गर्भावस्थेतदेखील त्वचा राहील नितळ

* शैलेंद्र सिंह

गर्भावस्थेच्या दरम्यान शरीरात विविध प्रकारचे हार्मोनल बदल होत असतात, ज्याचा परिणाम शरीरावर वेगवेगळया प्रकारे होतो. या बदलांमध्ये सर्वाधिक प्रभाव त्वचेवर होतो. ज्यामुळे सुरकुत्या, डाग आणि पिंपल्सदेखील येतात. परंतु त्यासाठी अधिक चिंता करण्याची गरज नाही आहे. बाळाच्या जन्मानंतर काही काळातच हा त्रास आपोआप दूर होतो.

अनेकदा त्वचेवर होणारे काही बदल जसं की सुरकुत्या आणि स्ट्रेच मार्क्सचा प्रभाव त्वचेवर राहतो. यासाठी गर्भावस्थेच्यादरम्यान काही काळजी घेणे गरजेचे आहे.

या संदर्भात लखनौच्या अमरावती इस्पितळाच्या त्वचा आणि केस तज्ज्ञ डॉक्टर प्रियांका सिंह सांगतात, ‘‘गर्भावस्था आयुष्याची  खूपच छान अनुभूती आहे. यामध्ये त्वचेशी संबंधित काही त्रास होतो. परंतु याबाबत कोणताही तणाव घेण्याची गरज नसते. थोडीशी काळजी आणि डॉक्टरांच्या सल्ल्याने या त्रासापासून मुक्ती मिळवू शकता.’’

पिंपल्सना घाबरू नका

गर्भावस्थेचा त्वचेवर उत्तम प्रभावदेखील पडतो. यादरम्यान त्वचेत चमक येते. मुरूमं, पुटकुळया आल्यामुळे त्वचेवर डाग पडतात. किशोरावस्थेप्रमाणे अनेक स्त्रियांना गर्भावस्थेच्या काळातदेखील मुरूमं पुटकुळया येऊ लागतात. हे सर्व हार्मोन्स स्तराच्या चढ उतारामुळे होतं. गर्भावस्थेच्या सुरुवातीचे महिने असं होण्याची शक्यता अधिक वाढते.

जर पिरिएडच्या पूर्वी वा दरम्यान मुरूमं, पुटकुळया येत असतील तर खूप शक्यता आहे की गर्भावस्थेच्या दरम्यानदेखील त्या येतात. आता  यापासून वाचण्यासाठी लॅक्टिक अॅसिड आणि ट्री ऑइलचा वापर करा.

गर्भावस्थेच्या दरम्यान चेहऱ्यावर सुरकुत्या आणि डागदेखील पडतात. हार्मोन वाढल्यामुळे त्वचेवर तीळ, निप्पल इत्यादीदेखील गडद रंगाचे दिसून येतात. उन्हात जाण्याने ही समस्या अधिक वाढू शकते. तसंही काही स्त्रियांमध्ये डिलिव्हरीनंतर हे डाग हलके होतात, परंतू काहीं बाबत असं काही होत नाही.  जेव्हादेखील तुम्ही बाहेर पडाल तेव्हा कमीत कमी ३० एसपीएफ सनस्क्रीन लावायला विसरू नका.

गर्भावस्थेमध्ये त्वचेचा कोरडेपणासाठी व ती ओलसर आणि सुंदर दिसण्यासाठी मॉइश्चरायझरचा वापर करा. यामुळे त्वचेवर सुरकुत्या येणार नाही आणि ती अधिक तरुण दिसेल.

मॉइश्चरायझर गर्भावस्थेमध्ये त्वचेचा ओलसरपणा वाढवत नाही. परंतु त्याचा नैसर्गिक ओलसरपणा कायम ठेवून देतो. तुमच्या त्वचेच्या अनुरुप सौंदर्य उत्पादनं निवडा आणि जरुरी असेल तर गर्भावस्थेच्या दरम्यान तुमच्या त्वचेच्या अनुसार त्यामध्ये बदल करा.

गर्भावस्थेच्या दरम्यान पूर्ण नऊ महिने त्वचा एकसारखी राहत नाही. म्हणून यामध्ये आलेल्या बदलानुसार क्रीमचादेखील वापर करा. या बाबतीत डॉक्टरांचा सल्लादेखील घेत राहा.

अनेक स्त्रियांना गर्भावस्थेच्या दरम्यान शरीरात वेदना होण्याची तक्रार असते. ज्यामुळे त्यांना झोप घेण्यामध्ये त्रास होतो. पूर्ण झोप न झाल्यामुळे त्वचेवरदेखील याचा प्रभाव पडतो. उत्तम झोपेसाठी झोपण्यापूर्वी डोकं व पूर्ण शरीराला मालिश करणं फायदेशीर ठरतं.

गर्भावस्थेच्या दरम्यान पडणाऱ्या सुरकुत्यापासून वाचण्यासाठी तुमच्या डाएटकडे देखील लक्ष द्या. सुरकुत्या पूर्णपणे ठीक करण्यासाठी लेझर ट्रीटमेंटदेखील एक पर्याय आहे. कोणत्या चांगल्या डीप पिगमेंटेशन क्रीमचा नियमित प्रयोग करण्यानेदेखील फायदा होऊ शकतो.

स्ट्रेच मार्क्स पडणं

सुरकुत्याप्रमाणे स्त्रियांच्या पोटावर आणि स्तनांवर गर्भावस्थेच्या दरम्यान स्ट्रेच मार्क्स पडतात. काही स्त्रियांच्या काख, नितंब आणि हातांवरदेखील स्ट्रेच मार्क्स होतात. हे कधीच जात नाहीत. हा काळानुसार हलके नक्कीच होतात. गर्भावस्थेत पडणाऱ्या स्ट्रेच मार्क्सपासून वाचण्यासाठी गर्भाच्या चौथ्या महिन्यापासून विटामिन ई ऑईल नियमित व हलक्या हाताने लावा. स्ट्रेच मार्क्स नक्कीच कमी होतील.

नसांचे उभारणं

अनेक स्त्रियांना गर्भावस्थेच्या दरम्यान नस उभारण्याची समस्या निर्माण होते. पाय, चेहरा, मान आणि हातांवर साधारणपणे ही समस्या निर्माण होते. काही स्त्रियांना शिरांमध्ये सूज आणि चेहरा लाल होण्याची समस्यादेखील उद्भवते. काही स्त्रियांची त्वचा गर्भावस्थेत कोरडी आणि संवेदनशील होते. यासाठी घरच्या घरी उपचार केले जाऊ शकतात. काही स्त्रियांना खासकरून ज्या थंड जागी राहतात त्यांना मध्ये गर्भावस्थेत अधिक हार्मोन बनल्यामुळे पायांवर तात्पुरते डाग पडतात.

मेकअपनेदेखील लपवू शकता डाग

गर्भावस्थेच्या दरम्यान अशा प्रकारचे डाग पडल्यामुळे सौंदर्य बिघडू नये म्हणून यापासून वाचण्यासाठी मेकअपचा आधार घेता येतो. मेकअप आर्टिस्ट पायल श्रीवास्तव सांगतात, ‘‘गर्भावस्थेमध्ये स्किन केअर सोबतच मेकअप  करण्यात सावधानता बाळगायला हवी म्हणजे कोणत्याही सौंदर्य उत्पादनाचा त्वचेवर वाईट परिणाम होणार नाही. नारळाच्या तेलाने त्वचेची नियमित मालिश करा.

असं न केल्यामुळे त्वचेची रोमछिद्रे बंद होतात, त्यामुळे त्यावर डाग पडू शकतात. दररोज रात्री चेहरा व्यवस्थित स्वच्छ करावा म्हणजे त्यावर मेकअपचं कोणतंही निशाण, मळ, धूळ इत्यादी राहणार नाही.

सकाळी मेकअप करण्यापूर्वी क्लींजिंग करा म्हणजे त्वचा ताजीतवानी, स्वच्छ आणि चिपचिपीत रहित राहील. क्लींजिंगनंतर हलकासा टोनरचा वापर करा. म्हणजे त्वचेची रोमछिद्रे बंद होतील आणि क्लिंजरचं निशान राहणार नाही. त्यामुळे तुमची त्वचा स्वच्छ राहील.

गर्भावस्थेत त्वचेसंबंधित समस्यांचे कारण चुकीचा आहार घेणं आणि योग्य देखभाल न करणे देखील असतं गर्भावस्थेच्या दरम्यान आहारात पुरेशी ताजी फळं, भाज्या, कडधान्य, वनस्पती तेल, डाळी, अंडी, दूध, पनीर, मासे इत्यादींचा समावेश करा. दिवसातून कमीत कमी आठ ते दहा ग्लास पाणी नक्की प्या. यामुळेदेखील त्वचेचा रंग नितळ होतो. गर्भावस्थेमध्ये जो आहार घेता त्यांचा सरळ परिणाम त्वचेवर होतो.’’

विटामिनने त्वचेची देखभाल

गर्भावस्थेत निरोगी आणि सुंदर त्वचेसाठी विटामिन घेणं खूपच गरजेचा आहे. विटामिन ‘ए’च्या कमीपणामुळे त्वचा कोरडी होते. यामुळे सुरकुत्या पडतात आणि त्वचेची छिद्रे मोठी होतात. फळं, भाज्या, गाजर, हिरव्या पालेभाज्या, माशाचे तेल, अंड आणि कलेजीमध्ये विटामिन ‘ए’चे उत्तम स्त्रोत असतात. विटामिन ‘बी’ ने रक्तप्रवाह वाढतो. हे अतिरिक्त तेल कटपणा कमी करतात. त्वचेच्या अधिकांश समस्यांचे मूळ हे विटामिन ‘बी’ ची कमतरता आहे. कडधान्य, कलेजी, हिरव्या पालेभाज्या, मासे इत्यादी विटामिन ‘बी’ चे उत्तम स्त्रोत आहेत.

निरोगी, चमकदार व सुंदर त्वचेसाठी विटामिन ‘सी’ गरजेचं असतं. याच्या वापराने त्वचा सैलसर पडत नाही, तर ती तरुण राहते. आंबट फळं, स्ट्रॉबेरी, हिरव्या पालेभाज्या, टोमॅटो आणि भाजलेले बटाटे विटामिन ‘सी’ चे उत्तम स्त्रोत आहेत. विटामिन ‘ई’ च्या कमतरतेमुळे त्वचेला सुरकुत्या पडतात. हिरव्या पालेभाज्या, कडधान्य आणि वनस्पती तेलांमध्ये विटामिन ‘ई’ पर्याप्त प्रमाणात आढळतं. विटामिन सोबतच काही खनिज पदार्थदेखील त्वचेचे सौंदर्य वाढविण्यात मदतनीस ठरतात.

प्रसूतीनंतर प्रसुतिपश्चात उदासीनता

* पारुल भटनागर

जगातील सुमारे 13 टक्के महिलांना बाळंतपणानंतर मानसिक तणावाचा सामना करावा लागतो. ज्याचा त्यांना त्रास होतो. प्रसूतीनंतर लगेच येणाऱ्या नैराश्याला पोस्टपार्टम डिप्रेशन म्हणतात. भारत आणि इतर विकसनशील देशांमध्ये ही संख्या २० टक्क्यांपर्यंत आहे. 2020 मध्ये CDC ने केलेल्या अभ्यासानुसार, हे उघड झाले आहे की 8 पैकी 1 महिला प्रसुतिपश्चात नैराश्याने ग्रस्त आहे. विशेषत: टियर 2 आणि टियर 3 शहरांमध्ये प्रसूतीनंतरच्या नैराश्याचा धोका जास्त असतो. या संदर्भात बंगळुरूच्या मणिपाल हॉस्पिटलच्या कन्सल्टंट, ऑब्स्टेट्रिक्स आणि गायनॅकॉलॉजिस्ट डॉ. हेमानंदिनी जयरामन सांगतात की, जेव्हा महिलांना मानसिक समस्या येतात तेव्हा त्या आतून तुटतात, जे घरातील सदस्यांनाही समजत नाहीत, त्यामुळे त्यांना खूप अशक्तपणा जाणवतो.

प्रसूतीनंतरचा काळ म्हणजे बाळाच्या जन्मानंतर लगेचचा काळ. प्रसूतीनंतर लगेचच स्त्रियांमध्ये शारीरिक, मानसिक आणि वर्तनात होणार्‍या बदलांना प्रसूतीनंतरचे म्हणतात. प्रसुतिपूर्व अवस्थेपर्यंत पोहोचण्यापूर्वी तीन टप्पे असतात, ते म्हणजे इंट्रापार्टम (प्रसूतीपूर्वीची वेळ), आणि प्रसूतीनंतरची वेळ (प्रसूतीदरम्यान). प्रसूतीनंतरचा काळ म्हणजे मुलाच्या जन्मानंतरचा काळ. मुलाच्या जन्मानंतर एक अनोखा आनंद असला तरी, हे सर्व असूनही अनेक महिलांना प्रसूतीनंतरचा त्रास सहन करावा लागतो. या समस्येचा प्रसूती नॉर्मल डिलिव्हरी किंवा ऑपरेशनशी काही संबंध नाही. बाळंतपणाच्या काळात शरीरातील सामाजिक, मानसिक आणि हार्मोनल बदलांमुळे महिलांमध्ये प्रसूतीनंतरच्या समस्या उद्भवतात.

प्रसूतीनंतर आई आणि मूल दोघांनाही होऊ शकते. नवीन मातांमध्ये अनेक हार्मोनल आणि शारीरिक बदल दिसून येतात. ज्याची अनेक लक्षणे आहेत – वारंवार छातीत जळजळ होणे, जास्त झोपेची इच्छा होणे, कमी खाण्याची इच्छा होणे, मुलाशी योग्य संबंध ठेवू न शकणे इ. या नैराश्यामुळे अनेक वेळा आई स्वतःचे आणि मुलाचे नुकसान करते. अशा स्थितीत रुग्णाच्या मेंदूमध्ये अनेक बदल होतात, त्यामुळे चिंताग्रस्त झटकेही येतात.

बाळंतपणानंतर महिलांना अनेक समस्यांना तोंड द्यावे लागते. यासाठी त्यांनी मुलासोबतच स्वत:चीही विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे. कारण या काळात मातेला शरीराच्या कमकुवतपणासह शरीरावर स्ट्रेच मार्क्स दिसणे, वाढत्या तणावामुळे पाठदुखी, वारंवार केस गळणे, स्तनांचा आकार बदलणे अशा बदलांमधून जावे लागते. यासोबतच ते काम करत असतील तर करिअर पुढे चालू ठेवण्याची चिंता त्यांना सतावत आहे. यामुळे मनात अनेक समस्या आणि प्रश्न धावतात, मुलाच्या आगमनाच्या आनंदासोबतच आईला अनेक संकटांनी घेरले आहे, ज्यामुळे तणाव निर्माण होतो.

अशा परिस्थितीत, फक्त एकच व्यक्ती नवीन मातांच्या आयुष्यात सकारात्मकता आणू शकते, ते म्हणजे मुलाचे वडील. कारण जेव्हा नवीन आईचे शरीर कमकुवत असते आणि ती तिच्या नवीन आयुष्याशी संघर्ष करत असते, तेव्हा तुमचा उपयुक्त जोडीदार तुम्हाला प्रत्येक प्रकारे साथ देण्याचे काम करतो. सर्व काही होईल म्हणून मी आणि माझे संपूर्ण कुटुंब तुमच्या पाठीशी आहे. अशा परिस्थितीत, प्रसूतीनंतर संघर्ष करणारी स्त्री तिच्या जोडीदाराच्या बोलण्याने सकारात्मक होऊ लागते आणि तिलाही वाटू लागते की आता ती मुलाची योग्य काळजी घेऊ शकेल. प्रसूतीनंतर संघर्ष करणाऱ्या महिलेसाठी हा काळ जितका कठीण आहे तितकाच ती जोडीदार आणि कुटुंबाच्या पाठिंब्याने या समस्येवर मात करू शकते.

तज्ज्ञ डॉक्टरांची टीम महिलांना या परिस्थितीला पूर्ण समज आणि परिपक्वतेने सामोरे जाण्याचा सल्ला देतात. विशेषत: ज्या महिलांना जुळी मुले आहेत किंवा अपंग मुले आहेत. त्यांना या परिस्थितीतून सहज बाहेर पडण्यासाठी तज्ञ डॉक्टरांसह कुटुंबातील सदस्यांची विशेष काळजी घेणे आवश्यक आहे.

अनेक महिलांना आपण डिप्रेशनमधून जात असल्याची जाणीवही नसते. त्यामुळे आपण त्यांना या परिस्थितीची जाणीव करून दिली पाहिजे. प्रसूतीनंतरच्या नैराश्यावर वेळेवर उपचार करणे महत्त्वाचे आहे हे स्पष्ट करा. कारण या अवस्थेवर वेळीच उपचार केले नाहीत तर त्यामुळे स्त्री स्वतःवर तसेच मुलावर लक्ष केंद्रित करू शकत नाही. याशिवाय ते मुलांच्या गरजाही समजू शकत नाहीत. तर जन्मानंतर बाळाला आईची सर्वाधिक गरज असते. त्यामुळे वेळेवर उपचार करणे गरजेचे आहे.

काही स्त्रियांमध्ये असेदेखील दिसून आले आहे की त्यांना आधीच प्रसूतीनंतरच्या नैराश्याची लक्षणे आहेत. त्यांच्यामध्ये काही मानसिक समस्या आधीच दिसत आहेत, ज्याकडे त्यांचे कुटुंबीय दुर्लक्ष करतात. अशी काही प्रकरणे देखील आहेत, जी अनुवांशिकदृष्ट्या नैराश्याला बळी पडतात. नैराश्य हे अनुवांशिक आहे, जे प्रसुतिपूर्व स्थितीत उद्भवते. आणि कधीकधी हे मूड स्विंग्सद्वारे होते. तसे, ही स्थिती कायमस्वरूपी टिकत नाही, म्हणून ही स्थिती हलके औषध आणि वेळीच समुपदेशनाने नियंत्रणात ठेवता येते.

म्हणूनच प्रसूतीपूर्वी आणि नंतर वैद्यकीय सल्ल्याने शारीरिक व्यायाम करणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून तुमचे शरीर आणि मन निरोगी राहतील. कारण शरीर निरोगी असेल तर मनही निरोगी राहते. प्रसूतीनंतर नियमित व्यायाम, सल्ल्यानुसार, तणाव कमी करेल आणि चांगली झोप घेऊन प्रसूतीनंतरच्या नैराश्याची लक्षणे देखील कमी करेल. त्यामुळे लक्षणांकडे दुर्लक्ष करू नका आणि त्याच वेळी कुटुंबाने देखील नवीन मातांना सर्व सहकार्य केले पाहिजे.

गर्भधारणेनंतर महिलांच्या डोळ्यांच्या समस्येकडे दुर्लक्ष करू नका

* सोमा घोष

गर्भधारणेदरम्यान, महिलांमध्ये अनेक प्रकारचे हार्मोनल बदल होत राहतात, ज्यामुळे काही मानसिक आणि शारीरिक बदल होतात. एक फरक म्हणजे डोळ्यांची समस्या, ज्यामध्ये काही स्त्रियांची दृष्टी अंधुक होते किंवा दृष्टी कमी होते. सुरुवातीला समजणे कठीण आहे, कारण वाढत्या वयाबरोबर महिलांमध्ये डोळ्यांच्या समस्या दिसू लागतात, त्यामुळे गरोदरपणात दृष्टी कमी असली तरी महिला दुर्लक्ष करतात. यानंतर डोळ्यांचा त्रास वाढतो.

अस्पष्ट तपासा

अपोलो स्पेक्ट्रा हॉस्पिटल, मुंबईचे नेत्रतज्ज्ञ डॉ. याबाबत पल्लवी बिपटे यांचे म्हणणे आहे की, गर्भधारणेदरम्यान काही महिलांना हार्मोनल बदलांमुळे डोळ्यांच्या समस्यांना सामोरे जावे लागते. हा बदल बहुतांशी तात्पुरता असला तरी काही वेळा तो गंभीरही असू शकतो, त्यामुळे गरोदरपणात महिलांनी डोळ्यांच्या आरोग्याची काळजी घेणे आवश्यक आहे.

ऊतींमधील द्रवपदार्थाचे प्रमाण वाढणे

तज्ज्ञांच्या मते, गर्भधारणेनंतर किंवा बाळंतपणानंतर हार्मोन्समुळे डोळ्यांच्या बाहुलीचा आकार बदलू शकतो ज्यामुळे ऊतींमधील द्रवपदार्थाचे प्रमाण वाढू शकते, ज्यामुळे स्त्रीला नीट दिसू शकत नाही, अशी समस्यादेखील होऊ शकते. डोळ्यांमध्ये कोरडेपणा. याशिवाय डोळे लाल होणे, डोळे पाणावणे, जळजळ होणे अशा अनेक समस्या असू शकतात. जर एखाद्या महिलेला गरोदरपणात मधुमेहाची समस्या असेल तर रेटिना बदलण्याची समस्या असू शकते. यामुळेही स्त्री अस्पष्ट दिसते. ही समस्या बहुतेक महिलांमध्ये गर्भधारणेच्या दुस-या तिमाहीत आढळते. जर वेळेवर योग्य उपचार न मिळाल्यास गर्भधारणेच्या तिसर्‍या तिमाहीत आणि प्रसूतीनंतर ही समस्या वाढू शकते.

उच्च रक्तदाब समस्या

पुढे, डॉक्टर म्हणतात की काही महिलांना गर्भधारणेदरम्यान उच्च रक्तदाबाची समस्या असते. याला प्रीक्लेम्पसिया म्हणतात. यामध्ये गर्भवती महिलेच्या रक्तदाबाची पातळी वाढते आणि किडनी असामान्यपणे काम करू लागते. त्यामुळे डोळ्यांत धूसरपणा येतो. त्यामुळे महिलांनी गरोदरपणात त्यांच्या रक्तदाबाच्या पातळीवर लक्ष ठेवावे. याशिवाय प्रसूतीनंतर फार कमी महिलांना पिट्युटरी एडेनोमाची तक्रार असते. यामध्ये महिलांच्या शरीरातील पिट्युटरी ग्रंथीमध्ये ट्यूमर तयार होऊ लागतात, यामुळे शरीरातील हार्मोन्सच्या स्रावाच्या सामान्य क्रियेत अडथळा येतो, ज्यामुळे गर्भधारणेनंतर डोळ्यांशी संबंधित समस्या उद्भवू शकतात.

पाणी धरून ठेवण्याची समस्या

गरोदरपणात पाणी टिकून राहिल्यामुळे कॉर्निया फुगतो आणि दृष्टी धूसर होते. तसेच गरोदरपणात, डोळ्यांत अश्रू कमी आणि कोरडेपणा दिसून येतो. यामुळे अंधुक दृष्टी, प्रकाश चमकणे, फ्लोटर्स आणि प्री-एक्लॅम्पसिया किंवा उच्च रक्तदाबामुळे तात्पुरते अंधत्वदेखील होऊ शकते. जरी डोळ्यांच्या बहुतेक समस्या तात्पुरत्या असतात आणि गंभीर नसतात, परंतु प्रसूतीनंतर किंवा आधी, डोळ्यांमध्ये काही लक्षणे दिसल्यास ताबडतोब नेत्ररोग तज्ञाशी संपर्क साधावा, जे खालीलप्रमाणे आहेत.

लक्षणे

  • एखाद्या गोष्टीचे दुहेरी स्वरूप,
  • डोळा दुखणे,
  • डोळे खाजवणे,
  • अंधुक दृष्टी किंवा चक्कर येणे,
  • अक्षरे वाचण्यात अडचण जाणवणे,
  • डोळ्यांवर दाब जाणवणे,
  • प्रकाशात येताच डोळ्यांवर त्याचे अनेक परिणाम होतात.

डोळ्यांच्या समस्येची काळजी

  • डोळ्यांमध्ये समस्या असल्यास तज्ज्ञांच्या सल्ल्याने ताबडतोब आयड्रॉपचा वापर करावा.
  • जर ही समस्या पिट्यूटरी ग्रंथीमुळे होत असेल, तर डॉक्टर इस्ट्रोजेन हार्मोनच्या वाढीमुळे होणारी गाठ थांबवण्यासाठी औषध लिहून देतील.
  • वजन नियंत्रणात ठेवणे आणि नियमित अंतराने रक्तदाब तपासणे.
  • शुगर लेव्हलकडे अधिक लक्ष द्या, जेणेकरून गर्भावस्थेतील मधुमेह टाळता येईल.

त्यामुळे डोळ्यांमध्ये अचानक अंधुक किंवा दुहेरी दृष्टी आल्यास ताबडतोब डॉक्टरांचा सल्ला घेऊन औषध घेणे आवश्यक आहे, जेणेकरून डोळ्यांवर वेळीच उपचार करता येतील.

गर्भधारणेपूर्वी या बाबी जरूर लक्षात घ्या

* अनुभा सिंग, स्त्रीरोगतज्ज्ञ आणि आयव्हीएफ एक्सपर्ट

आजकाल वाढत्या स्वातंत्र्यामुळे आणि सेक्सबाबतच्या एकपेक्षा जास्त साथीदारामुळे लैंगिक संबंधी अनेक आजार होण्याची भीती असते. लैंगिक समस्या शक्य तितक्या लवकर ओळखणे आणि डॉक्टरकडे जाणे आवश्यक होऊन जाते. असे न केल्यास वंध्यत्वासारखी मोठी समस्यादेखील उद्भवू शकते.

पेल्विक इनफ्लेमेटरी डिसीज

हा मुख्यत: असुरक्षित संबंधांमुळे पसरणारा एक रोग आहे. मेट्रो शहरांमध्ये गुप्तपणे महिलांच्या वंध्यत्वाचे हे एक मोठे कारण बनत आहे. १५ ते २४ वयोगटातील मुलींना या गोष्टीचा धोका जास्त असतो. पाश्चात्य देशांच्या तुलनेत भारतात अजून याचे प्रमाण कमी असले तरी तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की जर यावर नियंत्रण ठेवले नाही तर येणाऱ्या काळात ही मोठी समस्या बनू शकते. याचा परिणाम नवीन पिढीतील आई बनण्यावर होऊ शकतो.

डॉ. अनुभा सिंह म्हणतात की हे एक हार्मोनल डिसऑर्डर आहे. याची सर्वात मोठी ओळख अशी आहे की यामुळे अचानक वजन वाढते. मासिक पाळी अनियमित होते. मुरुमे आणि टक्कल पडण्याची समस्यादेखील उद्भवू शकते. मुले जन्मास घालण्याच्या वयात सुमारे १ ते १० महिलांमध्ये ही समस्या पाहावयास मिळते. फॅलोपियन नलिका आणि प्रजननाशी संबंधित इतर अवयवांमध्येदेखील यामुळे सूज येऊ शकते. वेळेवर उपचार न केल्यास याचा परिणाम वंध्यत्वाच्या रूपात समोर येतो.

हा रोग क्लॅमायडिया ट्रेकोमायटीस नावाच्या जिवाणूमुळे होतो. मोठया शहरांमध्ये सेक्सच्या बाबतीत वाढते स्वातंत्र्य आणि एकाहून अधिक साथीदार याच्या प्रसाराचे सर्वात मोठे कारण आहे. या व्यतिरिक्त स्वच्छतेची काळजी न घेतल्यामुळे, मद्यपान किंवा धूम्रपान केल्यामुळे रोगप्रतिकारक शक्ति कमकुवत होते आणि त्यामुळेदेखील याचे जीवाणू महिलांना आपले लक्ष्य करू शकतात.

मेट्रो शहरांत याच्या विळख्यात सापडणाऱ्या महिलांची टक्केवारी ३ ते १० दरम्यान आहे. हे स्त्रियांच्या सामाजिक स्थितीवर आणि लैंगिक वर्तनावर खूप अवलंबून आहे, २५ वर्षांखालील मुली याच्या विळख्यात सहजतेने येण्याचे कारण हे आहे की त्यांच्या गर्भाशयाचे तोंड या वयापर्यंत लैंगिक संबंधातून पसरणाऱ्या आजारास तोंड देण्यास सक्षम नसते. यामुळे त्या अशा आजारांना बळी पडतात.

लक्षणांवर लक्ष ठेवा

पीआयडीच्या विळख्यात सापडल्यावर योनीमार्गत जळजळ होऊ शकते. पांढऱ्या स्रावाची तक्रार उद्भवी शकते. ओटीपोटाच्या खालच्या भागात वेदना होऊ शकते, ताप येऊ शकतो आणि उलटयादेखील होऊ शकतात. तसेच मासिक पाळीच्या आधी आणि नंतर शारीरिक संबंध ठेवताना रक्तस्त्राव होऊ शकतो. यामुळे लघवी करताना जळजळ देखील होऊ शकते.

मुक्तता कशी होईल

डॉ. अनुभा सिंह म्हणतात की पीआयडीची जास्त प्रकरणे मेट्रो शहरांमध्ये होतात. या रोगाचे एक प्रमुख कारण असुरक्षित लैंगिक संबंध आहे. नव्या पिढीला याची जाणीव करून देण्याची गरज आहे. या आजाराकडे दुर्लक्ष केल्याने आपण आई होण्याच्या आनंदापासून वंचित राऊ शकता.

पीआयडीशी संबंधित लक्षणे जाणवल्यास डॉक्टरांशी संपर्क साधा. औषधाबरोबरच नियमित तपासणी करून त्यावर उपचार करणे शक्य आहे. निष्काळजीपणा केल्यास हा रोग संपूर्ण प्रजनन प्रणालीला व्यापू शकतो.

इतरही काही लैंगिक आजार आहेत, जे तितकेच घातक आहेत जसे :

ट्रायकोमोनिएसिस

जर सतत ६ महिन्यांपासून एखाद्या महिलेच्या योनीतून स्त्राव होण्याबरोबरच खाज सुटत असेल, पतिशी संबंध ठेवताना वेदना होत असेल, लघवी करताना त्रास होतो, तर ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधा. हा ट्रायकोमोनिएसिस रोग असू शकतो.

अनेक वेळा स्त्रियांमध्ये प्रसूती, मासिक पाळी आणि गर्भपात होण्याच्यावेळीदेखील संसर्गाची भीती असते.

निरक्षरता, दारिद्रय, संकोच यांमुळे अनेकदा स्त्रिया प्रजनन अवयवांच्या रोगांवर उपचार करून घेण्यास संकोच करतात. प्रजनन अवयवांच्या संसर्गामुळे एड्ससारखा धोकादायक आजारदेखील उद्भवू शकतो.

कॉपर टी लावूनदेखील प्रजनन अवयवांमध्ये रोग वाढण्याची शक्यता असते. क्लॅमायडिया रोग ट्रॅकोमायटीस नावाच्या जिवाणूमुळे होतो. तोंडावाटे आणि गुद्द्वारामार्गे समागम केल्याने हा रोग लवकर पसरतो. बऱ्याच वेळा या आजारामुळे संसर्ग गर्भाशयाच्या माध्यमातून फॅलोपियन नलिकांपर्यंत पसरतो.

गोनोरिया

स्त्रियांमध्ये हा रोग सुजाक, निसेरिया नावांच्या जिवाणूपासून होतो. महिलांच्या प्रजनन मार्गाच्या ओल्या क्षेत्रात हा तीव्रपणे अगदी सहज वाढतो. याचे जिवाणू तोंडात, घशात, डोळयांतही पसरतात. या रोगात लैंगिक स्रावामध्ये बदल होतो. पिवळया रंगाचा दुर्गंधीयुक्त स्त्राव निघतो. कधी-कधी योनीतून रक्तदेखील बाहेर पडते.

गर्भवती महिलेसाठी हा अत्यंत जीवघेणा रोग आहे. प्रसूती दरम्यान मूल जन्म नलिकेमधून जाते. अशा परिस्थितीत जर आईला हा आजार झाला असेल तर मूल अंधदेखील होऊ शकते.

हर्पीज

हर्पीज सिम्प्लेक्स ग्रस्त व्यक्तिशी शारीरिक संबंध ठेवल्यामुळे हा रोग होतो. यामध्ये २ प्रकारचे विषाणू असतात. बऱ्याचवेळा या आजाराने ग्रस्त स्त्री-पुरुषांना हा आजार आपल्याला झाल्याचे माहीत नसते. लैंगिक अवयव आणि गुद्द्वार क्षेत्रात खाज सुटणे, लहान-लहान पाणीदार पुरळ, डोकेदुखी, पाठदुखी, वारंवार फ्लू होणे इ. याची लक्षणे आहेत.

सॉप्सिस

हा रोग ट्रेपोनमा पल्लिडम नावाच्या जिवाणूमुळे होतो. योनीमुख, योनी, गुद्द्वाराजवळ खाज न सुटता ओरखडे येतात. महिलांना तर याविषयी कळतही नाही. पुरुषांमध्ये लघवी करताना जळजळ, खाज सुटणे, जननेंद्रियावर फोड येणे इत्यादी समस्या उद्भवतात.

हनिमून सिस्टायटिस

नवविवाहित जोडप्यांमध्ये यूटीआय खूप सामान्य आहे. त्याला हनिमून सिस्टायटिसदेखील म्हणतात. हे स्त्रियांमध्ये मूत्रमार्ग, योनीमुख आणि गुद्द्वाराजवळ असते. येथून जीवाणू मूत्रमार्गापर्यंत सहज पोहोचू शकतात आणि संसर्ग करू शकतात. या व्यतिरिक्त इतर अनेक प्रजातींचे जिवाणूदेखील यूटीआय तयार करू शकतात.

सुमारे ४० टक्के स्त्रियांना याची आयुष्यात कधी न कधी लागण होते. लक्षणांषियी बोलायचं झाल्यास, यूटीआय झाल्यावर वारंवार लघवी होते, परंतु लघवी फक्त काही थेंबच होते. लघवीतून वास येतो, लघवीचा रंग अस्पष्ट असू शकतो. कधीकधी रक्त मिश्रित झाल्यामुळे लघवीचा रंग गुलाबी, लाल किंवा भुरकट असू शकतो.

पती किंवा पत्नी दोघांपैकी कोणालाही संसर्ग झाल्यावर लैंगिक संबंध ठेवल्यास लैंगिक समस्या वाढू शकते. उपचार न केल्यास शरीराच्या अवयवांमध्ये वेदना होऊ शकते, ताप येऊ शकतो. काही प्रकरणांमध्ये संक्रमण मूत्राशयाच्या वरती पोहोचू शकते आणि संसर्गास कारणीभूत ठरू शकते.

प्रजनन अवयव स्वच्छ आणि सुरक्षित राहावेत यासाठी महत्वाचे आहे की आपल्याला आपल्या प्रजनन अवयवांबद्दल जागरूक असले पाहिजे. जर त्यांच्यात काहीही समस्या असेल तर कृपया तत्काळ डॉक्टरांचा सल्ला घ्या.

अनलिमिटेड कहानियां-आर्टिकल पढ़ने के लिएसब्सक्राइब करें