* साधना शहा
पावसाळ्यामुळे उष्णतेपासून दिलासा मिळत असला, तरी इतरही अनेक समस्या आहेत. या दिवसांमध्ये डेंग्यू, चिकुनगुनिया, मलेरिया आदी डासांमुळे होणाऱ्या आजारांचा प्रादुर्भाव वाढतो. आज बाजारात विविध प्रकारचे मॉस्किटो रिपेलंट्स उपलब्ध आहेत, कॉइलपासून कार्ड्सपर्यंत, स्प्रेपासून क्रीम्सपर्यंत.
याशिवाय इलेक्ट्रॉनिक मॉस्किटो मारक उपकरणे आणि अॅप्सही उपलब्ध आहेत. अल्ट्रासाऊंड तयार करणारी डासविरोधी उपकरणेही बाजारात आली आहेत. ते बनवणाऱ्या कंपन्या असा दावा करतात की ही उपकरणे उच्च फ्रिक्वेन्सीवर विशिष्ट प्रकारचा ध्वनी उत्सर्जित करतात. हा अल्ट्रासोनिक आवाज डासांना जवळून उडण्यापासून परावृत्त करतो.
याशिवाय डासांना दूर करण्याचा दावा करणारे काही मोबाइल अॅप्सही आले आहेत. म्हणजे आज बाजारात डासांचा सामना करण्यासाठी खूप काही उपलब्ध आहे, पण डास पळत नाहीत.
प्रत्येक घरात वेगवेगळ्या कंपन्यांच्या कॉइल, स्प्रे, क्रीम इत्यादींचा वापर होत आहे. बाजारात रोज नवनवीन रोपे येत आहेत. पण याचा वापर करून डास पळून जात नाहीत. यावरून हा एक फायदेशीर व्यवसाय असल्याचे स्पष्ट होते. भारतात हा ५ ते ६शे कोटींचा व्यवसाय आहे. इतकेच नाही तर हा व्यवसाय दरवर्षी ७ ते १० टक्क्यांनी वाढत आहे. परंतु पुनर्रोपण व्यवसाय जेवढा भरभराटीला येत आहे, तेवढाच डासांचा त्रासही वाढत आहे.
तसे, वैज्ञानिक तथ्ये हे देखील दर्शविते की जेवढे जास्त शक्तिशाली रिपेलंट बाजारात येते, तितके जास्त ताकदीचे डास त्याच्याशी लढण्यासाठी स्वतःमध्ये निर्माण करतात. जर असे असेल, तर याचा स्पष्ट अर्थ असा आहे की जेवढी प्रगत रेपेलंट बाजारात येते, तेवढी ती मानवांसाठी धोकादायक बनते, कारण डास त्याचा सामना करू शकतात.
आरोग्यावर पुनर्लावणीचे परिणाम
तथापि, पुनर्रोपण करणार्‍या सर्व कंपन्यांना केंद्रीय कृषी मंत्रालयाच्या अंतर्गत केंद्रीय कीटकनाशक मंडळाकडे नोंदणी करावी लागेल. पण मंडळाचे काम एवढेच आहे. नोंदणी प्रक्रिया संपल्यानंतर, कीटकनाशकांच्या आरोग्यावरील नकारात्मक परिणामांवर लक्ष ठेवण्यासाठी कोणतीही यंत्रणा नाही. आज बाजारात उपलब्ध वैयक्तिक काळजी उत्पादने, रिप्लांटसह, रूम फ्रेशनर्सपासून सुगंधित साबण आणि डिटर्जंट पावडर किंवा लॉन्ड्री उत्पादनांपर्यंत.
वॉशिंग्टन युनिव्हर्सिटीच्या शास्त्रज्ञांनी केलेल्या संशोधनात असे दिसून आले आहे की ते कोणत्याही नामांकित कंपनीने बनवले असले तरी त्यात रासायनिक सुगंधाचा वापर केला जातो, ज्यामुळे आरोग्यावर नकारात्मक परिणाम होतो.
वास्तविक, यामध्ये सुगंध निर्माण करण्यासाठी एसीटोन, लिमोनिन, एसीटाल्डिहाइड, बेंझिन, बुटाडीन, बेंजो पायरीन इत्यादी विविध प्रकारची रसायने वापरली जातात. याचा सर्वात वाईट परिणाम मज्जासंस्थेवर होतो. दमा, फुफ्फुसाचे आजार, जनुकीय विकार, ब्लड कॅन्सर आदींचाही धोका यापासून असतो. याशिवाय काही लोकांना ऍलर्जी, डोळ्यात जळजळ होण्याचीही तक्रार असते.
चांदी अस्तर
डासांमुळे होणारे आजार आणि मृत्यू यांच्यातही एक आशादायक बातमी आहे. कोलकाता राजभवन येथे मच्छर मारणे आणि प्रतिबंध मोहिमेदरम्यान, कोलकाता महानगरपालिकेच्या कीटक विभागाचे देवाशिष बिस्वास यांना असे काही डास सापडले, जे मानवाला हानी पोहोचवण्याऐवजी घातक डासांचा नायनाट करतात. सर्वसाधारणपणे, या डासाचे नाव एलिफंट मॉस्किटो आहे. मानवी रक्ताची तहान लागण्याऐवजी, या प्रजातीचे डास डेंग्यूच्या एडिस इजिप्ती अळ्या चाटतात.
डास नियंत्रणासाठी चीन केवळ डासांचा वापर करत असल्याचे सांगण्यात येत आहे. दक्षिण चीनमधील शास्त्रज्ञांच्या पथकाने डासांच्या अंड्यांमध्ये ओल्वाचिया नावाचा जीवाणू टोचून संक्रमित डास सोडला.
चिनी शास्त्रज्ञांचा असा विश्वास आहे की जेव्हा हे संक्रमित नर डास संक्रमित नसलेल्या मादी डासांशी जुळतात तेव्हा हे जीवाणू मादी डासांमध्ये प्रवेश करतात आणि डासांपासून पसरणारे रोगांचे जीवाणू नष्ट करतात.
दुसरीकडे, सिंगापूर आणि थायलंडमध्ये मलेरिया, डेंग्यू आणि चिकुनगुनियाच्या डासांवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी एलिफंट मॉस्किटोज नावाच्या डासांच्या विशेष प्रजातींचा वापर केला जातो. त्यामुळे डेंग्यू आणि चिकुनगुनियाच्या डासांचा प्रादुर्भाव झालेल्या भागात या फायदेशीर डासाच्या अळ्यांचा प्रसार करण्यासाठी महामंडळ तोडफोड करत आहे.
विशेष म्हणजे कोलकाता हे डेंग्यूच्या एडिस डासांची राजधानी बनले आहे. याआधी दिल्ली हे एडिस डासांचे आश्रयस्थान होते.
जर श्रीलंका डासांपासून पसरणाऱ्या रोगांवर मात करू शकते, चीन, सिंगापूर आणि थायलंड डासांवर नियंत्रण ठेवू शकतात, तर भारत का नाही? संपूर्ण देशात हत्ती डासांच्या माध्यमातून प्राणघातक डासांच्या नियंत्रणासाठी राष्ट्रीय कार्यक्रम तयार करावा.
डास चावण्यावर काही घरगुती उपाय करा
डास चावलेल्या भागावर लिंबाचा रस चोळा. डास चावल्यामुळे होणाऱ्या खाजत तत्काळ आराम मिळेल, तसेच संसर्गाचा धोकाही दूर होईल.
तुळशीची पाने लिंबाच्या रसात मिसळून लावता येतात.
एलोवेरा जेल रेफ्रिजरेटरमध्ये 10-15 मिनिटे ठेवून चावलेल्या भागावर लावल्यास आराम मिळतो.
लसूण किंवा कांद्याची पेस्ट थेट प्रभावित भागावर चोळा. पेस्ट काही वेळ तसेच राहू द्या. नंतर नीट धुवा. लसूण किंवा कांद्याच्या वासानेही डास पळून जातात.
बेकिंग सोडा पाण्यात विरघळवून त्यात कापूस बुडवा आणि प्रभावित भागावर लावा आणि 10-12 मिनिटे सोडा. नंतर कोमट पाण्याने धुवा म्हणजे आराम मिळेल.
चावलेल्या जागेवर बर्फाचे तुकडे 10-12 मिनिटे काही अंतराने ठेवा. बर्फ नसल्यास, प्रभावित भागावर काही काळ थंड पाणी घाला.
टूथपेस्ट खाजवरही गुणकारी आहे. बोटात थोडी पेस्ट घ्या आणि डास चावलेल्या भागावर घासून घ्या. विश्रांती मिळेल.
कॅलामाइन लोशन देखील प्रभावित भागात वापरले जाऊ शकते. वास्तविक, कॅलामाइन लोशनमध्ये झिंक ऑक्साईड आणि फेरिक ऑक्साईड सारखे घटक असतात, जे खाज सुटणे तसेच संसर्ग रोखण्यासाठी प्रभावी आहेत.
दुर्गंधीनाशक स्प्रे खाज आणि सूज कमी करण्यासाठी देखील प्रभावी आहे, कारण त्यात अॅल्युमिनियम क्लोराईड असते, जे वेदना आणि सूज प्रतिबंधित करते.