कथा * पूनम साने
फ्रांसचा बीच टाऊन नीस फ्रेंच रिवेरियाची राजधानी आहे. तिथं उत्तम संग्रहालयं आहेत, सुंदर चर्चेस आहेत, रशियन ऑर्थोडॉक्स कैथिड्रल आहे, तिथूनच जवळ असलेल्या हॉटेल नीग्रेस्कोच्या कॅफेटेरियात बसून इवा आणि जावेद कॉफी पित होते. इवाच्या चेहऱ्यावर काळजी दाटून आलेली होती, ‘‘जावेद,’’ ती कातर आवाजात म्हणाली, ‘‘मला वचन दे, तू कोणतंही वाईट काम करणार नाहीस.’’
‘‘इवा मी फार त्रस्त आहे गं! माझ्या हृदयात एक आग भडकलेली असते. इथं मी फार अपमान सहन केलाय. मी जणू तुच्छ वस्तू आहे असं मला इथले लोक वागवतात. छे, मी कंटाळलोय या छळाला. आता मी फार पुढे गेलो आहे या वाटेवर…मला परत फिरता येणार नाही.’’
‘‘नाही जावेद, मी तुझ्याखेरीज राहू शकत नाही हे तुला ठाऊक आहे, तू पकडला गेलास तर काय होईल, कल्पना तरी आहे का? गोळ्या घालून ठार मारतील तुला…’’
‘‘चालेल मला. पण हे लोक माझा अपमान करतात ते मला सहन होत नाही.’’
इवानं त्याला परोपरीनं समजावण्याचा प्रयत्न केला. एकत्र राहण्याची सोनेरी भविष्याची स्वप्नं, त्यांचं एकमेकांवरचं प्रेम, किती किती गोष्टी ती सांगत होती, पण जावेद अतिरेकी मित्रांच्या सहवासात कट्टर अतिरेकी झालेला होता.
घड्याळ बघत जावेदनं म्हटलं, ‘‘इवा, मला एक महत्त्वाची मिटिंग आहे. प्रथमच मला काही काम देताहेत ते लोक, त्यांच्या विश्वासाला मी पात्र ठरायला हवं. सायंकाळी वेळ मिळाला तर भेटतो. औरवोर (बाय) बोलून जावेदनं तिच्या गालावर हलकेच ओठ टेकवले अन् तो निघून गेला.’’
एक नि:श्वास सोडून इवा त्याच्या पाठमोऱ्या आकृतीकडे बघत राहिली. डोळ्यांत दाटून आलेल्या अश्रूंमुळे तिचे सुंदर डोळे झाकोळून गेले.
हॉटेल नीग्रेस्कोमध्ये इवा हॉस्पिटलिटी इंचार्ज होती. खरं तर तिने ड्यूटीवर जायला हवं होतं. पण जावेदच्या बोलण्यामुळे ती फार दु:खी झाली होती. तिनं मैत्रिणीला थोडा वेळ चार्ज घ्यायला सांगितला अन् ती थोडा वेळ बाहेर आली. आत तिचा जीव गुदमरत होता. फॉर्मुला वनचा एक खूपच छान सर्किट नीस आहे. हॉटेलच्या अगदी मागेच, त्या वाटेनं ती बीचवर पोहोचली. क्वेदे एतादयूनीस बीचवर एका कोपऱ्यात बसून ती तिथं खेळणाऱ्या मुलांकडे बघू लागली. मुलं आपल्याच नादात मजेत खेळत होती. कुणी वाळूत किल्ले बनवत होती, कुणी फुग्यांमागे धावत होती.
इवा जावेदचाच विचार करत होती. तिला तिची व जावेदची पहिली भेट आठवली.
दोन वर्षांपूर्वी ती एलियांज रिवेरिया स्टेडिअममध्ये फुटबॉलची मॅच बघायला गेली असताना जावेद भेटला. दोघं जवळ जवळ बसली होती. दोघंही लिव्हरपूल टीमचे फॅन होते. दोघंही त्याच टिमला चिअर करत होती. टीमनं केलेल्या प्रत्येक गोलवर दोघंही जल्लोष करत होती. दोघांची नजरानजर झाली की दोघंही हसत होती अन् जेव्हा त्यांचा संघ जिंकला तेव्हा आनंदातिरेकानं त्यांनी एकमेकांना मिठीच मारली. आपण उत्साहाच्या भरात हे काय केलं या विचारानं दोघांना नंतर खूपच हसायलाही आलं. मग त्यांची मैत्रीच झाली. पुढे मैत्रीचं रुपांतर प्रेमात झालं. दोघांनाही वाटलं की ते एकमेकांसाठीच जन्माला आले आहेत.
जावेद बांगलादेशातून एमबीए करण्यासाठी आला होता. फुटबॉल म्हणजे त्याला जीव की प्राण. बरेचदा तो इवाला म्हणायचासुद्धा. ‘‘मी खरं तर इथं अभ्यासासाठी नाहीच आलो…मला फुटबॉल मॅच बघायला इथं पाठवलंय.’’
तो आपल्या शाळेत आणि कॉलेजातही फुटबॉल टीमचा कॅप्टन होता. अभ्यासात हुशार, वागायला सज्जन, सभ्य अन् व्यक्तिमत्त्व आकर्षक. त्यामुळे इवाला तो मनापासून आवडला होता. जावेदच्या एमबीएनंतर त्याला नोकरी मिळाली की दोघं लग्न करणार होती.
जावेदनं तिला सांगितलं होतं की त्याचे कुंटुंबीय अत्यंत कट्टर मुसलमान आहेत. फ्रेंच मुलगी त्यांच्या घरातली सून होऊ शकणार नाही. पण इवाच्या प्रेमाखातर तो कुटुंबियांना सोडायलाही तयार होता.
हे ऐकून इवानं त्याला मिठीच मारली. ती दोघं आता मनानं जवळ आलीच होती, पण त्यांच्यात शारीरिक जवळीकही निर्माण झाली होती. फ्रेंचच्या क्लासला जाऊन जावेद उत्तम फ्रेंच बोलायला लागला होता. इवाही त्याच्याकडून हिंदीचे धडे घेत होती. प्रेम खरं कोणतीच भाषा, देश, धर्म, रंग मानत नाही. प्रेम होतं तेव्हा फक्त प्रेमच होतं. नाहीतर काहीच होत नाही. एकमेकांची भाषा, संस्कार शिकून घेत त्यांचं प्रेम उंच उंच जात होतं. पण जावेदमध्ये होणारा बदल इवाला खुपत होता. तिला वाटणारी काळजी ती कुणाजवळ बोलूनही दाखवू शकत नव्हती. तशीही एकटी अनाथ होती. मैत्रिणीजवळ तिला हे बोलता येत नव्हतं.
कॉलेजात बरेचदा रेसिझमचा वाईट अनुभव घेतल्यानंतर जावेदच्या मनात सूडाची भावना मूळ धरू लागली होती. इवा त्याची समजूत घालायची पण जावेदला तिचं बोलणं मानवत नव्हतं. खरं तर तो एक साधारण मुलगा होता. काहीतरी बनून दाखवण्यासाठी तो इथं आला होता. आपल्या उज्ज्वळ भविष्याची स्वप्नं आणि फुटबॉल या दोन्ही गोष्टी त्याच्यासाठी होत्या. मग जातीवादाच्या एक दोन घटनांमुळे तो खूपच दुखावला गेला होता. कॉलेजचे कोच मिस्टर मार्टिन नेहमीच जावेदच्या खेळाचं खूप कौतुक करायचे पण कॉलेजच्या टीमची घोषणा झाली तेव्हा जावेदचं नाव कुठेच नव्हतं. त्यानं याचं कारण विचारलं तेव्हा मुलांनी उत्तर दिलं, ‘‘तू आमच्याबरोबर, आमच्या टीममध्ये खेळण्याचं स्वप्न बघू कसा शकतोस?’’
यावर इतर मुलं फिस्सकन हसली होती अन् जावेद खूप दुखावला गेला होता. त्यानंतरही खूप वेळा कॉलेजच्या कुठल्याही कार्यक्रमात त्यानं त्याचं मत सांगितलं तर विद्यार्थी त्याची चेष्टा करायचे. ‘‘आता बांगलादेशी स्टूडंट आम्हाला शिकवणार, त्यांची मतं आम्ही ऐकून घ्यायची.’’
हळूहळू तो रेसिझमचा बळी ठरला होता. आता तो फेसबुकवर सिरियस स्टेटस टाकायचा. ‘लाइफ इज नॉट ईझी’ किंवा ‘तुमची ओळख इथं गुणांवरून नाही तर जातीवरून ठरते’ ‘आय एम टायर्ड’ या आणि अशाच तऱ्हेच्या स्टेटसवरून अगदी स्पष्ट कळत होतं की त्याच्या हृदयात दु:खाचा लाव्हा असून तो बंडखोरी करायला बघतो आहे.
त्याचे हे स्टेटस वाचूनच काही लोकांनी त्याच्याशी संपर्क केला होता. हळूहळू तो अतिरेक्यांच्या जाळ्यात अडकला. दहशतीच्या त्या जगात तो खोल खोल जात होता. आता परतीचा मार्ग बंद झाला होता.
इवाला हे सगळं जाणवत होतं, कळत होतं तिला. हल्ली भीती वाटायला लागली होती. तिनं एक दिवस जावेदला म्हटलं, ‘‘जावेद, मला फक्त तू हवा आहेस. तुझ्या सोबतीनं आयुष्य काढायचं आहे. तू इथं कफर्टे्रबल नसशील तर आपण तुझ्या देशात, तुझ्या गावी जाऊन राहू. मी करीन तुझ्या कुटुंबाशी एडजस्ट. पण तू मला सोडून जाऊ नकोस.’’
‘‘नाही इवा, माझे कुटुंबीय तुला स्वीकारणार नाहीत. तू दु:खी होशील, मी तुला दु:खी बघू शकत नाही. मला आता इथंच आवडतंय.’’
‘‘पण जावेद, इथं तू भरकटला आहेस. तू चुकीचा मार्ग धरला आहेस, त्यामुळे मी दु:खीच आहे.’’
‘‘हा मार्ग चुकीचा नाहीए. हे लोक माझ्या जातीचा उल्लेख करून माझा अपमान करत नाहीत. त्यांच्यासाठी काही केलं तर तो माझा बहुमान ठरेल.’’
‘‘नाही रे जावेद, या वाटेनं गेल्यास तुला काहीही मिळणार नाही. आपण संपून जाऊ. अरे, अजून आपलं आयुष्य सुरू होतंय. अजून आपल्याला संसार करायचाय, घर मांडायचं आहे. अजून किती तरी मॅचेस एकत्र बघायच्या आहेत. आयुष्य जगलोच कुठंय अजून? खूप काही करायचंय…’’
पण जावेदचा ब्रेनवॉश झाल्यामुळे इवाचं कोणतंच बोलणं त्याला त्याच्या मार्गावरून माघारी घेऊन येऊ शकत नव्हतं. आता त्याला एकच गोष्ट कळत होती, दहशतवाद अन् सगळं संपवणं. या गोष्टींनी कधीच कुणाचं भलं केलं नाही. पण तो आता अशाच जगात जगत होता जिथं फक्त आक्रोश होता, अश्रू होते, प्रेत अन् रक्तपात होता.
सायंकाळी तो इवाला भेटायला आला तेव्हा घाबरलेली इवा त्याच्या मिठीत शिरून रडायला लागली. तिच्या मनात वाईट शंकांनी थैमान घातलं होतं.
‘‘इवा, मला गुडलक म्हण. आज पहिल्याच मोठ्या मोहिमेवर निघालोय.’’
‘‘कुठं? कुठली मोहीम?’’
‘‘उद्या बेस्टिल डेच्या परेडमध्ये एक ट्रक घेऊन जायचंय.’’
‘‘का? ट्रकचं काय करणार?’’
‘‘काही नाही, त्या गर्दीत ट्रक घुसवायचा.’’
इवा पुन्हा रडू लागली, ‘‘जावेद, वेडा झालाय का तू? अरे कुणाचा जीव गेला म्हणजे? नाही, तू असं काही करायचं नाही.’’
जावेद असं अघोरी काही करेल यावर इवाचा विश्वास नव्हता. एकदोनदा त्यानं मरण्याची धमकी दिली होती. कधी म्हणायचा तो आत्मघातकी होणार आहे. अंगावर बॉम्ब बांधून घेणार आहे, कधी म्हणायचा गननं स्वत:लाच गोळी मारणार आहे. पण इवानं समजूत घातली म्हणजे पुन्हा तो नॉर्मल व्हायचा.
‘‘सॉरी इवा, जगलो वाचलो तर पुन्हा भेटू.’’
‘‘नाही जावेद, जायचं नाही. ही नाटकं बंद कर.’’
जावेदनं तिला मिठीत घेऊन तिचं चुंबन घेतलं. त्या एका क्षणात दोघांनाही त्यांनी एकत्र घालवलेले सुखद क्षण आठवले. पटकन् इवाला दूर ढकलत जावेद लांब लांब टांगा टाकत बाहेर निघून गेला.
‘‘जावेद थांब, जाऊ नकोस…’’ इवा हाका मारत होती.
जावेद निघून गेला होता. इवा रडत होती. पण रडून काहीच होणार नव्हतं. ‘जावेदला अडवायला हवं’ तिनं विचार केला, तिचं प्रेम त्याला रोखेल, त्यानं कुणाचा जीव घ्यायला नको. मी त्याला अशी विनाशाच्या वाटेवर जाऊ देऊ शकत नाही. माझ्या प्रेमाच्या बळावर मी त्याला माघारी वळवेन. मी स्वत:च ट्रकसमोर उभी राहीन. तो सांगत होता की त्याला गर्दीत ट्रक घुसवायचा होता.
दुसऱ्या दिवशी १४ जुलैला बेस्टिल डे, फ्रेंच नॅशनल डे साजरा व्हायचा होता. या दिवशी इथे युरोपातली सर्वात मोठी मिलिटरी परेड होते. रस्त्यावर अतोनात गर्दी असते. म्हातारी कोतारी माणसं, तरुण मुलं, मुली सगळेच आतषबाजी बघायला उत्सुक असतात.
इवाला एकदा वाटलं होतं पोलिसांना सांगावं. त्यांची मदत घ्यावी. पण काय नेम, ते तिलाच तुरुंगात डांबतील. जावेद कदाचित बोलतोय, पण असं काही करणारही नाही. तरीही इवा जावेदनं सांगितलेल्या ठिकाणी जाऊन उभी राहिली. जावेदचा फोन बंद होता. इवा त्याला गर्दीत शोधत होती.
तेवढ्यात गर्दीकडे येणाऱ्या एका ट्रकला एका बाइकवाल्या पोलिसानं अडवण्याचा प्रयत्न केला. ट्रक थांबला नाही. इवाला दिसलं ट्रक जावेद चालवत होता. ती स्वत:च ट्रकसमोर जाऊन उभी राहिली.
क्षणभर जावेदचे हात थरथरले. ट्रकसमोर इवा हात पसरून उभी होती. इवा रडत होती. थरथरत होती. पण जावेद आता थांबणार नव्हता. त्यानं ट्रकचा स्पीड कमी केला नाही की ट्रक थांबवला नाही. ट्रक इवाला अन् तिच्याबरोबर इतर अनेकांना चिरडत पुढे निघाला. क्षणात पोलिसांनी गोळ्यांचा पाऊस पाडला. जावेद तिथंच गतप्राण झाला. सगळीकडे आक्रोश, रडारड, रक्ताच्या चिळकांड्या, रक्तमांसाचा चिखल, रक्तात पडलेली प्रेतं, पोरांना घेऊन धावणारे आईबाप, घाबरून रडणारी माणसं…विदारक दृश्य होतं.
इवा अन् जावेद दोघंही मरण पावले होते. प्रेमाचा पराजय झाला होता. दहशतवादाच्या रक्तरंजित खेळात, प्रेतांचा खच, कण्हण्याचे आवाज, घाबरून गेलेल्या लोकांचे चित्कार, तडफडणारी माणसं, भीती, भय, दु:ख अश्रू हेच उरले होते. प्रेमावरचा विश्वास उडालेली इवा मरण पावली होती अन् अतिरेक्यांच्या संगतीत काय घडतं हे जावेदचं प्रेत सांगत होतं.