* अनुराधा चितके
जवळ जवळ वीस वर्षांनंतर मी एक दिवस अल्पनाला भेटलो तेव्हा मला कल्पनाही नव्हती की मी अमेरिकेला परत जाताना अल्पनाही तिच्या मुलीसह माझ्याबरोबर असेल.
त्या दिवशी ड्रायक्लिन होऊन आलेल्या माझ्या कपड्यांमध्ये माझ्या लहेंग्याऐवजी एक लेडीज डे्स आला होता, तो परत करून माझे कपडे घेण्यासाठी मी ड्रायक्लिंग करणाऱ्या माणसाच्या दुकानावर गेलो तेव्हा तिथे एक तरुणी त्याच्याशी जोरजोरात भांडत होती. तिचा आवेश, तिची भाषा बघून मला खरंच वाटेना की ती अल्पना असेल…पण ती अल्पनाच होती.
काही वेळ मी त्या दोघांमधलं भांडण थांबेल म्हणून वाट बघितली, शेवटी दुकानदाराला जरा मोठ्या आवाजातच म्हटलं, ‘‘अहो भाऊ, माझ्या कपड्यांच्या ऐवजी हा एक लेडीज डे्स चुकून आलाय तेवढा परत घ्या अन् माझा लहेंगा झब्बा मला परत करा,’’ मी डे्स दुकानातल्या फळीवर ठेवला.
‘‘अरेच्चा? हाच तर माझा डे्स…तुमच्याकडे कसा आला? चार पाच दिवस यांच्याकडे शोधतेय मी…इतके दिवस काय झोपला होता का तुम्ही?’’ तिचं अजूनही माझ्याकडे लक्ष नव्हतंच. तिने झडप घालून तो डे्स उचलला.
मीच म्हटलं, ‘‘अगं अप्पू? तू, तुम्ही अल्पना आहात ना? इथे कशी तू?’’
तिने माझ्याकडे बघितलं अन् मग हसून म्हणाली, ‘‘होय, मीच अल्पना. तुझा बेस्ट फ्रेण्ड. पण अरुण तू इथं कसा? तू तर अमेरिकेत सेटल झाला होतास ना?’’
नंतरच्या वीस मिनिटांत तिने गेल्या वीस वर्षांमधल्या सगळ्या घडामोडींची माहिती मला दिली. मी अमेरिकेला गेल्यानंतर लगेचच तिचं लग्न झालं होतं. पण दुर्दैवाने श्रीमंत घरातली लाडकी लेक असूनही तिला अन् तिच्या आईवडिलांना या स्थळाच्या बाबतीत अपेक्षाभंगाला सामोरं जावं लागलं होतं. नवरा कुठल्या तरी प्रायव्हेट कंपनीत होता. घरची परिस्थिती अगदीच सुमार होती. त्यामुळे अल्पूला तिची गव्हर्नमेंटची नोकरी अजूनही करावी लागत होती. तिला एकच मुलगी आहे अन् ती इंजिनिअरिंगच्या फायनलला आहे. काय न् काय अल्पना अखंड वटवटत होती अन् मी फक्त तिच्याकडे बघत होतो.
अंगाने थोडी भरली होती तरी अजूनही ती तेवढीच देखणी दिसत होती. रंग गोरापान, नितळ कांती, मोठे टपोरे डोळे, रेखीव नाक, खांद्यापर्यंतच्या बॉबकटमध्ये अधिकच स्मार्ट वाटत होती.
मी काही बोलायचा प्रयत्न करणार तेवढ्यात तिने विचारलं, ‘‘तू आलास कधी अमेरिकेहून? मृणाल कुठाय? कशी आहे? मुलंबाळं किती? परत जातो आहेस अमेरिकेला की आता इथेच राहाणार?’’
‘‘अगं, आता इथेच सगळं रस्त्यात उभं राहून बोलणार आहेस का? चल, माझ्या घरी जाऊयात. इथे जवळच राहातो आहे मी. चल…’’
‘‘नको, नको, आज मी घाईत आहे, पुन्हा कधी तरी येते मी तुझ्याकडे. तुझं कार्ड दे मला.’’
‘‘मघा दुकानदाराशी भांडताना घाई नव्हती तुला…अन् आता घाईत आहेस?’’
‘‘पण भांडणाचा फायदा झाला ना? एक तर तू भेटलास अन् दुसरं म्हणजे लेकीचा हरवलेला डे्सही मिळाला.’’
‘‘पण तू भाडंणात तरबेज झाली आहेस हं! नवऱ्याशीही अशीच भांडतेस का?’’
‘‘मग काय तर? अरे बायकोला नवरा केवळ भांडायसाठीच मिळालेला असतो. मृणालने शिकवलं नाही तुला?’’
आम्ही बोलत बोलत माझ्या गाडीजवळ आलो होतो. माझी नवी मर्सिडीज बघून अल्पनाचे डोळे विस्फारले, ‘‘वाऊ…मर्सिडीज? ऐट आहे बाबा तुझा.’’ एखाद्या लहान मुलीसारखे निरागसपणे अल्पनाने गाडीकडे बघत म्हटलं.
‘‘चल, तुला तुझ्या घरी सोडतो, त्या निमित्ताने तुझं घरही बघून होईल..बस्स.’’
‘‘वाऊ? दॅट्स ग्रेट! पण दहा मिनिटं थांब. त्या समोरच्या गल्लीत एक डे्स शिवायला दिलाय. तो घेऊन येते. गल्ली अरुंद आहे. तुझी मर्सिडीज तिथे जाऊ शकत नाही. मला फक्त दहा मिनिटं लागतील…चालेल?’’
‘‘अगदी चालेल. मी इथेच गाडीत बसतो…तू डे्स घेऊन ये. मी वाट बघतो.’’
‘‘ठीकाय…मी आलेच!’’
गाडीत बसल्या बसल्या माझ्या मनात वीस वर्षांपूर्वीच्या किती तरी आठवणी पिंगा घालू लागल्या.
वीस वर्षांपूर्वी इथे दिल्लीतच लाजपतमध्ये आमची दोघांची कुटुंब शेजारी शेजारी राहात होती. दोन्ही घरांचं अंगण एकच होतं. अल्पनाच्या घरात तिच्यासकट धाकटा भाऊ व आईवडील मिळून चारजण होते. आमचं कुटुंब मोठं होतं. आईबाबा, आम्ही चार भावंडं, आमची आजी अन् एक आत्या अशी आठ माणसं होती. त्या एरियात मराठी कुटुंबं आमची दोनच असल्यामुळे आपसात आमचं खूपच सख्य होतं.
अल्पनाची आई माझ्या आईहून दहा-बारा वर्षं लहान असल्यामुळे माझ्या आईचा सल्ला घ्यायला, काही विचारायला नेहमीच आमच्याकडे यायची. अल्पनाचा धाकटा भाऊ तिच्याहून दहा वर्षांनी लहान असल्यामुळे दोन्ही घरात खूप लाडका होता. अल्पनाचे बाबा बँकेत खूपच वरच्या पोस्टवर होते त्यामुळे सतत कामात बिझी असायचे. अल्पना दिसायला सुंदर होती, गुणी अन् हुशार होती शिवाय खूप हसरी, बडबडी अन् प्रेमळही होती. माझ्या दोघी बहिणींची ती फार लाडकी होती. ती जरी माझी समवयस्क होती तरी आमची सगळ्यांचीच बेस्ट फ्रेण्ड होती. आमचा दादा सगळ्यात मोठा होता. त्याने स्वत:च धंदा सुरू केला होता अन् तो त्यातच आकंठ बुडाला होता.
बारावीपर्यंत मी अन् अल्पना एकाच शाळेत होतो. मग मी इंजिनिअरिंगसाठी मुंबईला गेलो. तिथेच वर्गातल्या मृणालशी ओळख, मैत्री अन् प्रेम जमलं. लग्न करून आम्ही दाघे अमेरिकेत निघून गेलो. त्यानंतर इकडच्या आठवणी पुसट होत होत्या.
मी अमेरिकेला असतानाच अल्पनाचं लग्न झालं. आईबाबा असेपर्यंत भारतातल्या, दिल्लीतल्या बातम्या कळायच्या. आई अन् बाबा गेल्यानंतर मात्र अल्पनाच्या कुटुंबाची काहीच बातमी कळली नव्हती. त्या कुटुंबाचा अन् आमचा जणू संबंधच संपला होता.
खरोखंरच आयुष्य इतकं गतिमान अन् धकाधकीचं झालंय की जे आज, आता घडतंय तेवढ्याशीच आपला संबंध असतो. तेवढ्याचाच आपण विचार करतो. कधीतरी अल्पनाच्या रूपात भूतकाळ समोर येतो तेव्हा त्याबद्दल आपण विचार करू लागतो.
मी आठवणीत रमले असतानाच अल्पना आली. मी गाडीचं दार उघडून तिला गाडीत घेतली.
‘‘मन अमेरिकेत गेलं होतं का?’’ गाडीत बसत तिने विचारलं, ‘‘अमेरिकेहून कधी आलास? इथेच कायमचा राहाणार आहेस की परत जायचंय तिथे?’’
‘‘परत जायचंय. इथे एका प्रोजेक्टसाठी वर्षभर पाठवलंय कंपनीने. इथे जवळच भाड्याचं घर घेतलंय. हल्ली भारतातही खूप सोयीसुविधा झाल्या आहेत.’’
‘‘मृणाल कशी आहे? मुलं काय करतात?’’
‘‘एकच मुलगा आहे.’’
‘‘काय करतोए?’’
‘‘इंजिनीअरिंगच्या शेवटच्या वर्षाला आहे.’’
‘‘म्हणजे तुलाही एकच मुलगा आहे?’’
‘‘हो ना. तुझ्याप्रमाणेच आम्ही दोघं आमचा एक असं कुटुंब आहे.’’
बोलत बोलत आम्ही अल्पनाच्या घरी पोहोचलो. अल्पनाच्या आग्रहामुळे मी तिचा फ्लॅट बघायला वर गेलो.
छोटासा दोन रूमचा फ्लॅट होता, पण अत्यंत कलात्मक पद्धतीनं सजवला होता. घराच्या दारातच फुललेला मोगरा, डायनिंग टेबलशेजारच्या खिडकीवरचा बहरलेला हिरवागार मनीप्लँट, कोपऱ्यातून काचेच्या फळ्यांवर मांडलेले अभिजात शोपीसेस. प्रत्येक गोष्ट घराच्या मालकिणीच्या उत्तम अभिरूचीची साक्ष देत होती. अभाविपणे मी बोलून गेलो, ‘‘सुरेख आहे तुझं घर. नोकरी करून एवढं सगळं कसं काय सांभाळेतस?’’
माझं बोलणं पूर्ण होतंय तोवर आतून एक अत्यंत देखणा पुरुष संतापून ओरडतच बाहेर आला. ‘‘इतका वेळ कुठे उंडारत होतीस? मला कामावर जायचंय, विसरलीस का? तुझ्याप्रमाणे माझा ऑफ नाहीए.’’
अल्पनाची परिस्थिती खूपच विचित्र झालेली. मीही अवघडून कधी तिला तर कधी त्याला बघत होतो.
‘‘हे माझे मिस्टर शशीकांत अन् शशी हा अरुण. आमच्या शेजारी राहायचे. मी सांगितलं होतं ना तुम्हाला?’’ अल्पनाने आमची ओळख करून दिली.
‘‘ठीकाय…पण आता मला अजिबात वेळ नाहीए अन् असला तरी तुझ्या जुन्या यार दोस्तांना भेटण्याची मला अजिबात हौस नाहीए.’’ मी हात मिळवण्यासाठी पुढे केलेल्या माझ्या हाताकडे न बघता तो आत निघून गेला.
मी अवाक्…मग म्हटलं, ‘‘ठीकाय, अल्पू, मी निघतो. मृणाल वाट बघत असेल,’’ अल्पूकडे न बघताच मी घराबाहेर पडलो.
गाडीत बसताना नजर वर गेली. घराच्या बाल्कनीत अल्पू उभी होती. डोळ्यांतलं पाणी पुसत होती. तिची असहायता चेहऱ्यावर दाटून आली होती. तिची करूण मूर्ती घरापर्यंत माझ्यासोबत करत होती.
घरी पोहोचताच मृणालला सगळं सांगितलं. तिलाही ऐकून बरं वाटलं नाही. आमच्या लग्नापासून मृणालही अल्पना व तिच्या कुटुंबाला ओळखत होती. अल्पनाच्या आईने मृणालला लग्नात दिलेली कांजीवरम साडी अजूनही तिने जपून ठेवली आहे. अल्पनाचं सौंदर्य, तिचा स्वभाव यामुळे मृणालही तिच्या प्रेमात पडली होती. कधी कधी मला ती चिडवायचीही, ‘‘अरे अरुण ही माधुरी दीक्षित तुझ्या शेजारी असताना तू माझ्या प्रेमात कसा पडलास?’’
बराच वेळ आम्ही अल्पनाबद्दल बोलत होतो. तेवढ्यात माझा मोबाइल वाजला.
‘‘मी…मी…अल्पना बोलतेए.’’
‘‘बोल…’’
‘‘तुला सॉरी म्हणायला फोन केलाय. पहिल्यांदाच तू माझ्या घरी आलास अन् विनाकारण तुझा अपमान झाला.’’
‘‘नाही गं…अपमान वगैरे काही नाही, पण मला सांग, खरं खरं सांग, तुझा अन् शशीचा काही प्रॉब्लेम चाललाय का?’’
‘‘प्रॉब्लेम? माझा काही प्रॉब्लेम नाहीए…सगला प्रॉब्लेम शशीचा आहे.’’
‘‘जरा नीट सांगशील का? मी काही मदत करू शकेन.’’
‘‘आता फोनवर नाही सांगू शकत पण…एक गोष्ट नक्की की शशीचा तापट, संतापी स्वभाव अन् संशयी वृत्ती माझ्या सहन करण्यापलीकडची आहे. त्याच्या अशा स्वभावामुळे मी कुणाकडे जात नाही, कुणाला घरी बोलावत नाही. आज तू अवचित भेटलास अन् मी तुला वर यायला म्हटलं.’’
‘‘हे सगळं तुझ्या आईबाबांना माहीत आहे?’’
‘‘सुरूवातीला सांगायचा प्रयत्न केला होता…त्याचाच परिणाम आजतागायत भोगते आहे.’’
‘‘म्हणजे?’’
‘‘तुला ठाऊक आहे, माझे बाबा फार संतापी होते. त्यांना जेव्हा याचं वागणं कळलं तेव्हा ते संतापून शशीला खूपच टाकून बोलले, नको नको ते बोलले.’’
‘‘अरे, माझ्या लग्नापासून शशी बाबांना कधी आवडला नव्हता. त्यांच्या मते त्याची नोकरी, त्याचा पगार, त्याचं शिक्षण, त्याची कौटुंबिक पार्श्वभूमी, काहीच त्यांना पसंत नव्हतं. त्यांच्या मते तो माझ्यासाठी पूर्णपणे अयोग्य होता. पण तो दिसायला इतका देखणा होता की त्याला बघताच मी त्याच्यासाठी वेडी झाले. आईबाबांनी किती समजावलं पण मला त्याच्याशीच लग्न करायचं होतं. शेवटी आमचं लग्न झालं. आम्ही दोघं जेव्हा आईबाबांना भेटायला जात असू तेव्हाही शशीला सतत वाटायचं की ते त्याला मान देत नाहीत, त्याच्या पगाराबद्दलचा, नोकरीबद्दलचा तिरस्कार त्यांच्या डोळ्यांतून दिसतो.’’
‘‘अन् मी जेव्हा शशीबद्दल बाबांकडे तक्रार केली तेव्हा ते त्याला म्हणाले की तू आमच्या मुलीच्या लायकीचा कधीच नव्हताच अन् यापुढेही असणार नाहीस.’’
‘‘त्यानंतर माझं माहेर सुटलंच. शशी अधिक वाईट वागायला लागला. असा आहे माझा संसार. आईबाबा आता सुरेशकडे अमेरिकेत असतात. छान सेटल झाले आहेत. ते कधीही माझ्याकडे आले नाहीत अन् मीही त्यांच्यांकडे गेले नाही. फक्त माझी लेक प्रिया हीच माझ्या आयुष्यातली हिरवळ आहे, तिच्यासाठीच मी जगते आहे, तीच माझा आधार आहे.’’
‘‘तिच्याशी कसे वागतात शशी?’’
‘‘प्रियावर फार जीव आहे त्यांचा. पण त्यांच्या स्वभावामुळे प्रिया त्याला खूपच घाबरून असते. आमच्या भांडणात ती उगीचच भरडली जाते. भेदरलेल्या हरणासारखी जगतेय ती…’’
‘‘खरं तर तू काही दिवस आईबाबांकडे जाऊन राहायला हवं.’’
‘‘सुरेशकडे ती दोघं सुखात आहेत. सुरेश व त्याची बायको दोघांची खूप सेवा करतात. त्यांना तिथली सिटीअनशिपही मिळाली आहे. पण मला वाटतं माझं दु:ख मी त्यांना सांगून त्यांच्या आयुष्यात वादळ उठायला नको…बरं ते सगळं सोड, एक महत्त्वाचं म्हणजे मी उद्या चारच्या सुमारास तुझ्याकडे येते. आईबाबांना काही पेपर्स द्यायचे आहेच, तू तिथे गेल्यावर ते पेपर्स त्यांना मेल कर.’’
‘‘नक्की…नक्की करेन, उद्या तू ये. मी अन् मृणाल तुझी वाट बघूं. लेकीलाही घेऊन ये, तिची ओळख होईल?’’ मी फोन बंद केला.
पण दुसऱ्या दिवशी चार वाजेपर्यंत आम्हाला वाट बघावीच लागली नाही. सकाळी सातलाच प्रियाचा फोन आला. ती खूप घाबरली होती. ‘‘मामा, तुम्ही ताबडतोब आमच्या घरी या. काल बाबांनी आईला खूप मारलंय. आईनेच तुम्हाला फोन करायला सांगितलंय.’’
मी ताबडतोब गाडी काढली. मृणाललाही सोबत घेतलं. पोलीस इन्स्पेक्टर मित्र राणालाही फोन करून बोलावून घेतलं. आम्ही अल्पनाच्या घरी पोहोचलो. अल्पनाची परिस्थिती फारच वाईट होती. एक डोळा सुजला होता. काळानिळा झाला होता. चेहऱ्यावर माराचे वळ होते. हाताला फ्रॅक्चर असावं बहुतेक. ती घाबरली होती. रडत, कण्हत होती. प्रिया तिला चिकटून बसली होती. पलंगावर डोकं धरून शशीकांत बसला होता.
आम्हाला अन् पोलीसच्या युनिफॉर्ममधल्या राणाला बघून प्रथम तो घाबरला. पण एकदम उसळून अल्पनाकडे बघत विचारलं, ‘‘तू यांना बोलावलंस?’’
‘‘मी इन्स्पेक्टर राणा. तुमच्या मुलीच्या फोनमुळे मी इथ तपास करायला आलोय.’’ खणखणीत आवाजात राणानं म्हटलं तसा शशीकांत घाबरला. मी अन् मृणाल मुकाट उभे होतो.
आधी राणाने शशीकांतला अटक केली. मी अन् अल्पना त्या दोघांबरोबर पोलीस चौकीला गेलो. मृणाल प्रियाजवळ थांबली. शशिकांतविरूद्ध एफआयआर नोंदवली. मग प्रिया व मृणालसह आम्ही घरी आलो.
घरी येताच प्रथम मृणालने तिच्या डॉक्टर मैत्रिणीला फोन केला. मग सगळ्यांसाठी चहा केला. थोडं खाणं झालं. डॉक्टरने अल्पनाला औषधोपचार केले. जरा सगळं निवळल्यावर मी अल्पूला म्हटलं, ‘‘हे असं नेहमीच होतं का? तुझ्या नवऱ्याला हे माहीत नाही का बायकोला मारणं हा गुन्हा आहे?’’
‘‘ हे दुसऱ्यांदा झालंय, दोन तीन वर्षांपूर्वी मला एकदा ऑफिसात चक्कर आली. तब्येत खूपच बिघडली. तेव्हा एक कलीग त्याच्या गाडीने घरी सोडून गेला तेव्हाही शशीनं मला फार मारलं होतं. माझ्या बाबतीत तो फार पद्ब्रोसिव्ह आहे.
मला कुठल्याही पुरुषाबरोबर तो बघू शकत नाही.’’
‘‘अगं पण हे सगळं तू का सहन करतेस? त्याला तुझा पैसा हवाय अन् मग इतकं पद्ब्रोसिव्ह असणं?’’
‘‘हजारदा मनात आलं वेगळं व्हावं…पण मुलीचा विचार मनात येतो…अन् मी सहन करते.’’
‘‘अगं पण सहन करण्याचीही एक सीमा असते. मानलं की आईबाबा, सुरेश, त्याची बायको यांना आपलं रडगाणं सांगायला नको म्हणून तू आजवर गप्प बसलीस…पण हे असं कुठवर सोसशील?’’
‘‘आता नाही सोसणार. प्रियानेच मला वेगळं व्हायला सुचवलंय. मी आता घटस्फोट घेणार.’’
‘‘फारच छान. आमचा तुला पाठिंबा आहे.’’
आम्ही अमेरिकेला जायला निघालो तेव्हा प्रिया व अल्पना पण आमच्या सोबत होत्या. त्यांना सुरेशकडे पोहोचवण्याची जबाबदारी मीच घेतली होती.