कथा * डॉ. नीरजा श्रीपाल
दीप्तीनं फोन उचलला अन् पलीकडून प्रसन्न, मनमोकळा, आनंदानं ओथंबलेला आवाज ऐकू आला. ‘‘हाय दीप्ती, माझी लाडकी मैत्रीण, सॉरी गं, दीड वर्षांनंतर तुला फोन करतेय.’’
‘‘शुची? कशी आहेस? इतके दिवस होतीस कुठं?’’ प्रश्न तर अनेक होते, पण दीप्तीला विचारण्याचा उत्साहच नव्हता.
शुचीच्या ते लक्षात आलं. तिनं विचारलं, ‘‘काय झालं? दीप्ती, इतकी थंड का? सॉरी म्हटलं ना मी? मान्य करते, चूक माझीच आहे, इतके दिवस तुला फोन करू शकले नाही पण काय सांगू तुला, अगं सगळाच गोंधळ होता. पण प्रत्येक क्षणी मी तुझी आठवण काढत होते. तुझ्यामुळेच मला माझा प्रियकर पती म्हणून मिळाला. तुझ्यामुळेच माझं मलयशी लग्न झालं. तू माझ्या आईबाबांना त्याचं नाव मलय म्हणून सांगितलंस. मोहसीन ही त्याची खरी ओळख लपवलीस. अगं, लग्नानंतर लगेचच मलयला अमेरिकेला जावं लागलं. त्याच्या बरोबरच मीही गेले पण पासपोर्ट, व्हिझा, अमुक तमुक करत वेळेत विमान गाठण्यासाठी खूप पळापळ झाली. त्यातच माझा मोबाइल हरवला.
प्रत्यक्ष तुला येऊन भेटायला तेव्हा वेळच नव्हता गं! कालच आलेय इथं, आधी तुझा नंबर हुडकला. सॉरी गं! आता तरी क्षमा केली म्हण ना? आता आम्ही इथंच राहणार आहोत. कधीही येऊन उभी राहीन. बरं आता सांग घरी सगळे कसे आहेत? काका, काकू, नवलदादा अन् उज्ज्वल?’’ एका श्वासात शुची इतकं बोलली पण दीप्तीची काहीच प्रतिक्रिया नव्हती. ‘‘अगं, मीच मघापासून एकटी बडबडतेय, तू काहीच बोलत नाहीएस…बरी आहेस ना? घरी सगळी बरी आहेत ना?’’ शुचीच्या आवाजातला उत्साह ओसरून त्याची जागा आता काळजीनं घेतली होती.
‘‘खूप काही बदललंय शुची, खूपच बदललंय या दिड वर्षांत. बाबा वारले. आई अर्धांगवायुनं अंथरूणाला खिळली आहे. नवलदादाला दारूचं व्यसन लागलंय. सतत दारू पितो. त्यामुळे कंटाळून वहिनीही लहान बाळासकट माहेरी निघून गेली आहे….’’
‘‘आणि उज्ज्वल?’’
‘‘तोच एक बरा आहे. आठवीत आहे. पण पुढे किती अन् कसा शिकू शकेल कुणास ठाऊक?’’ बोलता बोलता दीप्तीला रडू कोसळलं.
‘‘अगं, अगं तू रडू नको दीप्ती…बी ब्रेव्ह. अगं कॉलेजमध्ये तू सगळ्यांचे प्रॉब्लेम सोडवायची, प्रत्येकाच्या समस्येवर तुझ्याकडे उत्तर असायचं. तुझ्या हुशारीमुळे तुला सगळे लेडी बिरबल म्हणत होते. आठवतंय ना? कम ऑन दीप्ती, मी पुढल्या आठवड्यात येतेय. आपण ही समस्या सोडवू. अजिबात काळजी करू नको.’’ फोन बंद झाला.
दीप्तीनं डोळे पुसले. तेवढ्यात डोअर बेल वाजली. तिनं दार उघडलं. रोजच्याप्रमाणे दारूचा भपकारा अन् सेंटचा एकत्रित वास आला. दारू प्यायलेल्या नवलला त्याचे चार मित्र उचलून घेऊन आले होते. प्यायले तर तेही होते, पण थोडेफार शुद्धीवर होते. नवल तर शुद्ध हरपून बसला होता. ते मित्र विचित्र नजरेनं दीप्तीकडे बघत होते. नवलला सांभाळण्यासाठी ती त्याच्याजवळ गेली, तेव्हा ते तिच्या अंगचटीला आले. कुणी हात कुरवाळला, कुणी गालावरून हात फिरवला, कसंबसं तिनं नवलला सोफ्यावर झोपवलं अन् त्यांना सगळ्यांना घराबाहेर काढून दार लावून घेतलं.
वडिलांच्या मृत्यूनंतर वडिलांचा सगळा बिझनेस, पैसा नवलच्या हातात आला. बँकेची नोकरी सोडून त्यानं बिझनेसमध्ये लक्ष घातलं. बिझनेस वाढत गेला, पैसा भरपूर मिळत होता. नवलला त्यातूनच दारू, महागड्या गाड्या, पैसे उडवणं अशा सवयी लागल्या. वडिलांच्या आकस्मिक मृत्युनं आई खचली होती. जणू बधीर झाली होती. नवलचं ठरलेलं लग्न आई जरा सावरली की करू म्हणून लांबवलं होतं. मुलीकडच्या लोकांना हा विलंब खटकत होता. शेवटी त्यांनी आईची समजूत काढली. नवलचं लग्न झाल्यावर तो उधळेपणा, दारू वगैरे थांबवेल. लग्न किती थांबवयाचं? ते लवकरात लवकर उरकून घ्यायला हवं, वगैरे वगैरे.
शेवटी एकदाचा लग्नाचा मुहूर्त निघाला. त्या दिवशी नवलनं खूप गोंधळ घातला. अवचित पाऊस आल्यामुळे मुलीवाल्यांची बरीच धांदल झाली. त्यांनी केलेली व्यवस्था पार कोलमडली. त्यांनी पुन्हा नव्यानं, घाईघाईनं व्यवस्था केली तेवढ्यात नवल व त्याच्या मित्रांनी दारू पिऊन धुमाकुळ घातला. नवलनं तर कमालच केली. घाणेरड्या शिव्या देत तो ओरडू लागला. ‘‘दाखवतोच साल्यांना, लग्नाची अशी व्यवस्था ठेवतात…! माझ्या वडिलांनी वचन दिलं होतं म्हणून हे लग्न करतोय मी. नाही तर या लोकांचं स्टॅन्डर्ड आहे का आमच्या घरात मुलगी देण्याचं? हरामखोर लेकाचे…समजतात काय स्वत:ला?’’
जयंती म्हणजे नवलची आई एकीकडे मुलाला आवरत होती, दुसरीकडे व्याह्यांची क्षमा मागत होती. तिला मुलाच्या वागण्यानं खूपच त्रास होत होता.
वधुवेषातही लतिका तिच्यासमोर येऊन उभी राहिली. हात जोडून म्हणाली, ‘‘आई, हे काय करताय तुम्ही? तुमची चूक नसताना का क्षमा मागताय? मला वाटतं, नवलचं ‘स्टन्डर्ड’ जरा जास्त हाय झालंय. त्यामुळे मीच हे लग्न मोडते. लग्नाला नकार देते…’’
कशीबशी समजूत घालून एकदाचं लग्न लागलं. लतिका सून म्हणून घरात आली. पण नवलचं व्यसन सोडवणं तिला जमलं नाही. एक सुंदर मुलगीही झाली. पण नवलचं वागणं अधिकच बिघडत गेलं. शेवटी मुलीला घेऊन लतिका माहेरी निघून गेली. जयंतीला अर्धांगवायूचा झटका आला आणि लोळागोळा होऊन ती अंथरूणाला खिळली.
शुद्धीवर असायच्या तेव्हा नवलला आपली चूक कळायची. तो बहिणीची, धाकट्या भावाची, आईची क्षमा मागायचा. पण पुन्हा संध्यकाळ होता होता तो मित्रांच्या गराड्यात जायचा अन् पिऊनच घरी परतायचा.
‘‘नवल अरे थोरला भाऊ आहेस, लग्नाला आलेली तुझी धाकटी बहिण आहे घरात. शिकणारा धाकटा भाऊ आहे, त्यांची काळजी नाहीए का तुला? कसले घाणेरडे मित्र आहेत तुझे? का त्यांच्याशी मैत्री ठेवतोस? सोड त्यांना…स्वत:कडे बघ,’’ जयंती कशीबशी बोलायची.
‘‘आई, हजारदा सांगितलंय, माझ्या मित्रांना नावं ठेवू नकोस. बाबा गेल्यावर त्यांचा धंदा व्यवसाय सांभाळायला त्यांनीच मदत केलीय मला. मला कुठं काय धंद्यातलं कळत होतं. त्यांच्यामुळेच हा इतका पैसा घरात आलाय.’’
अशी तशी नाहीत ती मुलं. चांगल्या कुटुंबातली आहेत. थोडं फार पिणं तर चालतंच गं! ती कंट्रोलमध्ये असतात, मलाच जरा भान राहत नाही…पण आता नाही पिणार आणि ती मुलंही दीप्तीला धाकटी बहीणच मानतात. तू त्यांच्याविषयी वाटेल तसं बोलू नकोस.
दीप्ती सांगायचा प्रयत्न करायची की त्याचे मित्र तिचा कसा अपमान करतात, कसे तिच्या अंगटीरीला येतात, पण ते तिलाही बोलू द्यायचा नाही. उज्ज्वलला ओरडायचा. घरातला सगळा खर्च नवलच्याच हातात होता. त्याचा त्यामुळेच सगळ्यांवर वचक होता. दीप्ती बी.एड.चा अभ्यास करत होती. उज्ज्वल आठवीला होता.
दीप्तीला नवलचे मित्र आवडत नव्हते. कारण तिलाच त्यांचा सर्वात जास्त त्रास व्हायचा. पण नवलला ते कसं पटवून द्यावं ते तिला समजत नव्हतं. मनावरचा ताण असह्य झाला की ती बाथरूममध्ये जाऊन रडून घ्यायची. आजारी, असह्य आईसमोर मात्र ती शांत व हसतमुख राहण्याचा प्रयत्न करायची.
चार दिवसातच शुची घरी येऊन थडकली. तिला बघताच दीप्तीचा संयमाचा बांध फुटला. शुचीच्या गळ्यात पडून तिनं पोटभर रडून घेतलं. आपली व्यथाकथा तिला ऐकवली.
लाडक्या मैत्रिणीच्या दुर्दैवाची कहाणी ऐकून शुचीचे डोळेही पाणावले. तिनं प्रथम थोपटून दीप्तीला शांत केलं. मग ती म्हणाली, ‘‘मी आले आहे ना, आपण आता नवलला एकदम वठणीवर आणू. तू अजिबात काळजी करू नकोस. अगं प्रत्येक समस्येवर उपाय असतो, असं तूच आम्हाला सांगायचीस ना? आता मी सांगते तुला. नवलला ताळ्यावर आणायचाही उपाय आहे. तू आता मी सांगते तसं करायचं. धीर सोडायचा नाही.’’
दीप्ती आता खूपच सावरली. शुची मग आईला भेटली. त्यांनाही तिनं धीर दिला. जेवण झाल्यावर शुची म्हणाली, ‘‘तुला आठवतंय का? मी जेव्हा तुला सांगितलं होतं की मलयला मावा, गुटका खायची सवय आहे, तेव्हा तू एक उपाय सुचवला होतास…एकदा एका लग्नाला गेलो होतो आम्ही, तेव्हा तू सांगितल्याप्रमाणे मी त्याच्या पॅन्टच्या खिशातली मावा गुटक्याची पाकिटांची माळ बदलून त्या जागी कंडोमची पाकिटं ठेवली. अगं कसले हसले आहेत सगळे अन् मलया मात्र खूपच ओशाळला. त्या दिवसापासून त्यानं खिशात गुटका ठेवणं बंद केलं. मग त्याला व्यसन मुक्ती केंद्रात नेऊ लागले. त्याचाही खूप फायदा झाला. मलय आता पूर्वीप्रमाणे गुटका किंवा इतर कुठल्याही व्यसनापासून मुक्त आहे. आपण नवलचंही व्यसन सोडवू शकतो.’’
मग शुचीनं आपण आणलेला हॅडी व्हिडिओ कॅमेरा तिला दाखवला. ‘‘ही माझी तुझ्यासाठी आणलेली अमेरिकेची भेट.’’ तिला म्हटलं.
‘‘बापरे! अगं, इतकी महागडी वस्तू कशासाठी आणलीस.’’
‘‘सगळं सांगते. आधी हा कसा वापरायचा ते समजून शिकून घे.’’
तेवढ्यात उज्ज्वल शाळेतून आला. ‘‘शुचीताई, कधी आलीस?’’ त्यानं आल्या आल्या तिला मिठी मारली.
‘‘अरे, उज्ज्वल किती उंच झालास रे?’’ शुचीनं कौतुकानं म्हटलं.
उज्ज्वलला तर तो कॅमेरा खूपच आवडला. ‘‘ताई, मी कपडे बदलून येतो, मग तू माझा ब्रेकडान्स शूट कर हं!’’ तो म्हणाला. शुचीनं हसून संमती दिली.
‘‘हे बघ दीप्ती आता आज आपण एक प्रयोग करू हं! रात्री नवल जेव्हा मित्रांबरोबर घरी येईल तेव्हा मी अन् उज्जू पडद्याआड लपून सर्व प्रसंगाचं चित्रण करू. त्यांना कुणालाही काही कळायचं नाही. सकाळी नवलला आपण टीव्ही कॅमेरा अॅटॅच करून ते सगळं शटिंग दाखवू. शुद्धीवर असताना त्याला आपल्या मित्राचं गलिच्छ वागणं लक्षात येईल मित्रांचा खरा चेहरा समोर आला की पुन्हा तो त्यांच्या नादाला लागणार नाही. तू आता अगदी शांत राहा.’’
शुचीमुळे आज दीप्तीला खूपच धीर वाटत होता. रात्रीचे दहा वाजले, शुची आणि उज्जू सीक्रेट एजंटप्रमाणे आपापल्या पोझिशन घेऊन पडद्याआड उभे होते.
शुचीच्या हातात कॅमेरा होता. दाराची बेल वाजली. दीप्तीनं दार उघडलं. शुचीनं कॅमेरा चालू केला.
‘‘घ्या…आपल्या बंधूराजांना सांभाळा. घरापर्यंत सुखरूप आणून सोडलंय.’’
‘‘आम्हालाही जरा आधार द्या ना हो,’’ एकजण बोलला.
‘‘आम्हाला घाबरतेस कशाला? तुझी ओढणी फक्त नीट करतोय…’’ दुसऱ्यानं तिची ओढणी ओढायचा प्रयत्न केला.
तिसरा तर नवलला आधार देण्याच्या निमित्तानं दीप्तीच्या कंबरेलाच विळखा घालू बघत होता.
‘‘जानेमन, तुझ्या गालाला काय लागलंय?’’ गालावरून हात फिरवून घेत अजून एकानं म्हटलं. रागानं त्याचा हात हिसडत दीप्तीनं नवलला सोफ्यावर झोपवलं. आपल्या बहिणीवर काय संकट आलंय याची त्याला जाणीवच नव्हती.
उज्ज्वलनं पाण्याचा ग्लास आणला. दीप्ती नवलला लिंबू पाणी पाजण्याचा प्रयत्न करत होती.
‘‘थोडं लिंबू पाणी मलाही दे गं दीपू. तुला बघूनच मला दारू चढते.’’ तिला चिकटून बसत एकानं म्हटलं. दीप्ती त्याला दूर ढकलायचा प्रयत्न करत होती.
‘‘भिऊ नकोस गं! मी काही खात नाहीए तुला.’’ असं म्हणत त्यानं दीप्तीच्या केसांमधून हात फिरवला.
‘‘दूर सरका…ताईपासून दूर राहा.’’ उज्ज्वल ओरडला. तसा एकानं त्याला धक्का दिला. उज्ज्वल कोलमडून पडला.
हे सगळं रेकॉर्ड करणाऱ्या शुचीच्या मनात आलं दीप्ती कसं हे सगळं सहन करत असेल. पोलीसाना बोलवावं का? नको, त्यामुळे नवलही तुरुंगात जाईल. तिनं ताबडतोब शूटिंग थांबवलं. कॅमेरा बाजूला ठेवला अन् ती एकदम पडद्याआडून बाहेर आली. संतापून ओरडली, ‘‘हे काय चालवलंय तुम्ही? लाज नाही वाटत? धाकट्या बहिणीशी असं वागताय? नवलचे मित्र आहात की कोण? त्याला शुद्ध नाहीए अन् दीप्ती असह्य आहे म्हणून जोर आलाय तुम्हाला? ताबडतोब चालते व्हा. मी पोलीसांना बोलावते. तिनं मोबाइलवर खरंच १०० नंबर फिरवला.’’
तिचं ते रणचंडीचं रूप, तो कर्कश्श आवाज, मोबाइलवर पोलिसांना बोलावणं यामुळे सगळी मंडळी पटपट घराबाहेर पडली.
उज्ज्वलनं दार बंद केलं. तिघांनी मिळून नवलला त्याच्या खोलीत अंथरूणावर नेऊन झोपवलं. आईला औषध देऊन, तिला काय हवं नको बघून शुची आणि दीप्तीही आतल्या खोलीत अंथरूणावर येऊन झोपल्या.
सकाळी आठ वाजता नवलला जाग आली. डोळे अजून जड होते. त्यानं केसांतून खसाखसा बोटं फिरवली. काल रात्री पुन्हा जरा जास्तच झाली वाटतं. थँक्स मित्रांनो, राजन, विक्की, राघव, सौरभ तुम्हा सर्वांना धन्यवाद. मला सुखरूप घरी पोहोचवल्याबद्दल. मित्रांना फोन करावा म्हणून त्यानं मोबाइल हातात घेतला, तेवढ्यात शुची खोलीत आली.
‘‘अरेच्चा? शुची कधी आलीस? अन् इतके दिवस आम्हाला सोडून कुठं गेली होतीस? मोहसीन काय भेटला, तू तर आम्हाला विसरलीस!’’ बोलताना जीभ जडच होती त्याची. पण बोलला.
‘‘हॅलो दादा, मी मोहसीन नाही. मलयबरोबर लग्न केलं अन् अमेरिकेत गेले होतो. पण तू तर इथं असून आपल्या माणसात नसतोस. तूच सर्वांना विसरलास…’’ शुची बोलली.
‘‘म्हणजे काय?’’
‘‘किती वाईट घडलंय इथं…सगळंच बदललं. काका गेले, काकी अंथरूणाला खिळल्या. वहिनी परीला घेऊन माहेरी गेली अन् तू…’’
‘‘हो गं! बदल होतो…तू थांब, मी आलोच ब्रश करून. बस ना, उभी का?’’
तो वॉशरूममध्ये होता तेवढ्या वेळात शुचीनं कालचा शूटिंग केलेला कॅमेरा टीव्हीला जोडून ठेवला दीप्तीही सर्वांसाठी चहा घेऊन त्याच खोलीत आली. नवल आल्यावर रिमोट त्याच्या हातात देत शुचीनं म्हटलं, ‘‘दादा, हा व्हिडिओ बघ जरा. या कॅमेऱ्यानं शूट केलाय. हा कॅमेरा मी दीप्तीला अमेरिकेतून आणलाय.’’
‘‘व्हेरी गुड,’’ चहाचा कप घेऊन नवल उशीला टेकून बसला. रिमोटनं त्यानं टीव्ही सुरू केला. नवल बघत होता. अरे, हा मी…माझे मित्र, आमची ड्राइंग रूम..माझ्या अंगावरचे तेच कपडे…म्हणजे कालच. ते सर्व बघता बघता संताप अन् लाजेनं तो लालेलाल झाला. हे माझे मित्र असे बोलतात, असे वागतात. माझी बहिण दीप्ती किती काळवंडली आहे लाजेनं…शी. हे कसले मित्र त्याला स्वत:चाच खूप राग आला होता. त्यानं दोन्ही हातांच्या ओजळीनं आपला चेहरा झाकून घेतला.
व्हिडिओ संपला होता. शुची समोर आली. ‘‘दादा, म्हणत तिनं त्याचे हात चेहऱ्यावरून बाजूला केले.’’
‘‘दादा, तू दीप्ती आणि काकीचं सांगणं ऐकून घेत नव्हतास, म्हणून मला हे करावं लागलं. आता तरी तुला तुझ्या मित्रांचं खरं स्वरूप समजलं ना? सॉरी दादा.’’
‘‘तू कशाला सॉरी म्हणते आहेस? चूक माझी आहे. तिही अशी घोडचूक. तू चांगलं केलंस, माझे डोळे उघडले. मी फार फार अन्याय केलाय आई, दीप्ती आणि उज्जवलवर. दारूच्या इतका आहारी गेलो की आपलं कोण परकं कोण तेही मला समजेना. माझ्या या व्यसनामुळेच लतिका मला सोडून गेली. माझी लहानशी परी मला दुरावली.’’ नवलला रडू आवरेना.
‘‘रोज सकाळी ठरवतो, दारू पिणार नाही अन् रोज सायंकाळी पुन्हा दारू पितो.’’ चेहरा झाकून घेऊन तो पुन्हा रडू लागला.
दोघींनी त्याला मुक्तपणे रडू दिलं. मग दीप्ती म्हणाली, ‘‘दादा तुझं व्यसन नक्की सुटेल…चलशील?’’
‘‘कुठं?’’
‘‘जिथं मी माझ्या नवऱ्याचं गुटक्याचं व्यसन सोडवलं, तिथंच. व्यसन मुक्ती केंद्रात. तिथला मुख्य. माणूस माझ्या ओळखीचा आहे, येशील ना?’’
नवलनं होकारार्थी मान हलवली, तशी दीप्तीनं दादाला मिठी मारली. दोघं बहीणभाऊ रडत होते. दोघांमधला दुरावा संपला होता.
शुची, दीप्ती, अमन आणि खुद्द नवलच्या प्रयत्नांनी नवल खरोखर बदलला. व्यसनमुक्त झाला. लतिकाही परीला घेऊन घरी आली. आईचीही प्रकृत्ती सुधारत होती.
शुचीनं दीप्तीला म्हटलं, ‘‘व्यसन मुक्ती केंद्राचा प्रमुख अमन तुझी नेहमी आठवण काढतो.’’
प्रश्नार्थक नजरेनं तिच्याकडे बघत दीप्तीनं म्हटलं, ‘‘का बरं?’’
‘‘कारण तू त्याला आवडतेस. तुझ्या प्रेमात पडलाय.’’
दीप्ती लाजेनं लाल झाली. ‘‘अमन खूप चांगला मुलगा आहे. नवलदादालाही तो पसंत आहे. तू हो म्हण मग मी त्याला काकींना भेटायला घेऊन येते.’’
दीप्तीनं फक्त लाजून मान डोलावली. कारण अमन तिलाही आवडला होता. त्याचं काम, व्यसन मुक्ती केंद्रातल्या पेशंटशी त्याची वागणूक, सगळ्यात महत्त्वाचं म्हणजे तिच्या दादाचं आयुष्य सुधारण्यासाठी त्याची झालेली मदत. खरं तर ती त्याच्या ऋणातच होती, त्यातून होऊन त्यानं तिला जीवनसाथी होणार का म्हणून विचारून तिचा सन्मानच केला होता.
दीप्तीनं शुचीला मिठी मारली, तिच्यामुळेच हे सगळं घडून आलं होतं ना?