कथा * कुमुद भोरास्कर
आज प्रथमच अनुभाला जाणवलं की नेहमी मैत्रिणीमध्ये किंवा बहिणीप्रमाणे वागणाऱ्या तिच्या आईचं अन् अनिशा काकूचं वागणं काही तरी वेगळं वाटतंय. अनिशा काकू जरा टेन्शनमध्ये दिसत होती.
आईनं वारंवार तिला विचारलं, तेव्हा तिनं जरा बिचकतच सांगितलं, ‘‘माझा चुलतभाऊ सलील इथं टे्निंगसाठी येतो आहे. तशी त्याची राहण्याची व्यवस्था त्यांच्या कंपनीच्या गेस्ट हाऊसमध्ये केलेली आहे, पण सुट्टीच्या दिवशी सणावाराला तो इथं येईल.’’
‘‘तर मग इतकी काळजीत का आहेस तू? नाही आला तर आपण त्याला गाडी पाठवून बोलावून घेऊ.’’ शीतलनं, अनुभाच्या आईने उत्साहात म्हटलं.
‘‘काळजीचीच बाब आहे शीतल वहिनी. माझ्या आईनं मला फोनवर समजावून सांगितलं आहे, तुझ्या घरात तुझ्या तरूण पुतण्या आहेत, त्यांच्या मैत्रीणी घरी येतील जातील. अशावेळी सलीलसारख्या तरूण मुलाचं तुझ्या घरी येणं बरोबर नाही…’’
‘‘पण मग त्याला ‘येऊ नको’ हे सांगणं बरोबर आहे का?’’
‘‘तेच तर मला समजत नाहीए…म्हणूनच मी काळजीत आहे. मी असं करते, सलीलला आल्या आल्याच सांगेन की निक्की अन् गोलूचा जसा तू मामा आहेस, तसाच अनुभा अजयाचाही मामा आहेस…म्हणजे अगदी प्रथमपासून तो या नात्यानं या तरूण मुलींकडे बघेल…’’ अनिशानं म्हटलं.
‘‘सांगून बघ. पण हल्लीची तरूण मुलं असं काही मानत नाहीत,’’ आता शीतलच्याही सुरात काळजी होती.
‘‘असं करूयात का? सलील येईल तेव्हा मी त्याला माझ्या खोलीतच घेऊन जाईन. म्हणजे घरात इतरत्र त्याचा वावर नकोच!’’ अनिशानं तोडगा काढला.
‘‘बघ बाई, तुला जसं योग्य वाटेल तसं कर, एवढंच बघ की सलीलचा अपमान होऊ नये अन् त्याला आपलं वागणं गैर वाटू नये…शिवाय काही वावगंही घडू नये.’’ शीतल अजूनही काळजीतच होती.
अनुभानं हे सर्व ऐकलं अन् ठरवलं की ती स्वत:च सलीलपासून दूर राहील. सलील आला की ती सरळ आपल्या खोलीत जाऊन बसेल म्हणजे काकूला अन् आईला उगीचच टेन्शन नको.
अमितकाकाच प्रथम सलीलला घरी घेऊन आला होता. सगळ्यांशी त्याची ओळख करून दिली. मग अनुभाशी ओळख करून देताना त्यानं म्हटलं, ‘‘अनु, हा तुझाही मामाच आहे हं. पण तुम्ही जवळपास एकाच वयाचे आहात, तेव्हा तुमच्यात मैत्री व्हायला हरकत नाही.’’
हे ऐकून पार हबकलेल्या आई व काकूकडे बघून अनुभानं त्यावेळी त्याला फक्त हॅलो म्हटलं अन् ती आपल्या खोलीत निघून गेली. पण तेवढ्या वेळात त्याचं देखणं रूप अन् मोहक हास्य तिच्या मनात ठसलं.
पुढे सलील एकटाच यायचा. त्याच्या मोटर सायकलचा आवाज आला की अनुभा खोलीत निघून जायची. पण तिचं सगळं लक्ष काकूच्या खोलीतून येणाऱ्या मजेदार गप्पांकडे अन् सतत येणाऱ्या हसण्याच्या आवाजाकडे असायचं.
सलीलजवळ विनोदी चुटक्यांचा प्रचंड संग्रह होता. सांगायची पद्धतही छान होती.
मोहननं ओळख करून देत म्हटलं, ‘‘हा माझा मित्र सलील आहे. अनु आणि सलील ही माझ्या बहिणीची, माधवीची खास मैत्रीण, अनुभा.’’
सलीलनं हसून म्हटलं, ‘‘मी ओळखतो हिला, मी मामा आहे हिचा.’’
‘‘खरंय? तर मग अनु, तू आता तुझ्या मामाला जरा सांभाळ. अगं आज प्रथमच तो माझ्या घरी आला आहे अन् मी फार कामात आहे. तेव्हा तूच त्याच्याकडे लक्ष दे. सर्वांशी त्याची ओळख करून दे. मला आई बोलावते आहे…मी जातो.’’ मोहन ‘‘आलो’’ म्हणत तिथून आत धावला.
सलीलनं खट्याळपणे हसत तिच्याकडे बघितलं अन् म्हणाला, ‘‘माझ्या एका प्रश्नाचं उत्तर देशील का प्लीज? मी दिसायला इतका कुरूप किंवा भितीदायक आहे का की माझी चाहूल लागताच तू तडक तुझ्या खोलीत निघून जातेस? मला किती त्रास होतो या गोष्टीचा?’’
अभावितपणे अनु बोलून गेली, ‘‘त्रास तर मलाही खूप होतो. लपावं लागतं म्हणून नाही तर तुला बघू शकत नाही, म्हणून.’’
‘‘तर मग बघत का नाहीस?’’
अनुभानं खरं कारण सांगितलं. आईचं व काकूचं टेंशन सांगितलं.
‘‘असं आहे का? खरं तर माझ्या घरीही हेच टेंशन होतं. मी इथं येतोय म्हणताना माझ्या आईला अन् काकुलाही हेच वाटत होतं…पण तुझ्या काकांनी तर आपल्यात मैत्री होऊ शकते असं सांगितलं. मग माझ्यासमोर येऊ नकोस हे कुणी सांगितलं?’’
‘‘तसं कुणीच सांगितलं नाही. पण काकांचं बोलणं ऐकून काकू आणि आई इतक्या हवालदिल झाल्यात की त्यांचं टेंशन वाढवण्यापेक्षा मी स्वत:ला तुझ्यापासून दूर ठेवणंच योग्य मानलं.’’
‘‘हं!’’ सलीलनं म्हटलं, ‘‘तर एकूण असं आहे म्हणायचं. तुझ्या घरून कुणी येणार आहेत का आज इथल्या कार्यक्रमाला?’’
‘‘आई, अनूकाकू येणार आहेत ना?’’
‘‘तर त्या यायच्या आत तू आपल्या सर्व मैत्रीणींशी माझा मामा म्हणूनच ओळख करून दे. त्यामुळे माझ्या ताईला म्हणजे तुझ्या काकूलाही जाणवेल की मी नाती मानतो.’’
माधवी अन् इतर मुलींनाही हा तरूण, सुंदर अन् हसरा, हसवणारा मामा खूपच आवडला. शीतल अन् अनिशा जेव्हा कार्यक्रमात पोहोचल्या, तेव्हा सलील धावून धावून खूप कामं करत होता अन् लहान मोठे सगळेच त्याला मामा म्हणून बोलावत होते.
‘‘हे सगळं काय चाललंय?’’ अनिशाने विचारलं.
‘‘बहिण्याच्या शहरात येण्याचा प्रसाद आहे हा.’’ सलील चेहरा पाडून म्हणाला.
‘‘मला वाटलं होतं या शहरात चांगल्या पोरी भेटतील, गर्लफ्रेंड मिळेल पण अनुभाच्या सगळ्या मैत्रिणी माझ्या भाच्याच झाल्यात. राहिली साहिली ती माधवी, माझ्या मित्राची बहिण, तीही मला मामाच म्हणतेय. आता भाचीला गर्लफ्रेंड कसं म्हणायचं? म्हणून काम करतोय, मामा झालोय अन् आशिर्वाद गोळा करतोय.’’
शीतल तर हे ऐकून एकदम गदगदली. साखरपुड्याचा कार्यक्रम आटोपल्यावर आमंत्रित पाहुण्यांची जेवणं झाली. शीतलनं अनुभाला घरी चालण्याबद्दल विचारलं, तेव्हा माधवी म्हणाली, ‘‘अजून आमची जेवणं नाही झालेली. आम्ही सर्व व्यवस्था बघत होतो…एवढ्यात नाही मी जाऊ देणार अनुभाला.’’
‘‘एकटी कशी येणार?’’
माधवीची आई म्हणाली, ‘‘एकटी कशानं? मामा आहे ना? तो सोडेल.’’
शीतलनं विचारलं, ‘‘सलील, अनुभाला घरी सोडशील.’’
‘‘सोडेन ना ताई, पण आमची जेवणं आटोपल्यावर. यांचा नाचगाण्याचा कार्यक्रम आहे. त्यामुळे बराच उशीर होईल.’’
‘‘तुम्ही हवं तेवढा वेळ थांबा. मग भाचीचा कान धरून तिला घरी आणून सोड. मामा आहेस तू तिचा.’’ हसत हसत शीतलनं म्हटलं.
शीतलनं असा हिरवा कंदिल दाखवल्यावरदेखील अनुभा सलील यायचा, तेव्हा आपल्या खोलीतच दार लावून बसायची. त्याच्याबद्दल कधी काही ती विचारत नसे की बोलत नसे. पण सलीलला ज्या दिवशी सुट्टी असायची, त्यादिवशी ती मैत्रिणीकडे अभ्यासाला जाते असे सांगून बाहेरच्या बाहेर सलीलला भेटायची. माधवीलाही कधी संशय आला नाही. कॉलेजच्या परीक्षा संपता संपता घरात अनुभाच्या लग्नाची चर्चा झाली.
तिनं सलीलला सांगितलं.
सलील म्हणाला, ‘‘मलाही तुझ्या आई आणि काकूनं तुझ्यासाठी मुलगा बघायला सांगितलं आहे.’’
‘‘मग तू स्वत:चंच नाव सुचव ना?’’
‘‘वेडी आहेस का? मी इथं येण्यापूर्वी इतकं टेंशन दोन्ही घरांमध्ये होतं ते एवढ्यासाठीच की मी तुझ्या प्रेमात पडून लग्न करण्याचा हट्ट धरला तर केवढा अनर्थ होईल. ज्या घरात मुलगी दिली, त्या घरातली मुलगी करत नाहीत.’’
‘‘तू हे सर्व मानतोस?’’
‘‘मी मुळीच मानत नाही. पण आपल्या कुटुंबातल्या मान्यता अन् परंपरा मी मानतो. त्यांचा आदर करतो.’’
‘‘तुला माझ्या या प्रेमाची किंमत नाहीए?’’
‘‘आहे ना? तुझ्याशिवाय दुसऱ्या कुणाबरोबर आयुष्य घालवण्याची कल्पनाही करू शकत नाही मी.’’
‘‘तू पुरूष आहेस, तेव्हा लग्न न करण्याचा तुझा हट्ट किंवा जिद्द तुझे घरातले लोक चालवून घेतील. मला मात्र लग्न करावंच लागेल…’’
‘‘लग्न तर मी ही करेनच ना अनु?’’
अनुभा वैतागली. काय माणूस आहे हा? माझ्या खेरीज दुसऱ्या कुणाबरोबर आयुष्य घालवण्याची कल्पनाही असह्य होतेय याला अन् तरीही हा लग्न करणारच? तिनं संतापून त्याच्याकडे बघितलं.
तिच्या मनातले भाव जाणून सलील म्हणाला, ‘‘लग्न कुणाबरोबर का होईना, पण माझ्या अन् तुझ्या मनात आपणच दोघं असू ना? आपल्या जोडीदाराबरोबर आयुष्य घालवताना आपण हाच विचार सतत मनात ठेवायचा की तू अन् मी एकत्र आहोत…एकमेकांचे आहोत…’’
अनुभानं स्वत:च्या मनाची समजूत काढली की आता जशी ती सलीलच्या आठवणीत जगते आहे, तशीच लग्न झावरही जगेल. उलट जेव्हा लग्नानंतर भेटण्याचा प्रसंग येईल, तेव्हा भेटी अधिक सहज सुलभ होतील. कारण विवाहितांकडे संशयानं बघितलं जात नाही.
तिनं हे जेव्हा सलीलला सांगितलं, तेव्हा तो एकदम उत्साहानं म्हणाला, ‘‘व्वा! हे तर फारच छान! मग तर चोरून कशाला? उघड उघड, राजरोस सगळ्यांच्या समोर गळाभेट घेईन, कुठं तरी फिरायला जाण्याच्या निमित्तानं हॉटेलात जेवायला नेईन.’’
लवकरच दुबईला स्थायिक झालेल्या डॉ. गिरीशबरोबर अनुभाचं लग्न ठरलं. दिसायला तो सलीलपेक्षाही देखणा होता. भरपूर कमवत होता. स्वभावानं आनंदी, प्रेमळ अन् अतिशय सज्जन होता. पण अनुभा मात्र त्यांच्यात सलीललाच बघत होती. लग्नाला अनिशाकाकूच्या माहेरची खूप मंडळी आली होती. संधी मिळताच एकांतात अनुभानं सलीलला भेटून म्हटलं, ‘‘आपल्या प्रेमाची खूण म्हणून, आठवण म्हणून मला काहीतरी भेटवस्तू दे ना.’’
‘‘अगं, देणार होतो, पण अनिशाताईनं म्हटलं, ‘‘घरून आईनं भक्कम आहेर पाठवला आहे, तू वेगळ्यानं काहीच द्यायची गरज नाही.’’
अनुभाला खरं तर राग आला. अरे आईनं काही आहेर पाठवणं अन् तू भेटवस्तू देणं यात काही फरक आहे की नाही? आईनं आहेर केला, तरी ती अजीजीनं म्हणाली, ‘‘तरीही, काही तरी दे ना. ज्यामुळे तू सतत जवळ असल्याची भावना मनात राहील.’’
सलीलनं खिशातून रूमाल काढला. त्याचं चुबंन घेतलं अन् तो अनुभाला दिला. अनुभानं तो डोळ्यांना लावला अन् म्हणाली, ‘‘माद्ब्रया आयुष्यातली ही सर्वात मौल्यवान वस्तू असेल.’’
सुरूवातीपासूनच अनुभा गिरीशला सलील समजून वागत होती. त्यामुळे तिला काहीच त्रास झाला नाही. उलट त्यांचं नातं खूपच खेळीमेळीचं अन् प्रेमाचं झालं. ती गिरीशबरोबर सुखी होती. तिनं ठरवलं होतं की सलील भेटला की त्याला सांगायचं, ‘‘फॉम्युला सक्सेसफुल!’’ पण सांगायची संधीच मिळाली नाही. नैनीतालला हनीमून साजरा करून ती माहेरी आली तेव्हा गोलूला सलीलची मोटरसायकल चालवताना बघून तिनं विचारलं, ‘‘सलीलमामाची मोटरसायकल तुझ्याकडे कशी?’’
‘‘सलीलमामाकडून पप्पांनी विकत घेतलीय, माझ्यासाठी.’’
‘‘पण त्यानं विकली कशाला?’’
‘‘कारण तो कॅनडाला गेलाय.’’
अनुभा एकदम चमकलीच! ‘‘अचानक कसा गेला कॅनडाला?’’
‘‘ते मला काय ठाऊक?’’
कसंबसं अनुभानं स्वत:ला सावरलं. सायंकाळी ती माधवीकडे भेटायला गेली. तिला खरं तर मोहनकडून सलीलबद्दल जाणून घ्यायचं होतं.
तिनं मोहनला विचारलं, ‘‘माझ्या लग्नात आला होता तेव्हा सलीलमामा काहीच बोलला नव्हता. एकाएकी कसा काय कॅनडाला निघून गेला?’’
‘‘पहिल्यांदा जाताना कुणीच एकाएकी परदेशात जात नाही अनु, सलील इथं त्याच्या कंपनीच्या हेडऑफिसमध्ये कॅनडाला जाण्याआधी खास टे्निंग घ्यायलाच आला होता. टे्निंग संपलं आणि तो कॅनडाला गेला. सगळं ठरलेलं होतं.’’ मोहन म्हणाला.
‘‘तुझ्याकडे त्याचा फोननंबर असला तर मला दे ना.’’ अनुनं म्हटलं.
‘‘नाही गं, अजून तरी त्याचा मला फोन आलेला नाही…’’
खट्टू होऊन ती घरी परतली. दोनच दिवसात तिला दुबईला जायचं होतं. नव्या आयुष्यात ती सुखात होती. पण कायम सलीलच्याच आठवणीत राहून, त्यानं दिलेल्या रूमालाचे पुन्हा पुन्हा मुके घेत.
एकदा गिरीशनं तिच्या हातात तो रूमाल बघितला अन् तो म्हणाला, ‘‘इतका घाणेरडा रूमाल तुझ्या हातात शोभत नाही. एका डॉक्टरची बायको आहेत तू. फेक तो रूमाल. डझनभर नवे रूमाल मागवून घे.’’ गिरीश सहजपणे बोलला पण अनुभा दचकली, भांबावली.
रूमाल फेकणं तर दूर ती त्या रूमालाला धुवतही नव्हती. कारण सलीलनं त्या रूमालाचं चुंबन घेतलं होतं. तिनं तो रूमाल टिश्यू पेपरमध्ये गुंडाळून लपवून ठेवला, निदान गिरीशच्या नजरेला पडायला नको.
गिरीशचं कुटुंब अनेक वर्षांपासून दुबईत स्थायिक झालं होतं. जुमेरा बीचजवळ त्यांचा मोठा बंगला होता. शहरात क्लिनिक्स अन् त्यांच्याच जोडीला मेडिकल शॉप्स होती. एक क्लिनिक गिरीश बघत असे. कुटुंबातल्या सगळ्याच स्त्रिया घरच्या धंद्यात काही तरी मदत करत होत्या.
अनुभाही थोरली जाऊ वर्षाच्यासोबत काम करू लागली. इथल्या आयुष्यात ती आनंदी होती, पण तिला हल्ली सलीलची आठवण फारच बेचैन करत होती. वांरवार त्या रूमालाचे मुके घ्यावे लागत होते.
एक दिवस वर्षाच्या चुलत बहिणीचा फोन आला. तिनं सांगितलं की तिच्या नवऱ्याचंही दुबईला पोस्टिंग झालंय. अजून ऑफिसनं गाडी आणि घर दिलं नाहीए. पण त्यांच्या राहण्याची व्यवस्था पंचतारांकित हॉटेलात केली आहे. गाडी मिळाली की भेटायला येईल. पण वर्षाला तर तिला भेटायची घाई झाली होती. अनुभानं सुचवलं की ऑफिसातून येताना त्या दोघी गाडीनं लताच्या हॉटेलात जातील, तिथून तिला आपल्या घरी आणायचं. तिच्या नवऱ्याचं ऑफिस सुटेल तेव्हा आपला ड्रायव्हर त्याला ऑफिसमधून पिकअप करून घरी येईल. रात्रीचं जेवण सगळे एकत्रच घेतील, मग ड्रायव्हर त्या दोघांना पुन्हा त्यांच्या हॉटेलवर सोडेल. वर्षाला ही सूचना आवडली. दिवस ठरवून लताला फोन केला. तिनं अन् तिच्या नवऱ्यानं होकार दिला.
लताला वर्षानं विचारलं, ‘‘तू तर लग्नानंतर अमेरिकेला की कुठंतरी गेली होतीस, मग दुबईला कशी आलीस?’’
‘‘मला तिथली थंडी, तिथला बर्फ आवडत नव्हता म्हणून यांनी इथं बदली करून घेतली.’’ लतानं तोऱ्यात उत्तर दिलं.
‘‘अरे व्वा! खूपच दिलदार दिसतोए तुझा नवरा. बायकोसाठी डॉलर कमावायचे सोडून दिराम कमवायला लागला. ऐट आहे बुवा!’’ वर्षानं विचारलं.
‘‘माझ्यासाठी तर ते स्वत:चा जीवही देतील ताई.’’ लताच्या बोलण्यात दर्प होता.
वर्षा अन् अनुभाला हसायला आलं.
‘‘आणि या अशा जीव देणाऱ्या मुलाशी तुझं लग्न ठरवलं कुणी? गोदाकाकींनी?’’ वर्षांनी विचारलं.
लता हसायला लागली, ‘‘नाही ताई, गोदाकाकी तर या सोयरिकीच्या विरोधातच होत्या. त्यांचं म्हणणं होतं की मुलगा जरा भ्रमरवृत्तीचा आहे, खूप मुलींशी त्याची प्रेमप्रकरणं झालीत. असा मुलगा आपल्याला नकोच,’’ पण काका म्हणाले, ‘‘लग्नाआधी मुलं अशीच टाइमपास असतात. लग्नानंतर ती व्यवस्थित वागायला लागतात.’’
‘‘तुमचे ‘ते’ तुम्हाला त्यांच्या आधीच्या प्रेमिकेच्या नावानं नाही का बोलावत? काही खास नाव घेऊन बोलालतात?’’ अनुभानं विचारलं.
‘‘नाही बाई, ते मला लताच म्हणतात.’’
‘‘याचा अर्थ तुमचे ‘ते’ फक्त तुमचेच आहेत.’’
सायंकाळी गिरीशला क्लिनिकमध्ये फारसं काम नव्हतं. असिस्टंट डॉक्टरला सूचना देऊन तो लवकर घरी परतला. वर्षानं म्हटलं, ‘‘गिरीश, मी लताला जुमेरा बीचवर फिरवून आणते. अनुभा बाकीची व्यवस्था बघतेय. लताचे मिस्टर आले की तुम्ही त्यांना रिसीव्ह करा. आम्ही थोड्या वेळात घरी येतोच आहोत.’’ त्या दोघी निघून गेल्या.
काही वेळातच गिरीशचा उल्हसित आवाज कानी आला, ‘‘अगं अनु, बघ लताचे मिस्टर आलेत. ते कोण आहेत माहीत आहे का? तुझे सलील मामा.’’
ते ऐकताच अनुभाचा उत्साह, उल्हास फसफसून आला. धावतच ती ड्रॉइंगरूममध्ये आली. खरंच, सलीलच होता. अंगानं थोडा भरला होता.
‘‘घ्या, तुमची भाची आली…’’ गिरीशनं म्हटलं.
सलीलनं अनुभाकडे दुर्लक्ष करत म्हटलं, ‘‘पण माझी बायको कुठाय?’’
‘‘ती तिच्या बहिणीबरोबर बीचवर गेली आहे. येईलच, तोवर तुमच्या भाचीशी गप्पा मारा.’’
‘‘गप्पा तर मारूच, मामा आधी गळाभेट तरी घे.’’ अनुभानं त्याच्याजवळ जात म्हटलं.
‘‘लहान बाळासारखी मामाच्या मांडीवर बसू नकोस हं!’’ गिरीश गमतीनं म्हणाला.
‘‘माझ्या बायकोला मांडीवर बसवून तिच्या डोळ्यात मला बघायचाय समुद्र.’’ सलील उतावळेपणानं म्हणाला, ‘‘गिरीश, आपण समुद्रकिनाऱ्याजवळ जाऊ. तुम्ही वर्षावहिनींना घरी घेऊन या. मी अन् लता थोडावेळ समुद्र किनाऱ्याजवळ एकांतात घालवू, चला ना गिरीश…लवकर…प्लीज’’
इतकी उपेक्षा, इतका अपमान! अनुभाला ते सहन होईना…संतापानं ती आपल्या खोलीकडे धावली. एकट्यानं रडावं म्हणून नाही तर सलीलनं दिलेल्या रूमालाच्या चिंध्या चिंध्या करून फेकण्यासाठी…तो तिच्यासाठी अनमोल, अमूल्य असणारा रूमाल आता तिला ओकारी आणत होत, नकोसा झाला होता.