* राजेश कुमार
एका अंदाजानुसार, देशातील निम्मी मुले एकतर शाळेत जात नाहीत किंवा काही वर्षांतच त्यांचा अभ्यास अपूर्ण ठेवतात. अशा स्थितीत देशातील भावी तरुण किती साक्षर असतील, याचा अंदाज बांधणे अवघड नाही. देशातील वाढत्या महागाईमुळे आपल्या पाल्याला चांगले शिक्षण देणे हे सर्वात कठीण काम आहे. चांगले शिक्षण म्हणजे केवळ त्याला शाळेत पाठवणे नव्हे, तर त्याच्या प्राथमिक शिक्षणापासून उच्च शिक्षणापर्यंत, अशा प्रकारे की त्याच्या अभ्यासादरम्यान आणि करिअर घडवताना कोणतीही आर्थिक अडचण भासणार नाही आणि तो आपले इच्छित करिअर निवडू शकेल. सहसा, आम्ही खर्चाचा समावेश करतो. मुलांच्या शैक्षणिक खर्चात शाळा, कॉलेज आणि पोस्ट ग्रॅज्युएशनपर्यंतच्या शिक्षणावर, तर आजकाल मुलांच्या शालेय शिक्षणातील शाळेची फी, तसेच वाहतूक, इतर सर्जनशील उपक्रम, प्रवेश, शिकवणी फी, ड्रेस, स्कूल बॅगसाठी परदेशात जाण्यापासून, स्टेशनरी आणि उच्च शिक्षण, इतर अनेक खर्च गुंतलेले आहेत, जे खिशात पैसे नसल्यास भविष्यात तुमच्या मुलांच्या शिक्षणाची आणि करिअरची भिंत बनतात.
अशा परिस्थितीत मुलांच्या उच्च शिक्षणाचा खर्च उचलणे इतके सोपे आहे का? मार्ग नाही. मग मुलांच्या शिक्षणासाठी पुरेशी रक्कम जमा करत आहात का? नाही तर आतापासून कंबर कसली. मुलांच्या चांगल्या शिक्षणासाठी आणि भविष्यासाठी आतापासून पैसे जमा करायला सुरुवात करा.
खर्च, अंदाजपत्रक आणि नियोजन
भारतात तीन प्रकारचे शिक्षण आहेत- प्राथमिक, मध्यम आणि उच्च शिक्षण. उच्च शिक्षणात शैक्षणिक आणि व्यावसायिक म्हणजेच व्यावसायिक शिक्षण येते. हे शिक्षण सगळ्यात महाग आहे. जवळपास सर्व प्रकारच्या व्यावसायिक शिक्षणावर लाखो रुपये खर्च केले जातात. उदाहरणार्थ, वैद्यक, अभियांत्रिकी, एमबीए इत्यादींच्या शिक्षणावर सुमारे 4 लाख ते 10 लाख रुपये खर्च केले जातात. मुलांच्या प्राथमिक शिक्षणाचा खर्च आपण उचलतो, पण महाविद्यालयीन आणि व्यावसायिक शिक्षणासाठी पैशांची व्यवस्था करणे कठीण होते. मग आपत्कालीन परिस्थितीत कुणाला कर्ज घ्यावे लागते, तर कुणाला आपले दागिने विकावे लागतात. त्यामुळे मुलांनी लहानपणापासूनच शिक्षणासाठी पैसे जमा करायला सुरुवात केली तर पुढे आर्थिक संकटातून सुटका होऊ शकते.
एका विमा कंपनीशी संबंधित आर्थिक नियोजक अखिलेंद्र नाथ यासाठी काही मार्ग सुचवतात, ज्याच्या आधारे तुम्ही तुमच्या मुलाच्या शिक्षणाची योजना करू शकता. सर्व प्रथम, लक्ष्य तारीख ठरवा म्हणजे तुमचा मुलगा उच्च शिक्षण घेण्यास सक्षम असेल त्या तारखेची आणि वर्षाची गणना करा. त्यानंतर सध्याच्या शिकवणी खर्चाची गणना करा. नंतर मुलाच्या शिक्षणानुसार भविष्यातील महागाईच्या दरानुसार त्यात भर घाला. या जोडणीनंतर, तुम्हाला भविष्यातील खर्चाच्या रकमेची अंदाजे कल्पना येईल. समजा आज उच्च शिक्षणासाठी सुमारे 10 लाख ते 12 लाख खर्च आला, तर वाढत्या महागाईनुसार 20-21 वर्षांपर्यंत हा खर्च 25 लाखांवरून 30 लाखांपर्यंत वाढेल, असा अंदाज तुम्ही लावू शकता. तुमच्याकडे आता लक्ष्य रकमेचा अंदाज आहे. फक्त या रकमेची व्यवस्था करण्यासाठी, तुम्हाला तुमच्या उत्पन्न आणि स्थितीनुसार पैसे जोडावे लागतील किंवा गुंतवावे लागतील. या हिशोबानुसार तुम्ही ही रक्कम योग्य वेळेत जमा करू शकलात तर तुमच्या मुलाच्या शिक्षणात कोणतीही अडचण येणार नाही. अशाप्रकारे, शिक्षणासाठी आर्थिक योजना तयार करून, तुम्ही तुमच्या मुलासाठी आजच्यापेक्षा चांगले भविष्य सुरक्षित करू शकता.
गुंतवणूक केव्हा, कुठे आणि कशी करावी
गुंतवणूक केव्हा, कुठे आणि कशी करावी हा पहिला प्रश्न पालकांच्या मनात निर्माण होतो. तसे, याचे साधे उत्तर असे आहे की जेव्हा मुलांसाठी गुंतवणूक करण्याचा विचार येतो तेव्हा तुम्ही जितक्या लवकर सुरुवात करता तितके चांगले. एका विमा कंपनीशी संबंधित नितीन अरोरा सांगतात की, ज्या प्रमाणात लोकांचा पगार वाढत आहे, त्या तुलनेत शिक्षणाचा खर्चही वेगाने वाढत आहे. अशा परिस्थितीत मुलांच्या शिक्षणाचे नियोजन आम्ही काही टप्प्यांत विभागतो. हे टप्पे पालकांच्या पगाराच्या आधारावर आणि मुलाच्या टप्प्यावर विभागले गेले आहेत. पहिल्या टप्प्यात मुलाच्या जन्मापासून ते ५ वर्षांचे होईपर्यंत शक्य तितकी बचत करावी, कारण या काळात मुलाच्या शिक्षणावर होणारा खर्च जवळपास नगण्य असतो. त्यानंतर मूल शाळेत जाऊ लागते. या टप्प्यात, बचत कमी होते, कारण त्याचा अभ्यासाचा खर्च भागतो. 9 ते 16 वर्षे वयोगटात अतिशय संतुलित रक्कम जमा करा. मग 18 ते 25 वर्षांच्या वयात, मूल लहान असताना, ते आपल्या ठेवीचा योग्य वापर करण्यास सक्षम होते. अशा प्रकारे तुम्ही तुमची रक्कम वेगवेगळ्या टप्प्यात जमा केल्यास तुमच्या खिशावर फारसा बोजा पडणार नाही.
मुलाचे भविष्य डोळ्यासमोर ठेवून कुठे, केव्हा आणि कशी गुंतवणूक करावी यावर आर्थिक सल्लागारांची वेगवेगळी मते असतात. काहींच्या मते विमा कंपन्या मुलांसाठी बालशिक्षण योजनेच्या अनेक योजना चालवतात. यामध्ये, कोणत्या योजनेत कमी जोखीम आणि जास्त परतावा आहे हे पाहून गुंतवणूक करण्याचा सल्ला दिला जातो. बाजारातील जवळपास सर्व मोठ्या बँका आणि वित्तीय कंपन्या मुलांसाठी आकर्षक ऑफर देतात. या व्यतिरिक्त, इतर अनेक गुंतवणूक पर्याय आहेत जे चांगले परतावा देतात. उदाहरणार्थ, म्युच्युअल फंड, बाँड, सार्वजनिक भविष्य निर्वाह निधी, राष्ट्रीय बचत खाते इ. तसेच, तुम्ही तुमच्या मुलांसाठी गुंतवणूक करण्यासाठी पोस्ट ऑफिस गुंतवणूक योजना वापरू शकता. म्युच्युअल फंड कंपन्यांनी मुलांचे शिक्षण आणि लग्न लक्षात घेऊन अशा 20 हून अधिक योजना सुरू केल्या आहेत. तुम्हाला फक्त तुमच्या गरजेनुसार योजना निवडायची आहे. अखिलेंद्र नाथ यांच्या मते, एखाद्या विमा कंपनीच्या अशा विशिष्ट उत्पादनाच्या किंवा योजनेच्या फंदात पडण्याऐवजी तुम्ही गुंतवणुकीच्या नाविन्यपूर्ण पद्धतींचा अवलंब केल्यास ते अधिक चांगले होईल. वयाच्या १८ व्या वर्षापर्यंत मूल आर्थिकदृष्ट्या कुटुंबावर अवलंबून असते. त्या काळात त्याच्या मनाचा अभ्यास होऊ शकला नाही तर तो भरकटतो. या वयात बेरोजगारी त्याला गुन्हेगार बनवते. त्यामुळे गुंतवणुकीच्या पारंपारिक पद्धतींशिवाय इतरही अनेक मार्ग आहेत.
उदाहरणार्थ, काही लोक त्यांच्या मुलाच्या नावावर मालमत्ता खरेदी करतात, जी नंतर मुलासाठी खूप उपयुक्त ठरते. तसेच काही पालक सोन्या-चांदीमध्ये गुंतवणूक करतात. इथे समजून घ्यायचा मुद्दा हा आहे की मुलांच्या शिक्षणासाठी पैसे फक्त शैक्षणिक योजना किंवा पारंपारिक पद्धतींद्वारे जोडले जावेत, हे आवश्यक नाही. तुम्हाला फक्त पैसे जोडावे लागतील, जे भविष्यात त्याच्या अभ्यासावर खर्च करता येतील. त्याचप्रमाणे जनरल इन्शुरन्समध्ये केवळ मोठे लोकच गुंतवणूक करू शकतील अशी स्थिती नाही. पालक त्यांच्या मुलासाठी या योजनांमध्ये गुंतवणूक करू शकतात. होय, अशा बाबतीत आर्थिक नियोजक किंवा तज्ञाचा सल्ला घ्या. एकंदरीत समजण्यासारखी गोष्ट म्हणजे आतापासून पैसे जमा करायला सुरुवात करा. बालशिक्षण योजनेच्या माध्यमातून असो किंवा इतर कोणत्याही योजनेद्वारे, ध्येय हेच असायला हवे की मूल मोठे होऊन चांगल्या शिक्षणासाठी बाहेर पडेल, तेव्हा तुमच्या खिशाने त्याला साथ दिली पाहिजे. जेणेकरून कोणताही अडथळा न येता त्याला उत्तम शिक्षण घेऊन चांगले जीवन जगता येईल आणि एक चांगला नागरिक म्हणून समाजात योग्य योगदान देता येईल.