसमेंट ऑफ मुस्लिम प्रोफेशनल्स, मॉट्रिअलच्या व्हाईस प्रेसिडंट आहेत, त्या बुरखा घालतात. त्यांच्या मते बुरखा वापरण्यामध्ये एकच चुकीचं आहे की बुरखा वापरणे हा अनेकदा स्त्रियांचा नाईलाज असतो. इच्छा नसताना कोणाला असे भाग पाडणे चुकीचे आहे. त्या मानतात की वेशभूषा प्रत्येकाला वेगळा अनुभव देऊ शकते. पोशाख हा प्रसंगानुरूप परिधान केला पाहिजे. जेणेकरून मर्यादाही राखली जाईल आणि स्वातंत्र्यसुद्धा. वास्तविक त्या बुरखा धार्मिक कट्टरता म्हणून वापरतात, पण आपला तर्क अग्रणी ठेवण्यासाठी स्वातंत्र्याचा आधार घेतात. हे अशाप्रकारचे स्वातंत्र्य आहे जसं की एखादा दलित आपल्यावर होणारे अत्याचार योग्य असल्याचं सांगतो. कारण मागच्या जन्मात मी पाप केले होते, हे बुरखा वापरणं आणि त्याला स्वातंत्र्याचं नाव देणं धार्मिक ब्रेनवॉशिंगचा एक नमूनाच आहे.

अस्सं सासर

एका स्त्रीच्या आयुष्यात सर्वात मोठा बदल होतो तो तिच्या विवाहानंतर. दिनक्रमाबरोबरच त्यांचे राहणीमानसुद्धा बदलते. जर सासू आपल्या काळात गाउन घालत असेल तर सूनही वापरू शकते. जर सासू तिच्या तरुणपणी स्लिव्हलेस वापरत असेल तर सुनेला स्लिव्हलेस वापरण्याची परवानगी मिळते. अर्थात सुनेची फॅशन यावर अवलंबून आहे की सासर सुनेला फॅशन करायला किती मुभा देणार.

‘द मदर इन लॉ’ या पुस्तकाच्या लेखिका वीणा वेणुगोपाळ आपल्या पुस्तकात लिहितात की मुली आपल्या सासूचे मन जिंकण्यासाठी पंजाबी ड्रेस वापरतात, बांगड्या घालतात व तसेच वागण्याचा प्रयत्न करतात जसं सासूला आवडेल आणि हेच पहिले चुकीचे पाऊल असते.

सासूची आवड त्यांच्या काळानुसार होती आणि तुमची आवड आत्ताच्या काळाप्रमाणे आहे. तुमची वैयक्तिक स्टाइल दर्शवायला घाबरू नका. आजकाल तर बहुतेक सासरचे लोक नव्या काळातील पेहरावाबाबत सजग आहेत. भारीभक्कम ठेवणीतल्या साड्या आणि अनारकली डे्रस तुम्ही किती दिवस घालणार? तुमच्या सासरकडील लोकांनाही तुमची आवड कळली पाहिजे. यामुळे खोटे वागू नका. हवे असल्यास आधुनिक पेहरावासोबत भारतीय पारंपरिक दागिने घालण्यास हरकत नाही. जसे की कंगन, झुमके, पैंजण इत्यादी.

आत्मविश्वास वाढवा

आपल्या आवडीची फॅशन करता न येण्याचं मुख्य कारण म्हणजे आत्मविश्वासाचा अभाव. इच्छा असते पण हिंमत होत नाही. ‘लोक काय म्हणतील’ ही भीती मनात खोलवर असते. पण लोकांचं तर कामच आहे, नावं ठेवणं. तुम्ही काहीही घातलं तरी समाजाच्या टिकेपासून वाचू शकणार नाही. तुम्ही सगळ्यांना खूश ठेवू शकत नाही. कोणी तरी तुमच्याबद्दल वाईट बोलणारच. मग तुम्ही  लहान स्कर्ट घाला अन्यथा अंगभर साडी नेसा. टिका होणारच असेल तर तुमच्याच आवडीचा परिधान करून निदान स्वत:ला तरी खुश का ठेवू नये?

फिगरची चिंता सोडा

आपल्या समाजात फॅशन करण्यासाठी एक निर्धारित फिगर असणे अति आवश्यक मानलं जातं. जर तुम्ही लठ्ठ आणि बेडौल असाल आणि तुम्ही जीन्स वापरली तर तुमच्यावर टिकेची झोड उठवली जाईल. याचा अर्थ बेढव महिलांना त्यांच्या मनानुसार फॅशन करण्याचा अधिकारच नाही का? अधिकार आहे. कारण सर्वात महत्त्वाचा भाग आहे, तुमचा स्वत:चा आनंद. जर तुमचा पोशाख तुम्ही इतरांच्या आवडीनुसार निवडाल आणि हाच विचार करत राहाल की तुमचा बॉयफ्रेंड काय म्हणेल, पती काय विचार करेल, तर मग तुम्ही स्वत:विषयी कायम दु:खी राहाल. तुमच्या प्रतिमेबद्दल विचार करताना दुसऱ्यांच्या विचारांवर अवलंबून राहू नका. स्वत:बद्दल सकारात्मक विचार बाळगा. स्वत:ला सुंदर समजा. मग बघा, तुम्ही किती सेक्सी दिसाल.

मुंबईच्या गुंजन शर्माचे वजन त्यांच्या आवडत्या पोशाखात बाधा ठरत नाही. त्या म्हणतात, ‘‘हल्ली प्लस साइजचे कपडे सहज मिळतात. मी हरतऱ्हेची फॅशन करते. स्वत:ला मी एखाद्या अभिनेत्रीपेक्षा कमी समजत नाही. फेसबुकवर माझ्या प्रत्येक छायाचित्राला मिळणाऱ्या असंख्य लाइक्स याचा पुरावा आहेत.’’

आयुष्य भरभरून जगा

आपल्याला हे आयुष्य एकदाच मिळाले आहे आणि आपण भरभरून जगले पाहिजे. उद्या काय होणार हे कोणी पाहिले आहे? आज दुनियेची चिंता करत बसलो तर भविष्यात पश्चात्ताप करण्याची वेळ येईल की आयुष्यात मी माझ्या आवडीचे कपडेही घातले नाहीत.

उत्सवप्रसंगी नवे प्रयोग करून पाहा

सणासुदीच्या प्रसंगी नव्या पद्धतीनं सजून पाहा. जर तुम्हाला पारंपरिक फॅशन आवडत नसेल तर तुम्ही फ्यूजन ट्राय करू शकता. जसं की लहंग्यावर पारंपरिक डिझाइनऐेवजी फुलांची प्रिंट किंवा जाळीचे काम. ब्लाउजचा गळा हॉल्टर नेक ठेऊ शकता किंवा बॅकलेस. यामुळे पूर्ण लुकच बदलून जाईल. याहीपेक्षा वेगळे म्हणजे ब्लाउजऐवजी पूर्ण बाह्यांचे जॅकेटही लहंग्याचा लुक बदलून टाकेल.

जर साडी किंवा लहंगाचोली आवडत नसेल तर त्याऐवजी कामदार स्कर्ट किंवा टॉपही परिधान करू शकता किंवा प्लाजोसोबत कुर्ता किंवा टॉप आणि उत्सवी वातावरण असल्यामुळे गळ्यात, कानात, हातात दागिने. सध्या धोतीसलवार आणि त्यावर छोटासा टॉप हा नवा ट्रेंड आहे.

फॅशन प्रत्येकासाठी काहीतरी वेगळी असते. याबद्दलचे उत्तम उदाहरण म्हणजे फिलाडेल्फियामध्ये राहणारी प्रिया आणि फरझाना. प्रिया जेव्हा तिथे साडी नेसते, तेव्हा विनाकारण आकर्षणाचा क्रेंदबिंदू बनायला तिला आवडत नाही. याउलट फरझानाला पाश्चिमात्य पोशांखांपेक्षाही सलवार कमीज अधिक आधुनिक भासतात. एकीकडे प्रियाला सर्वांमध्ये उठून दिसणं अजिबात पसंत नाही तर दुसरीकडे फरझानाला गर्दीमध्ये सर्वांच्या आकर्षणाचं केंद्र बनायला खूप आवडतं. शिवाय तिला हे खूप सकारात्मक वाटतं.

मनासारखे कपडे वापरण्याचं स्वातंत्र्य सर्वांनाच मिळत नाही. जर तुम्हाला ते स्वातंत्र्य असेल तर मनापासून याचा उपभोग घ्या आणि जर नसेल तर प्रयत्न करा. विलंब होण्याआधी आपल्या मनाचे ऐका आणि आवडते कपडे परिधान करा.

धर्म असो किंवा पती किंवा कामातील सहकारी कुणालाही दबाव आणण्याचा अधिकार नाही. तुम्ही आवडती वस्त्र परिधान केल्यानंतर गावंढळ दिसा किंवा स्मार्ट हा पूर्णपणे तुमचा अधिकार आहे.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें