कथा * आशा साबळे
‘‘हे बघ शालिनी, मी कितीदा तुला सांगितलं आहे की जर वर्षातून एकदा मी तुझ्याकडे पैशाची मागणी केली तर तू माझ्याशी भांडण करत जाऊ नको.’’
‘‘वर्षातून एकदा? तुम्ही तर एकदाच इतके जास्त हरता की मी वर्षभर ते फेडत राहते.’’
शालिनीचं उपहासात्मक बोलणं ऐकून राजीव थोडा संकोचत म्हणाला, ‘‘आता जाऊ दे, तुलाही माहीत आहे की माझा हाच एक वीक पॉइंट आहे आणि तुझाही हाच वीक पॉइंट आहे की अजूनही माझा हा वीक पॉइंट तू दूर करू शकली नाहीस.’’
राजीवचा तर्क ऐकून शालिनी हैराण झाली. राजीव निघून गेल्यावर शालिनी विचार करू लागली की तिच्या आयुष्याची सुरूवातच या वीक पॉइंटपासून सुरू झाली होती. एमएचे पहिले वर्षही ती पूर्ण करू शकली नव्हती की तिच्या वडिलांनी राजीवबरोबर तिचे लग्न ठरवले होते. राजीव शिकला सवरलेला व दिसायलाही स्मार्ट होता.
सर्वात महत्त्वाची बाब ही की त्याचे उत्पन्न महिना ४०,००० रुपये होते. शालिनीने तेव्हा विचार केला होता की आईवडिलांना सांगावं की मला एमए पूर्ण करू द्या. पण राजीवला पाहिल्यानंतर तिलाच असे वाटले होते की कदाचित असा वर नंतर मिळणार नाही. बस्स् तेव्हापासूनच बहुधा राजीवबद्दल तिच्या मनाने कच खाल्ली होती.
आज तिला असे वाटले की लग्नानंतरही ती राजीवच्या गोडी गुलाबीने बोलण्याला व हसण्याला अजूनही भूलत होती.
लग्नानंतर शालिनीची ती पहिली दिवाळी होती. सकाळीच राजीव जेव्हा तिला म्हणाला की १० हजार रूपये काढून आण, तेव्हाच शालिनीला आश्चर्य वाटले. कारण कधी १-२ हजारांपेक्षा जास्त न मागणाऱ्या राजीवने आज इतके पैसे का मगितले.
शालिनीने विचारले, ‘‘का?’’
‘‘आण गं,’’ राजीव हसून म्हणाला होता. ‘‘महत्त्वाचे काम आहे, संध्याकाळी सांगतो.’’
राजीवचं रहस्यपूर्ण हसणं पाहून शालिनीला वाटले होते की कदाचित तो तिच्यासाठी नवी साडी आणेल. शालिनी दिवसभर सुंदर कल्पनांमध्ये रमली होती. पण सायंकाळी ७-८ वाजले तरी राजीव घरी आला नाही तेव्हा विचारांनी मनात एकच कल्ला केला, ‘‘काही दुर्घटना तर घडली नसेल, कोणीतरी राजीवच्या मोटारसायकलपुढे फटाके लावून त्याला जखमी तर केले नसेल.’’
८ वाजल्यानंतर तिने घराचा उंबरठा तसाच राहू नये म्हणून ४ दिवे लावले. पण तिचे मन मात्र भयानक कल्पनांमध्ये गुंतून राहिले. पूर्ण रात्र जागून गेली, पण राजीव आला नाही.
घाईगडबडीत सकाळी जेव्हा ती उठली तेव्हा, उन्हं वर आली होती आणि तिने पाहिले की राजीव दुसऱ्या पलंगावर झोपला आहे. त्याच्याकडे गेली, पण लगेच मागे सरकली. राजीवच्या श्वासांना दारूचा वास येत होता. तितक्यात शालिनीला पैशांची आठवण झाली. तिने राजीवचे सर्व खिसे तपासले. पण ते रिकामे होते.
‘‘कोणी राजीवला दारू पाजून सर्व पैसे काढून तर नाही ना घेतले?’’ तिने विचार केला. पण न जाणो किती तरी वेळ ती तिथेच उभी राहून मनाती शंकांचं समाधान करून घेत राहिली. शेवटी जेव्हा तो उठेल, तेव्हा विचारते असे म्हणून ती आपल्या कामाला लागली.
दुपारनंतर जेव्हा त्याला जाग आली, तेव्हा तिने चहा देताना विचारले, ‘‘कुठे होतात रात्रभर? भीतिने माझा जीव जायची वेळ आली. तुम्ही आहात की काही सांगतच नाही. तुम्ही दारू प्यायलाही सुरूवात केली? ते पैसे कुठे आहेत, जे तुम्ही खास कामासाठी घेतले होते?’’
शालिनीला वाटले की राजीव रागवेल, ओरडेल, संकोचेल, पण तो तिचा गैरसमज होता. शालिनीचे बोलणे ऐकून राजीव हसत म्हणाला, ‘‘हळू हळू, एक एक प्रश्न विचार, अगं. मी काही साडी खरेदीला गेलो नव्हतो.’’
‘‘काय?’’? शालिनी आश्चर्याने म्हणाली.
‘‘त्यात काय आश्चर्य वाटायचं? दरवर्षी आपण फक्त दिवाळीलाच तर भांडतो.’’
‘‘म्हणजे तुम्ही जुगार खेळून आलात? १० हजार रुपये तुम्ही जुगारात हरलात?’’ ती दु:खी होत म्हणाली.
राजीवने तिच्या खांद्यावर हात ठेवत म्हटले, ‘‘अगं, वर्षभरात एकदाच तर पैसे खर्च करतो. तू तर वर्षभरात ५-६ हजारांच्या ४-५ साड्या खरेदी करतेस.’’
शालिनीला वाटले की थोडं समजून घेऊनसुद्धा ती राजीवला सुधारू शकेल. पण हा तिचा गैरसमज ठरला.
आधी १० हजार रुपयांवर संपणारी बाब आता २० हजार रुपयांवर पोहोचली. ती रक्कम चुकवता चुकवता पुढची दिवाळी आली होती.
मागच्यावेळी तर तिने लपवून मुलांसाठी १० हजार रुपये ठेवले होते. पण राजीव तेही घेऊन गेला होता. राजीव पैसे घेऊन जात असताना शालिनीने त्याला अडवले होते, ‘कमीत कमी मुलांसाठी तरी हे पैसे सोडा.’ पण राजीवने काही ऐकले नाही.
त्याचदिवशी शालिनीने ठरवले की पुढच्या दिवाळीपर्यंत हे प्रकरण निकालात काढायचे.
संध्याकाळी ५ वाजता राजीव परतला. त्याला रिकाम्या हाताने परतलेले पाहून मुले निराश झाली. पण काही बोलली नाहीत. शालिनीने त्यांना सांगितलं होते की त्यांना दिवे लावण्याआधी फटाके नक्की मिळतील. राजीवने आधी इकडच्या तिकडच्या गप्पा केल्या, मग शालिनीला विचारले, ‘‘आपल्या आईकडून आलेले फटाके तर होतेच ना घरात?’’
शालिनी म्हणाली, ‘‘होते आता नाहीत?’’
‘‘म्हणजे?’’
‘‘मी मोलकरणीच्या मुलाला दिले?’’
‘‘पण का?’’
‘‘तिच्या नवऱ्याने तिचे पैसे हिसकावून घेतले म्हणून?’’
राजीवने थोडा विचार केला. मग म्हणाला, ‘‘वळून वळून माझ्यावरच बोट ठेवले जात आहे तर…’’
‘‘हे पाहा, राजीव, मी कधीही मोठ्या आवाजात तुम्हाला विरोध केलेला नाही. तुम्हालाच माहीत आहे की तुमच्या या सवयी काय घात करू शकतात.’’
शालिनीचे बोलणे ऐकून राजीव चिडून म्हणाला, ‘‘ठिक आहे, ठिक आहे. मला सर्व ठाऊक आहे. एवढं दु:ख का करतेस? तुला कोणापुढे हात तर पसरावा लागत नाही ना?’’
शालिनी म्हणाली, ‘‘हीच तर भीती आहे. उद्या न जाणो मला आपल्या मोलकरणीसारखे कोणापुढे हात पसरायला लागू नये,’’ असे म्हणून शालिनीने बहुधा राजीवच्या दुखऱ्या नसेवर हात ठेवला. तो म्हणाला, ‘‘बडबड बंद कर? काय बोलते आहेस कळतंय तरी का??थोड्याशा पैशांसाठी इतकं वाईट बोलतेस.’’
‘‘थोडेसे पैसे? तुम्हाला कळतंय तरी का कि वर्षातून एकदा दारू पिऊन तुम्ही हजारो गमावून येता. तुम्हाला तर मुलांचा आनंद हिरावून घेताना काही वाईट वाटत नाही. नेहमी म्हणता की वर्षातून एकदाच तुमच्यासाठी दिवाळी असते. कधी विचार केला की माझ्या आणि मुलांसाठी ही दिवाळी वर्षातून एकदाच येते? कधी साजरी केली कुठली दिवाळी तुम्ही आमच्यासोबत?’’
शालिनीच्या तोंडून कधीही अशा गोष्टी न ऐकलेला राजीव आधी तर गप्पच उभा राहिला. मग संतापून म्हणाला, ‘‘जर तू मला पैसे न देण्यावर ठाम असशील तर मीही माझ्या मनाने वागणार आता.’’
आणि शालिनी राजीवला काही म्हणणार, त्या आधीच तो मोटारसायकल काढून निघून गेला.
शालिनी विचार करू लागली की या ११ वर्षातसुद्धा तिला हे कळू शकलं नाही की नेहमी गोडीगुलाबीने वागणारा राजीव असा एका दिवसात कसा बदलू शकतो.
‘‘दिवाळीच्या दिवशी मित्रांसमोर अपमानित होण्याच्या भीतिने तर राजीव जुगार खेळत नसेल ना. असे वाटतेय आता वेगळाच काही पर्याय पाहावा लागेल.’’ शालिनीने ठरवले.
तिकडे मोटारसायकल बाहेर काढताना राजीव विचार करत होता, ‘त्याने काय करावं? फटाके आणून दिले तर त्याचं नाव कापलं जाईल. शालिनी पैसेही देणार नाही. हे त्याला कळून चुकले. अचानक त्याला त्याचा मित्र अक्षयची आठवण आली. त्याच्याकडून पैसे उधार घ्यावेत.’ त्याने मोटार सायकल बाहेर आणली.
तितक्यात ‘‘कुठे निघाला आहात का?’’ हा आवाज ऐकून राजीवने वळून पाहिले.
त्याने पाहिले, समोर अक्षयची पत्नी रमा आणि तिची दोन्ही मुले येत होती.
‘‘वहिनी तुम्ही? आज कसे बाहेर पडलात?’’ त्याने मनातल्या मनातच म्हटले.
‘‘आधी आत तर बोलवा, मग सगळं सांगते.’’ अक्षयची पत्नी म्हणाली.
‘‘हो, हो, आत या ना. अगं इंदू, प्रमोद, बघा बरं कोण आलं आहे,’’ मोटारसायकल उभी करत राजीव म्हणाला.
इंदू, प्रमोद धावत धावत बाहेर आले. शालिनीसुद्धा आवाज ऐकून बाहेर आली.
‘‘रमा वहिनी, तुम्ही, दादा कुठे आहेत?’’
‘‘सांगते. आधी हे सांगा की एक दिवसासाठी तुम्ही माझ्या मुलांना आपल्या घरात ठेवू शकता का?’’
शालिनी लगेच म्हणाली, ‘‘हो, का नाही, पण काय झाले?’’
रमा उदास स्वरात म्हणाली, ‘‘झाले असे की तुमचे दादा हॉस्पिटलमध्ये आहेत. परवा त्यांचे अॅक्सिडेंट झाले होते. दोन्ही पायांना इतकी दुखापत झालीय की दोन महिन्यांपर्यंत उभे राहू शकत नाहीत. आणि पाहा ना, आज दिवाळी आहे.’’
राजीव घाबरून म्हणाला, ‘‘इतकी मोठी दुर्घटना घडली आणि तुम्ही आम्हाला सांगितलेसुद्धा नाही?’’
रमा म्हणाली, ‘‘तुम्हाला तर माहीतच असेल की माझे जाऊ आणि दिर येथे आले आहेत. आता रूग्णालयात पडल्या पडल्या हे म्हणतात की आधी माहीत असतं तर त्यांना बोलावलंच नसतं. म्हणतात की तुम्ही जा घरात आणि दिवे लावा, माझीच काय कुणाचीही इच्छा नाही.’’
राजीव आणि शालिनी दोघेही जेव्हा गप्प उभे राहिले, तेव्हा रमा म्हणाली, ‘‘आता मी आणि त्यांच्या भावाने म्हटले की आमची इच्छा नाही’’. तेव्हा म्हणू लागले, ‘‘मी काय मेलोय का जे घरात दिवे लावायचे नाही म्हणता? थोडेच तर लागले आहे. मुलांसाठी तरी तुम्हाला करावेच लागेल.’’
‘‘मी विचार करत होते की काय करू? मग मनात विचार आला आणि मुलांना मी इथे घेऊन आले. तुमची काही हरकत तर नाही ना?’’
इंदू रमाचे बोलणे लक्षपूर्वक ऐकत होती. ती राजीवला म्हणाली, ‘‘पप्पा, तुम्ही राकेश आणि पिंकीसाठीही फटाके आणाल ना?’’
राजीव पटकन म्हणाला, ‘‘हो, हो, नक्की आणेन.’’ राजीव म्हणाला तर खरं, पण त्याला कळत नव्हतं काय करावं. तो याच गेंधळात होता इतक्यात शालिनी आतून पैसे घेऊन आली व त्याच्या हातात पैसे देत म्हणाली, ‘‘लवकर या.’’
तितक्यात इंदू म्हणाली, ‘‘पप्पा, तुम्हाला तुमच्या मित्राच्या घरी जायचं आहे ना?’’
‘मित्राच्या घरी,’ राजीवने आश्चर्याने इंदूकडे पाहिलं. ‘‘हो पप्पा, मम्मी म्हणत होती की तुमच्या एका मित्राचे हात आणि पाय नाहीत, म्हणून तुम्ही त्यांच्यासोबत दिवाळी साजरी करायला जाता.’’
त्याला कळत नव्हते की काय म्हणावं. त्याने शालिनीकडे पाहिले, तेव्हा शालिनी हसत होती.
मोटारसायकल चालवताना राजीवचे मन म्हणत होते की गुपचुप आपण आपल्या मित्रमंडळींकडे जावे. पण तितक्यात त्याला अक्षयचं बोलणं आठवलं. राजीव विचार करत होता की एक अक्षय आहे जो हॉस्पिटलमध्ये असूनही मुलांच्या आनंदाचा विचार करतो आणि एक मी आहे, जो मुलांना दिवाळी साजरी करण्यापासून थांबवतो आहे. शालिनी पण काय विचार करत असेल माझ्याबद्दल? तिने मुलांपासून वडिलांची चूक लपवण्यासाठी किती छान कथा रचली आहे.
मोटारसायकलचा हॉर्न ऐकून सर्व मुलं धावत बाहेर आली तेव्हा फटाके आणि मिठाई घेऊन राजीव उभा होता.
प्रमोद म्हणाला, ‘‘इंदू, इतके फटाके कोण वाजवणार?’’
‘‘हे आपण सर्वांनी आणि तुझ्या आईने उडवायचे आहेत,’’ असे राजीव म्हणाला तेव्हा दारात आलेली शालिनी उत्तरादाखल हसत होती.
शालिनीने गंमतीने विचारले, ‘‘पैसे देऊ, अजून रात्र आहे शिल्लक.’’
राजीव म्हणाला, ‘‘खरंच देशील?’’ तेव्हा शालिनी घाबरली. इतक्यात राजीव शालिनीला जवळ ओढत म्हणाला, ‘‘मला म्हणायचे होते की पैसे दिले असतेस तर एका चांगल्या बँकेत तुझ्या नावे खाते उघडले असते.’’