* डॉ भीमसेन बन्सल
कडाक्याच्या उन्हात सर्वजण मान्सूनची वाट पाहत आहेत, त्यामुळे दिलासा मिळेल. मात्र या ऋतूमध्ये आरोग्याशी संबंधित अनेक समस्यांनाही सामोरे जावे लागते. याचे प्राथमिक कारण म्हणजे तापमानात अचानक होणारा बदल, ज्यामुळे शरीराची प्रतिकारशक्ती कमकुवत होते आणि नंतर संसर्ग होण्याची शक्यता वाढते. याशिवाय बॅक्टेरियासारखे अनेक जीव उष्ण आणि दमट वातावरणात खूप वेगाने वाढू लागतात.
सामान्य मूत्रात कोणतेही जंतू आणि जीवाणू आढळत नाहीत, परंतु ते गुदाशयाच्या भागात असतात. युरिनरी ट्रॅक इन्फेक्शन (यूटीआय) हा मूत्र प्रणालीचा जीवाणूजन्य संसर्ग आहे. पावसाळ्यात गुदाशयाच्या आजूबाजूच्या भागात असलेले बॅक्टेरिया वेगाने वाढतात ज्यामुळे संसर्ग होतो.
जेव्हा बॅक्टेरिया मूत्राशयात पोहोचतात तेव्हा ते जळजळ होण्याचे कारण बनतात, या संसर्गास सिस्टिटिस म्हणतात. त्याच वेळी, जेव्हा ते मूत्रपिंडात पोहोचतात आणि जळजळ करतात, तेव्हा त्याला पायलोनेफ्रायटिस म्हणतात, ही एक अधिक गंभीर समस्या मानली जाते. महिलांव्यतिरिक्त पुरुषांमध्येही या प्रकारचा संसर्ग होऊ शकतो. मात्र, महिला या आजाराला बळी पडण्याची शक्यता जास्त असते. याचे कारण म्हणजे शरीराच्या रचनेतील फरक. महिलांचे मूत्र क्षेत्र पुरुषांपेक्षा लहान असते. महिला वारंवार संक्रमणाची तक्रार करतात. मुले देखील संसर्गास असुरक्षित असू शकतात, परंतु त्यांना तसे होण्याची शक्यता कमी असते.
मूत्रमार्गाच्या संसर्गाची लक्षणे सामान्य आहेत आणि ती सहज ओळखता येतात. यामध्ये लघवी करताना वेदना (डायसुरिया), वारंवार लघवी करण्याची इच्छा होणे, लघवी करताना जळजळ होणे, पोटाच्या खालच्या भागात जखमेची भावना, पाठीच्या किंवा खालच्या ओटीपोटात दुखणे, ताप, चक्कर येणे, उलट्या होणे आणि थरथर वाटणे यांचा समावेश होतो.
मूत्रमार्गात संसर्ग झाल्यामुळे संक्रमित व्यक्तीला खूप अस्वस्थता येते. वय, लिंग आणि संसर्गाच्या स्थानानुसार लक्षणे बदलू शकतात. पण जर एखाद्या व्यक्तीला UTI ची लागण झाली असेल तर त्याबद्दल फार काळजी करण्याची गरज नाही. युरिन कल्चर टेस्टद्वारे हे आढळून येते. संसर्गाची तीव्रता लघवीतील बॅक्टेरियांची संख्या आणि रक्ताच्या नमुन्यातील पांढऱ्या रक्त पेशींच्या संख्येवरून ठरते. काही उपायांचा अवलंब करून युरिनरी इन्फेक्शन नक्कीच टाळता येते. काही कबुलीजबाब आणि काही निषिद्धांचे पालन करून, शरीराला मोठ्या प्रमाणावर सूक्ष्मजीव क्रियाकलापांपासून, विशेषतः पावसाळ्यात संरक्षित केले जाऊ शकते.
संक्रमण आणि पावसाळ्यात व्यक्तीने भरपूर पाणी, रस आणि सूप प्यावे. यामुळे लघवीचा प्रवाह वाढेल आणि कोणत्याही प्रकारच्या संसर्गाला बळी पडण्याची शक्यता कमी होईल. याशिवाय लघवी रोखून ठेवू नये, परंतु जेव्हा केव्हा उत्सर्जन करण्याची इच्छा होईल तेव्हा ते टाकून द्यावे. पिण्याचे पाणी कोणत्याही परिस्थितीत निर्जंतुक असले पाहिजे, मग ते फिल्टर केलेले किंवा उकळलेले असो. या ऋतूमध्ये बिगर-हंगामी फळांऐवजी हंगामी फळांचे सेवन करणे चांगले.
गुप्तांगांची स्वच्छता आणि वैयक्तिक स्वच्छता पुरुष आणि स्त्रियांसाठी अत्यंत महत्वाची आहे, विशेषतः दमट हवामानात.
स्वच्छतेची काळजी घ्या
या ऋतूमध्ये महिलांनी काही गोष्टी लक्षात ठेवल्या पाहिजेत. UTIs चे सर्वात सामान्य कारणांपैकी एक म्हणजे आतड्याचे बॅक्टेरिया, जे त्वचेत राहतात आणि मूत्रमार्गात पसरतात. यानंतर, हा जीवाणू मूत्राशयापर्यंत पोहोचतो आणि संसर्गाचे कारण बनतो. महिलांनी मागून पुढची स्वच्छता करू नये, तर समोरून मागून स्वच्छ करावी. पाश्चात्य शैलीतील टॉयलेटमध्ये उपलब्ध वॉटर जेट्सचा वापर करू नये, त्याऐवजी हाताने धरलेले शॉवर वापरावेत.
याशिवाय, अनेक वेळा संभोग करताना लैंगिक क्षेत्रातून बॅक्टेरिया मूत्रमार्गात प्रवेश करतात, ज्यामुळे मूत्रमार्गात संसर्ग होऊ शकतो. हनिमूनिंग जोडप्यांमध्ये सिस्टिटिस सामान्य आहे. योग्य स्वच्छता आणि पुरेशा पाणीसाठ्याद्वारे हे टाळता येऊ शकते.
महिलांनी उच्च पातळीची स्वच्छता राखणे अत्यंत आवश्यक आहे. मासिक पाळीच्या दरम्यान हे अधिक आवश्यक होते. स्वच्छ आणि कोरडे सॅनिटरी नॅपकिन्स वापरावेत. याशिवाय मधुमेहाने त्रस्त असलेल्या, गर्भवती किंवा रजोनिवृत्तीच्या काळात जात असलेल्या महिलांना मूत्रमार्गात संसर्ग होण्याची शक्यता जास्त असते. रजोनिवृत्तीनंतरच्या स्त्रियांमध्ये एट्रोफिक योनिमार्गाचा ऱ्हास होऊ शकतो, ज्यामुळे मूत्रमार्गात संक्रमण होण्याची शक्यता वाढते.
पूर्णपणे वाळलेले कपडे घाला. आतील कपडे सुती असावेत आणि पावसाळ्यात ते इस्त्री केलेले असावेत. डॉक्टरांनी शिफारस केल्याशिवाय गुप्तांग स्वच्छ करण्यासाठी पाण्यात अँटिसेप्टिक्स वापरण्याची गरज नाही. खरं तर, हे अँटिसेप्टिक्स त्वचेचा सामान्य बॅक्टेरियाचा थर नष्ट करू शकतात आणि त्वचेच्या ऍलर्जी आणि संक्रमणाचा धोका वाढवू शकतात. मातांनी नवजात मुलांमध्ये लंगोट पुरळांवर नियमितपणे लक्ष ठेवले पाहिजे आणि त्यांनी बाळाची लंगोट कोरडी ठेवावी.
पुरुषही काळजी घेतात
पुरुषांनी हे लक्षात घेतले पाहिजे की लिंगाची सुंता लैंगिक संक्रमित रोग (एसटीडी), मूत्रमार्गात संक्रमण आणि कर्करोग टाळण्यास मदत करते. याव्यतिरिक्त, सौम्य प्रोस्टेटिक हायपरप्लासिया (बीपीएच), जे वयानुसार प्रोस्टेट ग्रंथी वाढवते, मूत्रमार्गात संक्रमण होण्याची शक्यता वाढवते. यावर लक्ष ठेवणे गरजेचे आहे.
मूत्रमार्गात संक्रमण लवकर आढळल्यास त्यावर सहज उपचार करता येतात. कोणतीही अस्वस्थ लक्षणे दिसल्यास त्या व्यक्तीने ताबडतोब डॉक्टरांशी संपर्क साधावा. यावर वेळीच उपचार न केल्यास या संसर्गामुळे गंभीर स्थिती निर्माण होऊ शकते.
