तरुणांचे भविष्य उद्ध्वस्त झाले

* प्रतिनिधी

वयाच्या 35 व्या वर्षी तरुण आता आपली बचत कमी करत आहेत आणि आपली सर्व कमाई आज छंदात पूर्ण करत आहेत. कोविडमुळे ही महागाई वाढली आहे कारण एकटे राहणारे लोक आता आजचा विचार करतात, उद्या काय होईल माहित नाही? ज्यांचे जवळचे नातेवाईक कोविडच्या मृत्यूचे बळी ठरले आहेत, त्यांच्यात नकारात्मकता भरली होती की उद्यासाठी काय करायचे, उद्यासाठी का वाचवायचे.

ही एक धोकादायक स्थिती आहे. रोगाने खरोखर बचत करण्याची सवय लावली पाहिजे कारण महामारीच्या दिवसात जेव्हा कमाई थांबते आणि उपचारांवरचा खर्च वाढतो तेव्हाच तुमची बचत उपयोगी पडते, कोविडच्या दिवसात उपचारांमुळे अनेकांना जीव गमवावा लागला, ऑक्सिजन, व्हेंटिलेटर, हॉस्पिटलसाठी पैसे नव्हते.

समस्या अशी आहे की कोविडच्या अलगावने लोकांना मोबाईल, लॅपटॉपचे गुलाम बनवले आहे, जे पुन्हा पुन्हा नवीन खरेदी करण्यास चिथावणी देत ​​आहेत. मोबाईल आणि लॅपटॉपवरील ऑनलाइन माहिती केवळ जाहिरातींनी भरलेली नसते, वाचताना ते वारंवार व्यत्यय आणतात आणि आता जाहिरातमुक्त साइटसाठी पैसे दिल्याशिवाय ते गरज नसलेल्या गोष्टी विकतात. कुठेही किंमती तपासू शकत नाहीत.

ऑफलाइन मार्केटमध्ये खरेदी करण्याचा एक फायदा म्हणजे दुकानदार स्वतःमध्ये एक फिल्टर आहे. तो फक्त तोच माल ठेवतो जो चांगला आहे आणि ज्यासाठी ग्राहक वेगळ्या दिवशी घरी आल्यावर तक्रार करण्यासाठी पुन्हा उभा राहत नाही. ऑफलाइन मार्केटमध्ये खरेदी करण्यासाठी प्रवास करताना खर्च होणारा वेळ आणि पैसा यांचा फिल्टर आहे ज्यामुळे अनावश्यक खरेदी रोखली जाते. दुकानातून सामान घरापर्यंत नेण्याच्या भीतीला आणखी एक गाळण मिळते. माल जर चांगला आणि लोकप्रिय असेल तर तोच माल आजूबाजूच्या अनेक दुकानात मिळतो आणि दुकानदार नफा कमी करून स्पर्धेत स्वस्तात विकतात.

ऑनलाइन खरेदीमध्ये कार्ड पेमेंट करताना लोक या महिन्यात किती वस्तू खरेदी केल्या हे विसरतात. त्यांना छोट्या छोट्या गोष्टी आठवत नाहीत. पेमेंट केल्यावर, डिलिव्हरीची वेळ उशीर झाल्यास, गिमीकी दिवा विसरणे ही काही मोठी गोष्ट नाही. वस्तू मिळाल्यावर ती एक प्रकारे भेटवस्तू असल्याचे भासते आणि एखाद्याने भेट दिल्याप्रमाणे पॅकेट उघडले जाते.

या मानसिकतेचा परिणाम म्हणजे आजचा तरुण पैसा कमवत नाही. युरोप, अमेरिकेतील शेकडो तरुण आता पुन्हा मोठ्या शहरांमधून त्यांच्या पालकांकडे स्थलांतरित होत आहेत जिथे राहण्यासाठी अन्न मोफत आहे. जनरेशन गॅप मॅरेज होतात पण एकल पालकही खुश असतात. लग्नानंतर मुलं रिकाम्या हाताने आल्यावर ते अडचणीत येतात आणि मग सासू-सुनेचा वाद सुरू होतो. वेळेत बचत केली असती तर हे घडले नसते.

तरुणांना वाचण्याची कमी-जास्त सवय आणि पिंग-पिग मेसेजमुळे त्यांना गंभीरपणे काहीही करायला वेळ मिळत नाही. रिकामा असणारा प्रत्येक माणूस जेव्हा जेव्हा त्याला कोणालातरी उच्चाचा संदेश पाठवायचा असतो तेव्हा काहीतरी फॉरवर्ड करतो. मोबाईल हातात येताच जाहिरातीही टपकू लागतात आणि लाख प्रयत्न करूनही ते सुटत नाही.

महागड्या तरुणांमुळे संपूर्ण पिढी उपाशी राहणार नाही तर विकास थांबेल. जगाचा विकास बचतीवर झाला. रोमन काळात, पाणी आणण्यासाठी रस्ते आणि जलवाहिनी बांधण्यात आली, यामुळे सामान्य लोकांच्या बचतीमुळे. जेव्हा तरुणांची उत्पादकता जास्त असेल, तेव्हा ते जास्त खर्च करून बचत करणार नाहीत, तर संपूर्ण जगाची अर्थव्यवस्था कचराकुंडीत जाऊन बसेल. हे कोविड आणि रशियन हल्ल्यांसारखे आहे ज्याचे धोकादायक परिणाम होऊ शकतात.

निरुपयोगी वस्तू खरेदी करण्यात आपला वेळ वाया घालवू नका. काहीतरी बनवा आणि ते बनवण्यासाठी वाचून काही माहिती मिळवा. आज आणि उद्या आनंदी राहण्यासाठी बचत करणे सर्वात महत्वाचे आहे.

मुलांमध्ये बचतीची सवय रूजवा

* राजेश शर्मा

गोष्टीचे महत्त्व समजल्यानंतर योग्य दिशेने चालत हे कार्य सहज केले जाऊ शकते. जर आपल्या मुलास बालपणातच बचतीचे महत्त्व समजले असेल तर तो आपल्या आयुष्यातील मोठयाहून मोठया समस्येस सहज सामोरे जाऊ शकेन. जे पालक बालपणातच आपल्या मुलांमध्ये बचत करण्याची सवय रुजवतात, ते त्यांचे भविष्य सुरक्षित करतात. बचतीचे महत्त्व समजल्यानंतर त्यांना पैशाचे मूल्य माहित होते आणि नंतर त्यांच्या खर्च करण्याच्या पद्धतीमध्ये आमूलाग्र बदल होतो. आजच आपल्या मुलांना याविषयीची शिकवण देण्यास प्रारंभ करा.

पैशाचे मूल्य समजावून सांगा : महागाईच्या या युगात मुलांना पैशाचे मूल्य माहित असणे महत्वाचे आहे. आपण त्यांना समजावून सांगावे की पैसे कमवण्यासाठी आपण दिवसभर खूप मेहनत करता. त्यांना हेदेखील पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की त्यांच्या मागणीच्या पूर्ततेसाठी आपण दिवसातून बरेच तास पैसे जमविण्यासाठी राबता. तसेच त्यांना हेही समजावून सांगा की पैशाचा अपव्यय करण्याची सवय त्यांना कर्जाच्या सापळयात अडकवू शकते.

प्रत्येक मागणी पूर्ण करू नका : प्रत्येक पालक आपल्या जिवापेक्षा आपल्या मुलांवर अधिक प्रेम करतात आणि त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण करू इच्छितात. परंतु आपल्या मुलांनी शिस्तीत रहावे आणि कष्टाने मिळवलेल्या पैशाचे मूल्य समजावे असे आपणास वाटत असेल तर त्यांच्या प्रत्येक लहान-मोठया मागणीची त्वरित पूर्तता करणे त्यांच्या भविष्यासाठी योग्य ठरणार नाही. जर आपण असे पालक असाल, जे आपल्या मुलांची प्रत्येक लहान-मोठी मागणी त्वरित पूर्ण करतात, तर आपल्याला आपली सवय बदलण्याची आवश्यकता आहे, कारण नंतर आपली ही वृत्ती आपल्याच मुलांसाठी एक समस्या बनू शकते. ते हट्टी बनू शकतात, अनुशासनहीन होऊ शकतात, आपल्या गरजांवर नियंत्रण न ठेवल्यामुळे ते गुन्हेगारी कारवायांमध्ये अडकू शकतात. आपण मुलांना लहानपणापासूनच गरज आणि ऐषो-आरामामध्ये फरक करायला शिकवायला हवे.

मुलांना पिगी बँक द्या : आपल्याकडे येणारे पाहुणे माघारी परतांना निश्चितपणे आपल्या मुलांना पैसे देत असतील. मुलांना त्यांच्या नानी, आजी, काका आणि मामाकडूनही थोडे-फार पैसे मिळतच असतात. तुम्हीही त्यांना पॉकेटमनी देता. आपली मुले हा पैसा वाचवतात की सर्व खर्च करतात? जर मुले पैसे वाचवत असतील, तर निश्चिंत रहा, त्यांचे भविष्य सुरक्षित आहे, परंतु जर सर्व पैसे मौजमजेत किंवा आवडीच्या वस्तू खरेदी करण्यात उधळत असतील तर ही सवय त्यांच्यासाठी भविष्यात धोकादायक ठरू शकते. जर आपणास वाटत असेल की आपल्या मुलांनी पैसे वाचवणे शिकावे तर लहानपणापासूनच त्यांना पैशाचा योग्य वापर करण्यास शिकवा. त्यांना सांगा की काही पैसे खर्च करा आणि काही बचत करा. बचतीबद्दल आकर्षित करण्यासाठी आपण त्यांना कार्टून कॅरेक्टरची पिग्गी बँक खरेदी करून द्या. पिग्गी बँकेत पैसे टाकत राहिल्यामुळे बचत करण्याची सवय सहज विकसित केली जाऊ शकते.

बचत खाते उघडा : आपण आपल्या मुलांना बचतीच्या सवयीचे फायदे सांगायला हवे. दरमहा त्यांचे बचत केलेले पैसे कसे गुंतविले जाऊ शकतात हे आपण त्यांना सांगू शकता. त्यांना आपल्याबरोबर बँकेत घेऊन जा आणि नियमानुसार त्यांचे खाते उघडा. आजकाल बँकांमध्ये मुलांच्या नावावर बँक खाती उघडण्याची सुविधा आहे. त्यांना आपल्या खात्यात पैसे जमा करण्यास शिकवा. त्यांची आजची लहान बचत उद्याची मोठी गरज पूर्ण करू शकते.

उधळपट्टीचे तोटे समजावून सांगा : बरीच मुले पेन्सिल, कागद, रबर किंवा इतर वस्तू वाया घालवतात. पेन्सिल थोडी छोटी झाली नाही की लगेच डस्टबिनमध्ये फेंकतात किंवा वहीच्या पानांवर १-१ ओळ लिहून उर्वरित पृष्ठ रिक्त सोडतात. आपण त्यांना हे पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की झाडे तोडून कागद बनविला जातो आणि जर त्यांनी कागद वाया घालवला तर ते एक नवीन झाड कापण्याची तयारी करत आहेत. झाडांपासून आपल्याला जगण्यासाठी ऑक्सिजन उपलब्ध होतो, म्हणून ते असणे महत्वाचे आहे. अशा प्रकारे कथेच्या माध्यमातून आपण आपल्या मुलांची वस्तू वाया घालवण्याची सवय सुधारा.

वाया घालवण्याचे तोटे समजावून सांगा : तुमच्या मुलांची बिस्किटे, चॉकलेट्स, कोल्ड्रिंक्स, पिझ्झा-बर्गर, मोमोज किंवा खेळण्यांचा हट्ट पूर्ण करता-करता तुमचे घरगुती बजेट बिघडते. फास्ट फूडच्या सवयीमुळे मुलांचे आरोग्यही बिघडते. ते हट्टी, चरबीयुक्त शरीराचे आणि आळशी बनतात. त्यांना असे वाटू लागते की त्यांनी जे काही मागितले ते आपण नक्कीच पूर्ण कराल. मुलांना हे सांगा की आपण किती कष्टाने पैसे कमावतात. त्यांना समजावून सांगा की पैसे नसल्यास आपली सर्व महत्त्वाची कामे थांबली जातील. यामध्ये मुलांची शालेय फी, आजी-आजोबांची औषधे, पाळीव प्राण्याचे खाणे-पिणे, वीज-पाणी, किराणा इ. ची बिले समाविष्ट करा. मुले नेहमी त्यांच्या पाळीव प्राण्याशी किंवा आजी-आजोबांशी खूप जोडले गेलेले असतात, ते त्यांचा खर्च थांबला गेल्याची गोष्ट सहजपणे समजू शकतात आणि स्वत:मध्ये बचत करण्याची सवय विकसित करू शकतात.

घराचे बजेट तयार करण्यात मुलांनाही सामील करा : जर आपण आपल्या जोडीदारासह किंवा पालकांसह घराचे मासिक बजेट बनवत असाल तर या प्रक्रियेत आता आपल्या मुलांनादेखील सामील करा. आपली चिंता, पैशांची समस्या किंवा कर्जाची योग्य परिस्थिती समजल्यानंतर काही महिन्यांत कदाचित आपली मुले वायफळ खर्चाची सवय सोडतील. ते त्यांचा पॉकेटमनी वाचवतील आणि घरातील खर्चात मदत करण्यास सुरुवात करतील. हे एक चांगले चिन्ह आहे.

बचतीच्या पैशातून भेटवस्तू मिळवून  द्या : मुलांच्या बचतीच्या पैशातून त्यांच्याच गरजेच्या वस्तू खरेदी करा. असे असू शकते की मूल आपल्या घरामध्ये बऱ्याच काळापासून टेबल लँपसाठी आग्रह धरत असेल किंवा अभ्यासासाठी स्वतंत्र टेबल चेअर, स्टोरी बुक, व्हिडिओ गेम्स इत्यादीची मागणी करत असेल, तेव्हा त्याला या गोष्टी त्याच्याच बचतीच्या पैशातून मिळवून द्या. असे केल्याने त्याच्यामध्ये बचत करण्याचा उत्साह वाढेल आणि मग तो त्याच्या पैशातून येणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीची जीवापाड काळजीदेखील घेईल.

मुलांना सर्जनशील बनवा : घरातील जुन्या वस्तूंपासून काहीतरी उपयुक्त वस्तू बनवून मुलांना दाखवा आणि त्यानंतर त्यांनाही तसे करण्यास प्रेरित करा. मुले कोल्डड्रिंक्सच्या रिकाम्या बाटल्यांपासून पेन स्टँड बनविणे, आईस्क्रीम स्टिकपासून दिवे बनविणे किंवा तुटलेल्या खेळण्यांपासून हस्तकला बनविणे यासारख्या मजेदार गोष्टी करतात. त्यांना त्यांच्या जुन्या गोष्टी पुन्हा वापरण्यास शिकवा, पेन्सिल किंवा रबर पूर्ण संपल्यावरच त्यांना नवीन पेन्सिल किंवा रबर वापरायला सांगा. जर पेन्सिल लहान झाली असेल तर ती जुन्या पेनच्या पुढे घाला आणि वापरायला द्या. रद्दी झालेल्या वस्तूंपासून नवीन आणि आकर्षक गोष्टी कशा तयार केल्या जाऊ शकतात हे त्यांना समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे ते सर्जनशीलदेखील होतील आणि त्याचवेळी त्यांच्यात बालपणापासूनच वस्तूंना महत्त्व देण्याची गुणवत्तादेखील विकसित होईल.

पॉकेट मनी कमवा : आपल्या मुलांना दरमहा दिल्या जाणाऱ्या पॉकेट मनी व्यतिरिक्त त्यांना स्वत:ही पॉकेटमनी कमविण्यास प्रोत्साहित करा. हे कोणत्याही प्रकारे शक्य आहे. काही घरगुती कामे केल्यावर त्यांना बक्षीस म्हणून काही रुपये देऊ शकता. खोली साफ केल्यावर किंवा भावंडांसाठी गृहपाठ केल्यावरही, आपण त्यांना भेटस्वरूप काही पैसे देऊ शकता, जे त्यांनी त्यांच्या पिग्गी बँकेत घालावेत. कोणत्या कामासाठी किती पैसे निश्चिंत करावे लागतील हे कामाच्या अडचणीवर अवलंबून असावे. पैसे मिळवून मुले खूप उत्साही होतात आणि त्यांना श्रमाचे महत्त्व आणि पैशाचे मोलदेखील कळते.

बचतीसाठी बक्षीस : जेव्हा आपल्या मुलास त्याचे आर्थिक लक्ष्य प्राप्त होईल तेव्हा त्याला पुरस्कार देण्याविषयी अवश्य विचार करा. आपण इच्छित असल्यास या कामगिरीवर त्याला एखादा नवीन ड्रेस खरेदी करून द्या किंवा त्याला केक किंवा आइस्क्रीमवर खाण्यासाठी न्या. आपण मुलाने बचत केलेल्या पैशांच्या बरोबरीने पैसे मिळवून त्याच्या खात्यात जमा करू शकता. यामुळे त्याचा उत्साह वाढेल आणि अधिकाधिक बचत करण्यासाठी तो प्रेरित होईल.

मुलांमध्ये बचतीची सवय रूजवा

* राजेश शर्मा

गोष्टीचे महत्त्व समजल्यानंतर योग्य दिशेने चालत हे कार्य सहज केले जाऊ शकते. जर आपल्या मुलास बालपणातच बचतीचे महत्त्व समजले असेल तर तो आपल्या आयुष्यातील मोठयाहून मोठया समस्येस सहज सामोरे जाऊ शकेन. जे पालक बालपणातच आपल्या मुलांमध्ये बचत करण्याची सवय रुजवतात, ते त्यांचे भविष्य सुरक्षित करतात. बचतीचे महत्त्व समजल्यानंतर त्यांना पैशाचे मूल्य माहित होते आणि नंतर त्यांच्या खर्च करण्याच्या पद्धतीमध्ये आमूलाग्र बदल होतो. आजच आपल्या मुलांना याविषयीची शिकवण देण्यास प्रारंभ करा.

पैशाचे मूल्य समजावून सांगा : महागाईच्या या युगात मुलांना पैशाचे मूल्य माहित असणे महत्वाचे आहे. आपण त्यांना समजावून सांगावे की पैसे कमवण्यासाठी आपण दिवसभर खूप मेहनत करता. त्यांना हेदेखील पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की त्यांच्या मागणीच्या पूर्ततेसाठी आपण दिवसातून बरेच तास पैसे जमविण्यासाठी राबता. तसेच त्यांना हेही समजावून सांगा की पैशाचा अपव्यय करण्याची सवय त्यांना कर्जाच्या सापळयात अडकवू शकते.

प्रत्येक मागणी पूर्ण करू नका : प्रत्येक पालक आपल्या जिवापेक्षा आपल्या मुलांवर अधिक प्रेम करतात आणि त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण करू इच्छितात. परंतु आपल्या मुलांनी शिस्तीत रहावे आणि कष्टाने मिळवलेल्या पैशाचे मूल्य समजावे असे आपणास वाटत असेल तर त्यांच्या प्रत्येक लहान-मोठया मागणीची त्वरित पूर्तता करणे त्यांच्या भविष्यासाठी योग्य ठरणार नाही. जर आपण असे पालक असाल, जे आपल्या मुलांची प्रत्येक लहान-मोठी मागणी त्वरित पूर्ण करतात, तर आपल्याला आपली सवय बदलण्याची आवश्यकता आहे, कारण नंतर आपली ही वृत्ती आपल्याच मुलांसाठी एक समस्या बनू शकते. ते हट्टी बनू शकतात, अनुशासनहीन होऊ शकतात, आपल्या गरजांवर नियंत्रण न ठेवल्यामुळे ते गुन्हेगारी कारवायांमध्ये अडकू शकतात. आपण मुलांना लहानपणापासूनच गरज आणि ऐषो-आरामामध्ये फरक करायला शिकवायला हवे.

मुलांना पिगी बँक द्या : आपल्याकडे येणारे पाहुणे माघारी परतांना निश्चितपणे आपल्या मुलांना पैसे देत असतील. मुलांना त्यांच्या नानी, आजी, काका आणि मामाकडूनही थोडे-फार पैसे मिळतच असतात. तुम्हीही त्यांना पॉकेटमनी देता. आपली मुले हा पैसा वाचवतात की सर्व खर्च करतात? जर मुले पैसे वाचवत असतील, तर निश्चिंत रहा, त्यांचे भविष्य सुरक्षित आहे, परंतु जर सर्व पैसे मौजमजेत किंवा आवडीच्या वस्तू खरेदी करण्यात उधळत असतील तर ही सवय त्यांच्यासाठी भविष्यात धोकादायक ठरू शकते. जर आपणास वाटत असेल की आपल्या मुलांनी पैसे वाचवणे शिकावे तर लहानपणापासूनच त्यांना पैशाचा योग्य वापर करण्यास शिकवा. त्यांना सांगा की काही पैसे खर्च करा आणि काही बचत करा. बचतीबद्दल आकर्षित करण्यासाठी आपण त्यांना कार्टून कॅरेक्टरची पिग्गी बँक खरेदी करून द्या. पिग्गी बँकेत पैसे टाकत राहिल्यामुळे बचत करण्याची सवय सहज विकसित केली जाऊ शकते.

बचत खाते उघडा : आपण आपल्या मुलांना बचतीच्या सवयीचे फायदे सांगायला हवे. दरमहा त्यांचे बचत केलेले पैसे कसे गुंतविले जाऊ शकतात हे आपण त्यांना सांगू शकता. त्यांना आपल्याबरोबर बँकेत घेऊन जा आणि नियमानुसार त्यांचे खाते उघडा. आजकाल बँकांमध्ये मुलांच्या नावावर बँक खाती उघडण्याची सुविधा आहे. त्यांना आपल्या खात्यात पैसे जमा करण्यास शिकवा. त्यांची आजची लहान बचत उद्याची मोठी गरज पूर्ण करू शकते.

उधळपट्टीचे तोटे समजावून सांगा : बरीच मुले पेन्सिल, कागद, रबर किंवा इतर वस्तू वाया घालवतात. पेन्सिल थोडी छोटी झाली नाही की लगेच डस्टबिनमध्ये फेंकतात किंवा वहीच्या पानांवर १-१ ओळ लिहून उर्वरित पृष्ठ रिक्त सोडतात. आपण त्यांना हे पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की झाडे तोडून कागद बनविला जातो आणि जर त्यांनी कागद वाया घालवला तर ते एक नवीन झाड कापण्याची तयारी करत आहेत. झाडांपासून आपल्याला जगण्यासाठी ऑक्सिजन उपलब्ध होतो, म्हणून ते असणे महत्वाचे आहे. अशा प्रकारे कथेच्या माध्यमातून आपण आपल्या मुलांची वस्तू वाया घालवण्याची सवय सुधारा.

वाया घालवण्याचे तोटे समजावून सांगा : तुमच्या मुलांची बिस्किटे, चॉकलेट्स, कोल्ड्रिंक्स, पिझ्झा-बर्गर, मोमोज किंवा खेळण्यांचा हट्ट पूर्ण करता-करता तुमचे घरगुती बजेट बिघडते. फास्ट फूडच्या सवयीमुळे मुलांचे आरोग्यही बिघडते. ते हट्टी, चरबीयुक्त शरीराचे आणि आळशी बनतात. त्यांना असे वाटू लागते की त्यांनी जे काही मागितले ते आपण नक्कीच पूर्ण कराल. मुलांना हे सांगा की आपण किती कष्टाने पैसे कमावतात. त्यांना समजावून सांगा की पैसे नसल्यास आपली सर्व महत्त्वाची कामे थांबली जातील. यामध्ये मुलांची शालेय फी, आजी-आजोबांची औषधे, पाळीव प्राण्याचे खाणे-पिणे, वीज-पाणी, किराणा इ. ची बिले समाविष्ट करा. मुले नेहमी त्यांच्या पाळीव प्राण्याशी किंवा आजी-आजोबांशी खूप जोडले गेलेले असतात, ते त्यांचा खर्च थांबला गेल्याची गोष्ट सहजपणे समजू शकतात आणि स्वत:मध्ये बचत करण्याची सवय विकसित करू शकतात.

घराचे बजेट तयार करण्यात मुलांनाही सामील करा : जर आपण आपल्या जोडीदारासह किंवा पालकांसह घराचे मासिक बजेट बनवत असाल तर या प्रक्रियेत आता आपल्या मुलांनादेखील सामील करा. आपली चिंता, पैशांची समस्या किंवा कर्जाची योग्य परिस्थिती समजल्यानंतर काही महिन्यांत कदाचित आपली मुले वायफळ खर्चाची सवय सोडतील. ते त्यांचा पॉकेटमनी वाचवतील आणि घरातील खर्चात मदत करण्यास सुरुवात करतील. हे एक चांगले चिन्ह आहे.

बचतीच्या पैशातून भेटवस्तू मिळवून  द्या : मुलांच्या बचतीच्या पैशातून त्यांच्याच गरजेच्या वस्तू खरेदी करा. असे असू शकते की मूल आपल्या घरामध्ये बऱ्याच काळापासून टेबल लँपसाठी आग्रह धरत असेल किंवा अभ्यासासाठी स्वतंत्र टेबल चेअर, स्टोरी बुक, व्हिडिओ गेम्स इत्यादीची मागणी करत असेल, तेव्हा त्याला या गोष्टी त्याच्याच बचतीच्या पैशातून मिळवून द्या. असे केल्याने त्याच्यामध्ये बचत करण्याचा उत्साह वाढेल आणि मग तो त्याच्या पैशातून येणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीची जीवापाड काळजीदेखील घेईल.

मुलांना सर्जनशील बनवा : घरातील जुन्या वस्तूंपासून काहीतरी उपयुक्त वस्तू बनवून मुलांना दाखवा आणि त्यानंतर त्यांनाही तसे करण्यास प्रेरित करा. मुले कोल्डड्रिंक्सच्या रिकाम्या बाटल्यांपासून पेन स्टँड बनविणे, आईस्क्रीम स्टिकपासून दिवे बनविणे किंवा तुटलेल्या खेळण्यांपासून हस्तकला बनविणे यासारख्या मजेदार गोष्टी करतात. त्यांना त्यांच्या जुन्या गोष्टी पुन्हा वापरण्यास शिकवा, पेन्सिल किंवा रबर पूर्ण संपल्यावरच त्यांना नवीन पेन्सिल किंवा रबर वापरायला सांगा. जर पेन्सिल लहान झाली असेल तर ती जुन्या पेनच्या पुढे घाला आणि वापरायला द्या. रद्दी झालेल्या वस्तूंपासून नवीन आणि आकर्षक गोष्टी कशा तयार केल्या जाऊ शकतात हे त्यांना समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे ते सर्जनशीलदेखील होतील आणि त्याचवेळी त्यांच्यात बालपणापासूनच वस्तूंना महत्त्व देण्याची गुणवत्तादेखील विकसित होईल.

पॉकेट मनी कमवा : आपल्या मुलांना दरमहा दिल्या जाणाऱ्या पॉकेट मनी व्यतिरिक्त त्यांना स्वत:ही पॉकेटमनी कमविण्यास प्रोत्साहित करा. हे कोणत्याही प्रकारे शक्य आहे. काही घरगुती कामे केल्यावर त्यांना बक्षीस म्हणून काही रुपये देऊ शकता. खोली साफ केल्यावर किंवा भावंडांसाठी गृहपाठ केल्यावरही, आपण त्यांना भेटस्वरूप काही पैसे देऊ शकता, जे त्यांनी त्यांच्या पिग्गी बँकेत घालावेत. कोणत्या कामासाठी किती पैसे निश्चिंत करावे लागतील हे कामाच्या अडचणीवर अवलंबून असावे. पैसे मिळवून मुले खूप उत्साही होतात आणि त्यांना श्रमाचे महत्त्व आणि पैशाचे मोलदेखील कळते.

बचतीसाठी बक्षीस : जेव्हा आपल्या मुलास त्याचे आर्थिक लक्ष्य प्राप्त होईल तेव्हा त्याला पुरस्कार देण्याविषयी अवश्य विचार करा. आपण इच्छित असल्यास या कामगिरीवर त्याला एखादा नवीन ड्रेस खरेदी करून द्या किंवा त्याला केक किंवा आइस्क्रीमवर खाण्यासाठी न्या. आपण मुलाने बचत केलेल्या पैशांच्या बरोबरीने पैसे मिळवून त्याच्या खात्यात जमा करू शकता. यामुळे त्याचा उत्साह वाढेल आणि अधिकाधिक बचत करण्यासाठी तो प्रेरित होईल.

जेव्हा प्रेमी असेल पैशांची उधळपट्टी करणारा

* प्राची भारद्वाज

‘डेटिंग’ हा शब्द मनात प्रेमाची कोमल भावना जगवण्यासाठी पुरेसा आहे. आपला प्रेमी आपल्यासोबत असतो. त्याच्यात आपण आपल्या भावी जोडीदाराला पाहत असतो. त्याच्यासोबत वेळ घालवणे, भविष्याची सुखद स्वप्ने रंगवणे खूपच सुंदर, हवेहवेसे वाटणारे असते. आपल्या जीवनातील जोडीदार कसा असेल, हा विचार सतत मनामध्ये घोळत असतो. आपण सर्वच आपल्या मनात त्याची प्रतिमा आणि डोक्यात एक यादी तयार करून ठेवतो, जसे की, माझ्या जोडीदारामध्ये अमुक गुण असतील, तो हुशार असेल, खूप काळजी घेणारा असेल, मला समजून घेईल इत्यादी.

पण या यादीत एक गोष्ट राहून जाते, ती म्हणजे जोडीदाराची जास्त किंवा कमी खर्च करण्याची सवय. तुमचा जोडीदार पैसे कसे खर्च करतो त्याचा थेट प्रभाव तुमच्या नात्यावर पडतो. एरिजोना विद्यापीठाने सुमारे ५०० जणांची माहिती गोळा केली. सर्व २० वर्षांचे होते आणि आपल्या प्रियकर किंवा प्रेयसीसोबत भावनात्मकरित्या गुंतलेले होते. या संशोधनाचा निष्कर्ष असा निघाला की, ज्यांचे प्रेमी पैसे जबाबदारीने, जपून वापरणारे होते त्यांच्यात आंनद आणि ताळमेळ जास्त असतो.

या उलट ज्यांच्यामध्ये पैसे कसेही उधळण्याची सवय होती त्यांचा एकमेकांवर कमी विश्वास असल्याचे निदर्शनास आले. मिशिगन विद्यापीठातही एक संशोधन झाले जिथे असा निष्कर्ष निघाला की, सुरुवातीला खर्च करण्याबाबतचे भिन्न विचार एकमेकांबद्दल आकर्षण वाढण्यास कारणीभूत ठरले. त्यानंतर मात्र विचारातल्या याच तफावतीमुळे दोघांमध्ये वाद होऊन चिंता वाढत गेली.

धोक्याची घंटा

याचा सरळ सोपा अर्थ असा की, जसे रंगरूप, व्यक्तिमत्त्व, वागणूक इत्यादी एखाद्या नात्यासाठी खूपच महत्त्वाचे असते तसेच पैशांबद्दल विचार करण्याचा आणि ते खर्च करण्याचा दृष्टिकोन हा आपापसात ताळमेळ वाढवण्यासाठी गरजेचा असतो. तुमचा प्रेमी खूप उधळपट्टी करणारा असेल तर सुरुवातीचे काही दिवस तुम्हाला आनंदच होईल. त्याने दिलेल्या महागडया भेटवस्तू आणि महागड्या हॉटेलमध्येल घेऊन जाणे यामुळे तुम्ही हुरळून जाल. पण जसे दिवस जातील तसा हा त्याचा चांगला गुण नसून अवगुण असल्यासारखे वाटायला वेळ लागणार नाही.

फिनसेफ कंपनीचे संस्थापक, संचालक मृण अग्रवाल यांनी सांगितले की, एखादे नाते टिकवून ठेवण्यासाठी हे गरजेचे असते की, आर्थिक बाबतीत दोघांमध्ये एकमत असावे. कमावणे, बचत करणे, गुंतवणूक आणि कर्ज घेण्याबद्दल दोघांनी एकसारखा विचार केला तर हे शक्य होते. यामुळे जीवनातील चढ-उतारांना सामोरे जाणे सोपे होते. पण हो, पैशांसंदर्भातील गोष्टी दोघांनी तेव्हाच बोलायला हव्यात जेव्हा त्यांनी नात्याला पुरेसा वेळ दिलेला असेल.

सुरुवातीलाच पैशांबद्दल बोलणे योग्य नसते, असे नुकत्याच झालेल्या एका संशोधनातून समोर आले आहे. यात ६० टक्के लोकांनी मान्य केले की, कमीत कमी ६ महिन्यांनंतर दोघांनी आपापल्या आर्थिक स्थितीबद्दल एकमेकांना सांगायला हवे. पण जर त्यावेळी तुमचा प्रेमी त्याची आर्थिक स्थिती तुमच्यापासून लपवण्याचा प्रयत्न करत असेल किंवा त्याबाबत बोलणे टाळत असेल तर ही धोक्याची घंटा आहे, हे समजून जावे.

सर्टिफाईड फायनान्शियल प्लॅनर तारेश भाटिया यांनी सांगितले की, तुमचा प्रेमी मागील ४-५ वर्षांपासून नोकरी करत असेल आणि तरीही घर, गाडी, बँक बॅलन्स, म्युच्युअल फंड किंवा फिक्स डिपॉझिट यापैकी त्याच्याकडे काहीही नसेल तर समजून जावे की, त्याचे कुठलेही आर्थिक ध्येय निश्चित नाही. याकडे गांभीर्याने पाहायला हवे, कारण हे एक प्रकारचे आर्थिक बेजबाबदारपणाचे लक्षण असते. त्याचा दुष्परिणाम तुमच्या भविष्यावर नक्कीच होऊ शकतो.

तारेश यांच्या सल्ल्यानुसार, भरमसाठ पगार नसतानाही तुमचा प्रेमी तुम्हाला महागडया ठिकाणी जेवायला घेऊन जात असेल किंवा फिरायला गेल्यावर भरपूर खर्च करत असेल तर तुम्ही त्याला वेळीच रोखायला हवे. कदाचित मिळकतीपेक्षा जास्त खर्च करायची त्याला सवय असू शकते. तुम्हाला याबाबत जितक्या लवकर समजेल तितके चांगले असते, कारण लग्नानंतर अशा सवयी मोडणे कठीण असते.

तुमच्या प्रियकर किंवा प्रेयसीला पैशांची कदर नाही हे कसे ओळखाल?

किमतीबद्दल बिनधास्त

वर्षाने सांगितले, ‘‘रेहानसोबत फिरायला जाणे म्हणजे भरपूर खरेदी करणे. त्याला खरेदी करायला प्रचंड आवडते. त्याला सर्व काही खरेदी करायचे असते. अत्याधुनिक गोष्टी त्याला खूप आवडतात. ब्रँडेड कपडे, शूज असोत किंवा इलेक्ट्रॉनिक गॅझेट्स, रेहानला सर्व हवे असते. काहीही खरेदी करताना त्याला किमतीशी काहीही देणेघेणे नसते. जेवणाचे बिल देताना, घरासाठी नवीन भांडी घेताना किंवा वेटरला टीप देताना तो पैशांकडे कधीच बघत नाही. असे कधीपर्यंत चालणार? आम्ही दोघेही खासगी कंपनीत कामाला आहोत. पैशांची उधळपट्टी करायला आम्हाला एखादा खजिना सापडलेला नाही.’’

मागील ३ वर्षांपासून प्रेमसंबंध असलेले रेहान आणि वर्षा आता लग्नाचा विचार करत आहेत. त्यामुळेच वर्षाला भविष्याची चिंता वाटणे स्वाभाविक आहे.

‘हाऊ टू बी हॅप्पी पार्टनर्स’च्या लेखिका डॉक्टर टीना टेसिना यांनी सांगितले की, ‘‘नात्यात आर्थिक बेईमानी तेव्हा जन्माला येते जेव्हा आपापसात संवादाचा अभाव असेल किंवा तुम्ही मतभेद जाणूनबुजून टाळत असाल. वेळ हातून निघून जाण्याआधीच पैशांबाबत एकमेकांशी स्पष्टपणे बोलणे गरजेचे असते. उधळपट्टीची सवय असलेल्या माणसासोबत आयुष्य काढणे सोपे नसते. भविष्यात तो कर्जाच्या ओझ्याखाली दबून जाण्याची शक्यता अधिक असते. खोटा दिखावा करणाऱ्यापेक्षा जीवनमूल्ये जाणारा प्रेमी अधिक चांगला ठरतो.’’

चादरीपेक्षा पाय मोठे

शिखाचा मित्र पाहून तिच्या मैत्रिणींना तिचा हेवा वाटायचा. त्याने बीएमडब्ल्यू कारने येणे, शिखाला महागडया भेटवस्तू देणे, महागडया हॉटेलमध्ये पार्टी देणे, यामुळे शिखा खूप खुश होती, पण तरी तिच्या मनात अधूनमधून एक विचार येत असे की, एका साध्या कंपनीत सहाय्यक व्यवस्थापक या पदावर असूनही त्याला इतका जास्त खर्च करणे कसे परवडते? सोपी गोष्ट आहे, तो क्रेडिट कार्ड आणि कर्ज काढून असे ऐशोआरामी जीवन जगत आहे.

तरेश भाटिया यांनी सांगितले की, तुमचा प्रेमी कोणते कपडे घालतो, त्याची जीवनशैली कशी आहे, तो कोणती गाडी चालवतो, या सर्व प्रश्नांमध्ये तुम्हाला त्याची जीवन जगण्याची पद्धत ही त्याच्या मिळकतीच्या तुलनेत बेजबाबदारपणाची आहे की नाही, याचे उत्तर सापडेल. जर तो बचतीऐवजी खर्चबद्दलच अधिक बोलत असेल तर समजून जावे की, लवकरच त्याचे क्रेडिट बिल त्याच्या आनंदी जीवनावर ताबा मिळवेल. म्हणूनच या गोष्टीकडे दुर्लक्ष करू नका. उलट शक्य तितक्या लवकर त्याच्याशी या विषयावर बोला.

जर उगाचच तो पैशांची उधळपट्टी करत असेल तर समजून जा की, त्याचे तुमच्यापेक्षा जास्त प्रेम पैसे खर्च करण्यावर आहे आणि तेच त्याला जास्त प्रिय आहे.

टिना टेसिना याकडे वाईट सवय नव्हे तर विश्वासघात म्हणून पाहातात.

यश आणि निवेदिता दोघे ३० वर्षांचे आहेत आणि लवकरच लग्न करणार आहेत. लग्नापूर्वी दोघेही एकमेकांशी बचत आणि गुंतवणुकीबाबत मनमोकळेपणाने बोलले. त्यांनी सांगितले की, ‘‘मागील ५ वर्षांपासून आमचे प्रेमसंबंध आहेत. लग्नापूर्वी एकमेकांबाबत सर्व गोष्टी आम्हाला माहिती असणे गरजेचे आहे. घर, गाडी इतकेच नाही तर कॅमेरा आणि लॅपटॉपलाही आम्ही मालमत्ता समजतो.’’

निवेदिताने सांगितले की, ‘‘यश मार्केटिंग मॅनेजर आहे. गरजेपेक्षा जास्त खर्च करण्याची त्याला सवय होती. मी बँकेत काम करते. बचत करणे आणि योग्य ठिकाणी गुंतवणूक करणे माझ्या नोकरीचा एक भाग आहे. यशच्या जास्त खर्च करण्याच्या सवयीमुळे एकदा आमचे ब्रेकअप झाले होते. अडचण अशी होती की, पैसे कुठे खर्च झाले, हेच आम्हाला समजत नव्हते. यशला नेहमी बाहेर खायची सवय होती. मात्र चांगल्या हॉटेलमध्ये खाणे महाग पडते.

मी यशला विचारले की, त्याला बाहेरचे नेमके काय आवडते? चव, तिथले वातावरण की घरात जेवण बनवण्याचा आळस? त्यानंतर आम्ही दोघांनी खूप विचार करून महिन्याच्या किराणा मालात ‘रेडी टू कूक’ पदार्थांचा समावेश केला, जेणेकरून घरातल्या जेवणाची चव बदलेल आणि जेवण बनवणेही सोपे होईल. एकत्र विचार केल्यामुळे लवकर निष्कर्षापर्यंत पोहोचणे सोपे झाले. जेव्हापासून भांडण विसरून आम्ही पुन्हा एकत्र आलो आहोत तेव्हापासून वर्तमान आणि भविष्यातील आर्थिक गरजांकडे आम्ही जास्त लक्ष केंद्रित केले आहे.’’

मानसशास्त्रीय दृष्टिकोन?

मानसोपचारतज्ज्ञ डॉक्टर प्रीती यांनी सांगितले की, आपल्यातील काही गुण सामान्यपणे बाहेर येत नाहीत, पण आर्थिक देवाण-घेवाणीवेळी ते अगदी सहज समोर येतात. म्हणून प्रेमसंबंध पुढे घेऊन जाण्यापूर्वी हे माहिती करून घेणे गरजेचे आहे की, जोडीदाराची जास्त खर्च करण्याची सवय धोक्याची घंटा तर नाही? जसे की, अशा वेळी तुमचा प्रेमी तुमच्या आर्थिक व्यवहारांवर ताबा मिळवण्याचा प्रयत्न करेल किंवा तुमच्या खर्च करण्याच्या किंवा न करण्याच्या प्रवृत्तीवरून तुमचा अपमान करेल.

या सर्वांमागे त्याच्या स्वत:च्या मनोग्रंथी असू शकतात. जेव्हा आपण प्रेमात वेडे होतो तेव्हा आपला स्वत:चा झालेला अपमान आणि योग्य विचार करण्याची क्षमता गमावून बसतो.

‘‘जेव्हा आपण प्रेमात पडतो तेव्हा जोडीदाराच्या प्रत्येक गोष्टीवर विश्वास ठेवतो आणि त्याच्या दोषांकडे दुर्लक्ष करतो.’’ असे डॉक्टर प्रीती यांनी सांगितले.

विरुद्ध आकर्षण

असे म्हणतात की, आपण अशा माणसांकडे आकर्षित होतो जे आपल्यापेक्षा खूप वेगळे असतात किंवा वेगळा स्वभाव, वेगळया विचारांचे असतात. अंतर्मुख लोक बहिर्मुख लोकांकडे आकर्षित होतात, पण जर तुम्ही पैसे वाचवण्यासाठी कामावर घरचा डबा घेऊन जात असेल आणि तुमचा प्रेमी मात्र रोज बाहेरून जेवण मागवून जेवत असेल तर तुमच्या दोघांची बचत कशी होणार?

सुमनच्या प्रियकराला स्वत:चेच लाड करायला आवडतात. त्यामुळे दर महिन्याला चांगल्या पार्लरमध्ये जाऊन फेशियल, पॅडिक्युअर आणि हेअर स्पा करायची त्याला सवय होती. एवढा मोठा खर्च तो तेव्हाच करू शकत होता जेव्हा तो दर महिन्याला त्याच्या क्रेडिट कार्डचे कमीत कमी बिल भरायचा आणि बाकीचे सर्व वाढत जायचे. पण असे कधीपर्यंत चालणार होते? सुमनने हजारदा सांगूनही त्याने स्वत:च्या अशा राहणीमानात बदल न केल्यामुळे अखेर नाईलाजाने सुमनला हे नाते तोडावे लागले.

अशा परिस्थितीचा सामना कसा कराल?

स्टुडंट लोन एक्स्पर्ट शशी मोहन यांना असे वाटते की, जे प्रेमी आपल्या आर्थिक स्थितीबाबत मनमोकळेपणाने बोलतात ते चांगल्या गुंतवणुकीचा पर्याय शोधण्यासाठी सक्षम असतात.

मिळून बनवा अर्थसंकल्प : एकमेकांचे ऐकून, एकमेकांच्या गरजा ओळखून दोघांनी मिळून बजेट तयार करायला हवे. यामुळे तुमच्या इच्छा पूर्ण होतील. खर्च मर्यादित राहतील आणि तुम्ही भविष्यासाठी बचतही करू शकाल. बजेट बनवण्याची एक चांगली पद्धत आहे ५०/३०/२० बजेट. याचा अर्थ कर कापून गेल्यानंतर उरलेल्या आपल्या कमाईतील ५० टक्के पेक्षा जास्त भाग तुम्ही तुमच्या गरजांसाठी खर्च करणार नाही. ३० टक्के पेक्षा जास्त भाग स्वत:च्या इच्छांसाठी खर्च करणार नाही आणि कमीत कमी २० टक्के भाग वाचवाल.

आर्थिक आराखडा तयार करा : कोणालाही दोष न देता एक असा आराखडा तयार करा जिथे तुम्हाला दोघांना पुढच्या ५-१०-१५-२० वर्षांपर्यंत पोहोचायचे असेल. भविष्यातले तुमचे टप्पे ठरवा आणि त्यानुसार आतापासूनच बचत योजना तयार करा.

मासिक खर्च : काही लोक स्वत:च्या खर्चांवर नियंत्रण ठेवूच शकत नाहीत. मग तो ब्रँडेड घड्याळासाठीचा खर्च असो, किमती पर्ससाठी असो किंवा एखादा महागडा छंद अथवा खेळावर केलेला खर्च असो. अशा वेळी तुम्हाला तुमच्या जोडीदाराला या गोष्टीसाठी तयार करायला हवे की, दर महिन्याला तुमच्या दोघांच्या बँक खात्यात बचत केलेली काही रक्कम जमा व्हायलाच हवी.

तुम्ही ही जमा रक्कम तुमच्या मर्जीप्रमाणे खर्च करा, पण त्यापेक्षा अधिक पैसे तुम्ही खर्च करायचे नाहीत. आईवडील किशोरवयीन मुलाला दरमहा खर्चासाठी काही रक्कम देतात, त्याचप्रमाणे एक ठराविक रक्कम लिफाफ्यात भरून तुमच्या जोडीदाराला द्या. त्यानंतर ते पैसे तो कसा खर्च करतो याकडे अजिबात लक्ष देऊ नका.

याचे ३ फायदे होतील. पहिला फायदा म्हणजे तुम्ही दोघे तेवढी बचत करू शकाल ज्याबद्दल तुम्ही ठरवले होते. तुमच्या खर्चावर नियंत्रण येईल. दुसरा फायदा म्हणजे कोणाच्याही हस्तक्षेपाशिवाय स्वत:च्या इच्छेनुसार काहीतरी खर्च करता आल्याचे समाधान तुमच्या जोडीदाराला मिळेल. तिसरा फायदा म्हणजे केलेल्या या अतिरिक्त खर्चानंतरही तुमच्या दोघांपैकी कोणालाही काहीच खटकणार नाही किंवा मनात अपराधीपणाची भावना येणार नाही.

पैशांची उधळपट्टी करणारा प्रेमी तुमच्यावर जास्त खर्च करत असल्यामुळे असे करून तो सुरुवातीला तुम्हाला आकर्षित करेल. तुमच्यावर प्रभाव पाडेल. पण जर तुम्ही लग्न करायच्या विचारात असाल तर भविष्यातील चांगल्या जीवनशैलीसाठी तुमच्या बँक खात्यात पैसे असणे गरजेचे असते आणि त्यासाठी खर्चाला थोडासा लगाम लावण्याची गरज असते.

मुलांमध्ये बचतीची सवय रूजवा

* राजेश शर्मा

गोष्टीचे महत्त्व समजल्यानंतर योग्य दिशेने चालत हे कार्य सहज केले जाऊ शकते. जर आपल्या मुलास बालपणातच बचतीचे महत्त्व समजले असेल तर तो आपल्या आयुष्यातील मोठयाहून मोठया समस्येस सहज सामोरे जाऊ शकेन. जे पालक बालपणातच आपल्या मुलांमध्ये बचत करण्याची सवय रुजवतात, ते त्यांचे भविष्य सुरक्षित करतात. बचतीचे महत्त्व समजल्यानंतर त्यांना पैशाचे मूल्य माहित होते आणि नंतर त्यांच्या खर्च करण्याच्या पद्धतीमध्ये आमूलाग्र बदल होतो. आजच आपल्या मुलांना याविषयीची शिकवण देण्यास प्रारंभ करा.

पैशाचे मूल्य समजावून सांगा : महागाईच्या या युगात मुलांना पैशाचे मूल्य माहित असणे महत्वाचे आहे. आपण त्यांना समजावून सांगावे की पैसे कमवण्यासाठी आपण दिवसभर खूप मेहनत करता. त्यांना हेदेखील पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की त्यांच्या मागणीच्या पूर्ततेसाठी आपण दिवसातून बरेच तास पैसे जमविण्यासाठी राबता. तसेच त्यांना हेही समजावून सांगा की पैशाचा अपव्यय करण्याची सवय त्यांना कर्जाच्या सापळयात अडकवू शकते.

प्रत्येक मागणी पूर्ण करू नका : प्रत्येक पालक आपल्या जिवापेक्षा आपल्या मुलांवर अधिक प्रेम करतात आणि त्यांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण करू इच्छितात. परंतु आपल्या मुलांनी शिस्तीत रहावे आणि कष्टाने मिळवलेल्या पैशाचे मूल्य समजावे असे आपणास वाटत असेल तर त्यांच्या प्रत्येक लहान-मोठया मागणीची त्वरित पूर्तता करणे त्यांच्या भविष्यासाठी योग्य ठरणार नाही. जर आपण असे पालक असाल, जे आपल्या मुलांची प्रत्येक लहान-मोठी मागणी त्वरित पूर्ण करतात, तर आपल्याला आपली सवय बदलण्याची आवश्यकता आहे, कारण नंतर आपली ही वृत्ती आपल्याच मुलांसाठी एक समस्या बनू शकते. ते हट्टी बनू शकतात, अनुशासनहीन होऊ शकतात, आपल्या गरजांवर नियंत्रण न ठेवल्यामुळे ते गुन्हेगारी कारवायांमध्ये अडकू शकतात. आपण मुलांना लहानपणापासूनच गरज आणि ऐषो-आरामामध्ये फरक करायला शिकवायला हवे.

मुलांना पिगी बँक द्या : आपल्याकडे येणारे पाहुणे माघारी परतांना निश्चितपणे आपल्या मुलांना पैसे देत असतील. मुलांना त्यांच्या नानी, आजी, काका आणि मामाकडूनही थोडे-फार पैसे मिळतच असतात. तुम्हीही त्यांना पॉकेटमनी देता. आपली मुले हा पैसा वाचवतात की सर्व खर्च करतात? जर मुले पैसे वाचवत असतील, तर निश्चिंत रहा, त्यांचे भविष्य सुरक्षित आहे, परंतु जर सर्व पैसे मौजमजेत किंवा आवडीच्या वस्तू खरेदी करण्यात उधळत असतील तर ही सवय त्यांच्यासाठी भविष्यात धोकादायक ठरू शकते. जर आपणास वाटत असेल की आपल्या मुलांनी पैसे वाचवणे शिकावे तर लहानपणापासूनच त्यांना पैशाचा योग्य वापर करण्यास शिकवा. त्यांना सांगा की काही पैसे खर्च करा आणि काही बचत करा. बचतीबद्दल आकर्षित करण्यासाठी आपण त्यांना कार्टून कॅरेक्टरची पिग्गी बँक खरेदी करून द्या. पिग्गी बँकेत पैसे टाकत राहिल्यामुळे बचत करण्याची सवय सहज विकसित केली जाऊ शकते.

बचत खाते उघडा : आपण आपल्या मुलांना बचतीच्या सवयीचे फायदे सांगायला हवे. दरमहा त्यांचे बचत केलेले पैसे कसे गुंतविले जाऊ शकतात हे आपण त्यांना सांगू शकता. त्यांना आपल्याबरोबर बँकेत घेऊन जा आणि नियमानुसार त्यांचे खाते उघडा. आजकाल बँकांमध्ये मुलांच्या नावावर बँक खाती उघडण्याची सुविधा आहे. त्यांना आपल्या खात्यात पैसे जमा करण्यास शिकवा. त्यांची आजची लहान बचत उद्याची मोठी गरज पूर्ण करू शकते.

उधळपट्टीचे तोटे समजावून सांगा : बरीच मुले पेन्सिल, कागद, रबर किंवा इतर वस्तू वाया घालवतात. पेन्सिल थोडी छोटी झाली नाही की लगेच डस्टबिनमध्ये फेंकतात किंवा वहीच्या पानांवर १-१ ओळ लिहून उर्वरित पृष्ठ रिक्त सोडतात. आपण त्यांना हे पटवून देण्याचा प्रयत्न करा की झाडे तोडून कागद बनविला जातो आणि जर त्यांनी कागद वाया घालवला तर ते एक नवीन झाड कापण्याची तयारी करत आहेत. झाडांपासून आपल्याला जगण्यासाठी ऑक्सिजन उपलब्ध होतो, म्हणून ते असणे महत्वाचे आहे. अशा प्रकारे कथेच्या माध्यमातून आपण आपल्या मुलांची वस्तू वाया घालवण्याची सवय सुधारा.

वाया घालवण्याचे तोटे समजावून सांगा : तुमच्या मुलांची बिस्किटे, चॉकलेट्स, कोल्ड्रिंक्स, पिझ्झा-बर्गर, मोमोज किंवा खेळण्यांचा हट्ट पूर्ण करता-करता तुमचे घरगुती बजेट बिघडते. फास्ट फूडच्या सवयीमुळे मुलांचे आरोग्यही बिघडते. ते हट्टी, चरबीयुक्त शरीराचे आणि आळशी बनतात. त्यांना असे वाटू लागते की त्यांनी जे काही मागितले ते आपण नक्कीच पूर्ण कराल. मुलांना हे सांगा की आपण किती कष्टाने पैसे कमावतात. त्यांना समजावून सांगा की पैसे नसल्यास आपली सर्व महत्त्वाची कामे थांबली जातील. यामध्ये मुलांची शालेय फी, आजी-आजोबांची औषधे, पाळीव प्राण्याचे खाणे-पिणे, वीज-पाणी, किराणा इ. ची बिले समाविष्ट करा. मुले नेहमी त्यांच्या पाळीव प्राण्याशी किंवा आजी-आजोबांशी खूप जोडले गेलेले असतात, ते त्यांचा खर्च थांबला गेल्याची गोष्ट सहजपणे समजू शकतात आणि स्वत:मध्ये बचत करण्याची सवय विकसित करू शकतात.

घराचे बजेट तयार करण्यात मुलांनाही सामील करा : जर आपण आपल्या जोडीदारासह किंवा पालकांसह घराचे मासिक बजेट बनवत असाल तर या प्रक्रियेत आता आपल्या मुलांनादेखील सामील करा. आपली चिंता, पैशांची समस्या किंवा कर्जाची योग्य परिस्थिती समजल्यानंतर काही महिन्यांत कदाचित आपली मुले वायफळ खर्चाची सवय सोडतील. ते त्यांचा पॉकेटमनी वाचवतील आणि घरातील खर्चात मदत करण्यास सुरुवात करतील. हे एक चांगले चिन्ह आहे.

बचतीच्या पैशातून भेटवस्तू मिळवून द्या : मुलांच्या बचतीच्या पैशातून त्यांच्याच गरजेच्या वस्तू खरेदी करा. असे असू शकते की मूल आपल्या घरामध्ये बऱ्याच काळापासून टेबल लँपसाठी आग्रह धरत असेल किंवा अभ्यासासाठी स्वतंत्र टेबल चेअर, स्टोरी बुक, व्हिडिओ गेम्स इत्यादीची मागणी करत असेल, तेव्हा त्याला या गोष्टी त्याच्याच बचतीच्या पैशातून मिळवून द्या. असे केल्याने त्याच्यामध्ये बचत करण्याचा उत्साह वाढेल आणि मग तो त्याच्या पैशातून येणाऱ्या प्रत्येक गोष्टीची जीवापाड काळजीदेखील घेईल.

मुलांना सर्जनशील बनवा : घरातील जुन्या वस्तूंपासून काहीतरी उपयुक्त वस्तू बनवून मुलांना दाखवा आणि त्यानंतर त्यांनाही तसे करण्यास प्रेरित करा. मुले कोल्डड्रिंक्सच्या रिकाम्या बाटल्यांपासून पेन स्टँड बनविणे, आईस्क्रीम स्टिकपासून दिवे बनविणे किंवा तुटलेल्या खेळण्यांपासून हस्तकला बनविणे यासारख्या मजेदार गोष्टी करतात. त्यांना त्यांच्या जुन्या गोष्टी पुन्हा वापरण्यास शिकवा, पेन्सिल किंवा रबर पूर्ण संपल्यावरच त्यांना नवीन पेन्सिल किंवा रबर वापरायला सांगा. जर पेन्सिल लहान झाली असेल तर ती जुन्या पेनच्या पुढे घाला आणि वापरायला द्या. रद्दी झालेल्या वस्तूंपासून नवीन आणि आकर्षक गोष्टी कशा तयार केल्या जाऊ शकतात हे त्यांना समजावून सांगण्याचा प्रयत्न करा. यामुळे ते सर्जनशीलदेखील होतील आणि त्याचवेळी त्यांच्यात बालपणापासूनच वस्तूंना महत्त्व देण्याची गुणवत्तादेखील विकसित होईल.

पॉकेट मनी कमवा : आपल्या मुलांना दरमहा दिल्या जाणाऱ्या पॉकेट मनी व्यतिरिक्त त्यांना स्वत:ही पॉकेटमनी कमविण्यास प्रोत्साहित करा. हे कोणत्याही प्रकारे शक्य आहे. काही घरगुती कामे केल्यावर त्यांना बक्षीस म्हणून काही रुपये देऊ शकता. खोली साफ केल्यावर किंवा भावंडांसाठी गृहपाठ केल्यावरही, आपण त्यांना भेटस्वरूप काही पैसे देऊ शकता, जे त्यांनी त्यांच्या पिग्गी बँकेत घालावेत. कोणत्या कामासाठी किती पैसे निश्चिंत करावे लागतील हे कामाच्या अडचणीवर अवलंबून असावे. पैसे मिळवून मुले खूप उत्साही होतात आणि त्यांना श्रमाचे महत्त्व आणि पैशाचे मोलदेखील कळते.

बचतीसाठी बक्षीस : जेव्हा आपल्या मुलास त्याचे आर्थिक लक्ष्य प्राप्त होईल तेव्हा त्याला पुरस्कार देण्याविषयी अवश्य विचार करा. आपण इच्छित असल्यास या कामगिरीवर त्याला एखादा नवीन ड्रेस खरेदी करून द्या किंवा त्याला केक किंवा आइस्क्रीमवर खाण्यासाठी न्या. आपण मुलाने बचत केलेल्या पैशांच्या बरोबरीने पैसे मिळवून त्याच्या खात्यात जमा करू शकता. यामुळे त्याचा उत्साह वाढेल आणि अधिकाधिक बचत करण्यासाठी तो प्रेरित होईल.

पैशांचं व्यवस्थापन आयुष्याच्या आनंदाची चावी

* धीरज कुमार

आभाचे पती आंतरराष्ट्रीय कंपनीत काम करत होते. तिच्या पतींचा कार अपघात झाला. अचानकपणे त्यांना हॉस्पिटलमध्ये दाखल केलं गेलं. हॉस्पिटलमध्ये सर्वात अगोदर पैशाची गरज लागली. तिने पैसे तसे कधी स्वत:जवळ ठेवलेच नव्हते. सर्व गरजेचं सामान पतीच आणत असत. पैसा पतीच्या बँक खात्यामध्ये होते. तेच सर्व व्यवहार करत होते. परंतु त्यांच्या ऑपरेशनसाठी गरज लागली तेव्हा स्वत: जवळ पैसे असूनदेखील अनेक नातेवाईकांच्या पुढे हात पसरावे लागले.

आभा स्वत:च्या पतीवर एवढी अवलंबून असायची की पतीचा एटीएम कार्डचा पिन क्रमांकदेखील तिला माहीत नव्हता. त्या दिवसात जेव्हा पैशाची खरोखरंच गरज होती,  तेव्हा फोन करून नातेवाईकांना विनंती करून हात पसरावे लागले होते. कसबसं करून पैशांची व्यवस्था झाली आणि त्यानंतर पतींचे ऑपरेशन झालं.

मेहुल सरकारी कंपनीत कंम्प्यूटर इंजिनियर (आऊटसोर्सिंग) या पदावर कार्यरत होते. जवळजवळ ८ वर्षे नोकरी करत होता. अचानक तपासणी केल्यानंतर समजलं की पत्नीला कॅन्सर झाला आहे. घाईगडबडीत पत्नीला इस्पितळात दाखल करावं लागलं. नोकरीच्या दरम्यान कधी बचतीबद्दल विचारच केला नव्हता. जेव्हादेखील पगार मिळत असे पत्नी,  मुलं,  भाऊ,  भाचे आणि आपल्या आई-वडिलांवर मोकळया हाताने पैसे उधळले होते. तसं त्यांचं आयुष्य खूपच समाधानी होतं. जेव्हा पत्नीला कॅन्सरच्या आजाराबद्दल समजलं,  तेव्हा पैसे जुळविण्यात हातपाय कापू लागले. अनेक मित्रांकडून उधार घ्यावे लागले,  काही मित्रांनी उधार देण्यास नकार दिला. जवळच्या नातेवाईकांकडून उधार पैसे घेऊन उपचार करण्यात आले. परंतु पैसे काही वेळेवर जुळवता न आल्यामुळे पत्नीला चांगल्या इस्पितळात उपचार करू शकले नाही. शेवटी तो काही त्यांच्या पत्नीला वाचवू शकला नाही.

मेहुलला या गोष्टीची कायमच रुखरुख लागून राहिली की त्याने मिळालेल्या पगारातून कधी बचतीचा विचारच केला नव्हता. तो व्यवस्थित बचत करू शकला असता. त्याच्याजवळ स्वत:च्या बचतीचे पैसे असते तर पत्नीला चांगल्या इस्पितळात आणि योग्यवेळी उपचार करू शकला असता.

मेहुलला महिन्याला पगारा व्यतिरिक्त कोणत्याही प्रकारची सुविधा मिळत नव्हती. अगदी त्याचा पीएफदेखील कापला जात नव्हता. त्यामुळे कर्जदेखील मिळू शकत नव्हतं, कारण कंपनी महिन्याच्या पगाराव्यतिरिक्त कोणतीही इतर सुविधा देत नव्हती. तो भविष्याच्या चिंतापासून दूर राहिला आणि कधी कल्पनादेखील केली नव्हती की भविष्यात अशा प्रकारच्या परिस्थितीचा सामना करावा लागू शकतो. आजदेखील अशा प्रकारची अनेक जोडपी आहेत, जी आपल्या नकारात्मक स्थितीकडे कानडोळा करून मनी मॅनेजमेंट म्हणजेच पैशाचं व्यवस्थापन करत नाही आहेत. ते कधी विपरीत परिस्थितीबद्दल विचारच करत नाहीत. ते विचारच करत नाहीत की आयुष्यात एकसारखं कधीच काही चालत नाही. आयुष्यात कधीही उतार-चढाव येऊ शकतात. अशा या काळासाठी तयार राहायला हवं. आपण आयुष्य तर बदलू शकत नाही परंतु सावधानता नक्कीच बाळगू शकतो. पैशाची भविष्यासाठी योग्य व्यवस्था तसेच त्यांच अगोदरच प्लॅनिंग करून जीवन सरळ बनवू शकतो.

आपल्या पार्टनरला आर्थिक माहिती नक्की द्या

पती असो वा पत्नी जर तुम्ही नोकरी करत असाल तर आपल्या साथीदाराला घरची आर्थिक माहिती नक्की द्या. काही चेक एकमेकांसाठी सहीदेखील करून ठेवायला हवे. एकमेकांच्या एटीएमच्या पिन इत्यादीची माहिती पती-पत्नीना नक्कीच असायला हवी. फक्त पतीपत्नीच नाही तर आपल्या मोठया होणाऱ्या मुलांनादेखील याची माहिती द्यायला हवी,  म्हणजे कोणत्याही संकटाच्या दिवसात मुलं येतील त्या संकटाचा सामना सहजपणे करू शकतील. अशा प्रकारे परिवारातील सर्व सदस्यांनी तयार राहायला हवं. शक्य असल्यास पतीपत्नी व मुलांचे जॉइंट अकाउंटदेखील उघडायला हवं,  म्हणजे गरज लागल्यास कोणीही पैसे काढू शकतात.

बचतीची सवय ठेवा

तुम्ही भलेही कितीही कमावत असाल व खर्च करत असाल, तर तेदेखील कमी पडू शकतं. परंतु जर तुम्हाला बचत करायची असेल तर थोडयाशा कमाईतदेखील बचत करता येऊ शकते. थोडे थोडे पैसे साठवून भविष्यासाठी जमा करता येतात. माणसाला आपल्या भविष्याबद्दल काहीच माहिती नसतं, की ते पुढे काय होईल. संकटं काही सांगून येत नाही ती अचानकपणे येतात. म्हणून जसं तुमचं इन्कम आहे तशीच बचत असायला हवी. बचत भविष्य सुरक्षित ठेवण्यासाठी,  घर बनविण्यासाठी, भविष्यात मुलांना उच्च शिक्षण देण्यासाठी,  मुलांचं लग्न करण्यासाठी अगोदरपासूनच विचारपूर्वक करायला हवी. या व्यतिरिक्त काही पैसे आकस्मिक खर्चासाठीदेखील ठेवायला हवेत. बचतीची अजूनदेखील अनेक कारणं असू शकतात.

जीवन विमा आवश्यकता

तुम्ही नोकरदार आहात, गृहिणी आहात, शिक्षक आहात वा तुम्ही एखाद्या पदावर कार्यरत असाल तेव्हा तुमचा जीवन विमा नक्कीच काढा. जीवन विमा आयुष्याच्यासोबत आणि आयुष्याच्यानंतरदेखील तुमच्या कुटुंबियांना आर्थिक सुरक्षा देतं. जर तुमच्या दरवाजावर विमा विकणारी व्यक्ती आली तर त्यांना फालतू समजून टाळू नका, उलट त्यांच्याजवळ तुमच्या ऐपतीनुसार विमा घेण्याबद्दल बोलणं करा. विमा हा तुम्ही नसताना तुमच्या आश्रित कुटुंबाला सुरक्षा प्रदान करतं. एवढंच नाही तर  आता अनेक प्रकारचे विमादेखील उपलब्ध आहेत. जसं घर, गाडी, आरोग्य इत्यादींसाठी तुमच्या गरज आणि सुविधेनुसार नक्कीच घ्यायला हवं.

तुमच्या गरजा थोडया कमी ठेवा

घरातील जेष्ठ जेव्हा सांगतात की मोकळया हाताने पैसे खर्च करु नका. भविष्यासाठी थोडी बचत करत जा. आताच्या तरुणांना हे आवडत नाही. परंतु त्यांचं असं म्हणणं अगदी शंभर टक्के खरं आहे. भविष्यासाठी पैसे साठवणं खूपच गरजेचे आहे. तुम्ही व्यापारी असा वा नोकरदार व्यक्ती, तुमचा व्यापार वा तुमची नोकरी ज्या दिवशी सुरू होते त्याच दिवसापासून बचतीचादेखील विचार करायला हवा. तुमच्या गरजांना थोडी आवर घाला. तुमच्याकडे जर दोन-चार चांगले कपडे असतील तर विनाकारण डझनभर कपडे ठेवल्याने काय फायदा. जर १-२ खोल्याच्या भाडयाच्या घरात तुमचं चालू शकतं तर उगाच दिखाव्यासाठी मोठा फ्लॅट घेऊन समाजात तुम्ही काय दिखावा करणार आहात.

इन्वेस्टमेंट गरजेची आहे

आजकाल अनेक कंपन्या इन्वेस्टमेंटसाठी काम करत आहेत. शेअर मार्केट, इक्विटी आणि डेट म्युच्युअल फंड, ईपीएफ, नॅशनल पेन्शन सिस्टम, रियल इस्टेट, गोल्ड इत्यादींमध्ये इन्वेस्टमेंट तुमच्या सुविधानुसार केली जाऊ शकते. इन्वेस्टमेंटमध्ये चांगला परतवा मिळतो. इन्व्हेस्टमेंट करण्यापूर्वी आर्थिक सल्लागाराकडून योग्य माहिती घ्यायला हवी. इन्व्हेस्टमेंट अशी असायला हवी की बचत इत्यादीवर त्याचा कोणताही परिणाम होता कामा नये.

तुमच्या गरजा प्राथमिकता द्या

शेवटी  एक गोष्ट महत्त्वाची आहे की आपली जशी गरज आहे त्यानुसार बचत आणि खरेदीसाठी प्राथमिकता द्यायला हवी. जर तुम्ही भाडयाने राहात असाल तर गरजेचं आहे की तुम्ही फ्लॅट घेण्याबाबत विचार करा. जर नोकरी व बिझनेससाठी येण्या जाण्याचा त्रास होत असेल, तर तुम्ही कार खरेदी करण्याबद्दल विचार करत असाल तर घर आणि काम ज्याची पहिली गरज आहे त्यालाच प्राथमिकता द्यायला हवी. समजा मुलाचं लग्न करायचं आहे आणि घरदेखील घ्यायचं असेल तर अगोदर मुला-मुलींचे लग्न करण्याला प्राथमिकता द्यायला हवी. घर बनविणे या गोष्टी नंतर होतील. प्राथमिकता आपल्या गरजेनुसार व्हायला हवी.

फायनान्शियल अॅडव्हायरचा सल्ला

इन्शुरन्स अॅडव्हायझर राजेश कुमार सिंह सांगतात की मनी मॅनेजमेंट खूपच हुशारीने करायला हवं. यामध्ये लहान मोठी चूकदेखील खूप मोठे नुकसान करू शकते. दुसरीकडे हुशारीने पैशाची बचत होईल आणि तेदेखील योग्य जागी इन्वेस्टमेंट केलं तर चांगला लाभदेखील मिळू शकेल. मनी मॅनेजमेंटमध्ये खूपच हुशारीची गरज असते. योग्य प्रकारे केलेलं मनी मॅनेजमेंट कुटुंब आणि स्वत:च्या आयुष्याला आर्थिक सुरक्षेची हमी देतं. मनी मॅनेजमेंट म्हणजे आर्थिक व्यवस्थेसाठी आर्थिक सल्लागाराची मदत नक्कीच घ्यायला हवी. मनी मॅनेजमेंट खूपच विचारपूर्वक करायला हवं, म्हणजे भविष्यात कोणत्याही प्रकारचा त्रास होणार नाही. हे सुखद भविष्यासाठी खूपच गरजेचं आहे. जर याचं प्लॅनिंग योग्यप्रकारे केलं तर भविष्याची आधारशीला मजबूत राहील. कुटुंब तसेच स्वत:चे भविष्य सुरक्षित राहील.

जबाबदारी तुमची छंद आमचे

* ऋतू वर्मा

अतुल एका खाजगी रुग्णालयात डॉक्टर होता. महानगरातील राहणीमानाच्या तऱ्हा इतक्या महाग होत्या की त्याला इच्छा असूनही काही बचत करता येत नव्हती. जेव्हा घरच्यांनी लग्नासाठी आग्रह धरायला सुरुवात केली तेव्हा त्याची एकच इच्छा होती की त्याची पत्नीदेखील आर्थिकदृष्टया स्वावलंबी असावी जेणेकरून पुढील आयुष्य सुरळीत चालू शकेल. बघता बघता शोध संपला आणि प्रीती त्याच्या प्रेमाच्या नात्यात बांधली गेली.

प्रीती आल्यावर घर-गृहस्थीचा खर्चही वाढला, पण प्रीतीने घरखर्च किंवा इतर कोणत्याही प्रकारचा खर्च वाटून घेण्यात अजिबात रस दाखवला नाही, परिणामी वाढलेले अनेक खर्च अतुलच्या डोक्यावर आले.

अतुलने प्रीतीला घर-गृहस्थीत हातभार लावण्यास सांगितल्यावर ती रडू लागली. म्हणाली, ‘‘बायकोच्या कमाईवर गृहस्थीचा गाडा चालवणारा तू कसा पुरुष आहेस?’’ प्रितीच्या या वागण्याने अतुलला धक्काच बसला.

पल्लवी आणि सौरभच्या घरचीही अशीच परिस्थिती होती. कर्जाचा हप्ता, मुलांचे शिक्षण आणि घरखर्च ही सगळी जबाबदारी

सौरभची होती, इतकेच काय तर कधी-कधी जर इतर काही खर्च अजून आला तर सौरभला मित्रांकडे कर्ज मागावे लागत असे, पण याचा पल्लवीवर काहीही परिणाम होत नसे. प्रत्येक बायकोचा दृष्टिकोन असाच असेल असे नाही. नितीन आणि ऋचाच्या बाबतीत गोष्ट जरा वेगळीच आहे.

ऋचाच्या नोकरीच्या जोरावर नितीनने पैसे उलट-सुलट व्यवसायात गुंतवले आणि मग ठणठण गोपाल. असे अनेकवेळा घडले. मग ऋचाला वाटू लागले की लग्नानंतर नवऱ्याला बळ देण्यासाठी नोकरी करणे ही तिची सर्वात मोठी चूक होती.

दोघांच्या कमाईवरच गाडी चालणार

आता काळ बदलला आहे आणि जगण्याची पद्धतही बदलली आहे. ती पूर्वीच्या काळाची गोष्ट होती जेव्हा नवरा नोकरी करायचा आणि बायको घर आणि मुलं सांभाळायची. आता महानगरांमध्ये महागाईच्या राक्षसाने इतके भयंकर रूप धारण केले आहे की २ जणांच्या कमाई शिवाय घर-गृहस्थीचा गाडा ओढणे अशक्य आहे.

जबाबदारी अशी वाटून घ्या

तुम्ही आणि तुमचा नवरा दोघेही नोकरी करत असाल तर या गोष्टी जरूर लक्षात ठेवा :

* घर तुम्हा दोघांचे आहे, त्यामुळे जबाबदारी समान वाटून घ्या. संपूर्ण महिन्याचे बजेट बनवा आणि समान योगदान द्या, तुमच्या कमाईवर तुमचा हक्क आहे, पण तुमच्या पगाराची वारंवार धमकी देऊन तुमच्या पतीला कमीपणाची जाणीव करून देऊ नका, घराप्रती त्यांची जितकी जबाबदारी आहे तितकीच ती तुमचीही आहे.

* ज्याप्रमाणे तुम्ही तुमचे छंद पूर्ण करता, त्याचप्रमाणे तुमच्या जोडीदारालाही छंद असतात. पगाराचा किती भाग हा छंद पूर्ण करण्यासाठी खर्च करायचा आणि किती भाग इतर महत्त्वाच्या कामांवर खर्च करायचा हे तुम्ही दोघांनी परस्पर संमतीने ठरविले जाण्याची आवश्यकता आहे.

* आजच्या काळाची मागणी आहे की पती-पत्नीमध्ये आर्थिक पारदर्शकताही असावी, अनेक वेळा पत्नी पतीला आपल्या पगाराबाबत चुकीची माहिती देते असेही दिसून येते. यामागचे मुख्य कारण हे असते की जर पत्नीने आपल्या पगारातून घर चालवले तर पती त्याची सर्व कमाई मित्रांवर किंवा त्याच्या कुटुंबातील सदस्यांवर उधळेल, जे प्रत्येकवेळी योग्यही नसते.

* अनेक वेळा असेही पाहायला मिळते की पत्नी तिच्या मैत्रिणींचे बघून तिच्या पगाराच्या बाबतीत असुरक्षित राहते, भविष्यासाठी आपला पगार वाचवून ठेवावा असे तिला वाटते. कारण नवऱ्याचा काही भरवसा नसतो, पण जर नवराही असाच विचार करू लागला तर तुम्ही काय कराल? जर नात्यात विश्वासच नसेल तर अशा वैवाहिक जीवनाचा काही उपयोग नाही.

* तुम्ही आजच्या स्त्री आहात जी कोणत्याही आव्हानाला तोंड देऊ शकते. मग जबाबदाऱ्यांना खंबीरपणे सामोरे जा, ऐकलेल्या गोष्टींवर विश्वास ठेवून आधीपासूनच तुमच्या जीवनसाथीबद्दल कोणतेही गृहितक बांधू नका

* तुमचा नवरा कंजूष असो वा शाही खर्च करणारा, पण तुम्ही लग्नाच्या पहिल्या महिन्यात हे ठरवून घ्या की तुम्ही दोघेही पगाराची किती टक्के बचत करणार.

मुलांसाठी कशी बनवाल गुंतवणूक योजना

* रायसा काजी

ज्या क्षणाला एखादी स्त्री आई बनते, तेव्हा त्याच क्षणापासून तिचे मूल तिच्या संसारातील मुख्य घटक बनते. रोज आपल्या मुलाच्या लहानसहान गरजांपासून ते त्याच्या सुरक्षित भवितव्यापर्यंत, ती त्याला सगळे उत्तम देऊ इच्छिते. तसेही आता मुलांना उत्तम शिक्षण आणि उत्तम भवितव्य देण्याची जबाबदारी केवळ वडिलांची राहिली नाही, आईसुद्धा यात आपले संपूर्ण सहकार्य देऊ लागली आहे.

या संदर्भात अनिता सहगल नामक एका महिलेचे उदाहरण घेऊ या. तिचे वय ३५ वर्ष आहे आणि ती आपल्या पती आणि २ मुलांसोबत पुण्यात राहते. तिचा मोठा मुलगा १२ व लहान ६ वर्षांचा आहे. सध्या एका मुलाचे पालनपोषण करण्यात होणाऱ्या खर्चाची यादी भयभीत करते, मग अशावेळी अनितालासुद्धा आपल्या मुलांच्या शिक्षणाची योजना आत्तापासून तयार करण्याची गरज आहे.

भारतात शिक्षणावरील खर्च अतिशय वेगाने वाढत चालला आहे. उच्च शिक्षणाच्या खर्चाचा महागाई दर खूप जास्त आहे. हा दर आर्थिक वर्ष २०१२ पासून २०१८ दरम्यान सरासरी ६.४२ असा होता, पण आता वार्षिक १० टक्के आहे. आपण पुढील २० वर्षात ७ टक्क्यांच्या अपरिवर्तित दराबाबतसुद्धा विचार केला तर ४ वर्षांचा बी. टेक. अभियांत्रिकी पाठयक्रम ज्याचा सध्याचा खर्च साधारण ८ लाख आहे, तोही ३० लाखात बदलू शकतो. अशाचप्रकारे सध्या एमबीए कोर्सवर एकूण जवळपास १२ लाख खर्च होतो, पण भविष्यातील २० वर्षात हा खर्च अंदाजे ४६ लाख होईल. हे लक्षात घेता अनितासारख्या प्रत्येक महिलेने लवकरात लवकर आपल्या मुलाच्या शिक्षणाची एखादी योजना बनवणे अनिवार्य आहे.

गुंतवणुकीची योजना बनवा

सर्वात आवश्यक हे आहे की अनिताने आपले लक्ष्य लिहून काढावे, जेणेकरून या गोष्टीची जाणीव होईल की केव्हा, कोणत्या कारणांसाठी आणि किती खर्च करावा लागेल. उदाहरणार्थ प्री प्रायमरी एज्युकेशनच्या खर्चासाठी उच्च शिक्षणाच्या तुलनेत कमी गुंतवणूकीची गरज आहे. अशाच प्रकारे पदवीच्या तुलनेत पदव्यूत्तर अध्ययनासाठी जास्त पैसे लागतील. केवळ ट्युशन फीजसुद्धा लक्षात ठेवण्याऐवजी एका आईने होस्टेल फी, स्टेशनरी व प्रिंटिंग वगैरे यासंबंधित खर्चाचासुद्धा विचार करण्याची गरज आहे. तिला हेसुद्धा ठरवावे लागेल की मुलाचे शिक्षण भारतात होईल की परदेशात.

या सर्व बाबी चार्टमध्ये लिहिल्याने आवश्यक रकमेचा अंदाज घेऊन आणि त्याप्रमाणे गुंतवणूक केल्यास मदत होईल. तिला बजेटची एक अशी पायाभूत योजना बनवायची गरज आहे जी, वायफळ खर्च कमी करणे आणि अतिरिक्त पैसे वाचवण्यास सहाय्यक ठरेल. हे जास्तीचे पैसे मुलाच्या ध्येयासाठी गुंतवले जाऊ शकतात.

मुलाचा वाढदिवस आणि उत्सवांमध्ये नातेवाईकांकडून  भेटवस्तूरूपात जे पैसे मिळतात, त्याची एकरकमी  गुंतवणूक करायला हवी. जेव्हा मुलाला पैसे मिळतील, त्याचा उपयोग व्यवस्थित विचार करून गुंतवणुकीला प्राधान्य देत करा.

गुंतवणूक करण्याचा प्रभावी मार्ग

मुलाशी संबंधित ध्येयासाठी गुंतवणूक करण्याचे अनेक मार्ग आहेत. ८.५ टक्के व्याज दराने (आर्थिक वर्ष २०१९ची तिसरी तिमाही) देणारी सुकन्या समृद्धी योजना अथवा एकाच वेळी ९-१० टक्के परतावा देणारे युनिट लिक्ड इन्व्हेस्टमेंट प्लॅन (यूलिप) आदर्श गुंतवणूक ठरू शकतात.

तसे पाहता एक डायव्हर्सिफाइड म्युच्युअल फंड गुंतवणूकीचा सगळयात प्रभावी मार्ग आहे. एका ठराविक वेळेत हा लहान बचत योजनांच्या तुलनेत जास्त मोठी रक्कम देण्यात सहायक ठरतो.

एखाद्या मुलाचे उच्च शिक्षण घेण्याचे दीर्घकालीन ध्येय असेल तर यासाठी नातेवाईकांकडून दर २० वर्षांपर्यंत वार्षिक १०,००० रुपये जरी मिळाले तरी ते एकंदरीत १७ लाख रुपयांची रक्कम बनू शकते. म्युच्युअल फंडात गुंतवलेला पैसा १८ टक्के दिला तरी शक्य आहे. म्हणून अनितासारख्या अधिकांश महिलांनी असा दीर्घकालीन फायदा लक्षात ठेवून चांगल्याप्रकारे डायव्हर्सिफाइड म्युच्युअल फंड योजनेत गुंतवणूक करावी आणि खूप पैसे जमा करावे.

दीर्घकाळासाठी केली जाणारी गुंतवणूक

कुटुंबाकडून कधीकधी जो पैसा मिळतो, त्याशिवायसुद्धा त्यांनी एसआयपीसारख्या इक्विटी योजनांमध्ये आपल्या बचतीतील गुंतवणूक करायला हवी. नियमितपणे दीर्घकाळापर्यंत केली जाणारी ही गुंतवणूकसुद्धा भरपूर रक्कम देऊ शकते.

उदाहरणार्थ १५ वर्षांसाठी एसआयपीमध्ये दरमहिन्याला १५ हजार रुपये गुंतवल्यास तर वार्षिक १८ टक्के परतावा गृहीत धरल्यास शेवटी साधारण ४० लाख गोळा होतील.

शेवटची बाब, नियम कायद्याशी आणि संचलनाशी निगडीत अनावश्यक चिंतांपासून दूर राहण्यासाठी प्रत्येक महिलेने आपल्या नावाने गुंतवणूक करावी. मुलांना नॉमिनी बनवले जाऊ शकते.

एक चांगली आई बनण्यासाठी आपल्या मुलाला उज्ज्वल भवितव्य देणारी प्रत्येक जूबाबदारी पूर्ण करणं जरूरी आहे. तुमच्या आयुष्यापेक्षा चांगले आयुष्य मुलांना देण्याची जबाबदारी तुम्हाला घ्यावीच लागेल.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें