* उमेशकुमार सिंग
जर तुम्हाला वारंवार उचकी येत असेल किंवा तुम्हाला उचकी येत असल्यासारखे वाटत असेल तर ही काही सामान्य बाब नाही. हा एक प्रकारचा आजार आहे, जो लाखो माणसांपैकी कोणा एकाला होऊ शकतो. राणी मुखर्जीचा ‘हिचकी’ चित्रपट आला होता. यामध्येही या आजाराचा उल्लेख करण्यात आला आहे. चित्रपटात राणी मुखर्जीला हा आजार आहे. यामध्ये सतत उचक्या येत राहतात.
या आजाराला टॉरेट्स सिंड्रोम म्हणतात, ज्यामध्ये मज्जासंस्था प्रभावित होते. यामध्ये व्यक्तीला अचानक उचकी येण्यास सुरुवात होते आणि हे सतत होत राहते. कधी काही काळासाठी तर कधी दीर्घकाळासाठी. सामान्य उचकीमध्ये १ किंवा दोनदा उचकी येते, परंतु या आजारात सतत उचकी येते आणि त्यावर नियंत्रण ठेवणे कठीण असते.
टॉरेट सिंड्रोम काय असते
गुरुग्राम येथील अग्निम ‘इन्स्टिट्यूट ऑफ न्यूरोसायन्सेस आर्टेमिस हॉस्पिटल’चे न्यूरोलॉजी विभागाचे डायरेक्टर डॉ. सुमित सिंग म्हणतात की टॉरेट्स हा एक प्रकारचा मेंदूसंबंधित आजार आहे. यामध्ये कोणत्याही वयस्क व्यक्तीस किंवा मुलाला उचकी येऊ लागते. हा आजार दोन प्रकारे प्रभावित होऊ शकतो, एकतर वातावरणामुळे किंवा मग अनुवांशिक कारणांमुळे. बहुतेक प्रकरणांमध्ये हा आजार १८ वर्षे वयाच्या आधी हल्ला करतो.
या आजाराची आणखी एक मोठी गोष्ट म्हणजे हा बहुतेक पुरुषांमध्ये आढळतो, जो आयुष्यभर चालू राहतो.
आजाराची लक्षणे
टिक्स : या आजाराचे सर्वात मोठे लक्षण म्हणजे उचकी, जी कधीही अचानक येऊ शकते आणि तिचा आवाज खूप मोठा ही असू शकतो. अशा परिस्थितीत या आजारामुळे समाजात काम करणाऱ्या व्यक्तीला अनेक सामाजिक समस्यांना सामोरे जावे लागू शकते.
हा आजार २ भागात विभागला जाऊ शकतो :
साधे टिक्स : या प्रकारच्या टिक्समध्ये अल्पकाळासाठी उचक्या येतात, ज्यामध्ये आवाजदेखील कमी असतो आणि डोक्यावर, खांद्यावर किंवा मानेवर दाब पडतो आणि यात अचानक हालचाल होऊ लागते.
कॉम्प्लेक्स टिक्स : या प्रकारच्या उचकीमध्ये सतत उचक्या येत राहतात आणि यात कधीकधी चेहऱ्यावरील हावभावदेखील बदलतात जसे पक्षाघाताच्या वेळी होते. यासोबतच उचकीचा आवाजही खूप मोठा असतो.
काहीवेळा या उचकीमुळे प्रचंड ताणही येतो आणि कधी-कधी रात्रीच्या वेळीही या उचकीमुळे खूप त्रास होतो. हे टाळण्यासाठी ध्यान हा एक चांगला मार्ग आहे.
या रोगाची कारणे काय आहेत
या आजाराचे नेमके कारण अद्याप कळू शकलेले नाही, असे डॉ सुमित सिंग सांगतात. तथापि, बहुतेक प्रकरणांमध्ये हे अनुवांशिकच असते. पण याचा अर्थ असा नाही की जर तुम्हाला हा आजार असेल तर तुमच्या मुलांनाही हा आजार होईल. एका संशोधनानुसार केवळ ५-१५ टक्के प्रकरणांमध्येच असे आढळून आले आहे की हा आजार पालकांकडून मुलांमध्ये गेला.
उचक्या दडपल्या जाऊ शकतात का?
उचकी दाबली तर जाऊ शकत नाही, परंतु ही ऊर्जा आणि दबाव अनेक प्रकारे दूर केला जाऊ शकतो. याच्या मदतीने उचकी थोडी कमी होऊ शकते. तथापि, उचकी कमी करण्यासाठी अशी संवेदना होते जशी शिंक रोखल्याने होते.
तथापि हे व्यक्तीवर अवलंबून असते की कोण, कशा प्रकारे उचक्या दाबू शकतो. कधीकधी अशा उचक्या दाबण्यासाठी खूप त्रास ही होऊ शकतो. तथापि मुलांना या उचक्या दाबण्याची कला अवगत नसते कारण या संपूर्ण प्रक्रियेत खूप त्रास होतो.
रोगाचे निदान कसे करावे?
डॉक्टरांच्या म्हणण्यानुसार जर एखाद्या व्यक्तीला १ वर्षापासून उचकी येत राहिली तर असे मानले जाऊ शकते की त्याला हा आजार आहे. तथापि कोणत्याही प्रकारची रक्त तपासणी, कोणत्याही प्रकारची लॅबोरेटरी किंवा इतर कोणत्याही चाचणीद्वारे ते शोधले जाऊ शकत नाही. तथापि एमआरआय, संगणक टेपोग्राफी इत्यादीद्वारे दुर्मिळ प्रकरणांमध्ये हा रोग शोधला जाऊ शकतो.
उपचारात समस्या
या आजाराने ग्रस्त असलेल्या व्यक्तीला निरोगी आणि चांगले जीवन जगण्यास कोणतीही अडचण येत नाही. पण कधी कधी या व्यक्तीच्या सततच्या उचकीमुळे ‘हिचकी’ चित्रपटात दाखवल्याप्रमाणे सामाजिक समस्या निर्माण होतात.
रोग कसा बरा होऊ शकतो?
ज्या मुलाला किंवा मोठया व्यक्तीला हा आजार आहे त्याच्याबरोबर कोणत्या तरी प्रकारच्या क्रियाकलापांमध्ये गुंतले पाहिजे, जे त्याला आवडत असेल. मग ते खेळ असो वा संगीत. असा छंद उचकी कमी करण्यासाठी उपयुक्त ठरेल.
पालकांनी आजारी व्यक्तीचा आत्मविश्वास वाढवला पाहिजे जेणेकरून तो स्वत:ला समाजात खंबीरपणे प्रस्तुत करू शकेल.
